P ROGRAMY PRACA- Ż YCIE z teorii i praktyki redakcja naukowa STANISŁAWA BORKOWSKA Warszawa 2011
Spis treści SŁOWO WSTĘPNE... 13 Rozdział I ILE PRACY, ILE ŻYCIA POZA NIĄ?... 16 1. Miejsce pracy w życiu człowieka; dynamika pracy... 16 2. Równowaga między pracą zawodową i życiem poza nią; istota i znaczenie... 18 3. Podmioty wpływu na WLB pracowników... 21 4. Różne modele społeczno-gospodarcze a WLB... 23 5. Zakład pracy i WLB pracowników... 30 5.1. Czy to się opłaca zakładom pracy?...30 5.2. Model zarządzania zasobami ludzkimi przyjazny WLB...31 5.3. Jakość ZZL a WLB w organizacjach w Polsce...38 5.4. O potrzebie budowy programów praca-życie...45 5.5. Ile pomocy w zachowaniu WLB, ile prywatności?...46 6. Podsumowanie... 48 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda, Agnieszka Smoder Rozdział II DZIAŁANIA NA RZECZ RÓWNOWAGI MIĘDZY PRACĄ A ŻYCIEM POZAZAWODOWYM; Z DOŚWIADCZEŃ WYBRANYCH KRAJÓW... 49 1. Działania na rzecz WLB w modelu anglosaskim... 50 1.1. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej...50 1.2. Australia...55 1.3. Kanada...60 1.4. Nowa Zelandia...63 2. Co charakteryzuje model unijny? Doświadczenia polskie... 65 2.1. Belgia...68 2.2. Hiszpania...69 2.3. Holandia...73 2.4. Francja...75 2.5. Niemcy...78 2.6. Szwecja...82 2.7. Polska...85 3. Wielka Brytania i Irlandia jako połączenie dwóch systemów... 87 3.1. Wielka Brytania...88 3.2. Irlandia...94 4. Przykład Japonii... 96 5. Podsumowanie... 99 Dorota Głogosz Rozdział III KONCEPCJA BADAŃ... 101 1. Cele i problemy badawcze... 101
6 Spis treści 2. Metodyka i organizacja badań... 103 2.1. Badanie pracodawców...104 2.2. Badanie pracowników...109 3. Metody, techniki i narzędzia badawcze... 113 4. Metodyka opracowania wyników... 114 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda Rozdział IV ZAKŁÓCENIA RÓWNOWAGI PRACA-ŻYCIE I ICH SKUTKI W OPINII PRACODAWCÓW... 115 1. Badania potrzeb pracowniczych... 115 2. Źródła zakłóceń równowagi między pracą i życiem poza nią... 118 2.1. Czas pracy jako źródło zakłóceń...123 2.2. Organizacja pracy i czasu pracy a równowaga praca-życie pozazawodowe...127 3. Skutki zaburzeń równowagi praca-życie... 129 4. Formy przeciwdziałania zaburzeniom WLB... 130 4.1. Charakterystyka ogólna...130 4.2. Wykorzystanie elastycznej organizacji czasu pracy...130 5. Skuteczność podejmowanych działań... 132 6. Ocena możliwości zachowania równowagi między pracą i życiem; opinie pracodawców... 134 7. Podsumowanie... 135 Rozdział V EKONOMICZNA OPŁACALNOŚĆ DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH WLB. PUNKT WIDZENIA PRACODAWCÓW... 137 1. Korzyści związane z działaniami na rzecz WLB; ujęcie ogólne... 139 2. WLB a wydajność pracy... 142 2.1. WLB a wydajność pracy w przekroju wielkości firm...142 2.2. Forma własności firm a postrzeganie wpływu działań wspierających WLB pracowników na wydajność pracy...144 2.3. Przynależność branżowa firm a ich postrzeganie wpływu PPŻ na wydajność pracy...146 3. Poziom ogólnych indeksów kondycji ekonomicznej i konkurencyjności firm oraz ranking ich determinant... 148 3.1. Kondycja ekonomiczna firm; grupa A i B...148 3.2. Czynniki wpływu na indeks kondycji ekonomicznej firm...148 4. Pozycja konkurencyjna firm z grupy A i B... 151 4.1. Ogólny indeks konkurencyjności...151 4.2. Czynniki wpływu na poziom ogólnych indeksów konkurencyjności w badanych grupach firm...151 4.3. Determinanty różnic w postrzeganiu wpływu PPŻ na konkurencyjność firm...153 5. Działania wspierające WLB a wizerunek firm... 161 5.1. Wielkość przedsiębiorstw...161 5.2. Rodzaj własności firm...163 6. Podsumowanie... 165 Bożena Balcerzak-Paradowska, Lucyna Machol-Zajda Rozdział VI RÓWNOWAGA MIĘDZY PRACĄ ZAWODOWĄ A ŻYCIEM POZAZAWODOWYM W OPINIACH PRACOWNIKÓW... 167 1. Zakłócenia w godzeniu pracy zawodowej z życiem pozazawodowym... 167
Spis treści 7 1.1. Organizacja czasu pracy...167 1.2. Zaniedbania w sferze życia prywatnego...174 2. Działania pracodawców na rzecz równoważenia pracy i życia osobistego w opinii pracowników... 183 2.1. Opinie pracowników z firm prowadzących działalność na rzecz WLB...183 2.2. Opinie pracowników pracujących w firmach bez działalności na rzecz WLB...190 3. Opinie pracowników o pracy w badanych firmach... 193 4. Podsumowanie... 197 Maria Wanda Kopertyńska, Joanna Mirosław, Agnieszka Smoder, Wiesław Zając Rozdział VII STUDIA PRZYPADKÓW; KSZTAŁTOWANIE WLB... 199 Wprowadzenie... 199 1. Bank Zachodni WBK... 199 1.1. Prezentacja firmy...199 1.2. Główne czynniki zakłóceń WLB...200 1.3. Działania na rzecz WLB i ich adresaci...200 1.4. Rola działu ZZL w kształtowaniu WLB...202 2. IKEA Retail Sp. z o.o.... 202 2.1. Prezentacja firmy...202 2.2. Działania podejmowane w ramach WLB...203 2.3. Skutki prowadzonych działań w zakresie WLB...204 2.4. Badania dotyczące WLB prowadzone w firmie...204 2.5. Polityka WLB w firmie...205 3. Firma z branży petrochemicznej... 205 3.1. Prezentacja firmy...205 3.2. Działania na rzecz WLB...205 3.3. Badania na temat WLB prowadzone w firmie...207 3.4. Skutki działań prowadzonych w ramach WLB...207 3.5. Koordynacja działań w zakresie wdrażania rozwiązań typu WLB...208 4. IBM Polska Sp. z o.o... 208 4.1. Prezentacja firmy...208 4.2. WLB a zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie...209 4.3. Działania w zakresie WLB...209 4.4. WLB a Corporate Social Responsibility...210 4.5. Skutki prowadzonych działań...211 4.6. Finansowanie...211 5. O.K. Centrum Języków Obcych Sp. z o.o..... 212 5.1. Prezentacja firmy...212 5.2. Działania firmy na rzecz WLB...212 5.3. Skutki wprowadzania działań WLB...213 5.4. Rola działu administracyjnego w kształtowaniu WLB...213 6. Colliers International Sp. z o.o.... 214 6.1. Prezentacja firmy...214 6.2. Działania firmy wspomagające WLB...214 6.3. Skutki wprowadzania działań WLB...216 6.4. Rola działu Human Resources (ZZL) w kształtowaniu WLB...216 7. Skrivanek Sp. z o.o... 217 7.1. Prezentacja firmy...217 7.2. Działania WLB podejmowane w firmie...217 7.3. Badania z zakresu stosowania WLB...219 7.4. Skutki wprowadzania działań WLB...219 7.5. Rola działu rozwoju firmy w kształtowaniu WLB...219
8 Spis treści 8. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Olsztynie... 220 8.1. Prezentacja firmy...220 8.2. Działania na rzecz WLB i ich adresaci...220 8.3. Docenianie działań w obszarze WLB przez pracowników...222 8.4. Możliwość rozwoju WLB...222 9. Technokabel S.A.... 223 9.1. Prezentacja firmy...223 9.2. Działania na rzecz WLB i ich adresaci...223 9.3. Docenianie działań w zakresie WLB przez pracowników...224 9.4. Skutki działań podjętych na rzecz pracowników w ramach WLB...225 9.5. Możliwości w zakresie rozwijania WLB...225 10. Bipromet S.A... 226 10.1. Prezentacja firmy...226 10.2. Działania na rzecz WLB i ich adresaci...226 10.3. Docenianie działań w zakresie WLB przez pracowników...229 10.4. Rola działu ZZL w kształtowaniu WLB...229 10.5. Możliwości rozwoju WLB...229 11. Centrozap S.A... 230 11.1. Prezentacja firmy...230 11.2. Działania na rzecz WLB i ich adresaci...231 11.3. Docenianie działań w zakresie WLB przez pracowników...234 11.4. Plany w zakresie rozwijania WLB...234 11.5. Skutki działań podjętych na rzecz pracowników w ramach WLB...235 12. Podsumowanie... 236 Rozdział VIII WNIOSKI KOŃCOWE I REKOMENDACJE... 239 1. WLB w praktyce firm objętych badaniami... 240 2. Działania na rzecz WLB integralnym elementem systemu zarządzania zasobami ludzkimi... 243 3. Adresaci działań chroniących WLB... 245 4. Formy pomocy... 247 5. Współpraca różnych podmiotów wpływu na WLB; rola państwa... 252 5.1. Państwo: promocja WLB...252 5.2. Państwo: współpraca władz centralnych i lokalnych z pracodawcami...252 5.3. Pracodawcy...252 5.4. Rozwój samopomocy...253 LITERATURA... 254 Aneks 1 WPŁYW WLB NA WYDAJNOŚĆ PRACY, KONDYCJĘ, KONKURENCYJNOŚĆ I WIZERUNEK BADANYCH FIRM. UJĘCIE TABELARYCZNE WYNIKÓW BADAŃ... 259 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda, Agnieszka Smoder Aneks 2 PRZEGLĄD BADAŃ NAD WLB... 271
Contents FOREWORD... 13 Chapter I HOW MUCH WORK, HOW MUCH LIFE AFTER WORK?... 16 1. Job in human's life; work dynamics... 16 2. Work-Life Balance; essence and significance... 18 3. Entities influencing Work-Life Balance of workers... 21 4. Various socio-economic models vs. WLB... 23 5. Work place and Work-Life Balance of workforce... 30 5.1. Does it pay off for the work places?...30 5.2. Human resources management model supportive to Work-Life Balance...31 5.3. Human Resource Management quality vs. Work-Life Balance at organizations operating in Poland...38 5.4. A need to develop Work-Life Programmes...45 5.5. How much assistance in maintaining Work-Life Balance, how much privacy?...46 6. Summing up... 48 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda, Agnieszka Smoder Chapter II MEASURES TAKEN TO RETAIN WORK-LIFE BALANCE; EXPERIENCES OF SELECTED COUNTRIES... 49 1. Measures in favour of Work-Life Balance under Anglo-Saxon model... 50 1.1. United States of America...50 1.2. Australia...55 1.3. Canada...60 1.4. New Zealand...63 2. What are characteristics of the EU model? Polish experience... 65 2.1. Belgium...68 2.2. Spain...69 2.3. The Netherlands...73 2.4. France...75 2.5. Germany...78 2.6. Sweden...82 2.7. Poland...85 3. United Kingdom and Ireland a combination of two systems... 87 3.1. United Kingdom...88 3.2. Ireland...94 4. Example of Japan... 96 5. Summing up... 99 Dorota Głogosz Chapter III SURVEYING CONCEPT... 101 1. Surveying objectives and issues... 101
10 Contents 2. Surveying methodology and organization... 103 2.1. Surveying of employers...104 2.2. Surveying of workers...109 3. Surveying methods, techniques and tools... 113 4. Survey findings processing methodology... 114 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda Chapter IV WORK-LIFE BALANCE DISRUPTIONS AND THEIR IMPACT ACCORDING TO EMPLOYERS... 115 1. Surveying of workers' needs... 115 2. Sources of disruption of Work-Life Balance... 118 2.1. Working time as a source of disruptions...123 2.2. Work and working time organisation vs. Work-Life Balance...127 3. Effects of Work-Life Balance disruptions... 129 4. Ways of counteracting Work-Life Balance disruptions... 130 4.1. General characteristics...130 4.2. Taking advantage of flexible working time organization...130 5. Effectiveness of measures taken... 132 6. Evaluation of possibility to maintain Work-Life Balance; employers' opinions... 134 7. Summing up... 135 Chapter V COST-EFFECTIVNESS OF MEASURES SUPPORTING WORK-LIFE BALANCE. EMPLOYERS' PERSPECTIVE... 137 1. Benefits from the measures supporting Work-Life Balance; general approach... 139 2. Work-Life Balance vs. productivity... 142 2.1. Work-Life Balance vs. productivity by company size...142 2.2. Company ownership status vs. perception of measures supporting workers' Work-Life Balance and their impact on productivity...144 2.3. Industry origin of companies vs. their perception of Work-Life Programmes' impact on productivity...146 3. The level of general financial standing and competitiveness ratios of companies and ranking of their determinants... 148 3.1. Economic condition of companies; Groups A and B...148 3.2. Drivers of corporate financial standing index...148 4. Competitive position of companies from Groups A and B... 151 4.1. Overall competitiveness index...151 4.2. Drivers of the level of overall competitiveness indices in the groups of companies covered by the survey...151 4.3. Determinants of differences in perception of the impact of Work-Life Programmes on the competitive edge of companies...153 5. Measures supporting Work-Life Balance vs. corporate image... 161 5.1. Size of companies...161 5.2. Types of company ownership...163 6. Summing up... 165 Bożena Balcerzak-Paradowska, Lucyna Machol-Zajda Chapter VI WORK-LIFE BALANCE ACCORDING TO THE WORKERS... 167 1. Disruptions in reconciliation of work with non-professional life... 167
Contents 11 1.1. Working time organization...167 1.2. Negligence in private life...174 2. Measures taken by employers to balance work and private life according to the workers... 183 2.1. Opinions of workers from the companies taking measures supporting Work-Life Balance...183 2.2. Opinions of workers from the companies that do not take any measures to support Work-Life Balance...190 3. Opinions of workers about work at surveyed companies... 193 4. Summing up... 197 Maria Wanda Kopertyńska, Joanna Mirosław, Agnieszka Smoder, Wiesław Zając Chapter VII CASE STUDIES; WORK-LIFE BALANCE MANAGEMENT... 199 Introduction... 199 1. "Bank Zachodni WBK" bank... 199 1.1. Company profile...199 1.2. Major drivers of Work-Life Balance disruptions...200 1.3. Measures taken to support Work-Life Balance and target group...200 1.4. Role of HRM Department in Work-Life Balance management...202 2. IKEA Retail Sp. z o.o.... 202 2.1. Company profile...202 2.2. Work-Life Balance activities...203 2.3. Impact of Work-Life Balance activities...204 2.4. Surveys on Work-Life Balance carried out at the company...204 2.5. Work-Life Balance policy pursued at the company...205 3. Company from petrochemical sector... 205 3.1. Company profile...205 3.2. Work-Life Balance supporting activities...205 3.3. Surveys on Work-Life Balance carried out at the company...207 3.4. Impact of Work-Life Balance activities...207 3.5. Co-ordination of the implementation of Work-Life Balance measures...208 4. IBM Poland Sp. z o.o... 208 4.1. Company profile...208 4.2. Work-Life Balance vs. human resource management at the Company...209 4.3. Work-Life Balance supporting activities...209 4.4. Work-Life Balance vs. Corporate Social Responsibility...210 4.5. Impact of measures underway...211 4.6. Financing...211 5. O.K. Centrum Języków Obcych Sp. z o.o., language school... 212 5.1. Company profile...212 5.2. Work-Life Balance supporting activities...212 5.3. Impact of Work-Life Balance measures implementation...213 5.4. Role of Administrative Department in Work-Life Balance management...213 6. Colliers International Sp. z o.o.... 214 6.1. Company profile...214 6.2. Work-Life Balance supporting activities...214 6.3. Impact of Work-Life Balance measure implementation...216 6.4. Role of HRM Department in Work-Life Balance management...216 7. Skrivanek Sp. z o.o... 217 7.1. Company profile...217 7.2. Work-Life Balance supporting activities...217 7.3. Survey on Work-Life Balance application...219 7.4. Impact of implementing Work-Life Balance measures...219 7.5. Role of Corporate Development Department in Work-Life Balance management...219
12 Contents 8. Urban Transport Company at the City of Olsztyn... 220 8.1. Company profile...220 8.2. Work-Life Balance supporting activities and target groups...220 8.3. Appreciation of Work-Life Balance measures by the workers...222 8.4. Work-Life Balance development opportunities...222 9. Technokabel S.A.... 223 9.1. Company profile...223 9.2. Work-Life Balance supporting activities and target groups...223 9.3. Appreciation of Work-Life Balance activities by the workers...224 9.4. Impact of Work-Life Balance measures taken for the workers...225 9.5. Work-Life Balance development opportunities...225 10. Bipromet S.A... 226 10.1. Company profile...226 10.2. Work-Life Balance supporting activities and target groups...226 10.3. Appreciation of Work-Life Balance measures by the workers...229 10.4. Role of HRM Department in the Work-Life Balance management...229 10.5. Work-Life Balance development opportunities...229 11. Centrozap S.A... 230 11.1. Company profile...230 11.2. Work-Life Balance supporting activities and target groups...231 11.3. Appreciation of Work-Life Balance activities by the workers...234 11.4. Work-Life Balance development plans...234 11.5. Impact of Work-Life Balance measures targeted at workers...235 12. Summing up... 236 Chapter VIII CLOSING REMARKS AND RECOMMENDATIONS... 239 1. Work-Life Balance in practice of surveyed companies... 240 2. Work-Life Balance activities an integral element of human resources management system... 243 3. Target groups of measures protecting Work-Life Balance... 245 4. Forms of assistance... 247 5. Collaboration of various entities influencing Work-Life Balance; role of State... 252 5.1. State: Work-Life Balance promotion...252 5.2. State: collaboration between central and local governments and employers...252 5.3. Employers...252 5.4. Development of mutual aid...253 BIBLIOGRAPHY... 254 Annex 1 IMPACT OF WORK-LIFE BALANCE ON PRODUCTIVITY, STANDING, COMPETITIVE EDGE AND IMPAGE OF SURVEYED COMPANIES. PRESENTATION OF SURVEY FINDINGS IN TABULAR FORM... 259 Dorota Głogosz, Lucyna Machol-Zajda, Agnieszka Smoder Annex 2 REVIEW OF WORK-LIFE BALANCE SURVEYS... 271