Przedmiot: Dzieje ustroju i administracji na ziemiach polskich (XIX w.) Kod: ECTS: 08.3-xxxx-140 Punkty ECTS: 1 Rodzaj studiów: studia stacjonarne I stopnia, rok III spec. archiwistyka Liczba godzin: 22 Prowadzący: Prof. UP dr hab. Kazimierz Karolczak Rodzaj zajęć: wykład Forma zliczenia: zaliczenie Wykaz tematów: 1. Początki monarchii konstytucyjnej w drugiej połowie XVIII wieku i rozbiory Rzeczypospolitej. 2. Sytuacja prawno-ustrojowa centralnych ziem polskich po rozbiorach (do 1807 roku). 3. Polskie twory państwowe w XIX wieku: Księstwo Warszawskie (1807-1814). 4. Polskie twory państwowe w XIX wieku: Królestwo Polskie (1815-1831). 5. Ustrój administracyjny wolnych miast: Gdańska (1807-1814) i Krakowa (1815-1846). 6. Ustrój administracyjny ziem zaboru rosyjskiego (1832-1914). 7. Ustrój administracyjny ziem zaboru pruskiego (1807-1914). Wielkie Księstwo Poznańskie. 8. Ustrój administracyjny ziem polskich zaboru austriackiego (1772-1866). 9. Galicja autonomiczna (1867-1914). 10. Ustrój administracyjny tzw. Ziem Zabranych. 11. Ustrój administracyjny ziem polskich w latach wojny 1914-1918.
Początki monarchii konstytucyjnej w drugiej połowie XVIII wieku i rozbiory Rzeczypospolitej Pierwsze reformy. Prawa kardynalne. Rada Nieustająca. Reformy Sejmu Wielkiego (1788-1792), Konstytucja 3 Maja: ustrój społeczny (chłopi, mieszczanie, szlachta), ustrój polityczny. Konfederacje: targowicka i grodzieńska. Insurekcja kościuszkowska. Rozbiory Rzeczypospolitej: terytorium, ludność. Sytuacja prawno-ustrojowa centralnych ziem polskich po rozbiorach (do 1807 roku) Ostateczny podział terytorialno-administracyjny ziem polskich granice, procesy delimitacyjne. System prawno-ustrojowy Austrii, Prus i Rosji - tworzenie administracji zaborczej, nowa struktura organizacyjna ziem polskich, służby cywilne i wojskowe, reorganizacja administracji kościelnej. Próby unifikacji ziem polskich z państwami zaborczymi. Polskie twory państwowe w XIX wieku: Księstwo Warszawskie (1807-1814) Okoliczności powstania, terytorium, ludność. Konstytucja 1807 roku: monarcha, Rada Stanu, Rada Ministrów, sejm. Administracja centralna, podział administracyjny, organy terytorialne. Upadek Księstwa. Polskie twory państwowe w XIX wieku: Królestwo Polskie (1815-1831) Sprawa polska na kongresie wiedeńskim spór o Księstwo Warszawskie, nowy podział ziem polskich. Ustawa konstytucyjna z 1815 roku: monarcha, namiestnik, Rada Stanu. Zgromadzenie Ogólne i Rada Administracyjna. Sejm. Administracja terytorialna. Ustrój administracyjny wolnych miast: Gdańska (1807-1814) i Krakowa (1815-1846)
Powstanie Wolnego Miasta Gdańska (1807): tymczasowy ustrój miasta, projekty konstytucji. Gubernator, administracja, sądownictwo. Utworzenie Wolnego Miasta Krakowa (1815). Trzy konstytucje: 1815, 1818, 1833. Ustrój polityczny: rola rezydentów państw opiekuńczych, Senat Rządzący, organizacja i uprawnienia Zgromadzenia Reprezentantów, organizacja gminy, administracja lokalna, sądownictwo. Upadek republiki. Ustrój administracyjny ziem zaboru rosyjskiego (1832-1914) Zmiany położenia prawno-ustrojowego po powstaniach narodowowyzwoleńczych. Statut Organiczny (1832). Zniesienie i wznowienie Rady Stanu. Namiestnik. Kompetencje Rady Administracyjnej. Utworzenie Urzędu Generał Gubernatora Warszawskiego (1874). Zmiany w podziale administracyjnym. Reformy Aleksandra Wielopolskiego. Centralne orany zarządu krajem. Administracja terytorialna, samorząd gminny. Koło Polskie w Dumie Państwowej. Ustrój administracyjny ziem zaboru pruskiego (1807-1914). Wielkie Księstwo Poznańskie Pruskie reformy administracyjne w XIX wieku. Odrębności ustrojowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego: namiestnik, sejm prowincjonalny, sądy. Podział administracyjny: kompetencje nadprezydenta, prezydenta, landrata. Samorząd miejski, samorząd terytorialny: sejm prowincjonalny, sejmik powiatowy. Państwo prawne a germanizacja. Sądownictwo powszechne od 1849 r., nowa organizacja sądownictwa od 1877 r. Ustrój administracyjny ziem polskich zaboru austriackiego (1772-1866) Przemiany ustrojowe w monarchii austriackiej. Galicja po kongresie wiedeńskim. Podział terytorialny i administracja terenowa. Polacy w nowej administracji, próby pozyskania szlachty polskiej przez zaborców. Ustrój stanowy, Gubernium lwowskie, Sejm
Stanowy. Namiestnictwo. Oktrojowana konstytucja z 1861 r. Statut Krajowy dla Galicji, ordynacja wyborcza. Powołanie Sejmu Krajowego Galicyjskiego. Galicja autonomiczna (1867-1914) Podstawy autonomii Galicji. Władze rządowe: minister do spraw Galicji, namiestnik, starosta. Aparat urzędniczy. Zmiany podziału terytorialnego. Samorząd terytorialny: ustawa o ustroju gmin samorządowych, organy samorządu gminnego, miejskiego i powiatowego. Prawa i wolności obywatelskie. Organy przedstawicielskie: kompetencje Sejmu Krajowego Galicyjskiego, Koło Polskie w wiedeńskiej Radzie Państwa. Administracja szkolnictwa: Krajowa Rada Szkolna, rady okręgowe. Ustrój administracyjny tzw. Ziem Zabranych. Podział terytorialny, organy zarządu. Samorząd szlachecki. Reformy samorządowe Aleksandra II. Zmiany pozycji prawnej Polaków. Ustrój administracyjny ziem polskich w latach wojny 1914-1918. Władze okupacyjne: Generalne Gubernatorstwo Warszawskie i Lubelskie, administracja terytorialna. Akt 5 listopada 1916 r.: powołanie Królestwa Polskiego, umiędzynarodowienie sprawy polskiej. Władze naczelne Królestwa Polskiego: Tymczasowa rada Stanu, Komitet Narodowy Polski, Rada Regencyjna, Rada Stanu. Literatura: A. Ajnenkiel, Historia sejmu polskiego, t. II, cz. I: W dobie rozbiorów, Warszawa 1989; t. II, cz. II: II Rzeczpospolita, Warszawa 1989. A. Ajnenkiel, Polskie konstytucje, Warszawa 1983. W. Bartel, Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846), Kraków 1976. M. Borucki, Konstytucje polskie 1791-1997, Warszawa 2002. B. Grochulska, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1991. S. Grodziski, Historia ustroju społeczno-politycznego Galicji 1772-1848, Wrocław 1971.
S. Grodziski, Sejm Krajowy Galicyjski 1861-1914, t. I-II, Warszawa 1993. Historia administracji na ziemiach polskich. Wybór źródeł, oprac. A. Konieczny, T. Kruszewski, Wrocław 2002. Historia państwa i prawa Polski, pod red. J. Bardacha, t. III-IV, Warszawa 1981-1982. Historia ustroju i prawa w Polsce 1772/1795-1918. Wybór źródeł, oprac. M. Kallas, M. Krzymkowski, Warszawa 2006. M. Kallas, Historia ustroju Polski, Warszawa 2006. A. Korobowicz, W. Witkowski, Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918), Kraków 2001. J. Lewandowski, Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914-1918, Warszawa 1980. T. Maciejewski, Historia administracji, Warszawa 2002. J. Malec, D. Malec, Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2000. M. Szczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1973. J. Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Wielkie Księstwo Poznańskie (1815-1848), Warszawa 1980.