OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

Miejscowość Gyźliny Obszar AZP nr 27-60 Nr st. na obszarze 27 Nr st. w miejscowości XXIV N 53 39 55 Położenie geograficzne E 20 24 7 GRYŹLINY stan. XXIV AZP 27-60/27 OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Ratownicze badania archeologiczne w obrębie inwestycji:,, budowa drogi ekspresowej nr 51, odcinek Olsztyn Południe - Olsztynek od km 96+467,80 do km 109+815,36. Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie red. Igor Maciszewski Warszawa 2016 r.

SPIS TRESCI 1. Wstęp R. Maciszewski, B. Borzych.......2 2. Rys historyczny B. Pęśko............. 6 3. Charakterystyka geomorfologiczna B. Pęśko......14 4. Charakterystyka zarejestrowanych obiektów M. Maciszewska...20 5. Charakterystyka obiektów nieruchomych i zabytków ruchomych z okresu nowożytnego M. Maciszewska, U. Sieńkowska...25 6. Analiza przestrzenna i fazy zasiedlenia stanowiska I. Maciszewski...34 7. Podsumowanie i wnioski konserwatorskie I. Maciszewski........35 8. MAPY, TABLICE, KARTA AZP..........36

2 Rafał Maciszewski, Bartłomiej Borzych 1. WSTĘP 1.1. ZASADY PODZIAŁU PRZESTRZENI BADAWCZEJ I DOKUMENTOWANIA ZNALEZISK 1.1.1. PODZIAŁ PRZESTRZENI BADAWCZEJ Podział przestrzeni badawczej został oparty na siatce arowej. Ary lokalizowane były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 100 w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu ryc.1. W związku z tym poszczególny ar oznaczany został symbolem hektara oraz symbolem cyfrowym np. A1. Wewnętrznie ar podzielony został na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc. 1.1 ryc. 1.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Podział wewnętrzny ara (rys. R. Maciszewski) Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o poszczególny hektar i ar. Poszczególne obiekty oraz warstwy pozaobiektowe oznaczane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi, przy czym humus oznaczony został zawsze jako warstwa nr 1 a calec jako warstwa nr 0. Warstwom obiektowym przyporządkowany został numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów, nadawany 2

3 został im numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów wyróżniony został przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) ryc. 1.2 obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc. 1.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Wewnętrzny podział stratygraficzny obiektu (rys. R. Maciszewski) 1.1.2. PRZYJĘTE ZASADY DOKUMENTACJI. Podstawę dokumentacji stanowią rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartością niwelacyjną stropu (przeliczoną). Uzupełnienie stanowił plan zbiorczy wykonywany w skali 1:200. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów fotografowane były bez obrysu. Poszczególne zdjęcia grupowane były w folderach tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane były numerami odpowiadającymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_125). Dokumentacja opisowa opierała się na sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO. 1.1.3. PRZYJĘTE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI 3

4 Przestrzeń badawcza odhumusowana była przy użyciu sprzętu mechanicznego, koparkami skarpówkami. Humus zdejmowano warstwami do poziomu stropowego przestrzeni reliktowej. Był on magazynowany poza lub w obrębie stanowiska w hałdach. Pole badań, po odhumusowaniu było doczyszczane ręcznie przy pomocy grac i łopat. Po zarejestrowaniu stropów obiektów archeologicznych były one eksplorowane połówkami lub ćwiartkami, warstwami mechanicznymi 5 10 cm w obrębie warstw obiektowych, a następnie, po ustaleniu stratygrafii obiektu, warstwami naturalnymi. Wypełniska obiektów składowano w obrębie wykopów. Wynikało to z zalecenia, aby wyrobiska zasypywane były gruntem rodzimym. 1.2. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA Stanowisko położone jest na terenie płaskim, częściowo wykorzystywanym współcześnie jak pole orne, częściowo zaś jako łąka, w odległości około 200 metrów od miejscowości Gryźliny. Usytuowane jest po prawej stronie drogi nr 51, patrząc w kierunku Olsztyna. Podłoże stanowią gleby ciężkie w postaci gliny zwałowej, z licznymi wtrętami drobno i średnioziarnistego żwiru. 1.2.1 HISTORIA BADAŃ Stanowisko Gryźliny XXIV zostało odkryte przez Michalinę Karpus podczas badań prowadzonych w formie nadzoru archeologicznego przy realizacji inwestycji Budowa drogi ekspresowej S-51 Olsztyn-Olsztynek w roku 2015. Natrafiła ona na 4 fragmenty ceramiki, 1 należący do kultury łużyckiej oraz 3 fragmenty późno średniowieczne oraz kilkanaście obiektów wziemnych. Badania wykopaliskowe prowadzone były, z przerwami, w okresie 2.XI.2015 30.XI.2015 roku pod kierunkiem mgr Bartłomieja Borzycha, pracującego dla konsorcjum firm ASINUS Igor Maciszewski oraz USUI sp. z o. o. W skład ekipy badawczej wchodzili ponad to mgr Patrycja Godlewska, Monika Wiechecka oraz 6 pracowników fizycznych. 4

5 1.2.2 WYNIKI BADAŃ Na stanowisku przebadano 72,58 arów, czyli całą przeznaczoną do badań powierzchnię. W trakcie prac badawczych zaobserwowano występowanie jednej fazy osadniczej związanej z okresem nowożytności i wiążące się z nią 25 obiektów wziemnych (jam oraz dołków posłupowych) oraz 40 fragmentów ceramiki. Oprócz tego zarejestrowano 54 obiektów pozbawionych materiału datującego. Fot. 1.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27. Widok na stanowisko w trakcie prac badawczych (aut. fot. B. Borzych). 5

6 Beata Pęśko 2. RYS HISTORYCZNY 2.1 Informacje ogólne Budowana droga ekspresowa nr 51 na odcinku Olsztyn Południe Olsztynek od km 96+467,80 do km 109+815,36, poprowadzona jest przez teren gmin Stawiguda i Olsztynek. Leżą one w południowej części powiatu olsztyńskiego i wchodzą w obszar AZP nr 25-61, 26-60 oraz 27-60. Od okresu średniowiecza możemy opierać się na danych historycznych dotyczących omawianego obszaru. Geograf Bawarski spisany około roku 845 wymienia nazwę ludu Prusowie (Bruzi) którzy przybyli na ten obszar zapewne około VI-V w p.n.e. z terenów środkowej Rusi. W XIII wieku ich terytorium zajmowało około 42 000 km 2 przy 170 000 mieszkańców. Oprócz Prusów jako odrębny lud wymieniani są Jaćwingowie. Mapa 2.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27, Ludy bałtyjskie w XII w. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/prusowie Jako lud Prusowie pozostawali na etapie związków plemiennych - nie stworzyli organizacji państwowej będąc łatwym celem dla sąsiadów. Najeżdżani byli już w IX wieku -

7 przez Duńczyków, w X w. przez Rusinów a od przełomu X i XI w rozpoczyna się intensywny podbój plemion pruskich związany z postępującym procesem chrystianizacji. Początkiem jest misja św. Wojciecha po którego śmierci w 997 r. mamy do czynienia z coraz silniejszą ekspansją Państwa Polskiego na teren osadnictwa pruskiego. W efekcie tych działań dochodzi do podbicia części ziem pruskich, destabilizacji w obrębie plemion i częściowego wyludnienia wspomnianego terenu. W XIII wieku, na skutek papieskiej bulli, misja chrystianizacji Prusów nabiera rangi krucjaty. Liczne wyprawy podejmują opat łeknieński Godfryd, Leszek Biały, Henryk Brodaty i Świętopełk pomorski. W odwecie w 1222 następują najazdy pruskie na ich ziemie. Dla ochrony szlaku wiślanego przed Prusami na pogranicze polsko-pruskie zostają sprowadzone zakony rycerskie. Ziemię chełmińską Konrad Mazowiecki nadaje Zakonowi Krzyżackiemu który kontynuuje ekspansję chrześcijaństwa i ostatecznie podbija plemiona Sasinów i Galindów w 1283 r. Mapa 2.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Hipotetyczne rozmieszczenie plemion pruskich w XIII wieku Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. na podbitym terytorium powstają cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. W każdej diecezji 1/3 ziemi należeć ma do odnośnego biskupa jako jego dominium. Pierwszy biskup warmiński Anzelm wydziela z dominium część na utrzymanie utworzonej w 1260 r.,kapituły

8 katedralnej, nazywanej też kapitułą warmińską. Początkowo ma ona siedzibę w Braniewie, a później we Fromborku. Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium rozszerzają się w miarę zdobywania kolejnych terenów zamieszkanych przez Prusów. Warmia w ramach państwa krzyżackiego posiada samodzielność gospodarczą i korzysta z ochrony militarnej Zakonu. Dochodzi jednak często do zatargów o granice dominium między biskupami warmińskimi a wielkimi mistrzami krzyżackimi. W 1375 r. konflikt rozstrzyga dopiero sąd rozjemczy, którego wyrok zatwierdza papież Grzegorz IX. Po okresie wojen polsko-krzyżackich Warmia znajduje się w granicach I Rzeczypospolitej (1466 1772). Zachowuje jednak pewną autonomię, biskupi warmińscy z kapitułą katedralną są także władzami świeckimi. Mapa 2.3 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Krainy historyczne dawnych Prus Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia I rozbiór Polski włącza Warmię do prowincji Prusy Wschodnie Królestwa Pruskiego. Następuje sekularyzacja a terytorium Warmii dzieli się na dwa powiaty - braniewski i lidzbarski.

9 Mapa 2.4 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Warmia (Ermland) na mapie Prus Wschodnich. Strzałką zaznaczono Olsztyn Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia#/media/file:ostpreussen_karte.png Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową odróżnia się od pozostałej części Prus. Po II Wojnie Światowej w 1945 r. cała Warmia zostaje ponownie włączona do państwa polskiego 2.2 Historia Gryźlin i okolicy Mapa 2.5 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Gryźliny - położenie względem inwestycji Źródło: https://www.google.pl/maps/place/gryźliny/@53.7028633,19.6686224,8.71z/data

10 Początkowo Wisintal, następnie Wiesental, od 1517 Greseling,. 1564 Grissling, Krissling 1576, 1625 Grüssling, 1755 Grieslienen, 1879 Gryźliny. Wieś należała do największych założonych przez Kapitułę Fromborską, bowiem w akcie lokacyjnym z 1 października 1358, zasadźca Jan Kogeler, otrzymał 60 włók pola uprawnego i 40 włók nieużytków. W tym samym okresie została założona miejscowa parafia, ponieważ dokument powołujący do życia tę miejscowość zawiera informacje na temat drewnianego kościoła parafialnego. Wieś miała posiadać karczmę. Pod koniec XVI wieku powiększono miejscowość o Zielnowo (Grünau) i Miodówko (Hönigswalde). Parafia początkowo należała do kapituły Fromborskiej, następnie do dobromiejskiej. Mapa 2.6 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Przedwojenna mapa okolic Gryźlin Źródło: http://nurkowapolska.pl/143,pluszne-wielkie-jezioro-pelne-tajemnic-zatopione-sanie-cz5.html Gryźliny kilkakrotnie uległy zniszczeniom w czasie wojen polsko-krzyżackich. Miejscowy kościół wzniesiony w XV stuleciu również uległ zniszczeniu. Do jego odbudowy, doszło w 1573 roku. Wykonano go z kamienia polnego oraz cegły. Kościelna wieża została wykonana z drewna w XVIIII w. Znajduje się w zachodniej części obiektu. Siedem lat po odbudowie świątynię konsekrował biskup Marcin Kromer. W wyniku zawirowań wojennych miejscowość pustoszała, dlatego także tutaj prowadzono lokację ludności z Mazowsza.

11 Ciekawą kartą w historii Gryźlin stanowi rok 1633, kiedy to w związku z wojną z Moskwą, zakwaterowano w miejscowości Kozaków. Wieś dotkliwie odczuła okres ich stacjonowania i bezceremonialnie pustoszenie domów i zagród. Kolejnym nieszczęściem stało się przybycie szwedzkiego wojska Gustawa Adolfa rekwirującego niemalże całą dostępną żywność. Na początku XVIIII wieku najpierw wieś została ograbiona podczas przemarszu wojsk, a w latach 1708-1711 spustoszona przez epidemię dżumy. Po zaborze Warmii w Gryźlinach mieszkały 203 osoby. W 1783 roku wieś składała się z 39 budynków mieszkalnych. Przed 1791 rokiem w miejscowości powstała pierwsza szkoła. Szkołę murowaną wybudowano około 1817 roku. W roku 1808 podobnie jak w całych Prusach przeprowadzono uwłaszczenie chłopów, a w połowie XiX wieku separacje gruntów. Skutkiem tego wielu chłopów wybudowała swoje siedliska poza wsią. W 1818 roku Gryźliny liczyły 215 mieszkańców. W 1861 roku miejscowość była zamieszkana przez 457 katolików i 2 ewangelików. Wszyscy posługiwali się językiem polskim. W 1881 roku doszło do założenia biblioteczki Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dziesięć lat później powstało polskie kółko rolnicze. W 1887 roku uruchomiono połączenie kolejowe między Olsztynem i Olsztynkiem, a w Gryźlinach wybudowano dworzec. W latach 1937 1938 w pobliżu Gryźlin zbudowano lotnisko wojskowe Luftwaffe. 1 września 1939 roku z miejscowego lotniska startowały samoloty, które zrzucały bomby na polskie miasta, w tym Warszawę. W czasie wojny szkolono tu niemieckich pilotów, a samo Jezioro Pluszne przekształcono w poligon doświadczalny. W 1939 roku wieś była zamieszkana przez 939 osób.

12 Fot. 2.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Głaz upamiętniający ofiary I Wojny Światowej, Gryźliny Źródło: http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#1999/pl/p/gryzliny_-_pomnik_pierwszowojenny Po zakończeniu II wojny światowej Gryźliny stały się wsią sołecką. W 1998 roku wieś była zamieszkana przez 582 osoby.

13 Fot. 2.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Kapliczka warmińska w Gryźlinach Źródło: http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#3091/pl/p/gryzliny_-_kapliczka Bibliografia M. Biolik - Toponimia byłego powiatu ostródzkiego: nazwy miejscowe Wydawnictwo Gdańskie, 1992 str 137 J. Chłosta Gryźliny, wieś u źródeł Pasłęki, Olsztyn, 2008. J. Chłosta Tomaszkowo 660 lat, Olsztyn, 2009. B. Kuźniewski -, Olsztynek. Miasto i gmina, Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, Olsztynek 2007. A. Mackiewicz Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na obszarze 27-60 AZP w województwie olsztyńskim, Maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1990. J. Okulicz Osadnictwo ziem pruskich do XIII wieku [w:] Warmia i Mazury. Zarys Dziejów, Bohdan Łukaszewicz (red.) Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kostrzewskiego, Monografie dziejów społeczno-politycznych Warmii i Mazur nr VI, 9-67 K. Rymut, - Nazwy miejscowe Polski: Mą-N Instytut Języka Polskiego PAN, 2007-547 str 14 J. Sikorski - Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor Wers, 2003, s. 219 J. Sygut-Wierzbicka, P. Wierzbicki - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W- MWUOZ w Olsztynie, 2015. M. Wielgus, J. Wysocki Obszar 26-60, woj. olsztyńskie. Sprawozdanie z badań powierzchniowych, Maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1992. P. Wierzbicki, T. Sajeckie - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań powierzchniowych na trasie projektowanej rozbudowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek (od km ok. 96+000 do km ok. 111+000), maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2013. P. Wierzbicki Sprawozdanie z archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2015.

14 Beata Pęśko 3. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA Obszar na którym przeprowadzono badania, obejmujący odcinek drogi krajowej nr 51 pomiędzy Olsztynem a Olsztynkiem pod względem administracyjnym należy do województwa warmińsko-mazurskiego, powiatu olsztyńskiego w obrębie gmin Olsztyn, Stawiguda i Olsztynek. Mapa 3.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Olsztyn Olsztynek. Trasa inwestycji Źródło: https://www.google.pl/maps/place/stawiguda/@53.6546648,20.2976133,11z/data Według Geografii Regionalnej Polski (Kondracki, 2009) pod względem geomorfologicznym obszar ten stanowi południową część mezoregionu Pojezierza Olsztyńskiego (842.81) stanowiącego część makroregionu Pojezierza Mazurskiego (842.8). Jednostki fizycznogeograficzne wyższego rzędu to podprowincja Pojezierza

15 Wschodniobałtyckie (842) prowincji Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84) w obrębie megaregionu Niż Wschodnioeuropejski (8). Mapa 3.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Pojezierze Olsztyńskie zasięg terytorialny Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/pojezierze_olsztyńskie Obszar Pojezierza Olsztyńskiego rozciąga się po obu brzegach górnego biegu Łyny, sięgając na zachodzie po Pasłękę. Rzeka Łyna (długość 289 km, dorzecze 7126 km2) należy do dorzecza Pregoły (zlewisko morza bałtyckiego) wypływa z piasków sandrowych na północ od Nidzicy, jej źródła znajdują się w okolicy wsi Łyna. Rzeka na całym swym biegu kilkakrotnie zmienia kierunek, liczne meandry przecinają kilka ciągów moren czołowych.. Koryto Łyny znajduje się od kilku do kilkunastu kilometrów na wschód od inwestycji, równolegle do niej w odcinku północnym. Fot. 3.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Meandry rzeki Łyny Źródło: http://opennet-opennet.blogspot.com/2011/09/document.html

16 Rzeka Pasłęka (długość 211 km, dorzecze 2330 km2.) należąca do zlewiska morza bałtyckiego ma źródła w okolicach Olsztynka, na torfowiskach pomiędzy miejscowościami Stawiguda i Gryźliny na wysokości 156,6 m n.p.m. Rzeka na całej swojej długości licznie meandruje, obszar inwestycji jest przez nią przecinany trzykrotnie (w okolicach wsi Gryźliny, Zezuj i Miodówko) Fot. 3.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Rzeka Pasłęka w okolicach Olsztyna Źródło:http://www.kudypy.olsztyn.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.Vzl-jORFd_k Pod względem hydrologicznym oprócz dwóch głównych rzek istotne dla omawianego obszaru są także występujące mniejsze rzeki strumienie i strugi wypływające z jezior i bagien. Dwa takie niewielkie cieki wodne znajdują się na terenie inwestycji - w okolicy wsi Dorotowo i wsi Stawiguda oba wpadają do Jez.Wulpińskiego. Wśród jezior Pojezierza Olsztyńskiego wyróżniamy dwa zasadnicze typy - jeziora rynnowe, powstałe na skutek erozji lodowcowej, odznaczające się dużym wydłużeniem, znaczną głębokością i stromymi brzegami oraz jeziora morenowe, mające kształty nieckowate, o urozmaiconej linii brzegowej. Ich zbiorniki wypełniły się wodą po wycofaniu się lodowca. Oprócz nich na obszarze występują licznie niewielkie misy jeziorne - wytopiska wypełnione oczkami wodnymi. W pobliżu inwestycji usytuowanych jest kilka dużych jezior - Wulpińskie, Kepijko, Miodówko, Pasłęckie oraz wiele innych mniejszych, bezimiennych. Pod względem budowy geologicznej, makroregion znajduje się na styku obniżenia(syneklizy) pery bałtyckiej i wyniesienia mazursko-suwalskiego platformy prekambryjskiej tworzonej utworzonej przez skały cokołu krystalicznego jednej z najstarszych struktur geologicznych Ziemi. Na zachodzie obszar przylega do granicy z platformą paleozoiczną środkowej i zachodniej Europy którą tworzy szew transeuropejski

17 (TESZ) przykryty skałami pokrywy osadowej (płytowo zalegające utwory permskomezozoiczne) o różnej miąższości. Mapa 3.3 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Budowa geologiczna Polski północnowschodniej Źródło: http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze/r3_1_02a.pdf W budowie platformy wyróżnia się dwa piętra strukturalne: dolne (fundament krystaliczny znajdujący się na różnych głębokościach: od 250m (północny-wschód) do 6km (południowy-zachód; budują go skały metamorficzne i magmowe) i górne (platformowe - zbudowane ze skał osadowych leżących niezgodnie na fundamencie). Stanowią go epikontynentalne osady morskie paleo- i mezozoiczne o nierównej powierzchni. Na obszarze Wyniesienia mazursko-suwalskiego pokrywę tworzą osady jury, kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, na skłonach wyniesienia także osady triasu; na dźwigniętych partiach podłoża grubość pokrywy osadowej wynosi ok. 350 m, w miarę zanurzania się podłoża jej grubość wzrasta do 2000 m i więcej. Geomorfologia omawianego obszaru związana jest bezpośrednio z oddziaływaniem trzech głównych faz zlodowacenia bałtyckiego (jęzor mazurski) i cechuje się urozmaiconą rzeźbą młodoglacjalną, związaną z lobem Łyny (lob lądolodu) ostatniego zlodowacenia. Występuje tu siedem, równoległych do siebie, koncentrycznych łuków wałów morenowych odpowiadających etapom recesji lądolodu; o wysokościach dochodzących maksymalnie do 200 m n.p.m. Rzeźba terenu została ukształtowana w wyniku deglacjacji lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, procesów denudacyjnych, erozyjnych, solizji i soliflukcji, procesów wietrzeniowych a także akumulacji rzek i jezior.

18 Mapa 3.3 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Jezioro Wulpińskie, okolice wsi Dorotowo Źródło: https://www.google.pl/maps/@53.702093,20.403242,3a,75y,90t Teren charakteryzuje się występowaniem wzgórz moren czołowych, moren spiętrzonych a także wysoczyzn morenowych falistych i płaskich oraz równin sandrowych. Pod względem typu krajobrazu naturalnego jest to obszar nizin glacjalnych, pagórkowatych, o urozmaiconej rzeźbie i z obfitością rynien subglacjalnych oraz zagłębień wytopiskowych - wypełnionych przez jeziora i małe oczek wodne - porozdzielanych wzniesieniami. Charakterystyczne jest także występowanie obszarów równin akumulacji torfowiskoworzecznej oraz torfowiskowo-jeziornej. Mapa 3.4 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27 Polska północno-wschodnia geomorfologia Źródło: Kondracki, 2009

19 Pod względem warunków glebowych obszar charakteryzuje się występowaniem w głównej mierze gleb brunatnych i rdzawych na podłożu zalegającej gliny zwałowej. W dolinach rynien lodowcowych i mis pojeziernych zalegają namuły ilasto-piaszczyste. Oprócz gliny zwałowej napotykamy piaski zwałowe, żwiry i piaski wodolodowcowe; osady czwartorzędowe torfy i aluwia rzeczne. Wykształciły się z nich gleby bielicowe, brunatne i bagienne. Północna część regionu w związku z lepszymi glebami gliniastymi stanowi krainę rolniczą, południowa część - zbudowana z piasków rzeczno-lodowcowych jest w większości pokryta borami sosnowymi, występuje tu więcej jezior stanowiących ok.7% powierzchni tej części mezoregionu. LITERATURA Geografia regionalna Polski, Jerzy Kondracki PWN 2009 http://geoinformatics.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/26/2014/03/ts_v49_043_marcinkowska.pdf http://geotyda.pl/jednostki/platforma_prekambryjska.php http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze

20 Monika Maciszewska 4. Charakterystyka zarejestrowanych obiektów W trakcie badań rozpoznano w większym bądź mniejszym stopniu odcinki A i B (patrz plan zbiorczy). Na zbadanym obszarze 72,58 ara zarejestrowano łącznie 79 obiektów wziemnych. Ich charakterystyka, zgodnie ze sformalizowanym opisem, została zaprezentowana w tabeli 4.1. Pod kątem funkcjonalnym wydzielono następujące kategorie: - jamy, w liczbie 59, co stanowi około 75 % ogółu (tabl. IX ryc. 3,4) - dołki posłupowe, w liczbie 20, co stanowi około 25 % ogółu (tabl. IX ryc. 2) Spośród 59 jam zarejestrowano 49 owalnych w planie, 4 okrągłe oraz po trzy nieregularne i prostokątne. Kształty przekrojów pionowych były bardziej zróżnicowane. Dominowały nieckowate (21 obiektów), nastepnie u-kształtne w liczbie 15, podwójnie przegłębione (10 sztuk), 6 prostokątnych, 4 lejowate oraz trzy nieregularne. Dołki posłupowe były mniej zróżnicowane. Wyróżniono tu 12 owalnych, 7 okrągłych oraz jeden nieruglarny w planie oraz 9 nieckowatych, po trzy kształtne i prostokątne, po dwa nieregularne i podwójnie przegłębione oraz 1 nieregularny. Próbując dokonać podziału funkcjonalnego wydaje się, iż dołki u-kształtne i względnie nieckowate są śladami po słupach wbijanych, natomiast prostokątne po stawianych. Obiekty o podwójnie nieckowatym przekroju stanowią natomiast najpewniej pozostałości słupów wraz ze wspornikiem. Należy zauważyć, że z racji niezbyt dobrego stanu zachowania obiektów, co wynikało z czasu, jaki były one narażone na niekorzystne oddziaływanie czynników zewnętrznych od momentu odkrycia go podczas prowadzonych w czasie budowy nadzorów, ich kształty mogły pierwotnie mieć inny zasięg.

21 Tabela 4.1. Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27. Charakterystyka morfometryczna odkrytych obiektów i ich zawartość kulturowa. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika krze mień metal inne 1 jama B1 cw 100x69x28 prostokątny Podwójnie przegłebiony 2 jama A91 cw a 93x84x30 owalny nieckowaty 3 jama B81 cw a 66x71x25 owalny nieckowaty 4 jama A61 cw b 80x60x37 owalny prostokątny 5 jama A51 cw d 100x86x40 owalny nieckowaty 6 Dołek posłupowy A31 cw a 24x30x10 okrągły nieckowaty 7 Dołek posłupowy B51 cw a 34x26x21 owalny U-kształtny 2 nowożytność 8 Dołek posłupowy B41 cw d 39x26x10 owalny prostokątny 1 nowożytność 9 Dołek Podwójnie B31 cw c 50x32x5 owalny posłupowy przegłębiony 10 Dołek posłupowy B21 cw c 32x30x9 owalny prostokątny 11 Jama A53 cw a 2013x93x33 owalny nieckowaty 12 Jama A53 cw b 170x62x30 owalny nieckowaty 1 nowożytność 13 - - - - - - - - - - - 14 Jama A32 cw d 50x80x11 owalny Podwójnie przegłebiony 15 Jama A23 cw a 75x110x30 owalny u-kształtny 16 Dołek posłupowy A13 cw c 14x32x11 okrągły U-kształtny 17 jama A63 ćw d 120x76x40 owalny u-kształtny 3 (w tym fr. fajki) nowożytność 18 jama A74 cw b 99x74x18 owalny nieckowaty 2 nowożytność 19 jama A83 cw d 50x80x22 owalny nieckowaty 20 jama A93 cw a 100x58x29 owalny u-kształtny 21 Dołek B3 cw a 50x46x20 owalny lejkowaty 1 nowożytność

22 posłupowy 22 - - - - - - - - - - - 23 Dołek posłupowy B3 cw 40x30x11 nieregularny prostokątny 24 Dołek posłupowy A25 cw a 50x40x10 owalny nieckowaty 25 jama A75 cw c 50x62x30 owalny U-kształtny 4 nowożytność 26 Dołek posłupowy A65 cw c 50x53x20 okrągły lejkowaty 27 jama A55 cw a 50x80x12 owalny nieckowaty 1 nowożytność 28 jama B45 cw a 70x60x8 owalny Podwójnie przegłebiony 2 nowożytność 29 jama B35 cw a 170x84x30 owalny u-kształtny 1 nowożytność 30 jama B15 cw b 70x99x30 owalny u-kształtny 31 jama A95 cw d 80x111x33 owalny u-kształtny 32 jama B5 cw b 70x40x10 owalny nieckowaty 33 jama A85 cw b 70x100x40 owalny Podwójnie przegłebiony 34 Dołek posłupowy B33 cw d 47x30x21 okrągły u-kształtny 35 jama B33 cw a 111x173x35 owalny u-kształtny 1 nowożytność 36 jama B23 cw c 80x26x13 owalny lejkowaty 37 jama B11 cw c 39x80x5 owalny nieckowaty 38 Dołek posłupowy B25,d 33x50x12 owalny nieckowaty 39 jama A16,a 57x64x9 owalny nieckowaty 40 jama A36,c 80x53x18 owalny nieregularny 41 Dołek posłupowy A41,d 28x20x20 owalny prostokątny 42 Dołek posłupowy A71,d 17x14x4 okragły nieckowaty 43 Dołek posłupowy A22,b 34x34x12 owalny nieckowaty 44 jama B12,b 60x78x9 owalny nieckowaty 45 jama B12,b 100x90x40 owalny prostokątny 46 jama B22,b 143x136x40 owalny u-kształtny 2 nowożytność 47 Dołek posłupowu B32,d 31x46x6 owalny nieckowaty 48 Dołek posłupowy B32,d 52x50x23 owalny nieregularny 49 jama B52,d 95x140x14 owalny nieckowaty 2 nowożytność 50 jama B42,b 151x91x32 owalny u-kształtny 51 jama B24,a 142x130x40 owalny Podwójnie

23 przegłebiony 52 jama B24,d 120x115x50 owalny Podwójnie przegłębiony 53 jama B14,c 110x97x40 owalny prostokątny 54 jama B44,a 80x83x18 okrągły Podwójnie przegłebiony 55 - - - - - - - - - - - 56 jama A86,a 75x90x22 owalny nieregularny 57 - - - - - - - - - - - 58 jama B16,c 130x133x50 owalny nieregularny 60 - - - - - - - - - - - 59 jama B26,a 67x60x14 owalny nieckowaty 61 jama B46,d 104x140x50 owalny lejkowaty 2 nowożytność 62 jama B46,a 37x58x8 owalny nieckowaty 2 nowożytność 63 - - - - - - - - - - - 64 - - - - - - - - - - - 65 jama 94,c 90x100x43 owalny u-kształtny 66 jama A84,b 170x133x52 prostokatny lejkowaty 2 nowożytność 67 jama A84,a 160x125x40 Nieregularny u-kształtny 1 nowożytność 68 jama A74,b 59x90x23 owalny u-kształtny 69 jama A64,c 220x80x15 nieregularny nieckowaty 1 nowożytność 70 jama B4,c 55x44x6 owalny prostokątny 71 jama A54,d 63x70x15 okragły nieckowaty 72 jama A44,c 100x82x12 owalny nieckowaty 73 jama A34,c 72x75x28 okrągły u-kształtny 2 nowożytność 74 jama A24,d 110x135x6 owalny nieckowaty 1 nowożytność 75 - - - - - - - - - - - 76 Dołek posłupowy owalny nieckowaty 77 jama A92,c 130x260x30 owalny nieckowaty 1 nowożytność 78 Dołek posłupowy B2,b 35x29x9 okragły nieckowaty 79 jama A92,d 130x122x33 nieregularny lejkowaty 2 nowożytność 80 - - - - - - - - - - - 81 jama A82,d owalny Podwójnie przegłebiony 82 Dołek Podwójnie A82,b 51x60x30 owalny posłupowy przegłebiony 83 - - - - - - - - - - - 84 jama A72,d 230x144x80 owalny u-kształtny 1 nowożytność 85 jama A72,b 100x90x14 owalny nieckowaty 86 jama A52,d 112x90x14 owalny Podwójnie przegłebiony 1 nowożytność

24 87 jama A42,b 48x58x10 owalny prostokątny 88 - - - - - - - - - - - 89 jama A32,a 190x114x13 prostokątny nieckowaty 1 nowożytność 90 jama A32,b 52x61x11 okrągły Podwójnie przegłębiony

25 Monika Maciszewska, Urszula Sieńkowska 5. Charakterystyka obiektów nieruchomych i zabytków ruchomych z okresu nowożytnego 5.1. Obiekty nieruchome W trakcie prac badawczych na stanowisku będącym przedmiotem tego opracowania zarejestrowano łącznie 25 obiektów związanych z nowożytnym etapem zasiedlenia; trzech dołków posłupowych (tabl. I ryc. 3,5) oraz 22 jam (tabl. I ryc. 1,2; tabl. II ryc. 3,5). Wśród dołków zarejestrowano pozostałość po jednym słupie stawianym oraz dwóch wbijanych. Jamy cechowała relatywna płytkość, gdyż ich głębokość nie przekraczała 35 cm, oraz niezbyt wielkie rozmiary (maksymalna średnica poniżej 2 metrów). Wspólnym mianownikiem dla nich wszystkich jest jednowarstwowość wypełnisk. Mając na uwadze te fakty można więc założyć, iż obiekty te są śladami krótkotrwałych, nietrwałych działań gospodarczych na tym obszarze, podobnie jak miało to miejsce na położonym nieopodal stanowisku Gryźliny XXV. 5.2 Analiza materiałów ruchomych Kolekcja zabytków związanych z nowożytnym etapem zasiedlenia stanowiska Gryźliny XXIV jest dosyć uboga. W jej skład wchodzi 39 ułamków ceramiki. Specyfikacja występowania poszczególnych zabytków przedstawiona została w tabeli 5.1 Tabela 5.1. Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. XXIV, AZP 27-60/27. Charakterystyka morfometryczna odkrytych obiektów i ich zawartość kulturowa..specyfikacja zabytków ruchomych. Nr obiektu Lokalizacja Ceramika 7 B51 ćw a 2 8 B41 ćw d 1 12 A53 ćw b 1 17 A63 ćw d 2 Inne 1 fr. fajki ceramicznej

26 18 A74 ćw b 2 21 B3 ćw a 1 25 A75 ćw c 4 27 A55 ćw a 1 28 B45 ćw a 2 29 B35 ćw a 1 35 B33 ćw a 1 46 B22 ćw b 2 49 B52 ćw d 2 61 B4 ćw d 2 62 B46 ćw a 2 66 A84 ćw b 2 67 A84 ćw a 1 69 A64 ćw c 1 73 A34 ćw c 2 74 A24 ćw d 1 77 A92 ćw c 1 79 A92 ćw d 2 84 A72 ćw d 1 86 A52 ćw d 1 89 A32 ćw a 1 5.2.1 Ceramika 5.2.1.1 Analiza morfologiczna i stylistyczna Cała kolekcja ceramiki nowożytnej została podzielona w oparciu o system zaproponowany przez A. Buko (Buko 1990) odpowiednio zmodyfikowany na potrzeby niniejszego opracowania, który wydziela cztery kategorie wielkościowe: I- II- fragmenty naczyń umożliwiające pełną rekonstrukcję naczynia. III- duże ułamki naczyń obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja oraz brzusiec), a także partie przydenne (dno, stopka oraz brzusiec) IV-stosunkowo niewielkie fragmenty naczyń, obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja i górna część

27 brzuśca), partie przydenne (dno, stopka i część dolnej partii brzuśca bądź dno i fragment dolnej części brzuśca), a także elementy zawierające środkowe partie naczynia (znaczne części brzuśca i szyję). V- fragment obejmujący jeden element morfologiczny naczynia (część wylewu, brzuśca lub dna). W przypadku ceramiki, będącej przedmiotem niniejszego opracowania wszystkie fragmenty, poza jednym wyjątkiem kategorii III (tabl. III ryc. 3), plasują się w grupie IV. Wydaje się, że większość z ułamków należało do naczynia cienkościennego, chociaż jest to trudne do określenia m. in. w przypadku fragmentu dna, który ze swojej natury jest grubszy od pozostałej części naczynia do którego należał. Wśród ułamków charakterystycznych wyróżniono trzy fragmenty wylewów, dwa zdobione oraz jedno dno. 5.2.1.2 Analiza morfologiczna Systematyka morfologiczna oparta została o system zaproponowana przez J. Kruppe (Kruppe 1961), zmodyfikowaną na potrzeby niniejszego opracowania. Wśród wylewów wyróżniono dwa typy; pierwszy to ułamek o prostej ściance wewnętrznej z delikatnym okapem (tabl. III ryc. 5), drugi zaś to fragmenty o prostych szczytach i łukowatych zwieńczeniach (tabl. III ryc. 3,4). Jedyny fragment dna pochodził z naczynia o lekko wyodrębnionej stopce i płaskim środku, glazurowanym po wewnętrznej stronie (tabl. III ryc. 6). Ułamki ornamentowane zdobiono za pomocą delikatnego rylca dookolnie linią wertykalną, w dużym (tabl. III ryc. 1) lub średnim zagęszczeniu (tabl. III ryc. 2). Niewielka liczebnie kolekcja oraz jej mocne rozdrobnienie uniemożliwiły rozpoznanie typów pojemników. Tylko w dwóch przypadkach możemy zaryzykować stwierdzenie, iż należą one do szerokich mis (tabl. III ryc. 3,4). Zabytki takie były szeroko rozpowszechnione w całej Polsce i nie stanowią czułych chronologicznie form.

28 5.2.1.2 Analiza technologiczna Analizę technologiczną omawianego zbioru przeprowadzono w oparciu o systematykę zaproponowaną przez L. Kajzera (Kajzer 1986,, 1990). W omawianym zbiorze zaobserwowano występowanie jedynie grup C, D i E. Cechą, która łączy wszystkie zarejestrowane na stanowisku zabytki ceramiczne, jest fakt wykonania ich z lokalnej gliny żelazistej. GRUPA C W tej grupie znajdują się naczynia wypalane również w atmosferze redukcyjnej. Ceramika z grupy C to ceramika stołowa. Wykonana jest techniką toczenia na szybkoobrotowym kole, zaś domieszką jest tylko drobnoziarnisty piasek. Zarejestrowano tu 9 ułamków naczyń wykonanych w tej technologii. GRUPA D Jest ona barwy od kremowej po jasnopomarańczową. Zazwyczaj są to naczynia cienkościenne, starannie wykonane, najczęściej dobrze wypalone w atmosferze utleniającej. Domieszka jaką można zauważyć w przełomach to najczęściej drobnoziarnisty lub średnioziarnisty piasek. Zarejestrowano 22 ułamki naczyń wykonanych w tej technologii. GRUPA E Ceramika grupy E to ceramika, której wyróżnikiem jest jej szkliwienie. W przypadku omawianego materiału jest to ceramika wypalana w atmosferze utleniającej. Przełomy są jednobarwne, najczęściej o grubości 3-5mm. W większości przypadków do schudzenia masy ceramicznej wykorzystanej do wyrobu ceramiki grupy E użyto małej lub średniej ilości drobnoziarnistego piasku. Pozyskano 8 fragmentów wykonanych w tej technologii. W przypadku naczyń gt E zaobserwowano szkliwienie w postaci polewania, najczęściej w kolorach: zielonym oraz pomarańczowym. W siedmiu przypadkach szkliwienie objęło wewnętrzną część naczynia, w jednym obie.

29 5.2.2 Fajka Zachowany fragment fajki (tabl. III ryc. VII) to porcelanowa główką (tzw. holenderka), rozpowszechniona w XIX w. Częściowo zachowany cylinder, nosek oraz szyjka z gwintowaną krawędzią, do której dokręcano cybuch (wykonany z innego materiału, najczęściej z drewna). Najprawdopodobniej wykonana w jednej z pruskich fabryk (popularne zwłaszcza wśród mieszczan i żołnierzy); anaogiczne przedmioty znajdowane są na całym terenie Polski, m. in. na Starym Mieście w Elblągu, Stargardzie, Gdańsku, Wrocławiu, Krakowie czy Warszawie (por. Bilińska 2004, Siwiak 2005, Meyza 1999). 5.3 Chronologia Trudno jest jednoznacznie określić chronologię materiałów ceramicznych, opierając się jedynie na ustaleniach technologicznych. Biorąc pod uwagę bardzo niewielką próbę materiału i brak cech czułych z punktu widzenia prowadzonych tu rozważań, można jedynie określić ramy chronologiczne ogólnie na późną nowożytność, tj. XVIII XX wiek. Wskazują na to bardzo dobra technologia wypału i brak występowania gt utożsamianych ze starszymi horyzontami, przede wszystkim gt B. Dodatkowym argumentem jest zadokumentowana na stanowisku fajka, która upowszechniła się w właśnie w wieku XIX. Fot. 5.1 Wybrane zabytki ruchome

30 Fot. 5.2 Ob. 4 prof. S Fot. 5.3 Ob. 4 plan płaski Fot. 5.4 Ob. 33 profil N

31 Fot. 5.5 Ob.33 plan płaski Fot. 5.6 Ob. 56 prof. SW Fot. 5.7 Ob. 56 plan płaski

32 Fot. 5.8 Ob. 25 prof. W Fot. 5.9 Ob. 25 plan płaski Fot. 5.10 Ob.39 prof. N

33 Bibliografia: Fot. 5.11 Ob. 39 plan płaski Bilińska A. 2004 Nowożytne fajki z badań na Starym Mieście we Wrocławiu, [w:] Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wratislavia Antiqua 6 Buko A. 1990 Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk - Łódź. Kajzer L. 1986 Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 34, s. 199-225. 1991 W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. 39,nr 4, s. 467-483 Kruppe J. 1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków. 1990 Narodziny archeologii późnośredniowiecznej i staropolskiej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 36: 7-22. Niedźwiedź E., Niedźwiedź J. 2012 Świerczek stan. 1-3. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę drogi krajowej nr 7 na odcinku obwodnica Radomia granica woj. mazowieckiego, Zamość, maszynopis w zbiorach WUOZ w Warszawie, Delegatura w Radomiu. Meyza K. 1999 Fajki gliniane z drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX w z badań archeologicznych Zamku Królewskiego i miasta Warszawy, AM 2, Siwiak W. 2005 Funde preußischer Pfeifen in Polen auf der Grundlage publizierter Materialien. Ein Abriss der Forschungsproblematik, Kn

34 Igor Maciszewski 6. ANALIZA PRZESTRZENNA I FAZY ZASIEDLENIA STANOWISKA 6.1 Analiza przestrzenna osadnictwa nowożytnego w skali mikro i makroregionalnej. Wyniki analiza planigraficznej dyspersji obiektów wziemnych o potwierdzonej metryce nowożytnej wskazują, iż na stanowisku Stawiguda XXIV zarejestrowano pozostałości krótkotrwałej aktywności gospodarczej na tych terenach. Wydaje się, iż każdy z nich powstawał niezależnie od siebie i, zapewne, w różnych okresach, na co wskazuje brak ich koncentracji w jednym punkcie. Logicznym wydaje się wiązać ich genezę z działaniami mieszkańców pobliskiej miejscowości Gryźliny, co miało przypuszczalnie związek z rolnictwem. 6.2 Analiza przestrzenna obiektów o nieokreślonej chronologii. Obiekty, w których wypełniskach nie zarejestrowano materiałów ruchomych, podobnie jak te o metryce nowożytnej, nie tworzyły wyraźnych skupisk i występowały na całym obszarze stanowiska. Można przypuszczać, iż podobnie jak wyżej opisane, są one pozostałością bliżej niesprecyzowanej działalności rolniczej. Trudniej jest jednak przyporządkować je do konkretnego okresu chronologicznego. Wynika to z faktu, iż oprócz potwierdzonego na etapie badań wykopaliskowych istnienia w tym miejscu osadnictwa nowożytnego, z wcześniejszych badań powierzchniowych znajdowano w tym miejscu zarówno zabytki pradziejowe jak i średniowieczne.

35 Igor Maciszewski 7. PODSUMOWNAIE I WNIOSKI KONSERWATORSKIE Badania wykopaliskowe, prowadzone na stanowisku Gryźliny XXIV (AZP 27-60/27), ujawniły relikty z okresu nowożytnego, nie potwierdzono natomiast osadnictwa zarówno pradziejowego, jak i z okresu średniowiecza. Pozostałości z XVIII XIX wieku to 25 obiektów wziemnych oraz zapewne niektóre z nieruchomości pozbawione zabytków ruchomych. Nie stwierdzono wyraźnych powiązań pomiędzy nimi, co wpłynęło na wysunięcie tezy o krótkotrwałym ich wykorzystywaniu w różnych epizodach czasowych, a co związane było z działalnością rolniczą mieszkańców pobliskich Gryźlin Wobec takiej sytuacji nie wnioskowano o rozszerzenie przestrzeni reliktowej uznając, szczególnie w sytuacji, gdy objęte było one pracami budowlanymi. Badania wykopaliskowe nie wniosły żadnych nowych danych dotyczących lokalnego osadnictwa, gdyż fakt działalności rolniczej nieopodal miejscowości o metryce średniowiecznej trudno uznać za novum.

A Z P KARTA EWIDENCYJNA ZABYTKU ARCHEOLOGICZNEGO A T X N W P L X X 1 LOKALIZACJA 2 POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE 3 UTWÓR GEOLOGICZNY JEDNOSTKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA M. Pojezierze Olsztyńskie luźny X zwięzły torf.-bagn. Gryźliny STREFA NADMORSKA (NADZALEWOWA) TEREN NIEEKSPONOWANY określenie specjalistyczne w morzu plaża mierzeja skarpa wał wydm. TEREN EKSPONOWANY Nr stan. w miejscowości X piaszczysta XXIV krawędzie, stoki wklęsłe i proste X 4 DOSTĘPNOŚĆ TERENU GMINA Stawiguda DUŻE DOLINY sfałdowania i niewielkie cyple niezabud. X śr.zabud. zabudow. POWIAT olsztyński w wodzie terasa terasa terasy brzeg denna nadzale- wyższe wyso- WOJEWÓDZTWO warmińsko-mazurskie wały i garby sad park las wowa czyzny cyple wybitne pole orne nieużytek X łąka X AZP nr obsz. 27-60 nr st. 27 wyniesienia o ekspozycji okrężnej torf bagno woda MAŁE DOLINY TEREN OSŁONIĘTY teren przemysłowy Współrz. geogr. N 53 39 55 E 20 24 7 dno doliny stok doliny krawędź doliny podstawa stoku określenie bliższe Nazwa lokalna - x doliny denud., niecki, jary, Nr działki geodez. 270/13, 3687/26, 263/1, 291/6, 290/1, 291/1, 3169/4, 279/11, 290/3, 279/14, 3170, 279/25 parowy STREFA POZA DOLINAMI kotlinki, zagłębienia bezodpływowe Nieużytek porośnięty enklawami sosnowego młodnika. Identyfikator EGB - równina obsz. falisty obsz. pagórk. obsz. górzysty jaskinie, schroniska skalne Właściciel terenu FORMA SZCZEGÓLNA 5 KLASYFIKACJA FUNKCJONALNO-KULTUROWO-CHRONOLOGICZNA STANOWISKA nr funkcja kultura chronologia opis materiałów, obiektów, warstw oraz form terenowych 1 Ślad osadniczy nowożytność 25 obiektów 40 fr. ceramiki 2 Slad osadniczy - - 65 obiektów 3. 6 OPIS OBSZARU STANOW. 7 ZAGROŻENIA 8 WNIOSKI KONSERWAT. 10 WYKONANIE KARTY 11 WERYFIK. KONSERW. obserw. utrudniona X bez przeszk. Budowa drogi krajowej nr 51 niezbędna szczegółowa inwentaryzacja X data (dd,mm,rrrr) 27.11.2015 akceptacja WKZ pole otwarte pole zamknięte X niezbędne badania wykopaliskowe X autor karty nasycenie znaleziskami: równomierne X niezbędna interwencja administracyjna mgr B Borzych Miejscowość, data jednocentryczne wielocentryczne x 9 AKTUALNA OCHRONA określili chronologię powierzchnia stanowiska: X nr rejestru zabytków park kulturowy P. Uściłko I. Maciszewski P. Hutnik 12 ZBIORY i NR INWENT. Muzeum Warmii i Mazur w gęstość występowania znalezisk: plan zagospodarowania przestrzennego sprawdził-konsultant AZP Olsztynie -1 ar -0,5 ha -1ha -5ha -15ha >15ha data wpisu do rejestru miejsce przechowywania nr inwentarza Mała X średnia duża

13 MAPA W SKALI 1:10.000 UKŁAD WSPÓŁRZĘDNYCH KARTOGRAF. 1992 15 DOKUMENTACJA 16 LITERATURA 17 INNE DANE godło arkusza (nr i nazwa) Stawiguda N-34-89-B-b-1 X 640713 Y 589425 14 HISTORIA BADAŃ STANOWISKA (rok/ rodzaj badań/ autor i instytucja) 2015 2015 Nadzór archeologiczny Badania wykopaliskowe M Karpus B Borzych

Gryźliny XXIV. Plan lokalizacyjny skala 1:5000

Tablica III. Wybrane zabytki ruchome z okresu nowożytnego; 1-6 ceramika naczyniowa, 7 fragment fajki ceramicznej (rys. M. Maciszewska).