Wykaz skrótów............................................ 11 Wstęp.................................................... 13 ROZDZIAŁ I. Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich w ramach wspólnej polityki rolnej.......................... 17 1. Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej...................... 17 2. Polityka struktur rolnych (polityka wspierania rozwoju obszarów wiejskich) fazy rozwoju.................................. 19 2.1. Uwagi ogólne........................................ 19 2.2. Plan Mansholta i lata 1962 1972........................ 20 2.3. Lata 1972 1985...................................... 22 2.4. Reforma MacSharry ego............................... 23 2.5. Agenda 2000........................................ 24 2.6. Reforma Fischera z lat 2003 2004 oraz reforma z 2008 r. ( health check )..................................... 25 3. Podstawy prawne polityki wspierania rozwoju obszarów wiejskich... 28 4. Autonomia państw członkowskich w kształtowaniu krajowej polityki wspierania rozwoju obszarów wiejskich....................... 29 5. Regionalizacja polityki wspierania rozwoju obszarów wiejskich.... 32 6. Finansowanie instrumentów wspierania rozwoju obszarów wiejskich 35 6.1. Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.................................... 35 6.2. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).......................................... 36 ROZDZIAŁ II. Obszary wiejskie w ramach II filaru wspólnej polityki rolnej........................................ 39 1. Struktury agrarne sensu stricto i sensu largo.................... 39 2. Pojęcie obszarów wiejskich w prawie Unii Europejskiej........... 42 3. Obszary wiejskie w ustawodawstwach krajowych............... 44 5
4. Rola obszarów wiejskich w ramach rolnictwa wielofunkcyjnego.... 46 5. Prawo rolne a prawo obszarów wiejskich...................... 48 ROZDZIAŁ III. Instytucja rolniczych rent strukturalnych......... 51 1. Pojęcie i geneza rent strukturalnych.......................... 51 2. Podstawa wprowadzenia rent strukturalnych................... 52 2.1. Przyczyny wprowadzenia rent strukturalnych.............. 52 2.2. Cele rent strukturalnych............................... 53 2.2.1. Wymiana pokoleń i odmłodzenie aktywnej populacji wiejskiej.............................. 53 2.2.2. Poprawa struktury obszarowej i modernizacja gospodarstw rolnych............................ 55 2.2.3. Cele socjalne................................... 55 2.2.4. Wyłączanie gruntów z produkcji................... 56 2.2.5. Działania na rzecz środowiska naturalnego........... 57 2.2.6. Podniesienie konkurencyjności sektora rolnego........ 57 3. Renty strukturalne jako instrument polityczny.................. 59 3.1. Renty strukturalne jako instrument polityki rolnej........... 59 3.2. Renty strukturalne jako instrument polityki społecznej....... 59 3.3. Renty strukturalne jako instrument polityki zatrudnienia..... 60 3.4. Renty strukturalne jako instrument prawa................. 62 3.5. Ekonomiczny wymiar rent strukturalnych................. 63 ROZDZIAŁ IV. Ewolucja unormowań prawnych wcześniejszych emerytur w prawodawstwie unijnym............. 65 1. Założenia planu Mansholta................................. 65 2. Dyrektywa odstąpieniowa 72/160/EWG....................... 67 2.1. Uwagi ogólne........................................ 67 2.2. Podmioty uprawnione i warunki uzyskania świadczenia........ 68 2.3. Warunek zaprzestania działalności rolniczej i przekazania gospodarstwa rolnego................................. 69 2.4. Charakter świadczenia................................ 70 2.5. Zasady finansowania.................................. 71 3. Rozporządzenie (EWG) nr 1096/88.......................... 72 3.1. Uwagi ogólne........................................ 72 3.2. Podmioty uprawnione i warunki uzyskania świadczenia........ 73 3.3. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego............... 74 3.4. Charakter świadczenia................................ 75 3.5. Zasady finansowania.................................. 76 4. Wcześniejsze emerytury w rozporządzeniu (EWG) nr 2079/92..... 77 4.1. Uwagi ogólne........................................ 77 4.2. Podmioty uprawnione i warunki uzyskania świadczenia...... 78 6
4.3. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego............... 79 4.4. Charakter świadczenia................................ 80 4.5. Zasady finansowania.................................. 80 5. Wcześniejsze emerytury w rozporządzeniu (WE) nr 1257/99...... 82 5.1. Uwagi ogólne........................................ 82 5.2. Podmioty uprawnione i warunki uzyskania świadczenia...... 83 5.3. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego............... 84 5.4. Charakter świadczenia................................ 85 5.5. Zasady finansowania.................................. 85 6. Wcześniejsze emerytury w rozporządzeniu (WE) nr 1698/2005.... 86 6.1. Uwagi ogólne........................................ 86 6.2. Podmioty uprawnione i warunki uzyskania świadczenia...... 86 6.3. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego............... 87 6.4. Charakter świadczenia................................ 88 6.5. Zasady finansowania.................................. 89 ROZDZIAŁ V. System rent strukturalnych w prawie polskim...... 90 1. Instytucje emerytalnego świadczenia pieniężnego za przekazanie ziemi w prawie polskim.................................... 90 2. Renty strukturalne jako element systemu zabezpieczenia społecznego rolników..................................... 94 3. Zasadność i cele wprowadzenia rent strukturalnych do prawa polskiego....................................... 95 4. Ramy prawne instytucji rent strukturalnych w prawie polskim (2001 r., 2004 r. i 2007 r.).................................. 97 5. Definicja normatywna renty strukturalnej i podmioty uprawnione do jej uzyskania................................ 98 6. Przesłanki uzyskania renty strukturalnej w prawie polskim....... 102 7. Przesłanki podmiotowe po stronie rolnika przekazującego gospodarstwo rolne....................................... 103 7.1. Wiek przedemerytalny................................ 103 7.2. Podleganie ubezpieczeniu społecznemu i brak zaległości w opłacaniu składek.................................. 104 7.3. Prowadzenie działalności rolniczej przez ustawowo określony czas....................................... 107 7.4. Nieustalone prawo do emerytury lub renty................. 108 7.5. Wpis do ewidencji producentów......................... 108 8. Przesłanki podmiotowe i przedmiotowe po stronie osoby fizycznej przejmującej użytki rolne.................................. 109 8.1. Wiek.............................................. 109 8.2. Posiadanie kwalifikacji zawodowych i brak ustalonego prawa do emerytury lub renty.......................... 110 7
8.3. Zobowiązanie do prowadzenia działalności na przejętych gruntach............................................ 112 9. Przesłanki przedmiotowe po stronie rolnika przekazującego gospodarstwo rolne....................................... 113 9.1. Zaprzestanie działalności rolniczej....................... 113 9.2. Przekazanie gospodarstwa rolnego....................... 114 9.2.1. Uwagi ogólne.................................. 114 9.2.2. Przedmiot przekazania: gospodarstwo rolne i użytki rolne......................................... 114 9.2.3. Przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy z 2001 r................................. 119 9.2.4. Przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie rozporządzenia z 2004 r.......................... 120 9.2.5. Przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie rozporządzenia z 2007 r.......................... 122 9.2.6. Zagospodarowanie przekazanych użytków rolnych..... 124 9.2.7. Przekazanie gospodarstwa rolnego w drodze umowy lub decyzji administracyjnej....................... 125 10. Postępowanie w sprawie przyznania renty strukturalnej......... 129 11. Oddziaływanie rent strukturalnych na przemiany strukturalne w rolnictwie polskim..................................... 134 ROZDZIAŁ VI. System rent za przekazanie ziemi w prawie niemieckim.......................... 136 1. Wcześniejsze emerytury w prawie niemieckim.................. 136 2. Federalne i związkowe programy rozwoju obszarów wiejskich w Niemczech (2011 2014).................................. 137 3. System świadczeń pieniężnych z tytułu przekazania ziemi........ 139 3.1. Uwagi ogólne........................................ 139 3.2. Renta za przekazanie ziemi............................ 140 3.3. Renta z tytułu zaprzestania produkcji i wyrównanie pieniężne 148 4. Skuteczność świadczeń rentowych z punktu widzenia przemian strukturalnych w rolnictwie niemieckim...................... 150 ROZDZIAŁ VII. Wcześniejsze emerytury rolnicze w prawie francuskim.......................... 152 1. Polityka poprawy struktur rolnych we Francji i tło regulacji....... 152 2. System świadczeń pieniężnych z tytułu zaprzestania działalności rolniczej................................................ 155 2.1. Uwagi ogólne........................................ 155 2.2. Odszkodowanie za zaprzestanie działalności rolniczej........ 156 8
2.3. Premia z tytułu przekazania ziemi na cele strukturalne...... 159 2.4. Pomoc na przekwalifikowanie zawodowe................. 160 3. Świadczenia związane z przekazaniem ziemi w obowiązującym prawie francuskim........................................ 160 3.1. Wcześniejsza emerytura............................... 160 3.1.1. Uwagi ogólne.................................. 160 3.1.2. Warunki uzyskania wcześniejszej emerytury.......... 162 3.1.3. Finansowanie wcześniejszych emerytur i ich wysokość... 167 3.2. Świadczenie związane z przekazaniem gospodarstwa rolnego.... 168 3.3. Oddziaływanie wcześniejszych emerytur na przemiany strukturalne w rolnictwie.............................. 169 ROZDZIAŁ VIII. Wymiana pokoleń w rolnictwie i rozwój gospodarstw rolnych w okresie programowania 2014 2020.... 172 1. Uwagi ogólne............................................ 172 2. Instrumenty wymiany pokoleń w rolnictwie i rozwoju gospodarstw rolnych................................................. 174 ROZDZIAŁ IX. Skuteczność rent strukturalnych z punktu widzenia przekształceń struktur agrarnych................ 178 1. Wnioski z analizy prawnoporównawczej regulacji rent strukturalnych w Polsce, Niemczech i Francji................................. 178 2. Stosowanie rent strukturalnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej i jego fakultatywność........................... 183 3. Renty strukturalne w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej............................................. 185 4. Determinanty skorzystania z rent strukturalnych................ 189 5. Oddziaływanie rent strukturalnych na rolnictwo europejskie...... 193 Bibliografia............................................... 195