Przedmiot: EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA POSTĘPOWANIE W WYPADKU SKAŻEŃ I ZAKAŻEŃ Temat: ZABEZPIECZENIE ŻYWNOŚCI I WODY PRZED SKAŻENIAMI. OPRACOWAŁ mgr inż. Jerzy JURKIEWICZ 14 GRUDNIA 2011
LITERATURA 1. Edukacja dla bezpieczeństwa cz.2 / linia pierwsza/ M. Goniewicz, A. Nowak- Kowal, Z. Smutek. 2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 173, poz. 1679). 3. Zasady dobrej praktyki higienicznej w żywieniu zbiorowym na obozowiskach Związku Harcerstwa Polskiego. Warszawa 2009r. 4. Internet: www.edukateria.pl/praca/ /praca/ochrona_zywnosci_i_wody_przed_skazeniami. html; www.ochronażywności i wody przed skażeniem. Przysposobienie obronne - Onet.pl Blog; www.wk.poznan.uw.gov.pl www.urzad.chelm.pl/wydzialzk/ochrona_zywnosci_ i_wody.pdf www.fapa.com.pl/poradniki.htmlporadniki.html
ZAGADNIENIA 1. Zasady ogólne przygotowania pomieszczenia do przechowywania i ochrony żywności przed skażeniami. 2. Zasady doboru opakowania do ochrony żywności przed skażeniami i długotrwałego przechowywania. 3. Zasady odkażania, dezynfekcji i dezaktywacji żywności i wody.
ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA OBYWATELOM JEST PIERWSZYM I NAJPOWAŻNIEJSZYM OBOWIĄZKIEM PAŃSTWA
Żywność może zostać skażona promieniotwórczo, biologicznie i chemicznie. Spożywanie pokarmów poddanych takim procesom może w późniejszym okresie doprowadzić nawet do śmierci. Środki chemiczne mogą wnikać do wnętrza produktów żywnościowych i tym samym sprawiać, że stają się one nieprzydatne do spożycia i trzeba je zniszczyć. Przechowywanie żywności w odpowiednich opakowaniach od momentu produkcji, podczas magazynowania i transportu, aż do chwili sprzedaży zapewnia trwałość wyrobom i decyduje o ich przydatności do spożycia. Produkty żywnościowe już zakupione powinny znajdować się w szczelnych pojemnikach, uniemożliwiających przedostanie się płynów i zarazków do ich wnętrza.
W hermetycznie zamykanych naczyniach szklanych przechowuje się produkty sypkie, produkty w postaci płynnej, produkty w postaci stałej. W metalowych puszkach przechowuje się mięso i ryby, przetwory owocowe i warzywne, oleje. Niektóre produkty wymagają niskiej temperatury. Część takiej żywności przechowujemy w lodówkach i zamrażarkach. Możemy również sami zabezpieczyć swoje zapasy żywności przed bezpośrednim oddziaływaniem substancji chemicznych, opadu promieniotwórczego czy skażenia biologicznego poddając odpowiedniej obróbce posiadane produkty bądź wykorzystując do tego celu dostępne opakowania.
Przygotowanie mieszkania (pokoju, piwnicy) do ochrony przed skażeniami i zakażeniami. Na wypadek alarmu o skażeniach lub uprzedzenia o zagrożeniu skażeniami i zakażeniami każda rodzina powinna mieć tak przygotowaną piwnicę, pokój lub mieszkanie, aby stanowić one mogły ochronę przed oddziaływaniem na organizm ludzki opadu substancji promieniotwórczych, środków trujących i niebezpiecznych dla zdrowia środków biologicznych. Przystosowując na takie ukrycie mieszkanie (piwnicę, pokój) należy mieć na uwadze to, że jego podstawową cechą powinna być hermetyczność (szczelność) i możliwość zapewnienia w miarę potrzeby najprostszej wentylacji. Powinno być one w miarę możliwości usytuowane w głębi domu. Wskazane są pomieszczenia nad powierzchnią ziemi, ponieważ cześć substancji chemicznych jest cięższa od powietrza i może przedostawać się do piwnic nawet gdy zamknięte są okna.
W razie potrzeby należy przygotować mieszkanie w zakresie ochrony przed skażeniami i zakażeniami i w tym celu wykonać następujące prace: 1. Uszczelnić okna odpowiednią taśmą lub watą (podobnie jak robi się to na zimę), a nawet okleić paskiem papieru (taśmą samoprzylepną). 2. Uszczelnić wszystkie drzwi i futryny. Drzwi zewnętrzne obić kocem i w odległości 1-1,5 m zawiesić zasłonę z koca (kołdry), aby stworzyć śluzę. 3. Uszczelnić dokładnie wszystkie szpary, szczeliny, otwory kominowe, miejsca, w których przechodzą przewody wodociągowe, centralnego ogrzewania, kanalizacji itp.
4. Zakleić szczelnie papierem kratki wentylacyjne ale tak, by w razie potrzeby zapewnić wentylację pomieszczenia. Samoczynną dobrą wentylację mogą zapewnić otwory: nawiewny i wywiewny. Otwór wywiewny powinien być usytuowany 1,5-2 m nad otworem nawiewnym. W przewodzie nawiewnym można umieścić prosty filtr przeciwpyłowy ramkę z rozpiętą wielowarstwową gazą, a poniżej specjalną kieszeń na zbieranie cząstek pyłu opadającego z filtra (gazy). 5. Podwyższać walory ochronne ukrycia, jeżeli jest ono na parterze lub w piwnicy. Można wtedy wykonać obsypkę ziemią wokół zewnętrznych ścian budynku oraz zabudować lub osłonić workami z piaskiem otwory okienne, nie używane otwory drzwiowe itp.
Główne źródło skażeń promieniotwórczych produktów żywnościowych i wody stanowią: PYŁ PROMIENIOTWÓRCZY (pierwiastki promieniotwórcze: α, β, γ) SUBSTANCJE CHEMICZNE (TŚP) SUBSTANCJE BIOLOGICZNE
Odporność i zdolność przetrwania ludności w okresie każdego zagrożenia zależy od wielu warunków. Podstawowym z nich jest zaopatrzenie w żywność, a następnie w pozostałe artykuły codziennego użytku. Doświadczenia wynikające z minionych wojen pozwalają stwierdzić, że jest to problem dość złożony. Dlatego też w okresie pokojowym rozpatruje się koncepcję zaopatrywania ludności w artykuły pierwszej potrzeby na wypadek ewentualnego zagrożenia. W pewnym stopniu domowe zapasy żywności chroni przed skażeniami już mieszkanie, choć normalnie jego hermetyczność jest niewielka, po dokonaniu najprostszych przedsięwzięć zabezpieczających ewentualność skażenia wnętrza mieszkania obniży się ok. 15 razy w porównaniu z warunkami panującymi na zewnątrz domu.
Środki żywności i wody są niezbędne ludziom do życia. Ich niedostatek może mieć znaczny wpływ na ich zdrowie zdolność do pracy i stan psychiczny. Gdy produkty żywnościowe ulegną skażeniu lub zakażeniu ich przydatność do konsumpcji zostaje ograniczona. Istnieje wiele sposobów skutecznego zabezpieczania żywności i wody przed ich skażeniem. Znacznie łatwiej je odpowiednio zabezpieczyć przed skażeniem niż potem dezaktywować, odkażać lub dezynfekować. Ochrona żywności przed skażeniami lub zakażeniami obowiązuje szczególnie w czasie produkcji i magazynowania a także podczas transportu i dystrybucji. Najlepszym sposobem tej ochrony jest hermetyzacja pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych.
Przy wyborze artykułów żywnościowych, które stanowić mają zapas żywności w domu należy kierować się następującymi wskazówkami: - aby nie zajmowały zbyt dużo miejsca; - by były to artykuły wysokokaloryczne, lekkostrawne i nadające się do przechowywania w domu przez dłuższy czas; - by można było spożywać część artykułów na zimno lub po lekkim podgrzaniu; - by opakowania były twarde, odporne na wilgoć i rozbicie oraz miały mocne zamknięcia.
Żywność powinna być przechowywana w odpowiednich szczelnych pojemnikach i opakowaniach ochronnych. O właściwościach opakowań decyduje przede wszystkim ich konstrukcja i rodzaj materiału, z którego są wykonane. Doskonałymi powłokami ochronnymi przed skażeniami są naczynia szklane z hermetycznie zamykanymi wieczkami lub zakrętkami. Nie przepuszczają one par gazów i pyłów. Szczególnie nadają się do przechowywania produktów płynnych i wody do picia, jarzyn w postaci kiszonek, surówek i marynat, twarogów, dżemów, masła nawet mięsa, chleba i ryb. W opakowaniach szklanych można też przechowywać produkty sypkie - kasze mąkę cukier.
Podobne właściwości mają opakowania wykonane z metalu i z tworzyw sztucznych. W polietylenowych woreczkach przechowuje się pieczywo, produkty znajdujące się w zamrażarkach i lodówkach oraz ziemniaki, kapustę i inne warzywa. Opakowania drewniane to głównie beczki, skrzynie, kosze. W szczelnych beczkach i drewnianych skrzyniach można przechowywać tłuszcze twarde, chleb, mięso, ryby owinięte dodatkowo papierem pergaminowym lub woskowanym. Artykuły żywnościowe w mniejszych opakowaniach powinny być ponadto przechowywane w szafach, kredensach, lodówkach. Opakowania z tkanin (worki z bawełny, lnu, konopi i włókna wiskozowego) mogą być pewną ochroną przed skażeniami tylko po zaimpregnowaniu. Zapasy wody dla celów gospodarczych przechowuje się w cysternach beczkach wiadrach i wannach możliwie szczelnie przykrytych.
W domu najczęściej posiadamy możliwość przechowywania produktów żywnościowych w zamknięciu, które chroni je dodatkowo przed oddziaływaniem substancji promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych. Do tego celu wykorzystujemy lodówkę, szafy, regały typu zamkniętego i odkrytego, wydzielone dodatkowo powierzchnie w spiżarniach i piwnicach.
Rodzaj opakowania Ochrona przed substancjami promieniotwórczymi chemicznymi biologicznymi Szczelne szklane Chronią Chronią chronią Szczelne metalowe Chronią Chronią Chronią Szczelne drewniane Chronią Chronią Chronią Papier Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie Papier pergaminowy Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie Karton Zmniejsza skażenie Nie chroni Nie chroni Szczelne papierowe wielowarstwowe Chronią Chronią Chronią Tkanina Nie chroni Nie chroni Nie chroni folia Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie Zmniejsza skażenie
Do lodówki wkładamy tylko to, co rzeczywiście powinno się tam znaleźć. Nie należy więc wkładać tam egzotycznych owoców, które muszą jeszcze dojrzeć, pomidorów, ogórków i cukinii. Możemy zrezygnować z trzymania w chłodziarce dżemów i innych przetworów (no chyba, że są otwarte lub nie mamy na nie miejsca w szafkach) oraz produktów puszkowanych, a chleb w lodówce szybciej czerstwieje. Takie produkty nie tylko zabierają cenne w lodówce miejsce, ale też mogą się w niej szybciej zepsuć. Nigdy nie wkładamy do niej również żadnych gorących potraw, wtedy lodówka pobiera zdecydowanie więcej energii.
Mięso i ryby kładziemy na dolnej półce. Tam z reguły panuje najniższa temperatura. Poza tym, jeśli mięso zaczyna się psuć - wydziela się z niego płyn, który może "skapywać" na pozostałe produkty, powodując tym samym jej psucie. Sery, mleko, jogurty, kefiry i inne produkty mleczne przechowujemy na środkowych półkach. Tam panuje najlepsza dla nich temperatura, w niższej - szybciej się psują, gdyż wtedy rozwijają się bakterie "gnijne". Wędlina powinna znaleźć się na półce albo środkowej albo górnej.
Specjalne pojemniki na dole lodówki przeznaczone są na owoce i warzywa. Pamiętajmy jednak, żeby przed włożeniem ich do lodówki, dokładnie je wytrzeć po myciu. Na boczne półki wkładamy jajka (nigdy ich nie myjemy, ponieważ w ten sposób zmywamy warstwę ochroną, która chroni jajka przed dostaniem się pod skorupkę drobnoustrojów), olej, napoje, sosy, ketchup czy masło. Dobrze jest przechowywać produkty w papierze pergaminowym lub próżniowych pojemnikach. Nie polecam trzymania rzeczy ich w foliowych woreczkach, bowiem brak cyrkulacji prowadzi do szybszego pleśnienia żywności.
Opakowania z tworzyw sztucznych oraz papier zabezpieczają masło i margarynę w średnim stopniu przed skażeniem z tego też względu należy je dodatkowo zabezpieczyć np. w szczelnym opakowaniu szklanym..
Masło solone należy ułożyć na grubszym papierze pergaminowym i uformować kształt walca. Następnie wyrównać owinąć papierem, podzielić na dzienne porcje i zamrozić. Można je w ten sposób przechowywać do 5 miesięcy. W celu szybkiego rozmrożenia masła należy je włożyć na 30 minut do zimnej wody, a następnie pokroić w plasterki. Zwykłe masło Można je przechowywać w zamrażarce do 8 miesięcy. Aby je rozmrozić najlepiej jest wyjąć masło wieczorem, a rano będzie smakować jak świeże. Ser żółty Pokrojony w plasterki ser nie nadaje się do zamrażania, ewentualnie można zamrozić ser pełnotłusty pod warunkiem, że nie będzie przechowywany dłużej niż 14 dni. Twardy ser przeznaczony do tarcia można zamrozić do 7 miesięcy, a ser tarty do 3 miesięcy. Miękkie sery Należy zamrażać tylko w pełni dojrzałe sery. Można je tak przechowywać do 7 miesięcy. Rozmrażać przez 3 godziny w temperaturze pokojowej, a następnie przechowywać w lodówce i zużyć w ciągu 2 dni.
Opakowania z tworzyw sztucznych oraz woreczki foliowe wymagają dodatkowego zabezpieczenia przed skażeniem ze względu na możliwość wejścia w reakcję z substancjami chemicznymi.
Odpowiedniego zabezpieczenia wymagają źródła poboru i ujęcia wodne. Studnie powinny mieć szczelne pokrywy oraz daszki pokryte papą lub blachą. Podobnie jak studnie, zabezpiecza się ujęcia wód źródlanych wykonując odpowiednią ich obudowę z przykryciem zapewniającym zarówno szczelność jak i dostęp do wody. Żywność i woda, wykazujące oznaki skażenia lub przechowywane w rejonie skażonym w niewłaściwych opakowaniach, muszą być zbadane przed dopuszczeniem do spożycia. Jeśli nie ma takiej możliwości należy je traktować jako skażone i poddać dezaktywacji, odkażaniu lub dezynfekcji.
Funkcja Ochronna Towarów chroni produkt przed działaniem czynników zewnętrznych. Wartość użytkowa musi być zabezpieczona przez opakowanie, aby zapewnić : świeżość, trwałość, estetyczność, atrakcyjność. Opakowanie powinno zapobiegać: zepsuciu, zmianie barwy, zmianie konsystencji, wyparowaniu, zabrudzeniu, uszkodzeniu towaru.
Odkażanie żywności To usuwanie BST i TSP. Kilkakrotnie myje się hermetycznie zamknięte opakowanie, po czym zdejmuje się wierzchnią warstwę opakowania i produktu. Usuwa się opakowania papierowe i foliowe. Produkty o trwałej konsystencji zmywa się najpierw pod bieżącą wodą, a potem zdejmuje się wierzchnią warstwę. Produkty skażone parami trwałych środków trujących wietrzy się, albo gotuje. Żywność skażoną kroplami tabunu, omanu i iperytu należy zniszczyć. W razie użycia środków biologicznych przeprowadza się dezynfekcję żywności i wody. Wszystkie opakowania najpierw zmywamy czystą wodą. Opakowania szklane dezynfekujemy roztworem siarczanu amonowego lub wapna chlorowanego. Nie wolno spożywać chleba, mąki, sucharów, herbatników i tym podobnych produktów skażonych biologicznie.
Postępowanie ze skażoną żywnością i wodą Skażenie promieniotwórcze żywności może być spowodowane napromieniowaniem i osadzeniem się pyłu na powierzchni opakowania. Pył promieniotwórczy usuwa się z powierzchni opakowań, zmywając roztworem dezaktywacyjnym, wodą lub środkami myjącymi bądź piorącymi. W ten sposób postępujemy z opakowaniami metalowymi i szklanymi, a czasem wodoodpornymi, wielowarstwowymi. Nie można takim zabiegom poddać żywności w uszkodzonych, papierowych, nieszczelnych i nietrwałych opakowaniach.
Odkażanie następuje po skażeniu środkami trującymi. Artykuły spożywcze skażone, np. środkami trującymi, jak: ipert, tabun czy soman nie dadzą się odkazić i muszą być bezwzględnie zniszczone. Żywność skażoną luizytem odkaża się przez długie wietrzenie lub gotowanie. Środki o twardej konsystencji (np. sery) są najczęściej skażone powierzchniowo i wystarczy zdjąć z nich zewnętrzną, skażoną warstwę. W ten sam sposób postępuje się ze skażoną mąką, zbożem, kaszą, itp.
Dezaktywację przeprowadza się po skażeniu środkami promieniotwórczymi. Podobnie, jak przy odkażaniu dezaktywację rozpoczyna się od opakowania. Polega to na wielokrotnym obmywaniu opakowania wodą z dodatkiem środków powierzchniowoczynnych. Środki żywnościowe znajdujące się w hermetycznych opakowaniach (słoikach, puszkach, butelkach, termosach, itp.) są dobrze zabezpieczone przed skażeniem promieniotwórczym. Wystarczy wytrzeć opakowanie szmatą, a następnie obmyć je wodą ze środkiem powierzchniow-czynnym. Dezaktywację wody przeprowadzić można różnymi sposobami, np. przez: kilkarotne klarowanie, filtrowanie i destylację.
Dezynfekcję artykułów żywnościowych i wody przeprowadza się po zakażeniu środkami biologicznymi. Jeżeli środki spożywcze były przechowywane w hermetycznych opakowaniach, to opakowania te należy zdezynfekować przez przemycie 10% roztworem siarczanu amonowego i 20% roztworem wapna chlorowanego. Następnie przeciera się je szmatami zmoczonymi w tym samym roztworze. Po dezynfekcji opakowania produkty wyjmuje się i przez dłuższy czas poddaje działaniu wysokiej temperatury. Mąkę, chleb, suchary, ciasto, itp. po dezynfekcji można podawać tylko zwierzętom (są bardziej odporne). Skażone tłuszcze, oleje można smażyć przez 30 60 minut w temperaturze powyżej 100ºC.
Ziarno i pasze treściwe należy z zasady przechowywać w zamkniętych i uszczelnionych pomieszczeniach. Zboża i siano w stogach i stertach powinny być przykryte. Wokół stogów wykopuje się rowki odpływowe. Rośliny okopowe oraz niektóre warzywa przechowuje się w kopcach przykrytych warstwą słomy i suchej ziemi. Najlepiej jednak przechowywać je w piwnicach. Kiszonka znajdująca się w silosach zamkniętych nie wymaga dodatkowego zabezpieczenia. Silosy odkryte należy uszczelnić. Dobrze także chronią doły wyłożone folią i szczelnie przykryte.
Podstawowym i najbardziej skutecznym środkiem ochrony zwierząt hodowlanych jest zabezpieczenie budynków inwentarskich (obór, stajni, chlewni) przed promieniotwórczymi środkami trującymi, zarazkami chorobotwórczymi i bronią chemiczną. Najlepsze właściwości ochronne mają budynki z cegły z niepalnym dachem z dobrze uszczelnionymi oknami i drzwiami. Rozlokowując zwierzęta w przeznaczonych dla nich budynkach należy w miejscu najlepiej osłoniętym umieścić zwierzęta młode i zarodowe, w pozostałych przeznaczone na ubój.
Zadanie domowe Przygotować na kartce papieru formatu A4 minimum po 4 przykłady ochrony przed skażeniami i zakażeniami dla: warzyw, owoców, sałatek; mleka, śmietany, serów żółtych; mięsa surowego, kiełbasy, wędlin, pasztetów; soli, cukru, mąki, kaszy i ziaren zbóż; wody, soków; olejów, masła, smalcu, margaryny. (Podaj rodzaje opakowań oraz sposoby obróbki i przetworzenia żywności).
CZY SĄ PYTANIA? DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ