Ręką fizjoterapeuty W pływ wysiłku fizycznego na zmianę składu ciała The impact of exercise on body composition change mgr Emilia Łapiak-Pasiorowska, dr n. med. Tomasz Chomiuk, prof. dr hab. n. med. Artur Mamcarz III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Artur Mamcarz Wszyscy mamy świadomość, że aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem zdrowia i dobrego samopoczucia. Wyniki badań sondażowych pokazują, że zaangażowanie Polaków w różne formy aktywności ruchowej wprawdzie wzrosło w ciągu ostatnich lat, jednak nadal, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, aktywność ta jest incydentalna i niesystematyczna. Współczesne warunki życia i pracy wywołują szereg niekorzystnych zmian związanych z niską aktywnością fizyczną, którą określa się jako hipokinezję. Konsekwencją tych zmian jest ograniczenie pułapu tlenowego i obniżenie wydolności fizycznej organizmu. To dość powszechne zjawisko, szczególnie widoczne wśród ludzi aktywnych zawodowo, którzy większość czasu spędzają w pracy, skupiając swoją energię na karierze. Zwiększenie aktywności fizycznej poza pracą zawodową, w postaci np. uprawiania sportu lub wykonywania innych prac fizycznych, niestety nie jest jeszcze wystarczająco rozpowszechnione. W wyniku tego dochodzi do nadmiernego dodatniego bilansu energetycznego oraz do otyłości, która stanowi problem nie tylko zdrowotny, lecz także społeczny. Praca fizyczna, szczególnie o charakterze dynamicznym, wykonywana w pozycji pionowej wpływa usprawniająco na krążenie obwodowe. Praca nóg podczas chodze- 126 KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016
nia i biegania dostarcza ponad 30% energii niezbędnej do przemieszczania krwi w kierunku serca. Hipokinezja natomiast wpływa niekorzystnie na adaptację organizmu do pracy ze strony układu oddechowego, obniżając pułap tlenowy i zmniejszając zdolność wiązania tlenu przez tkanki. Wysiłki o charakterze wytrzymałościowym zwiększają intensywność metabolizmu tłuszczowego, powodują lepsze ukrwienie mięśni szkieletowych i zwiększają pojemność mięśniowych rezerwuarów tlenu. Przy tych bardzo korzystnych zmianach nie następuje przyrost masy ciała, jak w przypadku wykonywania ćwiczeń siłowych. Jednocześnie niska aktywność fizyczna nie spotyka się z dezaprobatą większości środowisk społecznych [1]. Regularnie podejmowana i odpowiednio dozowana aktywność ruchowa powinna zajmować stałe miejsce w życiu każdego człowieka, będąc jednocześnie skutecznym elementem profilaktyki chorób cywilizacyjnych. Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące aktywności fizycznej w prewencji przewlekłych chorób niezakaźnych dla osób w wieku 18 64 lata zawierają wskazanie do podejmowania co najmniej 150 min tygodniowo umiarkowanej aerobowej aktywności fizycznej lub minimum 75 min aerobowej aktywności o dużej intensywności. Aktywność do 300 min w tygodniu daje natomiast dodatkowe korzyści zdrowotne [2]. Trening zdrowotny, podobnie jak trening fizyczny sportowca, podlega prawom i zasadom fizjologicznym i metodycznym. Ma zbliżony do niego cel, tj. rozwijanie fizycznego i psychicznego potencjału, ale podejmowany wysiłek powinien służyć zdrowiu, a nie narażać je dla osiągnięcia pożądanego wyniku sportowego. Różni się zatem intensywnością i poziomem osiąganej sprawności fizycznej. Trening zdrowotny to długotrwały proces samodzielnego kierowania poprawą lub utrzymaniem zdrowia oraz hamowania procesów inwolucyjnych poprzez aktywność fizyczną o zakresie obciążenia niemal wyłącznie w tym celu zalecanym [3, 4]. Planując trening zdrowotny, powinno się pamiętać o jego głównych zasadach: 1. Zasada wszechstronności należy tak dobierać ćwiczenia i formy aktywności fizycznej, aby wszechstronnie oddziaływały one na organizm. Zgodnie z tą zasadą w treningu zdrowotnym powinny dominować ćwiczenia wytrzymałościowe (inaczej aerobowe, charakteryzujące się pracą ciągłą o odpowiedniej intensywności i cykliczną strukturą ruchu, np. marsz, bieg, jazda na rowerze, pływanie, wiosłowanie itp.), ale co najmniej dwa razy w tygodniu, z uwzględnieniem kilkudniowej przerwy, należy wykonywać również ćwiczenia siłowe. Ponadto zaleca się ćwiczenia rozciągające oraz koordynacyjne (np. ćwiczenia równoważne, w niestabilnej postawie, w zmieniających się warunkach). 2. Zasada systematyczności zbyt rzadko podejmowany wysiłek fizyczny nie spowoduje trwałych, pożądanych zmian adaptacyjnych w strukturach i funkcjach organizmu, przez co trening nie będzie skuteczny. Stąd w ramach treningu zdrowotnego zaleca się co najmniej 2 sesje, a najlepiej 3 5 sesji treningowych na tydzień, każda po ok. 30 45 min (nie mniej niż 10 15 min wysiłku na trening i nie mniej niż 75 min na tydzień). 3. Zasada stopniowania intensywności trening należy zaczynać od najmniejszych zalecanych, a możliwych do wykonania obciążeń (częstotliwości zaczynając od 2 treningów tygodniowo, intensywności zaczynając od 50% indywidualnych maksymalnych możliwości, i czasu trwania wysiłku zaczynając od 10 15 min). Wykonywane obciążenia powinno się stopniowo zwiększać, odpowiednio do tempa zmian adaptacyjnych zachodzących w organizmie. Podjęcie zbyt intensywnych treningów lub zbyt szybkie zwiększanie obciążeń doprowadzi do przetrenowania i przemęczenia, zaś poprzestanie na jednym stałym obciążeniu nie pozwoli na dalszy rozwój możliwości. 4. Zasada indywidualizacji treningu wszelkie zalecenia treningowe należy dostosowywać do aktualnych indywidualnych możliwości organizmu [5]. Należy pamiętać, że odpowiedni dobór intensywności wysiłku odpowiada za jego efektywność i bezpieczeństwo. W aktywności fizycznej każdej grupy wiekowej szczególne znaczenie profilaktyczne i zdrowotne mają wysiłki o charakterze dynamicznym i wytrzymałościowym, gdyż powodują one wzrost intensywności metabolizmu tłuszczowego, obniżenie stężenia cholesterolu, lepsze ukrwienie mięśni szkieletowych, a także zwiększenie pojemności mięśniowych rezerwuarów tlenu poprzez zwiększenie stężenia mioglobiny. Trening zdrowotny w ujęciu promocji zdrowia to proces uczenia zespołu zachowań i nawyków KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016 127
mający na celu podniesienie lub podtrzymanie potencjału zdrowia poprzez spowolnienie procesu starzenia się organizmu lub zapobieganie czynnikom ryzyka [6]. Zdaniem Kuńskiego [5] trening zdrowotny jest świadomie kierowanym procesem polegającym na celowym wykorzystaniu ściśle określonych ćwiczeń fizycznych dla uzyskania efektów fizycznych i psychicznych, przeciwdziałających obniżaniu się zdolności przystosowawczych organizmu do środowiska, w tym głównie do wysiłku fizycznego. Uzyskane efekty fizjologiczne mogą być też ważnymi czynnikami wzmacniania zdrowia na drodze do zapobiegania rozwojowi szeregu chorób lub zmniejszania jego dynamiki, dla których ograniczona aktywność ruchowa jest istotnym czynnikiem ryzyka. Trening zdrowotny stosuje się w celu uzyskania efektów przystosowawczych organizmu przede wszystkim do wysiłku fizycznego o charakterze wytrzymałościowym, a następnie stabilizujących je na odpowiednim poziomie. Wpływ treningu zdrowotnego na organizm jest niepodważalny, co przejawia się w konkretnych zmianach dotyczących jego układów, w tym szczególnie układu krążenia. Rzeczywiste efekty takiej aktywności ujawniają się m.in. poprzez: zwolnienie spoczynkowej i wysiłkowej czynności serca w czasie submaksymalnego obciążenia, fizjologiczną przebudowę mięśnia sercowego oraz wzrost wydolności fizycznej i poprawę tolerancji wysiłkowej. Trening fizyczny wpływa też pośrednio na profil lipidowy, obniża stężenie triglicerydów, zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości, ma korzystny wpływ na tolerancję glukozy i lepsze samopoczucie. Korzystne efekty treningu w zakresie sprawności fizycznej to [7]: zmniejszenie częstotliwości skurczów serca w spoczynku zwiększenie maksymalnej różnicy tętniczo-żylnej wysycania krwi tlenem obniżenie ciśnienia tętniczego krwi wzrost kurczliwości mięśnia sercowego i poprawa krążenia wieńcowego spadek zużycia tlenu przez mięsień sercowy poprawa i stabilizacja wydolności tlenowej poprawa metabolizmu lipidowego (wzrost cholesterolu frakcji HDL we krwi) występowanie u osób trenujących skłonności do higienizacji żywienia, głównie w kierunku ograniczenia nadmiernie konsumowanych pokarmów, w tym tłuszczów zwierzęcych tendencja do zmniejszania liczby wypalanych papierosów lub wyzbycie się tego nałogu przez osoby trenujące zmniejszenie nasilenia negatywnego, frustracyjnego stresu psychicznego. W warunkach treningu zdrowotnego zaleca się wysiłek o natężeniu 60 70% maksymalnego tętna, uwzględniając wiek danej osoby. Ze względu na narastające rozpowszechnienie otyłość stanowi ważny problem społeczny, zwłaszcza w ostatnich latach. Nadmierny przyrost masy ciała dotyczy nie tylko krajów rozwiniętych, ale również rozwijających się. Główne przyczyny otyłości to zmniejszenie aktywności fizycznej oraz zmiana nawyków żywieniowych polegająca na wysokiej konsumpcji produktów wysokokalorycznych. Zjawisko otyłości dotyczy każdej grupy wiekowej, niezależnie od płci i rasy [8 10]. W krajach europejskich ponad 50% mieszkańców ma nadwagę, a u 30% rozpoznano otyłość [11, 12]. Warto nadmienić, iż podobnie jak w innych krajach w Polsce obserwuje się tendencję do wzrostu rozpowszechnienia nadwagi i otyłości, co przyczynia się do zwiększonej chorobowości i śmiertelności. Światowa Organizacja Zdrowia zakwalifikowała otyłość do przewlekłych chorób niezakaźnych, obok takich schorzeń, jak: choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory i niektóre choroby przewodu pokarmowego. W większości krajów rozwiniętych i rozwijających się choroby te są główną przyczyną zgonów, wpływają na skrócenie życia oraz pogorszenie jego jakości [13]. Wiele badań dowodzi, że wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI, body mass index) wzrasta ryzyko zgonów. Śmiertelność związana z otyłością wynika przede wszystkim ze znacznie częstszego występowania chorób sercowo-naczyniowych: nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, choroby niedokrwiennej serca, zatorowości płucnej, udarów mózgu i żylaków kończyn dolnych. Do innych istotnych dla zdrowia i życia powikłań towarzyszących otyłości należą cukrzyca i nowotwory [14, 15]. Powikłania metaboliczne obserwuje się zwłaszcza przy otyłości brzusznej [16, 17]. Do konsekwencji zdrowotnych otyłości zalicza się również choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby przewodu pokarmowego, w tym kamicę żółciową, stłuszczenie i marskość wątroby, a także zespół obturacyjnego bezdechu 128 KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016
sennego, zaburzenia funkcjonowania układu rozrodczego, zmiany skórne, powikłania urologiczno-nefrologiczne i psychosocjologiczne [18, 19]. Opublikowana w 2009 r. analiza Prospective Studies Collaboration, obejmująca 57 badań prospektywnych, w których uczestniczyło 900 000 osób, wykazała, iż najniższe ryzyko zgonów występowało przy BMI 22,5: 25 kg/m² pc. Zwiększenie BMI o 5 kg/m² pc. wiązało się ze wzrostem liczby zgonów ogółem o 30%, zgonów naczyniowych o 40%, zgonów z powodu cukrzycy, chorób nerek i wątroby o 60 120% i zgonów nowotworowych o 10%. U otyłych ze wskaźnikiem 30 35 kg/m² pc. przeżycie było o 2 4 lata krótsze, a przy wskaźniku 40 45 kg/m² pc. o 8 10 lat krótsze. Oceny składu ciała ludzkiego można dokonywać pod względem morfologiczno-strukturalnym, biorąc pod uwagę skład chemiczny, tkankowy oraz komponenty dominujące w somatotypie. Szczególnie ocena elementów tkankowych, takich jak zawartość procentowa tkanki tłuszczowej podskórnej lub trzewnej, wody czy masy suchej, ma istotne znaczenie pod względem potrzeb żywieniowych, analizy wpływu ćwiczeń fizycznych, norm rozwojowych itp. Zmiany składu ciała ocenia się, obserwując zmiany jego gęstości (masy właściwej), która jest różna w odniesieniu do poszczególnych okresów rozwoju ontogenetycznego. I tak u noworodka wynosi ona ok. 1,024 g/cm³, w ciągu pierwszego półrocza następuje jej spadek, po czym wzrasta do okresu pokwitania. Po tym czasie gęstość ciała (z pewnymi wahaniami) maleje, najbardziej w okresie starości. Po 20. r.ż. obserwuje się dalszy przyrost tkanki tłuszczowej u obu płci, intensywniejszy u kobiet. Żywienie i aktywność fizyczna wpływają na intensywność gromadzenia się tkanki tłuszczowej. Jednym z elementów tkankowych wrażliwych na zwiększony wysiłek fizyczny jest aktywna masa ciała, która dość szybko reaguje na zmiany zachodzące pod wpływem różnych czynników egzogennych. W masie ciała wyróżnia się część beztłuszczową, zwaną ciałem szczupłym, w skład której wchodzą: mięśnie, trzewia i kości, oraz tkankę tłuszczową. Tłuszcz zajmuje od 10% do 20% masy ciała dorosłego człowieka. Obecność tłuszczu w organizmie jest potrzebna do jego prawidłowego funkcjonowania, chroni on narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi, pełni funkcję termoregulacyjną, jest także rozpuszczalnikiem dla witamin z grup: A, D, E, K. Nadmiar tkanki tłuszczowej, w wyniku zaburzeń metabolicznych czy np. siedzącego trybu życia i nadmiernej w stosunku do potrzeb energetycznych podaży produktów żywnościowych, prowadzi do niekorzystnych zmian w organizmie, w tym m.in. do otyłości. Masa ciała szczupłego (LBM, lean body mass) wynosi 70 85% całkowitej masy ciała. Tkanka łączna oraz kości obejmują ok. 15%. W okresie dziecięcym i młodzieńczym zauważa się szybki wzrost masy ciała szczupłego, największy jego rozwój jest obserwowany ok. 20. 25. r.ż. u mężczyzn i 16. 19. r.ż. u kobiet. Po tym czasie rozpoczyna się pewien regres masy tkanek aktywnych metabolicznie, który w starszym wieku jest maskowany w całkowitej masie ciała przybywaniem tkanki tłuszczowej oraz przerastaniem (szczególnie tkanki mięśniowej) tkanką łączną. Po 60. 70. r.ż. zmianom starczym towarzyszy znaczny regres niektórych tkanek aktywnych. Zmiany LBM u osób dojrzałych zachodzą przede wszystkim w związku ze zmianami masy mięśni szkieletowych, np. poprzez trening. Większość parametrów fizjologicznych przejawia większą korelację z LBM niż z całkowitą masą ciała. Odnosi się to na przykład do podstawowej przemiany materii, reakcji hemodynamicznej układu krążenia podczas wysiłku czy maksymalnego poboru tlenu [13]. Wskutek każdej systematycznie podejmowanej aktywności fizycznej skład ciała ulega korzystnym zmianom poprzez spadek tkanki tłuszczowej i wzrost masy ciała szczupłego. Ocena składu ciała dostarcza cennych informacji o stanie odżywienia, a także odgrywa istotną rolę, zwłaszcza podczas analizy zawartości tkanki tłuszczowej w przypadkach zaburzeń żywienia oraz hormonalnych [20, 21]. Znajomość ontogenetycznej zmienności cech składu ciała w populacji wpływa na dokładniejsze poznanie procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie. Wiedza o tych zagadnieniach może w sposób istotny pomóc w rozpoznaniu i leczeniu współczesnych chorób cywilizacyjnych [22]. Obecnie coraz częściej stosowaną, nieinwazyjną metodą pomiaru składu ciała jest analiza impedancji bioelektrycznej (BIA, bioelectrical impedance analysis). To wiarygodny, bezpieczny i skuteczny sposób badania składu ciała zarówno osób zdrowych, jak i cierpiących na cukrzycę, nadciśnienie, otyłość i inne choroby. Analiza polega na zmierzeniu całkowitego wypadkowego oporu elektrycznego ciała, stanowiącego pochodną rezystancji (oporu biernego) i reaktancji (oporu czynnego) przy użyciu elektrod po- KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016 129
wierzchniowych połączonych z analizatorem komputerowym i zastosowaniu prądu o określonej częstotliwości i natężeniu [23, 24]. Umożliwia to ocenę zawartości tkanki tłuszczowej, beztłuszczowej masy ciała oraz nawodnienia organizmu u poszczególnych pacjentów i w większej populacji. Jest metodą bardziej szczegółową od obliczania BMI. Zaburzenia masy ciała nadwaga i otyłość, a także niedowaga stanowią poważny problem medyczny w większości krajów rozwiniętych, w tym również w Polsce. Nadmierne otłuszczenie jest, jak sygnalizowaliśmy wcześniej, powszechnym czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób cywilizacyjnych, takich jak: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, hiperlipidemia, cukrzyca typu 2 [25] czy niektóre choroby nowotworowe [26]. Analiza składu ciała jest więc konieczna do określenia proporcji między tłuszczową i beztłuszczową masą ciała nie tylko w różnych grupach pacjentów, ale i u osób zdrowych (np. w badaniu efektywności treningu sportowego). Rozbieżność międzypopulacyjna, styl życia, poziom aktywności fizycznej, budowa ciała, pochodzenie etniczne, wiek, płeć czy rodzaj aparatury badającej skład ciała mogą się przyczynić do obserwacji różnic w poziomie otłuszczenia [27 35]. Istnieją teorie mówiące o tym, że osoby regularnie ćwiczące mają lepsze wskaźniki składu ciała oraz niższe wartości ciśnienia tętniczego niż osoby nieuprawiające sportu. O ile jednorazowy przypadek dużego wysiłku fizycznego prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego, o tyle regularna aktywność fizyczna powoduje długotrwałe obniżenie jego wartości. W dotychczasowych badaniach wykazano, że 6-miesięczna regularna umiarkowana aktywność fizyczna redukuje ryzyko sercowo-naczyniowe w populacji osób dorosłych, a u dzieci prowadzi do zmniejszenia zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie [13]. Już 3-miesięczny wysiłek fizyczny połączony ze zmianą diety powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego i poprawę parametrów składu ciała, o czym świadczą wyniki licznych badań z zakresu medycyny sportowej [36, 37]. Dowiedziono, iż redukcja masy ciała przynosi istotne korzyści zdrowotne, a wśród nich poprawę wskaźników metabolicznych, takich jak: zaburzenia lipidowe, zaburzenia gospodarki węglowodanowej czy podwyższone ciśnienie krwi [38, 39]. Badania kliniczne wykazały, iż w wyniku obniżenia masy ciała o 10 kg zmniejsza się stężenie cholesterolu całkowitego o 10%, cholesterolu LDL o 15%, triglicerydów o 30%, a także zwiększa się stężenie cholesterolu HDL o 8% oraz obniża się stężenie glukozy o 30 50%, hemoglobiny glikowanej o 15% i ciśnienie krwi o 10 20 mmhg. Zaobserwowano także spadek liczby zgonów ogółem o 20 25%, zgonów zależnych od cukrzycy o 30 40% i zgonów zależnych od nowotworów o 40 50%, a także zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy o 50% [40]. Podstawą leczenia otyłości jest zawsze zmiana stylu życia poprzez zwiększenie aktywności fizycznej, jak również zmianę nawyków żywieniowych [13]. Badania prowadzone w ciągu 13 lat w USA wśród populacji 34 079 kobiet w średnim wieku dowiodły, że regularne podejmowanie umiarkowanego wysiłku przez 150 min tygodniowo, zalecane przez Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Sportu jako przynoszące wyraźne korzyści zdrowotne, nie powoduje zahamowania trendu przyrostu masy ciała u kobiet z nadwagą i otyłością [43]. Jednak spośród argumentów przemawiających za włączeniem wysiłku fizycznego (w tym treningu zdrowotnego) do programu zapobiegania i leczenia otyłości wymienia się jego wpływ na parametry składu ciała i wydolność fizyczną oraz pozytywne efekty psychologiczne. Després i wsp. [13, 41 43] przy zastosowaniu tomografii komputerowej dowiedli, że u kobiet trening prowadzi do dość szybkiej redukcji tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej. Zmniejszenie ilości podskórnej tkanki tłuszczowej na brzuchu pod wpływem treningu jest większe niż redukcja tłuszczu zlokalizowanego w okolicy pośladkowo-udowej. Wyniki badań prowadzonych przez Janiszewską i wsp. przy wykorzystaniu metody impedancji bioelektrycznej wykazały, iż pod wpływem 3-miesięcznego treningu zdrowotnego nastąpił spadek masy ciała, a tym samym obniżyła się wartość BMI na istotnym poziomie statystycznym u kobiet biorących udział w zajęciach. Trening zdrowotny pozytywnie wpłynął na wzrost procentowej zawartości tkanek aktywnych i beztłuszczowej masy ciała [41 43]. Z uwagi na duże zainteresowanie zmianami składu ciała pod wpływem treningu zdrowotnego wśród osób z nadwagą i otyłością słuszne wydaje się dalsze zgłębianie tej problematyki poprzez prowadzenie badań w tym zakresie. 130 KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016
Piśmiennictwo: 1. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 2015. Załącznik do Uchwały Rady Ministrów Nr 90/2007 z dnia 15 maja 2007 r. 2. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health (2004). Strategia przyjęta na 57. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia 22.05.2004 r. 3. Drabik J.: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej. Wydawnictwo Uczelniane AWF, Gdańsk 1995. 4. Drabik J.: Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych. Część 2. Wydawnictwo Uczelniane AWF, Gdańsk 1996. 5. Kuński H.: Trening zdrowotny osób dorosłych. Poradnik lekarza i trenera. Medsportpress, Warszawa 2003. 6. Krawański A.: Projektowanie treningu zdrowotnego metodyka postępowania. Medicina Sportiva 2001; 5(supl. 2): 129-146. 7. Kuński H., Janiszewski M.: Medycyna aktywności ruchowej dla pedagogów. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999. 8. James W.P.T.: The epidemiology of obesity: the size of the problem. J. Intern. Med. 2008; 263: 336-352. 9. World Health Organization. Obesity and overweight. Fact. Sheet. No.311. September 2006 [online: www.who.int/mediacentre/factsheets/jss311/en/index.html. AccessedJanuary13.2009]. 10. Fujioka K., Apovian C.M., Hill J.O.: The evolution of obesity therapies: new application of obesity therapies: new application for existing drugs. Medscape CME Diabetes & Endocrinology [online: http://cme.medscape.com/wievarticle/722366]. 11. Andreyeva T., Michaud P.C., van Soest A.: Obesity and health in Europeans aged 50 years and older. Public Health 2007; 121: 497-509. 12. Elmadfa I. (red.): Health and lifestyle indicators in the European Union. European Nutrition and Health Report 2009. Forum Nutr. Basel, Karger 2009; 62: 157-201. 13. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. Report of the joint WHO/FAO expert consultation. WHO Technical Report Series, No. 916 (TRS 916). 14. Poirier P., Giles T.D., Bray G.A. et. al.: Obesity and cardiovascular disease: pathophysiology, evaluation, and effect of weight loss: an update of the 1997 American Heart Association Scientific Statement on Obesity and Heart Disease from the Obesity Committee of the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation 2006; 113: 898-918. 15. Renehan A.G., Tyson M., Egger M. et. al.: Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet 2008; 371: 569-578. 16. Després J.P.: Abdominal obesity: the most prevalent cause of the metabolic syndrome and related cardiometabolic risk. Eur. Heart J. 2006; 8(supl. B): B4-B12. 17. Zhang C., Rexrode K.M., van Dam R.M. et al.: Abdominal obesity and the risk of all-cause, cardiovascular, and cancer mortality. Sixteen years of follow-up in US women. Circulation 2008; 117: 1658-1667. 18. Kopelman P.: Health risk associated with overweight and obesity. Obes. Rev. 2007; (8 supl.)1: 13-17. 19. Jung R.T.: Obesity as a disease. Br. Med. Bull. 1997; 53: 307-321. 20. Bolanowski M., Zadrożna-Śliwka B., Zatońska K.: Badanie składu ciała metody i możliwości zastosowania w zaburzeniach hormonalnych. Endokrynol. Otył. Zaburz. Przem. Materii 2005; 1(1): 20-25. 21. Misra M., Miller K.K., Almazan C. et al.: Hormonal determinants of regional body composition in adolescent girls with anorexia nervosa and controls. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2005; 90: 2580-2587. 22. Nazar K.: Wysiłek fizyczny ważny czynnik w walce z otyłością. Kosmos, Probl. Nauk Biol. 2010; 59(3-4): 395-402. 23. Lewitt A., Mądro E., Krupienicz A.: Podstawy teoretyczne zastosowania analizy impedancji bioelektrycznej (BIA). Endokrynol. Otył. Zaburz. Przem. Materii 2007; 3(4): 79-84. 24. Fulcher G.R., Farrer M., Walker M. et al.: A comparison of measurements of lean body mass derived by bioelectrical impedance, skin fold thickness and total body potassium. A study in obese and non-obese normal subjects. Scand. J. Clin. Lab. Invest. 1991; 51: 245-253. 25. Wilborn C., Beckham J., Campbell B. et al.: Obesity: prevalence, theories, medical consequences, management and research directions. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2005; 2: 4-31. 26. Calle E.E., Rodriguez C., Walker-Thurmond K., Thun M.J.: Overweight, obesity, and mortality from cancer in a prospectively studied cohort of U.S. Adult. N. Engl. J. Med. 2003; 348: 1625- -1638. 27. Deurenberg P., Deurenberg-Yap M.: Validation of skinfold thickness and hand-held impedance measurements for estimation of body fat percentage among Singaporean Chinese, Malay and Indian subjects. Asia. Pac. J. Clin. Nutr. 2002; 11: 1-7. 28. Dittmar M.: Comparison of bipolar and tetrapolar impedance techniques for assessing fat mass. Am. J. Hum. Biol. 2004; 16: 593-597. 29. Kyle U.G., Bosaesus I., De Lorenzo A.D. et al.: Bioelectrical impedance analysis part II: utilization in clinical practice. Clin. Nutr. 2004; 23: 1430-1453. 30. Vasudev S., Mohan A., Mohan D. et al.: Validation of body fat measurement by skinfolds and two bioelectric impedance method with DEXA the Chennai urban rural epidemiology study [CURES 3]. J. Ass. Phys. Ind. 2004; 52: 877-881. 31. Chin M.K., Kiew O.F., Girandola R.N.: A comparison of body fat measurement by BodPod, skinfolds, and three bioelectrical impedance analysis techniques in Chinese college student. Int. J. Phys. Educ. 2006; 43: 77-85. 32. Nichols J., Going S., Loftin M. et al.: Comparison of two bioelectrical impedance analysis instruments for determining body composition in adolescent girls. Int. J. Body Compos. Res. 2006; 4: 153-160. 33. Dehghan M., Merchant A.T.: Is bioelectrical impedance accurate for use in large epidemiological studies? Nutr. J. 2008; 7: 26. 34. Jensky-Squires N.E., Dieli-Conwright C.M., Rossuello A. et al.: Validity and reliability of body composition analysers in children and adults. Br. J. Nutr. 2008; 100: 859-865. 35. Minderico C.S., Silva A.M., Keller K. et al.: Usefulness of different techniques for measuring body composition changes during weight loss in overweight and obese women. Br. J. Nutr. 2008; 99: 432-441. 36. Poirier P., Giles T.D., Bray G.A. et. al.: Obesity and cardiovascular disease: pathophysiology, evaluation, and effect of weight loss: an update of the 1997 American Heart Association Scientific Statement on Obesity and Heart Disease from the Obesity Committee of the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation 2006, 113: 898-918. 37. Chomiuk T., Folga A., Mamcarz A.: The influence of systematic pulse-limited physical exercise on the parameters of the cardiovascular system in patients over 65 years of age. Arch. Med. Sci. 2013; 9(2): 201-209. 38. Pinkney J.H., Sjöström C.D., Gale E.A.M.: Should surgeons treat diabetes in severely obese people? Lancet 2001; 357: 1357-1359. 39. Aronne L.J., Brown W.U., Isoldi K.K. et. al.: Cardiovascular disease in obesity: a review of related risk factors and risk reduction strategies. J. Clin. Lipidol. 2007; 1: 575-582. KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016 131
40. Zahorska-Markiewicz B., Podolec P., Kopeć G. et al.: Konsensus Rady Redakcyjnej PFP Chorób Układu Krążenia dotyczącej nadwagi i otyłości [online: www.pfp.edu.pl]. 41. Lee I.M., Djoussé L., Sesso H.D. et al.: Physical activity and weight gain prevention. JAMA 2010; 303: 1173-1179. 42. Després J.P., Pouliot M.C., Moorjani S. et al.: Loss of abdominal fat and metabolic response to exercise training in obese women. Am. J. Physiol. 1991; 261: 159-167. 43. Janiszewska R., Bornikowska A., Gawinek M., Makuch R.: Body composition and its change after 3 months of physical training in adult females. Probl. Hig. Epidemiol. 2013; 94(3): 484-488. STRESZCZENIE Światowa Organizacja Zdrowia zaliczyła otyłość do epidemii naszych czasów. Stanowi ona ważny problem zdrowotny ze względu na wiele powikłań towarzyszących, takich jak: choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca i nowotwory. Trening fizyczny uważany jest za czynnik wpływający na parametry antropometryczne i ciśnienie tętnicze. Twierdzi się, że osoby regularnie ćwiczące mają lepsze wskaźniki składu ciała oraz niższe wartości ciśnienia tętniczego krwi w porównaniu z osobami nieuprawiającymi sportu. Udowodniono, że regularna aktywność fizyczna prowadzi do obniżenia masy ciała oraz do redukcji tkanki tłuszczowej. Słowa kluczowe: skład ciała, otyłość, trening zdrowotny ABSTRACT The World Health Organization has identified obesity as a global epidemic. Obesity is an important medical problem because of its many complications, such as cardiovascular diseases, diabetes mellitus, cancers, and other. Physical activity is considered to have influence on anthropometry and blood pressure. It is supposed that regular physical activity leads to better body composition and lowers blood pressure. It has been proven that regular physical activity leads to a reduction in body weight and body fat reduction. Key words: body composition, obesity, physical training Adres do korespondencji: mgr Emilia Łapiak-Pasiorowska III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny 00-382 Warszawa, ul. Solec 93 e-mail: e.pasiorowska@tlen.pl 132 KARDIOPROFIL VOL. 14/NR 3-4(55-56)/2016