Spis treści 1. Obrót gospodarczy... 2 1.1. Zagadnienia wstępne... 2 1.2. Obrót gospodarczy... 3 1.3. Działalność gospodarcza... 4 Bibliografia... 6 Słowa kluczowe: gospodarka, gospodarowanie, prawo, obrót gospodarczy, działalność gospodarcza, przedsiębiorca, działalność zawodowa, ciągłość, organizacja. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 1
Prawo gospodarcze 1. Obrót gospodarczy 1.1. Zagadnienia wstępne Gospodarowanie, system gospodarczy, prawo gospodarcze, działalność gospodarcza, obrót gospodarczy to terminy, które wprawdzie łączy w większości jeden przymiotnik o podobnym brzmieniu, ale zakresowo pojęcia te się od siebie różnią, jakkolwiek dotyczą jednej i tej samej dziedziny, czyli ogólnie mówiąc gospodarki. Gospodarka to pojęcie wieloznaczne mogące dotyczyć różnych dziedzin życia społecznego. Można wyróżnić gospodarkę społeczną, przestrzenną, narodową, światową, regionalną, rynkową, wodną itp. Jednak z ekonomicznego punktu widzenia gospodarka to, mówiąc najprościej, zespół procesów ekonomiczno-społeczno-prawnych, zachodzących w państwie, mających na celu zaspokojenie materialnych potrzeb społeczeństwa. Natomiast gospodarowanie to podejmowanie, w sposób racjonalny, wielu decyzji, które prowadzą do osiągnięcia sukcesu gospodarczego, określonego poprzez kryterium zysku połączonego z zapotrzebowaniem społecznym. Gospodarki nie można oderwać od określonego przez ustrój polityczny 1 systemu ekonomicznego, jako że właśnie on ustala zasady, na których oparta jest działalność państwowa w tym zakresie. Aby mogła ona istnieć, muszą funkcjonować pewne zasady, które wprowadzą regulacje umożliwiające prawidłowy przebieg procesów społeczno-ekonomicznych. Regulacje takie są niezbędne nawet wówczas, gdyby uznać, że przebieg procesów ekonomicznych zachodzących w państwie odbywać się będzie poprzez regulacje rynkowe (tzw. niewidzialna ręka rynku). O regulacjach rynkowych procesów gospodarczych oczywiście nie można zapominać, a tym bardziej ich odrzucać, ale ze społecznego punktu widzenia są one niewystarczające. Pamiętać bowiem należy, że w ramach procesów gospodarczych odbywają się różnego rodzaju kontakty międzyludzkie, które w przypadku braku regulacji prawnych byłyby, jeżeli nawet nie chaotyczne, to na pewno trudne do jednoznacznego rozumienia przez uczestników tego procesu. Chodzi tutaj chociażby o terminologię, która musi być jednakowo rozumiana przez strony (np. umów) lub o stworzenie takich form działalności gospodarczej, które umożliwiłyby realizację zamierzeń przedsiębiorcy w najlepszy dla niego sposób. Regulacje takie zapewnia prawo, które można zdefiniować jako: zbiór wzorców zachowań ludzkich, stworzonych przez państwo, których przestrzeganie jest wymuszone. Aby było ono zrozumiałe, przepisy prawa powinny być tak skonstruowane, by nikt nie miał wątpliwości co do znaczenia czytanego tekstu prawnego lub poszczególnych jego norm. 1 Np. kapitalizm, socjalizm, komunizm. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 2
1.2. Obrót gospodarczy Obrót gospodarczy według Kruczalaka (1998: 17) to wymiana dóbr za pomocą pieniądza oraz towarzyszące i powstające w tej wymianie stosunki prawne między jej uczestnikami. Cechą charakterystyczną takiej wymiany jest powstanie zobowiązania jednego uczestnika wobec innego, które wynika z prowadzenia przynajmniej przez jednego z nich zawodowej działalności gospodarczej, a świadczenie jednego wobec drugiego wynika właśnie z takiej działalności. Gdyby rozwinąć tę definicję, to można w niej wyróżnić charakterystyczne cechy, takie jak: 1) istnienie uczestników obrotu gospodarczego, z których: a) przynajmniej jeden zajmuje się prowadzeniem działalności gospodarczej, ale również: b) każdy z nich może prowadzić działalność gospodarczą; c) powstanie zobowiązania między uczestnikami 2 ; d) przepływ dóbr czy też usług między uczestnikami obrotu następuje w wyniku działalności gospodarczej; e) wymiana dóbr i usług odbywa się przede wszystkim za pomocą pieniądza; f) w trakcie obrotu powstają stosunki prawne między jego podmiotami. W definicji obrotu gospodarczego można wyróżnić jego przedmiot i podmiot. Przedmiotem będą dobra i usługi, które są wymieniane na pieniądze (będące też przedmiotem) lub również na inne dobra (przedmioty). Podmiotem będzie jednostka prowadząca działalność gospodarczą, ale również i osoba fizyczna takiej działalności nie prowadząca. W ten sposób określeni zostali uczestnicy obrotu gospodarczego. Ale zanim zostaną oni opisani dokładniej, należy najpierw wyjaśnić pojęcie działalności gospodarczej. 2 Np. przy sprzedaży: sprzedawca zobowiązuje się przenieść własność rzeczy na kupującego, a kupujący zobowiązany jest do zapłaty na rzecz sprzedawcy. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 3
1.3. Działalność gospodarcza Przez całą definicję obrotu gospodarczego przewija się pewne pojęcie, o którym wspomniano w części wstępnej. Tym pojęciem jest działalność gospodarcza, która została zdefiniowana w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej 3 w następujący sposób: Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Jak widać nacisk został położony na realizację pewnych działań w ramach obrotu gospodarczego, które muszą być wykonywane w sposób zorganizowany i ciągły. Słowo zorganizowany znajduje swoje wyjaśnienie w załączniku do Polskiej Klasyfikacji Działalności. Zgodnie z definicjami działalności gospodarczej podanymi w punkcie 3.4. załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. z 2007 Nr 251, poz. 1885 wraz ze zm.): Działalność ma miejsce wówczas, gdy czynniki takie jak: wyposażenie, siła robocza, technologia produkcji, sieci informacyjne lub produkty są powiązane w celu wytworzenia określonego wyrobu lub wykonania usługi. Działalność charakteryzowana jest przez produkty wejściowe (wyroby lub usługi), proces technologiczny oraz przez produkty wyjściowe. W punkcie 3.5 znajduje się dodatkowe wyjaśnienie: Działalność może polegać na prostym procesie (np. tkactwo), ale może również dotyczyć całego szeregu pod-procesów ( ). Jeżeli proces produkcyjny jest zorganizowany jako zintegrowany szereg elementarnych działalności, całość jest traktowana jako jedna działalność. W tym kontekście wydaje się konieczne stwierdzenie, że w ramach słowa zorganizowany mieści się również jakaś forma organizacyjna (tj. forma działalności gospodarczej), w której zachodzą wszystkie lub tylko niektóre elementy ukazane w załączniku PKD. Nie jest trudne zrozumienie takich pojęć jak działalność: wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa czy też geologiczna lub wydobywcza. Ewentualne trudności można rozproszyć, sięgając do PKD, gdzie rodzaje te są wymienione niemal wyczerpująco. Z definicji wynika, że również jako działalność gospodarcza traktowana jest działalność zawodowa. Trudno ją zdefiniować w kontekście działalności gospodarczej. W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. z 2010 Nr 82, poz. 537) znajduje się załącznik, który w objaśnieniach do struktury klasyfikacji zawodów i specjalności podaje: Zawód zdefiniowany został jako zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów. 3 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). Autor: dr Grzegorz Michniewicz 4
Gdyby oprzeć się na takiej definicji, wówczas każdy człowiek reprezentujący określony w tej klasyfikacji zawód mógłby stać się przedsiębiorcą, pod warunkiem jednak, że zawód swój wykonywałby w sposób zorganizowany i ciągły. Jednak zaszeregowanie kogoś mającego zawód wymieniony w tym rozporządzeniu do grupy osób prowadzących działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły byłoby pewnym uproszczeniem. Wszak gdy tokarz otworzy swoją działalność gospodarczą i będzie ją prowadził w zakresie tokarstwa, nie będzie można go uznać za spełniającego kryteria stwierdzenia zawartego w definicji, aczkolwiek z pewnością będzie to przedsiębiorca. Ustawodawcy chodziło o pewien rodzaj zawodów (tokarz do nich nie należy), które zostały określone w Kodeksie spółek handlowych jako wolne zawody. W ich ramach nie znajdują się wszystkie zawody wymienione w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji i specjalności, ale tylko te, które są określone w art. 88 k.s.h. 4 Nieco upraszczając, można wyjaśnić, że korzystanie w prowadzeniu działalności gospodarczej z miana wolnego zawodu występuje tylko wówczas, gdy posiadająca go osoba założy swoją własną działalność gospodarczą w formie spółki partnerskiej tylko osoby wykonujące takie zawody mogą założyć taką spółkę 5. Ciągłość to kolejny niezbędny element, który pozwala na zaliczenie pewnych czynności do zakresu działalności gospodarczej. Ciągłość w tym wypadku nie oznacza potrzeby określenia okresu, w którym jest lub będzie prowadzona działalność gospodarcza. Raczej chodzi tutaj o pewne powtarzające się w czasie czynności wykonane przez przedsiębiorcę w ramach obrotu gospodarczego. Może to być działalność stała (tj. bez określonego okresu działania), działalność sezonowa albo też wskazana przez przedsiębiorcę (czasami przepis prawny). Jak długi będzie okres prowadzenia działalności gospodarczej zależy nie tylko od przedsiębiorcy. W grę mogą wchodzić warunki zewnętrzne (np. popyt, zmiana przepisów podatkowych, utrata możliwości otrzymania surowca itp.), które zadecydują 6 o konieczności zakończenia uczestnictwa w obrocie gospodarczym w charakterze przedsiębiorcy. W ramach działalności gospodarczej należy wyjaśnić, czy jej celem jest uzyskanie jakiegoś dochodu. Wydaje się, że w tym wypadku nie można mieć wątpliwości, jako że właśnie po to prowadzi się działalność gospodarczą, aby uzyskać dochód. Jest to pewnego rodzaju korzyść, którą uzyskuje się również jako przedsiębiorca, czyli uczestnik obrotu gospodarczego. W kontekście definicji działalności gospodarczej chodzi o pewien obrót pieniądza, który stanowi przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania. Tak powinno być, jednakże w praktyce, gdy przychód jest mniejszy od kosztów jego uzyskania, można wprawdzie nadal prowadzić działalność gospodarczą, wspomagając się kredytami czy pożyczkami, ale takie postępowanie prowadzi do upadłości, jeżeli kredyty lub pożyczki nie będą stanowiły dźwigni finansowoinwestycyjnej. Tak więc jest to działalność, której cel stanowi uzyskanie pewnych środków materialnych (pieniędzy), bez względu na ich późniejsze przeznaczenie. 4 Lub w innych przepisach zaliczających zawód do tzw. wolnych (np. ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych). 5 Szerzej na ten temat przy okazji omawiania spółki partnerskiej. 6 Będzie to niejako wymuszone zakończenie działalności gospodarczej, aczkolwiek decyzje podejmie sam przedsiębiorca. Inaczej może być przy upadłości wnioskowanej przez wierzycieli dłużnika. Siłą sprawczą będą wierzyciele, jednak decyzję podejmie sąd upadłościowy. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 5
Bibliografia 1. Kruczalak K. (1998): Prawo handlowe. Zarys wykładu, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa, s. 17. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 6