LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY SIEWIERZ NA LATA

Załącznik do Uchwały Nr XVII/177/2016 Rady Miejskiej w Siewierzu z dnia 20 czerwca 2016 r. LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY SIEWIERZ NA LATA 2014-2020 BIURO PROJEKTÓW REWITALIZACJI S.A. Katowice

WSTĘP Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. 1 Wytyczne Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 w istotny sposób zmieniają proces tworzenia programu, w dużej mierze dookreślając zarówno podstawowe parametry wskaźnikowe, jak i kryteria według których należy wyznaczać obszary rewitalizacji. Zarówno publikacja Wytycznych w zakresie rewitalizacji, jak i uchwalona Ustawa o rewitalizacji, zmieniając kryteria tworzenia programów i wyznaczania obszarów rewitalizacji powodują konieczność tworzenia nowych programów przez wszystkie jednostki samorządu terytorialnego chcące kontynuować procesy rewitalizacyjne. Co istotne, nowe kryteria odnosząc się zarówno do procedury, jak i metodologii opracowania programów, powodują konieczność ponownego wyznaczenia obszarów rewitalizacji we wszystkich gminach i miastach, które planują realizację działań inwestycyjnych w tym zakresie. Dotychczasowe zapisy Lokalnegoo Programu Rewitalizacji dla Gminy Siewierz opracowanego w 2007 roku pozostają aktualne w zakresie strategicznym i częściowo zadaniowym, jednakże zmiana metodologii wyznaczania obszaru rewitalizacji nie pozwala na aktualizację opracowania, a jedynie na wykonanie nowego programu. Nowy Lokalny Program Rewitalizacji Miasta i Gminy Siewierz na lata 2014-2020 przygotowano w zgodności z Wytycznymi Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Wszelkie zapisy programu pozostają w zgodności z gminnymi programami strategicznymi. na lata 2014-20200 składa się z dwóch zasadniczych części, to jest: części diagnostycznej, w której dokonano oceny gminy w oparciu o aktualne dane statystyczne, a także porównano przedmiotowe dane z danymi gmin referencyjnych o podobnych cechach oraz części strategicznej, w której wyznaczono obszar rewitalizacji, przedstawiono kierunki dalszego rozwoju oraz przedstawiono zakres planowanych działań inwestycyjnych. Program uzupełniono także o wytyczne w zakresie aktualizacji i kontroli procesów. 1 Ustawa o rewitalizacji z dnia 15 października 2015r. 2

Wskaźniki przedstawione w części diagnostycznej odniesiono do wskaźników gmin referencyjnych, zlokalizowanych w województwie śląskim, zbliżonych pod względem wielkości, uwarunkowań administracyjnych i lokalizacyjnych do gminy Siewierz. Odniesienie takie pozwala na lepszą ocenę kierunków rozwoju względem innych gmin, w których problemy gospodarcze i społeczne są zbliżone. PODSTAWOWA TERMINOLOGIA 2 Podstawowa terminologia została przedstawiona w poniższym zestawieniu tabelarycznym. Tabela: Podstawowa terminologia dotycząca rewitalizacji Termin Definicja/ wyjaśnienie Rewitalizacja Rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych). Dla prowadzenia rewitalizacji wymagane są: a) uwzględnienie rewitalizacji jako istotnego elementu całościowej wizji rozwoju gminy; b) pełna diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru rewitalizacji oraz analizie dotykających go problemów; diagnoza obejmuje kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe; 2 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 3 lipca 2015r. 3

Termin Definicja/ wyjaśnienie c) ustalenie hierarchii potrzeb w zakresie działań rewitalizacyjnych; d) właściwy dobór narzędzi i interwencji do potrzeb i uwarunkowań danego obszaru; e) zsynchronizowanie działań w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennofunkcjonalnej, technicznej, środowiskowej; f) koordynacjaa prowadzonych działań oraz monitorowanie i ewaluacja skuteczności rewitalizacji; g) realizacja wynikającej z art. 5 ust. 1 rozporządzenia ogólnego zasady partnerstwa, polegającej na włączeniu partnerów w procesy programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz konsekwentnego, otwartego i trwałego dialogu z tymi podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacjii mają dotyczyć. Rewitalizacja jest prowadzona zgodnie z zasadami zawartymi w Umowie Partnerstwa, a w szczególności z zasadami polityki przestrzennej zawartymi w rozdziale 1.5.4 Umowy Partnerstwa. Stan kryzysowy Stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a) gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), b) środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c) przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych) ), d) technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska) ). Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, 4

Termin Definicja/ wyjaśnienie które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy. Obszar zdegradowany Obszar rewitalizacji Program rewitalizacji Projekt rewitalizacyjny Zawartość programu Obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. Obszar obejmujący całość lub cześć obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w pkt stan kryzysowy, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych, takich jak tereny poprzemysłowe (w tym poportowe i powydobywcze), powojskowe lub pokolejowe, wyłącznie w przypadku, gdy przewidziane dla nich działania są ściśle powiązane z celami rewitalizacji dla danego obszaru rewitalizacji. Inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzennodo wyprowadzenia funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. Projekt w rozumieniu art. 2 pkt 18 ustawy, wynikający z programu rewitalizacji, tj. zaplanowany w programie rewitalizacji i ukierunkowany na osiągniecie jego celów albo logicznie powiązany z treścią i celami programu rewitalizacji, zgłoszony do objęcia albo objęty współfinansowaniem UE z jednego z funduszy strukturalnych albo Funduszu Spójności w ramach programu operacyjnego. Wynikanie projektu rewitalizacyjnego z programu rewitalizacji oznacza zatem albo wskazanie (wymienienie) go wprost w programie rewitalizacji albo określenie go w ogólnym (zbiorczym) opisie innych, uzupełniających rodzajów działań rewitalizacyjnych. Program rewitalizacji zawiera co najmniej: 5

Termin rewitalizacji Definicja/ wyjaśnienie a) opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy; b) diagnozę czynników i zjawisk kryzysowych oraz skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych; c) zasięgi przestrzenne obszaru/obszarów rewitalizacji, tj. określenie, w oparciu o inne dokumenty strategiczne gminy lub diagnozę i identyfikację potrzeb rewitalizacyjnych, terytorium/terytoriów najbardziej wymagających wsparcia; d) wizję stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji (planowany efekt rewitalizacji); e) cele rewitalizacji oraz odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym kierunki działań mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk; f) listę planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych wraz z ich opisami zawierającymi, w odniesieniu do każdego projektu/przedsięwzięcia rewitalizacyjnego, co najmniej: nazwę i wskazanie podmiotów go realizujących, zakres realizowanych zadań, lokalizację (miejsce przeprowadzenia danego projektu), szacowaną wartość, prognozowane rezultaty wraz ze sposobem ich oceny i zmierzenia w odniesieniu do celów rewitalizacji; g) charakterystykę pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych realizujących kierunki działań, mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk powodujących sytuację kryzysową; h) mechanizmymy zapewnienia komplementarności miedzy poszczególnymi projektami/ /przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji; i) indykatywne ramy finansowe w odniesieniu do przedsięwzięć, o których mowa w lit. f oraz g, z indykatywnymi wielkościami środków finansowych z różnych źródeł (także spoza funduszy polityki spójności na lata 2014-2020 publiczne i prywatne środki krajowe w celu realizacji zasady dodatkowości środków UE); j) mechanizmymy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji; k) system realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji; l) system monitoringu i oceny skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu. 6

SPIS TREŚCI Podstawowa terminologia... 3 1. Diagnoza społeczno-gospodarcza... 8 1.1. Lokalizacja gminy, podstawowe informacje... 8 1.2. Uwarunkowania demograficzne... 12 1.3. gospodarka... 18 1.4. Środowisko i infrastruktura techniczna... 31 1.5. Budownictwo i mieszkalnictwo... 34 1.6. Edukacja i kultura... 36 1.7. Bezpieczeństwo publiczne... 40 1.8. Finanse publiczne... 41 1.9. Konkluzje... 43 2. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji... 48 2.1. Dotychczasowe działaniaa rewitalizacyjne... 48 2.2. Analiza SWOT... 50 2.3. Wizja stanu obszaru rewitalizacji i cele rewitalizacji... 54 2.4. Obszar rewitalizacji... 55 2.5. Działania planowane do realizacji w obszarze rewitalizacji... 57 2.6. Działania w zakresie rewitalizacji planowane do realizacji poza obszarem rewitalizacji... 61 3. Odniesienie do programów strategicznych... 65 4. Harmonogram i Plan finansowy wdrożenia Lokalnego programu rewitalizacji... 74 5. System monitorigu, ewaluacji i kontoli realizacji Lokalnego programu rewitalizacji... 76 6. System promocji i komunikacji społecznej... 78 7

1. DIAGNOZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA 1.1. LOKALIZACJA GMINY, PODSTAWOWE INFORMACJE Siewierz położony jest w powiecie będzińskim, w północnej części województwa śląskiego (subregion centralny, centralny obszar metropolitarny). Geograficznie Siewierz usytuowany jest w dolinie Czarnej Przemszy, na wysokości 290,0 m n.p.m. Nad miastem górują wzgórza: Brudzowice - 368,4 m n.p.m., Łysa Góra - 329,4 m n. p. m. i Warpie -338,7 m n. p. m. Siewierz położony jest w północnowschodniej części Wyżyny Śląskiej na skraju Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Sama Wyżyna Śląska rozciąga się od prawego brzegu górnej Odry, aż po krawędź Wyżyny Krakowsko Wieluńskiej. Gmina położona jest na skrzyżowaniu trzech ważnych dróg krajowych: DK 1 Gdańsk - Toruń - Łódź - Częstochowa Dąbrowa Górnicza Cieszyn (na odcinkach Dąbrowa Górnicza Tychy, Podwarpie Pyrzowice i Bielsko-Biała - Cieszyn o statusie drogi ekspresowej S1), DK 86 łącząca DK 1 z Katowicami i Tychami, DK 78 Chałupki Gliwice Zawiercie Chmielnik Kielce. Przez Siewierz przebiega linia kolejowa Zawiercie-Tarnowskie Góry, wykorzystywana w ruchu towarowym. W niedalekiej odległości od Siewierza znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice Pyrzowice, obsługujący połączenia krajowe i międzynarodowe, a także węzeł autostradowy autostrady A1. W skład gminy wchodzi: miasto Siewierz będące siedzibą lokalnych władz oraz 10 sołectw tj.: Brudzowice, Dziewki, Gołuchowice, Leśniaki, Nowa Wioska, Podwarpie, Tuliszów, Warężyn, Wojkowice Kościelne, Żelisławice. Ponadto trzy spośród wymienionych sołectw obejmują swoim obszarem kilka miejscowości. I tak, w skład sołectwa Warężyn wchodzą miejscowości Podwarężyn, Kuźnica Warężyńska, Kuźnica Piaskowa i Kuźnica Podleśna. W skład sołectwa Podwarpie wchodzą miejscowości Hektary, Marcinków i Zawarpie, a w skład sołectwa Żelisławice wchodzą miejscowości Żelisławice, Czekanka, Dzierżawaa i Słowik. Gmina obejmuje powierzchnię sołectwa 75,19 km 2. 113,85 km 2, z czego miasto zajmuje powierzchnię 38,66 km 2, a Siewierz graniczy od południa z gminą Dąbrowa Górnicza, od południowego zachodu z gminą Mierzęcice, od zachodu z gminą Ożarowice (powiat tarnogórski), od północy z gminami powiatu 8

myszkowskiego - Koziegłowy i Myszków, a od wschodu z gminami powiatu zawierciańskiego Porębą i Łazami. Rysunek 1. Lokalizacja Gminy Siewierz w województwie śląskim 3 Siewierz był i jest ośrodkiem handlowym. Dobre warunki przyrodnicze, liczne zabytki z czasów Księstwa Siewierskiego, a także dobra komunikacja autobusowa PKS i KZK GOP sprawiają, iż Siewierz i okolice są licznie odwiedzane przez mieszkańców miast aglomeracji śląskiej. Ziemia siewierska położona poza granicami przemysłowych ośrodków Górnego Śląska i Zagłębia, przyciągała i przyciąga turystów swoimi walorami przyrodniczymi. Walory te to czysta woda i powietrze, zdrowe lasy i tereny rolne, a także stosunkowo niewielka odległość od miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Te zalety sprawiły, iż jeszcze w 1922 r. wybudowano tu sanatorium przeciwgruźlicze (które w chwili obecnej już nie funkcjonuje). Różnorodność budowy geologicznej sprawia, iż tereny te bogate są w różne minerały. Gmina Siewierz ma charakter miejsko - wiejski. Miejska część gminy wyróżnia się typową dla miasta zabudową, natomiast sołectwa charakteryzują się zabudową wzdłuż głównych ulic. Miasto Siewierz stanowi centralną część gminy i historyczne miejsce spotkań, gospodarki oraz handlu. Uwarunkowania związane z zabudową części miejskiej kwalifikują gminę do przeprowadzenia analiz i prac dotyczących wyznaczenia obszaru rewitalizacji. Cechą wyróżniającą miasta jest bardzo dobra lokalizacja, pozwalająca w ciągu 30 minut dojechać do największych ośrodków miejskich w województwie, tj. do Katowic, Sosnowca oraz do Częstochowy. Ponadto gmina posiada doskonałą komunikację drogową z Portem Lotniczym w Pyrzowicach. 3 Źródło: www.slaskie.pl 9

Według danych Starostwa Powiatowego w Będzinie (wg stanu na dzień 01.01.2015 rok), ponad połowę powierzchni gminy, tj. 51,7% stanowią użytki rolne, z czego przeważają grunty orne. Na użytki rolne (grunty orne, sady, łąki i pastwiska) przypada powierzchnia 5885 ha. Lasy zajmują powierzchnię 3584 ha - co stanowi 31,5% obszaru gminy. Tabela: Powierzchnia geodezyjna Gminy Siewierz według kierunków wykorzystania w 2015 roku w ha Wyszczególnienie W ha w % Ogółem użytki rolne razem użytki rolne - grunty orne użytki rolne - sady użytki rolne - łąki trwałe użytki rolne - pastwiska trwałe użytki rolne - grunty rolne zabudowane użytki rolne - grunty pod rowami grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty zadrzewione i zakrzewione grunty pod wodami razem grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi grunty zabudowane i zurbanizowane razem grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny przemysłowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne zabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny zurbanizowane niezabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji i wypoczynku grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - drogi grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - kolejowe grunty zabudowane i zurbanizowane - użytki kopalne 11385 100,0% 5885 51,7% 3537 31,1% 38 0,3% 2110 18,5% 190 1,7% 0 0,0% 10 0,1% 3621 31,8% 3584 31,5% 37 0,3% 445 3,9% 55 0,5% 390 3,4% 1070 9,4% 277 2,4% 63 0,5% 54 0,5% 5 0,0% 17 0,1% 428 3,8% 41 0,4% 185 1,6% 10

Wyszczególnienie W ha w % nieużytki tereny różne 135 1,2% 229 2,0% Źródło: Starostwo Powiatowe w Będzinie Gmina Siewierz charakteryzuje się znaczną powierzchnią terenów otwartych. Lasy tworzą zwarty kompleks w północno - zachodniej jej części. Ponad połowa terenów leśnych ok. 2000 ha to lasy państwowe należące do Nadleśnictwa Siewierz. Rysunek: Struktura powierzchni geodezyjnej Gminy Siewierz według kierunków wykorzystania w 2013 roku w % 1% 2% 4% 9% użytki rolne 52% grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione grunty pod wodami razem 32% grunty zabudowane i zurbanizowane razem nieużytki tereny różne źródło: Starostwo Powiatowe w Będzinie 11

1.2. UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE Liczba mieszkańców gminy od lat utrzymuje się na zbliżonym poziomie, a w ciągu ostatnich lat nieznacznie wzrasta. Jest to tendencja rzadka wśród polskich gmin, jednakże charakterystyczna dla obszarów o dobrej lokalizacji. W przypadku Siewierza, jednym z podstawowych kryteriów przemawiających za osiedlaniem się na obszarze gminy są doskonałe uwarunkowania komunikacji samochodowej z największymi ośrodkami miejskimi województwa. Tabela: Liczba mieszkańców gminy Siewierz w latach 2005-2014 Jedn. miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 LUDNOŚĆ STAN LUDNOŚCI ogółem osoba 12289 12262 12205 12174 12238 12223 12250 mężczyźni osoba 5942 5943 5899 5872 5894 5902 5920 kobiety osoba 6347 6319 6306 6302 6344 6321 6330 12234 12252 12284 5889 5882 5909 6345 6370 6375 Źródło: www.stat.gov.pl Wykres: Liczba mieszkańców gminy Siewierz w latach 2005-2014 12300 12280 12260 12240 12220 12200 12180 12160 12140 12120 12100 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl 12

Na terenie gminy zauważalna jest stała tendencja przewagi liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. Różnica w tym wypadku jest znacząca, gdyż dochodzi do poziomu 7% mieszkańców. Wykres: Liczba kobiet i mężczyzn zameldowanych na obszarze gminy Siewierz w latach 2005-2014 6500 6400 6300 6200 6100 6000 5900 5800 5700 5600 2005 2006 2007 mężczyźni kobiety 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl Obszar wiejski gminy jest zamieszkiwany przez większą część mieszkańców. Tendencja ta ma charakter stały, jednakże ze względu na realizowane w ostatnim czasie inwestycje deweloperskie liczba mieszkańców terenów miejskich może znacząco wzrosnąć. 13

Wykres: Liczba mieszkańców obszarów wiejskich względem liczby mieszkańców obszarów miejskich w gminie Siewierz w latach 2005-2014 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 obszar miasta obszar wiejski źródło: www.stat.gov.pl Na niekorzystne tendencje charakterystyczne dla całego kraju wskazuje analiza wskaźników obciążenia demograficznego. Na obszarze gminy w ostatnich latach regularnie maleje odsetek osób w wieku nieprodukcyjnym, a jednocześnie wzrasta odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Tabela: Wskaźniki obciążenia demograficznego Wskaźnik obciążenia demograficznego ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku Jedn. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 miary osoba 57,5 56,8 55,5 54,2 53,9 53,9 54,55 54,8 56,9 58,7 osoba 92,3 94,7 98,1 101,0 101,8 104,5 106,9 111,8 114,6 119,6 osoba 27,6 27,6 27,5 27,2 27,2 27,6 28,22 28,9 30,4 32,0 % 19,0 18,6 18,0 17,5 17,4 17,1 17,11 16,7 16,9 16,9 % 63,5 63,8 64,3 64,9 65,0 65,0 64,7 64,6 63,7 63,0 % 17,5 17,6 17,7 17,7 17,7 17,9 18,2 18,7 19,4 20,1 14

poprodukcyjnym Jedn. miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: www.stat.gov.pl W ostatnich dziewięciu latach liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym wzrosła o blisko 5. Wzrost notowany pomiędzy rokiem 2010, a 2014 jest szczególnie dynamiczny. Wykres: Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach 2005-2014 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl Dobra lokalizacja gminy odzwierciedla się między innymi w analizie wskaźników migracyjnych. Siewierz jest atrakcyjny ze względu na bliskość dużych ośrodków miejskich, względnie atrakcyjną cenę nieruchomości, szeroką ofertę nowych nieruchomości, a także dobre połączenia drogowe z całym regionem, a także Portem Lotniczym w Pyrzowicach. Większość osób nowoo zameldowanych na obszarze gminy przeprowadza się tutaj głównie z ościennych miast. O perspektywiczności obszaru świadczy dodatnie saldo migracji. 15

Tabela: Wskaźniki migracyjne dla gminy Siewierz Migracje na pobyt stały gminne wg płci migrantów i kierunku (miasto, wieś) zameldowania ogółem Jedn. miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem osoba 155 176 165 117 159 148 144 129 132 143 zameldowania z miast ogółem osoba 99 149 125 91 119 113 112 97 114 104 zameldowania ze wsi ogółem wymeldowania ogółem osoba 50 26 34 23 38 31 23 28 11 27 ogółem wymeldowania do miast ogółem osoba 96 129 163 92 84 96 111 95 122 112 osoba 72 84 103 61 59 66 80 64 84 74 wymeldowania na wieś ogółem wymeldowania za granicę ogółem saldo migracji osoba 24 38 52 31 23 30 osoba 0 7 8 0 2 0 29 30 34 36 2 1 4 2 ogółem saldo migracji na 1000 osób ogółem saldo migracji zagranicznych na 1000 osób ogółem osoba 59 47 2 25 75 52 osoba 4,8 3,8 0,2 2,1 6,1 4,2 2,7 2,8 0,8 2,5 osoba 0,49-0,49-0,16 33 34 10 31 0,25 0,00 0,33 0,57 0,25 0,25 0,82 Źródło: www.stat.gov.pl Wskaźniki demograficzne gminy Siewierz można ocenić jako dobre. Na pozytywną sytuację przekłada się przede wszystkim lokalizacja i dobre połączenie komunikacyjne z dużymi ośrodkami miejskimi. Realizowane obecnie projekty deweloperskie z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na zwiększenie liczby mieszkańców. Z pewnością z punktu widzenia rozwoju gminy rosnąca liczba osób w wieku poprodukcyjnym względem osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym stanowi problem związany między innymi z koniecznością zapewnienia właściwej infrastruktury. 16

Tabela: Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w grupie miast referencyjnych. 2010 2011 2012 2013 2014 j.m. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. STAN LUDNOŚCI Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym Blachownia (Gmina miejsko- częstochowski wiejska) Koziegłowy (Gmina miejsko- myszkowski wiejska) Kuźnia wiejska) w wieku produkcyjnym Siewierz (Gmina Strumień (Gmina Raciborska będziński cieszyński raciborski miejsko-wiejska) miejsko-wiejska) (Gmina miejsko- % % % % % 5 17,1 1 20,9 2 17,3 2 17,3 4 17,2 2 17,1 1 20,7 2 17,1 4 17,0 5 16,7 4 16,7 1 20,7 3 16,8 2 16,9 4 16,7 3 1 5 2 4 będziński cieszyński częstochowski myszkowski raciborski Siewierz (Gmina miejsko-wiejska) Strumień (Gmina miejsko-wiejska) wiejska) w wieku poprodukcyjnym będziński cieszyński częstochowski myszkowski raciborski Blachownia (Gmina miejskowiejska) % 4 63,7 4 63,6 4 63,7 4 Koziegłowy (Gmina miejsko- % 5 62,7 5 62,7 5 62,6 5 wiejska) Kuźnia Raciborska (Gmina miejsko- % 1 66,1 1 66,5 1 66,1 1 Siewierz (Gmina miejsko-wiejska) Strumień (Gmina miejsko-wiejska) % 2 65,0 3 64,7 3 64,6 3 % 2 65,0 2 65,0 2 64,7 2 % 3 17,9 3 18,2 3 18,7 3 % 5 14,1 5 14,3 5 14,6 5 Blachownia (Gmina miejskowiejska) % 2 18,9 2 19,3 2 19,5 2 Koziegłowy (Gmina miejsko- % 1 20,0 1 20,3 1 20,5 1 wiejska) Kuźnia Raciborska (Gmina miejsko- % 4 16,6 4 16,9 4 17,2 4 wiejska) 16,9 3 16,9 20,6 1 20,5 16,5 5 16,3 17,0 2 17,0 16,6 4 16,4 63,7 3 63,0 64,5 2 63,9 63,3 4 62,8 62,1 5 61,7 65,8 1 65,8 19,4 3 20,1 14,9 5 15,6 20,2 2 20,9 20,9 1 21,3 17,6 4 17,8 Źródło: www.stat.gov.pl Analiza wskaźników w miastach referencyjnych w obszarze demografii rankingowo plasuje Siewierz na 3 miejscu pod względem każdego z parametrów. Jednakże należy zwrócić uwagę, iż zarówno w przypadku procentowego udziału osób w wieku przedprodukcyjnym, jak i poprodukcyjnym wskaźniki 17

gminy są wyraźnie gorsze niż w przypadku Strumienia, czy Kuźni Raciborskiej. Wskaźniki zanotowane w Siewierzu są zbliżone do tych z Koziegłów oraz Blachowni. Jak przedstawiono na poniższym wykresie, negatywna tendencja, szczególnie dotycząca zwiększającego się udziału osób w wieku poprodukcyjnym dotyczy wszystkich miast referencyjnych. W przypadku Siewierza ma ona jednak tendencję najdynamiczniejszego wzrostu, co będzie w najbliższym czasie skutkowało koniecznością dostosowania infrastruktury i oferty gminnej. Wykres: Udział procentowy osób w wieku poprodukcyjnym w procencie ludności ogółem w miastach referencyjnych 25 20 15 10 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 Siewierz Strumień Blachownia Koziegłowy Kuźnia Raciborska źródło: www.stat.gov.pl 1.3. GOSPODARKA 1.3.1. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA Gmina Siewierz między innymi poprzez swoją lokalizację, ale także i wielowiekowe tradycje słynęła z rzemiosła i działalności handlowej. Na tle gmin województwa śląskiego, a także gmin powiatu będzińskiego Siewierz nadal utrzymuje bardzo wysokie wskaźniki przedsiębiorczości. W Gminie zarejestrowanych jest 1348 podmiotów gospodarczych, z czego w sektorze publicznym jedynie 30. Większość przedsiębiorców to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. 18

Tabela: Podmioty gospodarcze w gminie Siewierz w latach 2005-2014 Podmioty wg sektorów własnościowych podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor publiczny - przedsiębiorstwa państwowe sektor publiczny - spółki handlowe sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Jedn. miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-1309 1310 1340 1356 1274 1330 1267 1327 1348 1348-37 38 38 37 35 35 30 30 30 30-32 32 32 32 30 30 25 25 25 25-0 1 1 0 0 0-1 1 0 0 0 0-1272 1272 1302 1319 1239 1295 1237 1297 1318 1318-1053 1046 1071 1075 1034 1079 1025 1069 1081 1072-50 49 53 61 65 66 60 73 83 84-10 7 8 9 11 12 11 11 12 12-12 12 11 11 11 11 11 11 11 11-2 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 1 2 2 2 2-21 25 25 26 26 29 29 30 31 32 Źródło: www.stat.gov.pl Liczba podmiotów gospodarki narodowej ogółem na obszarze gminy utrzymuje się na stałym poziomie, wyraźnie jednak zmniejsza się liczba podmiotów sektora publicznego. Przedmiotowa tendencja ma charakter ogólnokrajowy, okrajowy, jednakże niesie za sobą szereg negatywnych skutków, ze względu na fakt, iż podmioty publiczne zatrudniają większą liczbę pracowników. 19

Wykres: Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Siewierz w latach 2005-2014 1380 1360 1340 1320 1300 1280 1260 1240 1220 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl Szczegółowa analiza wielkości podmiotów gospodarczych na obszarze gminy pozwala ocenić rzeczywistą sytuację w obszarze gospodarki. Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych działających na obszarze gminy to mikroprzedsiębiorstwa, w praktyce ograniczone do 1-3 zatrudnionych osób. Znacząca ilość mikroprzedsiębiorstw wykonuje usługi kontraktowe na zlecenia większych podmiotów gospodarczych. Tabela: Podmioty gospodarcze wg klas wielkości 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Podmioty wg klas wielkości na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym ogółem 1597,9 1675,4 0-9 1597,9 1592,3 10-49 73,0 74,2 50-249 6,4 9,0 Źródło: www.stat.gov.pl 1707,4 1717,1 1602,3 1674,9 1598,1 1679,3 1620,8 1624,7 1500,4 1574,1 1498,5 1595,8 77,7 82,3 88,0 89,4 89,6 72,1 8,9 10,1 13,8 11,3 10,1 11,4 1726,4 1741,8 1644,5 1657,8 70,4 71,1 11,5 12,9 20

Jak przedstawiono na poniższym wykresie, 95% ogółu przedsiębiorstw funkcjonujących w Siewierzu stanowią mikroprzedsiębiorstwa. Udział sektora MSP to tylko 4%, a udział dużych przedsiębiorstw to jedynie 1%. Wykres: Udział procentowy podmiotów wg klas wielkości 4% 1% mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwa 95% źródło: www.stat.gov.pl Porównanie wyników wskaźnikowych w miastach referencyjnych daje obraz gminy Siewierz jako aktywnej pod względem gospodarczym, szczególnie w obszarze przedsiębiorczości osób fizycznych. Analiza porównawcza wskazuje, iż wśród gmin-miast referencyjnych jedynie Koziegłowy charakteryzują się wyższym wskaźnikiem przedsiębiorczości. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż gmina jest liderem zarówno w obszarze nowopowstających podmiotów gospodarczych, jak i w zakresie likwidowanych podmiotów gospodarczych. Oznacza to, iż znaczącaa liczba podmiotów gospodarczych nie wytrzymuje konkurencji i jest wykreślana z rejestru przedsiębiorców. Na postawie danych można przyjąć, iż konieczne są działania, mające na celu nie tyle aktywizację przedsiębiorców, co tworzenie warunków do utrzymywania i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze gminy. 21

Tabela: Poziom przedsiębiorczości w gminach-miastach referencyjnych 2010 2011 2012 2013 2014 Poz. Wartość Poz. Wartość Poz. Wartość Poz. Wartość Poz. Wartość podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności będziński Siewierz 2 1088 2 1034 2 1085 2 cieszyński Strumień 4 771 4 733 4 754 4 częstochowski Blachownia 3 809 3 811 3 835 3 myszkowski Koziegłowy 1 1158 1 1114 1 1121 1 Kuźnia raciborski Raciborska 5 574 5 570 5 595 5 jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności będziński Siewierz 2 120 1 88 1 110 3 cieszyński Strumień 4 72 4 59 4 58 4 częstochowski Blachownia 1 123 1 88 2 83 1 myszkowski Koziegłowy 3 98 3 70 2 83 2 Kuźnia raciborski Raciborska 5 57 5 37 5 46 5 jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności będziński Siewierz 1 74 1 137 2 65 3 cieszyński Strumień 4 42 3 96 4 34 4 częstochowski Blachownia 2 54 4 95 3 63 1 myszkowski Koziegłowy 2 54 2 114 1 68 2 Kuźnia raciborski Raciborska 5 32 5 45 5 28 5 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności będziński Siewierz 2 88 2 84 2 87 2 cieszyński Strumień 4 64 4 61 4 63 4 częstochowski Blachownia 3 67 3 67 3 69 3 myszkowski Koziegłowy 1 102 1 98 1 98 1 Kuźnia raciborski Raciborska 5 42 5 42 5 45 5 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym 1100 2 1097 764 4 753 843 3 837 1139 1 1150 610 5 616 83 2 82 65 4 71 85 3 79 84 1 83 46 5 50 67 1 86 47 4 66 73 2 84 72 3 71 28 5 55 88 2 87 64 4 62 69 3 69 99 1 100 46 5 46 będziński cieszyński częstochowski myszkowski raciborski Siewierz Strumień Blachownia Koziegłowy Kuźnia Raciborska 2 13,6 2 12,9 2 13,5 2 4 9,9 4 9,3 4 9,7 4 3 10,5 3 10,5 3 10,8 3 1 16,3 1 15,6 1 15,6 1 5 6,4 5 6,4 5 6,8 5 13,8 2 13,9 9,9 4 9,7 10,9 3 11,0 16,0 1 16,2 7,0 5 7,0 Źródło: www.stat.gov.pl 22

1.3.2. RYNEK PRACY Jak wskazują dane statystyczne, problem bezrobocia w coraz mniejszym stopniu dotyka województwo śląskie. Statystycznie poziom bezrobocia w większości gmin jest na poziomie, który można określić jako niski. Oferta pracy, szczególnie w obszarze prac nie wymagających kwalifikacji jest bardzo szeroka. Zwrócić uwagę należy jednak na fakt, iż większość ofert pracy dotyczy stawek minimalnych, które często nie pozwalają na samodzielne utrzymanie. Tabela: Poziom bezrobocia w gminie Siewierz w latach 2005-2014 RYNEK PRACY Jedn. miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 BEZROBOCIE REJESTROWANE Bezrobotni zarejestrowani wg płci ogółem mężczyźni kobiety Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci ogółem mężczyźni kobiety osoba 844 689 540 346 496 515 509 581 586 514 osoba 421 325 245 163 247 259 229 299 278 264 osoba 423 364 295 183 249 256 280 282 308 250 % 10,8 8,8 6,9 4,4 6,2 6,5 6,4 7,4 7,5 6,6 % 10,4 8,0 6,0 4,0 6,0 6,2 5,5 7,2 6,8 6,5 % 11,2 9,7 7,8 4,8 6,5 6,8 7,4 7,5 8,3 6,8 Źródło: www.stat.gov.pl Jak wskazano na poniższym wykresie, liczba osób pozostających bez pracy w gminie Siewierz jest niska i zdecydowanie spadła od roku 2005. Poziom bezrobocia wynosi 6,6% co jest wynikiem zdecydowanie niższym od poziomów krajowych i regionalnych. Pozytywna tendencja w tym obszarze wynika z dobrej lokalizacji Siewierza w województwie, a także wysokiego poziomu przedsiębiorczości. Poniższy wykres przedstawia liczbę osób bezrobotnych w gminie. Wykres: Liczba osób bezrobotnych w gminie Siewierz 23

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl Liczba bezrobotnych kobiet i mężczyzn pozostaje na bardzo zbliżonym poziomie, a tendencje w tym zakresie są niemalże identyczne. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2014 mężczyźni kobiety źródło: www.stat.gov.pl 24

Poziom bezrobocia w gminie od wynoszącego ponad 10% w 2005 roku spadł do poziomu 4,4% w roku 2008. W kolejnym roku liczba bezrobotnych wzrosła i utrzymuje się na stałym poziomie. Wykres: Procentowy poziom bezrobocia w gminie Siewierz 12 10 8 6 4 2 0 2005 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl Analiza porównawcza wskaźników w gminach-miastach referencyjnych wskazuje na fakt, iż poza Blachownią wszystkie gminy charakteryzują się bardzo dobrymi wskaźnikami w obszarze bezrobocia. Szczególnie niski poziom bezrobocia, utrzymujący się od lat na poziomie poniżej 6% zarejestrowano w Kuźni Raciborskiej i Pszowie. 2010 2011 2012 2013 2014 BEZROBOCIE REJESTROWANE Jedn. miary Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. będziński Siewierz % 3 6,5 3 6,4 3 7,4 3 7,5 3 6,6 cieszyński Strumień % 4 5,5 5 5,3 4 6,2 4 6,4 4 5,7 częstochowski Blachownia % 1 9,5 1 9,8 1 10,9 1 12,0 1 9,9 myszkowski Koziegłowy % 2 7,4 2 8,7 2 8,7 2 9,3 2 7,6 25

2010 2011 2012 2013 2014 Jedn. miary Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. raciborski Kuźnia Raciborska % 6 3,8 6 3,8 6 4,5 6 4,5 6 4,0 wodzisławski Pszów % 5 5,1 4 6,0 5 5,7 5 5,6 5 5,2 Źródło: www.stat.gov.pl 1.3.3. POMOC SPOŁECZNA W Siewierzu funkcjonuje Ośrodek Pomocy Społecznej, który jest jednostką organizacyjną gminy, obejmującą swoim zakresem działania teren miasta i gminy. Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje ustawowe zadania umożliwiające osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Jednostka realizując swoje zadania współpracuje m.in. z Policją, Gminną Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Przeciwdziałania Narkomanii, Powiatowym Urzędem Pracy, Sądem, Prokuraturą, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, placówkami oświatowymi. Na terenie Miasta i Gminy Siewierz pomocy udziela się osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej, w szczególności wynikającej m.in. z: ubóstwa, bezrobocia, bezdomności, niepełnosprawności, długotrwałej choroby, przemocy w rodzinie, wielodzietności, rodziny niepełnej, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej, alkoholizmu i narkomanii. W ciągu ostatnich 5 lat wzrosła liczba gospodarstw domowych w Gminie Siewierz korzystających z pomocy społecznej o ok. 4,2% z 192 w 2010 roku do 200 gospodarstw w 2014 roku. Większa część z nich, tj. 63,5% stanowiły gospodarstwa o niskich dochodach - wg kryterium dochodowego (na koniec 2014 roku). Natomiast w analizowanym okresie czasu zmalała liczba rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci o 27% - do 230 rodzin w 2014 roku. Kwota świadczeń rodzinnych wypłaconych w ostatnim roku wyniosła 1461 tys. zł, w tym ponad połowę stanowiły zasiłki rodzinne z dodatkami. Ogólna kwota wypłacanych świadczeń rodzinnych zmalała w latach 2010-2014 o ok. 7% Tabela: Opieka społeczna w gminie Siewierz w latach 2005-2014 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ŚRODOWISKOWA POMOC SPOŁECZNA Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego ogółem poniżej kryterium dochodowego gosp. 188 192 gosp. 120 130 197 200 203 200 132 135 135 127 26

powyżej kryterium dochodowego Osoby w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej ogółem 2009 2010 gosp. 68 62 2011 2012 2013 2014 65 65 68 73 ogółem osoba 426 439 poniżej kryterium dochodowego ogółem osoba 287 305 powyżej kryterium dochodowego ogółem osoba 139 134 Zasięg korzystania z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku ogółem ogółem poniżej kryterium dochodowego ogółem powyżej kryterium dochodowego ogółem ŚWIADCZENIA RODZINNE Korzystający ze świadczeń rodzinnych % % % 3,5 2,3 1,1 3,6 2,5 1,1 rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny - ogółem dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku - 330 315 osoba 613 563 osoba 574 510 % 26,8 24,4 Kwoty świadczeń rodzinnych wypłaconych w roku - ogółem kwota świadczeń rodzinnych tys. zł 1410 1571 kwota zasiłków rodzinnych (wraz z dodatkami) tys. zł 885 978 kwota zasiłków pielęgnacyjnych tys. zł 348 355 473 445 459 464 309 310 294 292 164 135 165 172 3,9 3,6 3,8 3,8 2,5 2,5 2,4 2,4 1,3 1,1 1,3 1,4 285 258 238 230 518 466 431 414 458 419 393 384 21,9 20,3 19,2 18,6 1590 1571 1523 1461 928 846 821 743 358 369 375 388 Źródło: www.stat.gov.pl Znaczącym problemem gminy jest fakt, iż osoby, którym wypłacane są świadczenia w zakresie pomocy społecznej bardzo często posiadają stałe zatrudnienie. Podstawowy poziom zarobków oferowanych na obszarze gminy nie pozwala na pełnie utrzymanie, konieczna jest zatem dodatkowa interwencja finansowa gminy. Pomimo coraz niższego stopnia bezrobocia, ilość osób które wymagają dodatkowej pomocy finansowej wciąż rośnie, co jest tendencją wyjątkowo negatywną. W przypadku gmin-miast referencyjnych sytuacja jest bardzo zbliżona. Z wyjątkiem gminy Kuźnia Raciborska w przeciągu ostatnich pięciu lat wszędzie wzrosła lub utrzymywała się liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej wg kryterium dochodowego. Tendencja stała w tym obszarze występuje w gminie Strumień oraz Siewierz. 27

Tabela: Pomoc społeczna w gminach referencyjnych ŚRODOWISKOWA POMOC SPOŁECZNA Jedn. miary Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego ogółem będziński Siewierz (Gmina miejskowiejska) 2010 2011 2012 Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. Wart. Poz. gosp. 5 192 5 197 5 200 5 2013 2014 Wart. Poz. Wart. 203 5 200 cieszyński Strumień gosp. 3 361 3 317 3 303 3 329 3 337 częstochowski Blachownia gosp. 1 370 2 360 2 368 2 426 2 380 myszkowski Koziegłowy gosp. 1 370 1 387 1 425 1 469 1 453 raciborski Kuźnia Raciborska gosp. 4 352 4 261 4 245 4 256 4 267 ŚWIADCZENIA RODZINNE Korzystający ze świadczeń rodzinnych udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku będziński Siewierz % 4 24,4 4 21,9 4 20,3 4 19,2 4 18,6 cieszyński Strumień % 5 23,9 5 21,6 5 19,6 5 18,6 5 18,5 częstochowski Blachownia % 2 38,7 2 37,1 2 34,0 2 34,0 2 32,1 myszkowski Koziegłowy % 1 47,5 1 46,0 1 42,2 1 38,4 1 35,5 raciborski Kuźnia Raciborska % 3 28,5 3 26,4 3 23,2 3 21,4 3 19,2 Źródło: www.stat.gov.pl 28

1.3.4. OPIEKA ZDROWOTNA W Gminie Siewierz funkcjonują 3 niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej i 1 publiczny Szpital Chorób Płuc Sp. z o.o. jednostka organizacyjna Województwa Śląskiego. W szpitalu funkcjonuje m.in. laboratorium, oddział chorób płuc, ośrodek domowego leczenia tlenem, pracownie: RTG, bronchofiberoskopii i spirometrii, poradnia przyszpitalna i izba przyjęć. W 2014 roku udzielono 71561 porad w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, jak również 122726 porad w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Liczba udzielanych porad w latach 2010-2014 ulegała systematycznemu zwiększeniu. Jedną z przyczyn zwiększenia udzielanych porad lekarskich jest rosnący udział osób w wieku poprodukcyjnym. Tabela: Ochrona zdrowia w gminie Siewierz w latach 2005-2014 j.m. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Przychodnie ogółem ob. 3 4 7 6 7 6 6 5 5 6 Praktyki lekarskie Podstawowa opieka zdrowotna - porady Apteki ogólnodostępne Liczba ludności na 1 aptekę ogólnodostępną - 30840 36684 46099 42033 51563 52293 51861 ob. 5 4 4 4 4 4 4 osoba 2458 3066 3051 3044 3060 3056 3063 54395 56682 71561 5 5 5 2447 2450 2457 Źródło: www.stat.gov.pl 1.3.5. TURYSTYKA W latach 70-tych i 80-tych gmina dzięki infrastrukturze wokół zbiornika Przeczyce była bardzo popularnym kierunkiem wyjazdów turystycznych. Infrastruktura turystyczna zapewniała dużą liczbę nowoczesnych miejsc noclegowych, zaplecze sanitarne, sportowe, kulturalne. Jako że w większości infrastruktura turystyczna należała do licznych państwowych zakładów pracy, w latach 90-tych w wyniku braku środków na działania remontowe, a także konkurencję innych obszarów turystycznych znaczenie Zalewu Przeczycko-Siewierskiego było coraz mniejsze. Na obszarze gminy zlokalizowane są ścieżki dydaktyczne oraz rowerowe: Ścieżka dydaktyczna w pobliżu Zamku Biskupów Krakowskich w Siewierzu o długości około 1,5 km. Tworzy ją 10 tablic edukacyjnych umieszczonych na najczęściej uczęszczanych przez turystów i mieszkańców Siewierza szlakach pieszych. Trasa wędrówki przebiega wzdłuż rzeki Przemszy, następnie omija łukiem zamek aby znowu przekroczyć Przemszę i ciągnie się przez 29

znajdujący się w pobliżu kompleks leśny. Ścieżka to doskonałe miejsce do wypoczynku i nauki; Szlak rowerowy im. Walentego Roździeńskiego Trasa: Zamek w Siewierzu Zbiornik Kuźnica Warężyńska, o długości: 14,2 km. Szlak rozpoczyna swój bieg od terenu wokół ruin Zamku Siewierskiego przez ul. Krakowską ul. Zagłębiowską ul. Trzebiesławicką i ul. Zachodnią w Trzebiesławicach powraca na teren gminy do Wojkowic Kościelnych tj,: Zawarpie Podwarpie ul. Podskale ul. Piastowską ul. Dąbrowską do zbiornika wodnego Kuźnica Warężyńska włączając się do istniejących ścieżek rowerowych wokół zbiornika wodnego; Szlak Zamkowy Trasa: Zamek w Siewierzu Zbiornik Kuźnica Warężyńska (ścieżka rowerowa o długości: 12,6 km. Przebieg szczegółowy: ruiny Zamku Siewierskiego ul. Krakowska ul. Młyńska (Zalew Przeczycko-Siewierski) Zawarpie Podwarpie ul. Podskale ul. Piastowska ul. Dąbrowska Zbiornik Kuźnica Warężyńska. Szlak Zamkowy to nowa ścieżka rowerowa łącząca dwa atrakcyjne produkty turystyczne gminy: Zamek w Siewierzu i Zbiornik Kuźnica Warężyńska. Miejscami biegnie ona równolegle do szlaku rowerowego im. Walentego Roździeńskiego. W budynku Izby Tradycji i Kultury Dawnej w Siewierzu, w lipcu 2011 roku został uruchomiony Punkt Informacji Turystycznej, którego usługi są całkowicie bezpłatne. Punkt informacji turystycznej czynny jest codziennie. Zakres świadczonych usług obejmuje: bezpłatne mapy i wydawnictwa, wydawnictwa drukowane i multimedialne dotyczące turystyki i kultury Siewierza, województwa śląskiego i regionu jurajskiego, informację telefoniczną, rezerwację przewodnika, kompleksową informację turystyczną o Siewierzu, informację o regionie turystycznym ziemi siewierskiej, informację o wydarzeniach kulturalnych i sportowych, poradnictwo z zakresu wycieczek regionalnych. Punkt Informacji Turystycznej funkcjonuje w ramach projektu "Śląski System Informacji Turystycznej". Na obszarze gminy funkcjonuje 1 całoroczny, czterogwiazdkowy hotel. Liczba korzystających z noclegów w latach 2010-2014 wahała się od 3966 osób w 2012 r. do maksymalnie: 8170 osób w 2013 roku. Z tego udzielono turystom zagranicznym w 2014 roku: ok. 5% wszystkich noclegów. Tabela: Turystyka w gminie Siewierz w latach 2005-2014 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 TURYSTYKA Wybrane turystyczne obiekty noclegowe ogółem obiekty miejsca noclegowe ob. msc. 2 3 2 3 3 2 2 1 2 1 225 319 119 240 363 156 336 100 182 82 30

korzystający z noclegów osoba udzielone noclegi - hotele obiekty ob. miejsca noclegowe msc. korzystający z noclegów osoba udzielone noclegi - 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 6908 9331 8859 12086 9357 7479 6482 3966 8170 7204 12582 16259 15677 21490 16214 14484 16939 7955 11899 9501 1 2 2 2 2 1 1 1 2 1 25 119 119 123 123 96 96 100 182 82 3997 6127 7757 7363 5638 4375 4352 3646 8170 7204 5366 9329 13155 13408 8158 7556 11082 7545 11899 9501 Źródło: www.stat.gov.pl Jak wskazują dane, w ostatnich dwóch latach wszystkie udzielone noclegi w gminie dotyczą obiektów hotelowych. Liczba osób korzystających z noclegów w ciągu ostatnich dwóch lata zdecydowanie wzrosła i wróciła do poziomu z lat 2007-2008. Wykres: Korzystający z noclegów w gminie w talach 2005-2015 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 źródło: www.stat.gov.pl 1.4. ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA W ostatnich latach gmina Siewierz realizuje znaczącą liczbę zadań w obszarze związanym z ochroną środowiska oraz podniesieniem jakości i dostępności infrastruktury technicznej. Zaopatrzeniem w wodę na terenie Gminy Siewierz zajmuje się Zakład Usług Wodnych i Kanalizacyjnych w Siewierzu (ZUWiK). 31

Nieczystości płynne wytwarzane na nieruchomościach uzbrojonych w kanalizację sanitarną odprowadzane są do gminnej oczyszczalni ścieków. Natomiast nieczystości płynne powstające na nieruchomościach, w sąsiedztwie których brak jest kanalizacji sanitarnej, gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych, skąd wywożone są przez przedsiębiorców posiadających zezwolenie na opróżnianie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych do gminnej oczyszczalni ścieków lub do oczyszczalni ścieków zlokalizowanych poza terenem gminy (m. in. Zawiercie, Poręba, Będzin). W Gminie Siewierz na koniec 2015 roku długość czynnej wodociągowej sieci rozdzielczej wyniosła 87,4 km, a ilość podłączeń do budynków mieszkalnych: 4.716 szt., długość kanalizacji sanitarnej: 44,1 km oraz podłączeń: 1.133 szt. Natomiast długość gazowej sieci rozdzielczej stanowiła 16,5 km, a przyłączy: 3.094 szt. Wykres: Dostęp do infrastruktury technicznej na obszarze gminy Siewierz 99,9 47,,6 21,9 wodociąg kanalizacja gaz źródło: www.stat.gov.pl Jak przedstawiono w poniższym zestawieniu tabelarycznym, w ostatnich latach praktycznie od podstaw budowano w gminie sieć kanalizacyjną. W tej chwili dostęp do kanalizacji ma blisko 22% mieszkańców. Zużycie wody i energii elektrycznej w ostatnich dziewięciu latach pozostaje bez większych zmian. 32

Tabela: Gospodarka komunalnaa w latach 2005-2014 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GOSPODARKA KOMUNALNA Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu w gospodarstwach domowych w miastach szt. 2630 2646 2637 2638 2637 2638 2643 Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu w gospodarstwach domowych w miastach MWh 5714 5790,81 5789,94 5858,20 6013 6215 6261 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności 2634 2648 2612 6110 6090 6029 z wodociągu % 97,4 z kanalizacji % 1,0 z gazu % 44,2 97,1 97,1 97,0 97,0 97,5 97,5 12,9 12,9 12,3 15,1 17,8 20,7 44,0 44,1 44,0 46,7 47,1 47,3 97,3 97,3 99,9 20,8 21,8 21,9 47,0 47,4 47,6 Zużycie wody, energii elektrycznej i gazu z sieci w gospodarstwach domowych zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych na 1 mieszkańca zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w miastach na 1 mieszkańca zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych na 1 mieszkańca m3 31,7 28,3 28,6 28,8 30,3 37,9 35,3 kwh 1027,3 1050,2 1065,1 1083,4 1104,9 1126,2 1134,8 m3 116,4 107,7 116,7 111,6 114,8 122,3 108,6 34,3 31,8 30,8 1109,8 1112,1 1101,3 113,7 126,2 105,9 Źródło: www.stat.gov.pl Na obszarze gminy funkcjonuje jedna komunalna oczyszczalnia ścieków. Tabela: Ochrona środowiska w latach 2005-2014 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 OCHRONA ŚRODOWISKA Komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskie i wiejskie Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem przemysł eksploatacja sieci wodociągowej gospodarstwa domowe Źródło: www.stat.gov.pl szt. osoba dam3 dam3 dam3 dam3 2 3 3 3 4 4 4 4 3 3 0 2000 2000 2030 2600 3600 3650 3900 4000 4000 546,4 560,2 521,6 480,3 482,5 540,1 489,9 502,1 459,1 431,1 108 151 121 67 60 66 47 43 37 22 438,4 409,2 400,6 413,3 422,5 474,1 442,9 459,1 422,1 409,1 386,8 346,1 349,2 350,1 370,3 463,7 431,3 419,6 388,7 377,5 33