Psychostymulujące ce i halucynogenne substancje pochodzenia roślinnego Dr hab. Przemysław Mikołajczak Zakład Farmakologii i Biologii Doświadczalnej Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu Katedra i Zakład Farmakologii Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu 1
Psychostymulujące ce i halucynogenne substancje pochodzenia roślinnego Dopalacze - definicja, skala problemu Szkodliwość substancji psychoaktywnych Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć substancjami (lekami) psychoaktywnych Uzależnienia definicje Teorie uzależnień Psychostymulanty Enaktogeny
Psychostymulujące ce i halucynogenne substancje pochodzenia roślinnego (c.d.) Lista roślin o działaniu enaktogennympsychodelicznym-halucynogennym: A. Rośliny zawierające kannabinoidy B. Rośliny zawierające dimetylotryptaminę (DMT) C. Rośliny zawierające meskalinę D. Rośliny zawierające alkaloidy beta-karbolinowe E. Rośliny zawierające inne substancje halucynogenne Charakterystyka wybranych roślin o działaniu psychoaktywnym spotykana w dopalaczach
W ostatnich latach pojawiła się duża liczba nowych, nieobjętych kontrolą psychoaktywnych związków syntetycznych. Substancje te są sprzedawane w internecie jako legalne dopalacze i mają na celu omijanie kontroli narkotyków. Stanowią więc one wyzwanie dla obecnego podejścia do monitorowania i kontroli nowych substancji psychoaktywnych. Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, 2010 4
Dopalacze (ang. smart drugs lub legal highs ) Termin ten to określenie potoczne, stosowane wobec substancji do niedawna dostępnych legalnie w tzw. smart shops, gdzie oferowane były jako produkty kolekcjonerskie. Dopalacze stanowią olbrzymią grupę różnorodnych środków lub ich mieszanek o działaniu pobudzającym lub odurzającym. Są wśród nich zarówno substancje pochodzenia naturalnego pozyskiwane z roślin, jak i wiele produktów syntetycznych. Większość ze sprzedawanych preparatów ma nieznany dla kupującego skład chemiczny, wielokrotnie jest on odmienny od deklarowanego. 5 Klimaszyk 2010
Skala problemu W 2010 r. zidentyfikowano 170 internetowych sklepów z narkotykami, z których: 30 oferowało zarówno legalne dopalacze, jak i grzyby halucynogenne, zazwyczaj z szerokim wyborem produktów należących do obu grup, 34 oferowały wyłącznie grzyby halucynogenne, 106 sprzedawało legalne dopalacze, ale nie grzyby halucynogenne. Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, 2010 6
Zjawisko spice Spice jest sprzedawany w internecie i w specjalistycznych sklepach jako mieszanka do palenia. W 2008 r. odkryto, że nie jest to nieszkodliwy produkt ziołowy, za który jest podawany. Stwierdzono, że prawdziwe psychoaktywne składniki spice to dodatki syntetyczne; substancje, takie jak agonista receptora kannabinoidowego (155) JWH-018, który naśladuje działanie tetrahydrokannabinolu (THC) w konopiach indyjskich. W 2009 r. zgłoszono dziewięć nowych kannabinoidów syntetycznych. Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, 2010 7
W ciągu ostatnich kilku lat syntetyczne katynony były coraz częściej zgłaszane poprzez systemy wczesnego ostrzegania. Obecnie monitorowanych jest 15 tych substancji, w tym mefedron, metylon, metedron i MDPV (151). Te autorskie składniki są pochodnymi katynonu, który jest jednym ze związków obecnych w czuwaliczce jadalnej (khat, qat, Catha edulis) i wykazuje strukturalne podobieństwo do amfetaminy. Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, 2010 8
Ogólna szkodliwość (skala 0-100 wg Multicriteria Decision Analysis Approach) dla poszczególnych środków psychoaktywnych z uwzględnieniem szkodliwości u zażywających dany środek (harm to users) oraz oddziaływanie społeczne danego środka (harm to others) Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65 9
Kryteria (tzw. Multicriteria Decision Analysis Approach) wg których przydzielono stopień szkodliwości (0-100) dla poszczególnych rodzajów oddziaływania danego środka (Meeting of the UK Advisory Council on the Misuse of Drugs (ACMD))( wg Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65) 10
Kryteria (tzw. Multicriteria Decision Analysis Approach) wg których przydzielono stopień szkodliwości (0-100) dla poszczególnych rodzajów oddziaływania danego środka (Meeting of the UK Advisory Council on the Misuse of Drugs (ACMD))(wg Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65) Śmiertelność specyficzna dla środka (Drug-specific mortality) śmiertelność wyrażona jako współczynnik dawki letalnej vs. dawka standardowa (dla dorosłych) Śmiertelność względna dla środka (Drug-related mortality) podczas stosowania śmiertelność wzrasta ze względu na wzrost prawdopodobieństwa innych zdarzeń (wzrost ryzyka wypadków drogowych, nowotworów płuc, zakażeń HIV, samobójstw) Szkodliwość specyficzna dla środka (Drug-specific damage) - wzrost prawdopodobieństwa objawów somatycznych np. uszkodzenie wątroby, drgawki, wylewy, kardiomiopatie, wrzody żołądka Szkodliwość względna dla środka (Drug-related damage) - wzrost prawdopodobieństwa innych objawów niekorzystnych np. zakażenia infekcjami przenoszonymi przez stosowanie niesterylnych igieł czy konsekwencje stosunków płciowych z osobami zainfekowanymi 11
Kryteria (tzw. Multicriteria Decision Analysis Approach) wg których przydzielono stopień szkodliwości (0-100) dla poszczególnych rodzajów oddziaływania danego środka (Meeting of the UK Advisory Council on the Misuse of Drugs (ACMD))(wg Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65) (cd) Uzależnienia (Dependence) - stosowanie środków mimo pojawienia się konsekwencji lekozależności (wg ICD 10 czy DSMIV) Zmiany w OUN specyficzne dla środka (Drug-specific impairment of mental functioning) zaburzenia działania OUN np. indukowane amfetaminą psychozy, objawy niepożądane po ketaminie Zmiany w OUN względne dla środka (Drug-related impairment of mental functioning) np. zmiany nastroju jako drugorzędowe w stosunku do sposobu życia czy stosowania danego środka Straty materialne (Loss of tangibles) utrata dochodów, pracy, możliwości studiowania, Utrata więzi rodzinnych i przyjaźni (Loss of relationships) Kryzys funkcjonowania rodziny (Family adversities) zanik więzi rodzinnych, brak zainteresowania się dziećmi 12
Kryteria (tzw. Multicriteria Decision Analysis Approach) wg których przydzielono stopień szkodliwości (0-100) dla poszczególnych rodzajów oddziaływania danego środka (Meeting of the UK Advisory Council on the Misuse of Drugs (ACMD))(wg Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65) (cd) Różnego rodzaju krzywdy (Injury) np. przemoc domowa, wypadki drogowe, uszkodzenia płodu Kryminogenność (Crime) Zanieczyszczenie środowiska (Environmental damage) wywołane działaniem np. nielegalnych wytwórni amfetaminy, wyrzucaniem zakażonych igieł Szkody o znaczeniu międzynarodowym (International damage ) np. wycinanie drzew pod uprawę roślin (np. konopie), destabilizacja danego kraju (ze względu na wzrost znaczenia upraw konopi, maku) Koszty ekonomiczne (Economic cost): bezpośrednie np. konieczność wzrostu nakładów na leczenie osób uzależnionych, utrzymywania specjalnych jednostek policji; pośrednie spadek produktywności, absencja Inne koszty społeczne (Community) spadek poczucia wspólnoty, 13 spadek aktywności obywatelskiej
Udział poszczególnych kryteriów w w szkodliwym działaniu poszczególnych substancji 14 Nutt et al., Lancet 2010; 376: 1558 65
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć: śpiączka: benzodiazepiny (np. diazepam, estazolam, lorazepam, alprazolam), zolpidem, zopiklon, opioidy naturalne i syntetyczne (np. dekstrometrofan- DXM, kodeina, metadon, morfina, fentanyl, petydyna, heroina), tramadol, karbamazepina, lamotrygina, tiagabina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, barbiturany, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), inhibitory MAO, pochodne fenotiazyny, olanzapina, baklofen, klozapina, etanol, alkohole niespożywcze (metanol, glikol etylenowy), tlenek węgla, γ- butyrolakton (GBL). 15 Klimaszyk 2010
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć: Pobudzenie psychoruchowe: amfetamina i jej pochodne (np. metylenodioksymetamfetamina- MDMA= ecstasy, metamfetamina), dekstrometorfan, dopalacze z grupy piperazyn (np. BZP, TFMPP, mcpp), kokaina, skopolamina, teofilina, salicylany, baklofen, olanzapina, karbamazepina, kwetiapina, klozapina, bieluń dziędzierzawa, szałwia wieszcza. Klimaszyk 2010 16
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć: Ostra niewydolność oddechowa: opioidy, etanol i benzodiazepiny- szczególnie w zatruciach mieszanych, tramadol, baklofen, barbiturany, alkohole niespożywcze, karbamazepina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, gazy toksyczne, drażniące i duszące. Drgawki: karbamazepina i trójcykliczne leki przeciwdepresyjne- ciężkie zatrucia, baclofen, alkohole. 17 Klimaszyk 2010
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć: Halucynacje: pochodne amfetaminy o działaniu halucynogennym (MDMA), fencyklidyna=tzw. anielski pył, ketamina, dekstrometrofan, baklofen, halucynogenne grzyby (łysiczka lancetowata, muchomor czerwony, muchomor plamisty), atropina, kwas γ- hydroksymasłowy-ghb, γ-butyrolakton-gbl, bieluń dziędzierzawa, szałwia wieszcza, LSD. Klimaszyk 2010 18
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć: Niepamięć następcza: flunitrazepam, midazolam, alprazolam, GHB, ketamina Zwężenie źrenic: opioidy, tramadol, pochodne fenotiazyny, związki fosforoorganiczne, barbiturany. Rozszerzenie źrenic: etanol, amfetamina i pochodne, atropina, skopolamina, hioscyjamina, kannabinole (marihuana, haszysz, syntetyczne pochodne kannabinoli), karbamazepina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, BZP. Oczopląs: etanol, karbamazepina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, 19 olanzapina, kwetiapina, dekstrometorfan. Klimaszyk 2010
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć Bradykardia: związki fosforoorganiczne, leki z grupy β- blokerów i blokerów kanałów wapniowych, baklofen. Tachykardia: amfetamina i pochodne, kokaina, teofilina, atropina, efedryna, wilcza jagoda, bieluń dziędzierzawa. Hipotonia: leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi (np. β-blokery, blokery kanału wapniowego), leki moczopędne (diuretyki pętlowe, tiazydowe), barbiturany. Hipertonia: amfetamina, kokaina, dopalacze o działaniu stymulującym. Ostra niewydolność krążenia z nagłym zatrzymaniem krążenia: β-blokery, blokery kanału wapniowego, leki antyarytmiczne, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, klozapina, barbiturany. 20 Klimaszyk 2010
Wybrane objawy charakterystyczne dla często występujących ostrych zatruć Obrzęk płuc: gazy drażniące (tlenki azotu, chlor), tlenek węgla, glikol etylenowy, związki fosforoorganiczne, heroina, salicylany. Hipertermia: amfetamina i jej pochodne, kokaina, neuroleptyki np. pochodne fenotiazyny (toksydrom neuroleptyczny), SSRI + inhibitory MAO (toksydrom serotoninowy) Hipotermia: pochodne fenotiazyny, etanol. Zlewne poty: związki fosforoorganiczne, amfetamina i pochodne, kokaina, teofilina, efedryna, kofeina, alkoholowy zespół abstynencyjny, Sucha, czerwona skóra: atropina, pochodne tropinowe (alkaloidy muchomora czerwonego i plamistego), karbamazepina, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. 21
Choć zatrucia mieszankami roślinnymi są rzadko dokumentowane (prawdopodobnie liczba tych przypadków jest niedoszacowana) ich użytkownicy opisują wywoływane przez nie przykre doznania tj. bóle głowy i bóle klatki piersiowej, znużenie, problemy z koncentracją, stany lękowe czy niechęć do działania (amotywacja). 22 Klimaszyk 2010
UZALEŻNIENIE (zależność) - najważniejszymi kryteriami wg DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Medical Disorders, Four Edition) charakteryzującymi ten stan jest występowanie zjawisk: TOLERANCJI oraz ODSTAWIENIA (withdrawal syndrome, abstinence syndrome) Zależność FIZYCZNA - zjawisko, będące konsekwencją uprzedniego długotrwałego narażenia na działanie substancji, których obecność jest konieczna do normalnego funkcjonowania ustroju Zależność FIZYCZNA - jest zwykle definiowana poprzez zespół objawów towarzyszących zaprzestaniu stosowania (narażenia) substancji wywołujących uzależnienie, które mogą prowadzić do zmian w funkcjonowaniu organizmu zarówno w obrębie mózgowia jak i tkankach obwodowych. 23
Długotrwałe zażywanie związków psychoaktywnych (w tym leków) może prowadzić do powstania TOLERANCJI, stanu zmniejszonej odpowiedzi na dany lek (substancje) w porównaniu do pierwotnej reakcji po zażyciu jednorazowym. Zjawisko to czasem jest także nazywane TOLERANCJĄ NABYTĄ, w przeciwieństwie tolerancji wrodzonej (związanej z predyspozycją genetyczną). TOLERANCJA KRZYŻOWA - dwie substancje wykazują względem siebie tolerancję krzyżową jeśli rosnąca z czasem stosowania tolerancja na jedną z nich powoduje także wzrost tolerancji na drugą. 24
SENSYTYZACJA (SENSITIZATION) - UCZULENIE - zwana czasem odwrotną tolerancją. Opisywane w przypadku amfetaminy lub kokainy u gryzoni i prymatów zjawisko nadaktywności, tzw. stereotypii zachowania (np. katalepsja) lub drgawek spontanicznych powstających podczas długotrwałego podawania, a nie obserwowanych po pierwszym podaniu. Sugeruje się, że zjawisko lęku napadowego obserwowane u ludzi zażywających długotrwale kokainę może być spowodowane przez tego rodzaju reakcję (sensytyzację). 25
TYPY ZALŻNOŚCI FIZYCZNEJ. ZALEŻNOŚĆ TYPU DEPRESYJNEGO (sedatywnego) (depressant-type physical dependence) - zwana też etanolowo-barbituranowo-benzodiazepinową. Drgawki są najbardziej dominującą składową tego uzależnienia - nie wdrożenie postępowania przeciwdrgawkowego charakteryzuje się bardzo dużym odsetkiem śmiertelności. Chociaż istnieją różnice pomiędzy działaniem objawami powstającymi podczas zażywania poszczególnych substancji należących do tej grupy, większość objawów odstawienia może być likwidowana przez podawanie odpowiedniej dawki innego leku należącego do tej grupy (np. leczenie zespołu odstawienia alkoholowego przez stosowanie diazepamu). 26
ZALEŻNOŚĆ TYPU OPIOIDOWEGO (morfinowego, narkotyczno-przeciwbólowego) Objawy odstawienia głównie wywołane są przez pobudzenie (hiperaktywność) układu autonomicznego. Inne formy ZALEŻNOŚCI FIZYCZNEJ Wiadomo, że również substancje nieopioidowe czy pozbawione działania sedatywnego mogą dawać objawy zależności fizycznej. Przykładem może być stosowanie długotrwałe klonidyny (α2 agonisty). Nagłe zaprzestanie stosowania prowadzi do silnego wzrostu 27 nadciśnienia, jako przejaw zespołu odstawienia.
UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE Uzależnienie psychiczne jest często związane z przymusem stosowania substancji w celu zmniejszenia lub zapobiegania objawom lęku powstającego podczas zaprzestania stosowania danej substancji uzależniającej. Jednak wiele autorytetów naukowych podkreśla także inne aspekty tej zależności. Wg nich słowo CRAVING (niepohamowanie, nienasycone pragnienie, chcica ) jest objaśnieniem, które lepiej oddaje stany psychiczne związane z występowaniem zależności psychicznej, nie zawsze związanej z występowaniem stanów lękowych, podczas zaprzestania stosowania danej substancji. 28
Rodzaje (typy) SUBSTANCJI UZALEZNIAJĄCYCH: 1. Etanolowo-barbituranowo-benzodiazepinowy - np. etanol, barbiturany, benzodiazepiny i inne leki sedatywne np. wodzian chloralu, meprobamat czy metakwalon 2. Typ amfetaminowy (pobudzający) - np. amfetamina, deksamfetamina, metamfetamina, metylfenidat i fenmetrazyna 3. Typ Cannabis (preparaty z Cannabis sativa L.) takie jak marihuana i haszysz 4. Typ kokainowy - kokaina i liście coca 5. Typ halucynogenny - np. dietyloamid kwasu α-lizergowego (LSD), meskalina (peyotl) i psylocybina 6. Typ Khat - preparaty z Catha edulis Forssk, (+)-norpseudoefedryna 7. Typ Opioidowy - np. opiaty takie jak morfina, heroina, czy kodeina oraz poch. syntetyczne (opioidy) o działaniu typu morfinowego (metadon czy petydyna) 8. Typ rozpuszczalnikowy - np. toluen, aceton, czterochlorek węgla, chloroform, eter 9. Typ nikotynowy - papierosy, cygara, fajki, tytoń do żucia, guma do żucia zawierająca nikotynę 10. Typ fencyklidynowy - fencyklidyna, ketamina (?) 11. Kofeina 29
PRZEGLĄD KONCEPCJI I HIPOTEZ WYJAŚNIAJĄCYCH NATURĘ UZALEŻNIEŃ (wg Kostowski 2006) Teoria sensytyzacji zachęt (Robinson i Berridge 1993, 200, 2001) Podczas rozwoju uzależnienia narasta rozdźwięk między subiektywnym odczuwaniem nagród (liking) a pożądaniem ich zdobywania (wanting). Środki uzależniające wywołują długotrwałe zmiany w organizacji funkcji mózgu. Zmiany te są związane z sensytyzacją układu nagrody. Szczególnej sensytyzacji podlegają nie te elementy układu nagrody, które są związane z bezpośrednim subiektywnie przyjemnym, pozytywnym odczuciem nagrody ( lubienie, liking), lecz te związane z pożądaniem nagrody ( chcenie, wanting). Ich nadmierna aktywacja prowadzi do przymusowych zachowań apetytywnych, nakierowanych na kontakt z narkotykiem, może 30 też być odpowiedzialna za zjawisko nawrotów.
Wzmocnienie negatywne jako mechanizm uzależnienia (Baker i wsp. 2004) Ważnym mechanizmem motywacyjnym indukującym nawrót jest wzmocnienie negatywne. Zasadniczy postulat to uznanie, że motywem używania substancji uzależniających jest uniknięcie doznań negatywnych. W ciągu kolejnych cykli używania substancji i następujących okresów abstynencji, organizm zaczyna podświadomie reagować na sygnały zwiastujące doznania negatywne, w wyniku czego powstaje głód narkotykowy prowadzący do nawrotu. W początkowym okresie rozwoju uzależnienia decydujące znaczenie ma wzmocnienie pozytywne. Do utrwalenia uzależnienia i nawrotów w decydującym stopniu przyczynia się natomiast wzmocnienie negatywne. 31
Teoria allostazy (Koob i LeMoal 1997) Zgodnie z teorią allostazy uzależnienie rozwija się w spiralnym cyklu zmian, prowadzących do rozregulowania układu nagrody i ustalenia równowagi poza granicami homeostazy. Dochodzi do tego w wyniku działania wzmocnień wtórnych i mechanizmów stresowych, prowadzących do zmian neuroadaptacyjnych. Szczególne znaczenie mają procesy przeciwstawne, których naturalną rolą jest przeciwdziałanie nadmiernemu, długotrwałemu stymulowaniu tego układu. W wyniku narastających zaburzeń, procesy te zmieniają stan równowagi układu nagrody i w miejsce stanu homeostazy powstaje stan allostazy. Uzależnienie rozwija się w wyniku złożonego cyklu procesów, prowadzących do rozregulowania układu nagrody. Równowaga utrzymywana jest przez stan allostazy, utrzymujący stabilność układu nagrody poza granicami równowagi fizjologicznej. 32
Hipoteza allostazy = zakładająca występowanie przeciwstawnych motywacji skorelowanych ze zmianami nastroju uzyskiwanymi podczas picia alkoholu Koob i Le Moal 2001, Koob 2003, Le Moal i Koob 2007 33
Uzależnienie a mechanizmy uczenia i pamięci (Di Chiara, 1999) Omawianą teorię można podsumować krótko: uzależnienie rozwija się w procesie zaburzenia uczenia asocjacyjnego zależnego od dopaminy. 1. Przyczyną mogą być zaburzenia procesu uczenia asocjacyjnego i dominacji wtórnych wzmocnień warunkowych, czyli sygnałów pierwotnie obojętnych, które kojarzone z bodźcem bezwarunkowym (nagrodą) nabrały cech wzmacniających. Przypisuje dopaminie szczególną rolę w mechanizmie prowadzącym do uzależnienia. 34
Uzależnienie a mechanizmy uczenia i pamięci (Di Chiara, 1999) (cd) 2. Uważa, że substancje uzależniające, jak i nagrody naturalne nasilają przekaźnictwo dopaminergiczne, z tą jednak różnicą, że na działanie nagród naturalnych rozwija się habituacja (przywykanie),a na substancje uzależniające nie. Działanie tych ostatnich prowadzi zatem do nasilenia procesów asocjacyjnych i wytwarzania się silnych wzmocnień warunkowych, przejmujących stopniowo kontrolę nad zachowaniami apetytywnymi. Kofeina środek chętnie używany i nadużywany, lecz nie wywołujący uzależnienia (w tym rozumieniu) nie powoduje wyraźnego wpływu na przekaźnictwo dopaminergiczne w jądrze półleżącym. Uzależnienie rozwija się w wyniku przejęcia kontroli nad zachowaniem przez wzmocnienia wtórne indukowane nadmiernie 35 przez pobudzone mechanizmy dopaminergiczne
Procesy neuroadaptacyjne, mechanizmy uczenia i pamięci a uzależnienia Obecnie rola zmian w układach pamięciowych jest postulowana coraz silniej i wysuwana na plan pierwszy w rozważaniach na temat neurobiologii uzależnień. Plastyczność synaptyczna, polegająca na zmianie funkcji i ilości synaps, leży u podstaw tworzenia się pamięci, ale również, jak się przypuszcza procesu uzależnienia. Zmiany o tym charakterze zachodzą bowiem na neuronach glutaminianergicznych, związanych z rozwojem uzależnień. Badania mózgu osób zdrowych i uzależnionych metodami obrazowania wydają się potwierdzać udział układów pamięciowych, w tym hipokampa i kory czołowej, w powstawaniu uzależnienia. Stwierdzano np. nadmierną aktywność kory czołowej w okresie głodu narkotycznego, proporcjonalną do natężenia głodu i ryzyka 36 nawrotu.
Uzależnienie jako wynik upośledzenia zaspokojenia popędu (deficytu antynapędu ) (oryginalna teoria Prof. W. Kostowskiego) Procesy nerwowe kierujące zachowaniami organizmu i czynnościami bezwarunkowymi i warunkowymi określane są nazwą popędów, dawniej też niekiedy napędów (drives). Popędy są więc wewnętrznym źródłem działań i zachowań ludzi i zwierząt. Znane są popędy apetytywne (np. głód, pragnienie, popęd seksualny, popęd ciekawości) ukierunkowane na zaspokojenie określonej potrzeby oraz popędy awersyjne (np. strach). Popędom mogą więc towarzyszyć stany i procesy przeciwstawne fazowe stany zaspokojenia (drive satisfaction) oraz toniczne stany nasycenia (sytości, drive satiation). Mechanizmy związane z tymi stanami określone zostały przez Konorskiego jako antynapędy (antidrives). 37
Gdy popęd zostaje zaspokojony przez odpowiednią czynność konsumacyjną, pojawia się stan zadowolenia, odprężenia i zaspokojenia. Jego podłożem może być antynapęd, który w przeciwieństwie do popędu (a więc stanu mobilizacji i aktywacji organizmu), cechuje odprężenie i pewnego rodzaju demobilizacja. Stan zaspokojenia popędu (a więc antynapęd ) ma jeszcze jedną bardzo ważną cechę: toruje drogę innym popędom, uprzednio zahamowanym reakcjami konsumacyjnymi, związanymi z funkcjonującym popędem. Biorąc pod uwagę charakterystyczne motywacyjno-popędowe cechy uzależnienia, Prof. Kostowski zaproponował hipotezę, zgodnie z którą ważnym podłożem tego zaburzenia jest dysfunkcja mechanizmu nasycenia popędów. Zaburzenie to może wynikać z upośledzenia, wspomnianego wyżej, hipotetycznego antynapędu. Uzależnienia mogą być związane z upośledzeniem zaspokajania 38 popędu, szczególnie indukowanego substancjami uzależniającymi.
Postęp w wyjaśnieniu natury uzależnienia zależy od integracji wysiłków badaczy, analizujących zjawiska behawioralne oraz neuroadaptację na poziomie komórkowym i molekularnym. 39
Neurobiologia uzależnień Postulowany udział spośród 130 genów kandydujących 40 Hodgkinson i wsp. 2008
Schematyczny udział czterech układów związanych z powstawaniem uzależnień NAcc - nucleus accumbens - jądro półleżace VP - ventral pallidum cześć brzuszna gałki bladej HIP - hipcampus - hipokamp Amyg - amygdala - ciało migdałowate OFC - orbitofrontal cortex - kora orbitofrontalna PFC - prefrontal cortex - kora przedczołowa ACG - anterior cingulate gyrus przednia część zakrętu obręczy Układ NAcc-VP- związek z odczuwaniem przyjemności Układ Amyg-HIP - związek z procesami pamięci i uczenia oraz warunkowania (udział stresu, lęku) Układ OFC - związek z motywacją, napędem i pobudzeniem PFC - ACG - związek z kontrolą (hamowaniem) pragnień, działań o charakterze przyjemnościowym (popędów) 41 Baler i Volkow 2006
Hipotetyczny model uzależnień jako rezultat zaburzonego przepływu informacji wewnątrz czterech układów związanych z ich powstawaniem Nacc --VP - przesterowany OFC - przesterowany 42 PFC - ACG - zahamowanie (zmniejszenie) kontroli Baler i Volkow 2006
43
Oddziaływanie substancji uzależniających w układzie mezolimbicznym (VTA NAc) 44 Hyman et al. 2006
45
O Brien i Gardner, Pharmacology & Therapeutics, 2005, 108, 18 58 46
Uzależnienie jako proces zmian plastyczności neuronalnej indukowanej długotrwałym działaniem (obecnością) np. psychostymulantów czy alkoholu 47 Chao i Nestler 2004
Psychostymulanty KOKAINA AMFETAMINA Pochodne : MDA = 3,4-metylenedioksyamfetamina ("love drug") MDMA= 3,4-metylenedioksymetamfetamina ("Ecstasy ) DOB = 4-bromo-2,5-dimetoksyamfetamina DOET = 2,5-dimetoksy-4-etylofenyloizopropylamina PMA = 4-metoksyfenyloizopropylamina EFEDRYNA 48
Kokaina daje krótkotrwałe, zależne od dawki pobudzenie z podniesieniem nastroju, nadaktywnością, pobudliwością, gadatliwością i wzrostem szybkości pracy serca (tachycardia) jak i wzrostem ciśnienia krwi. Temperatura ciała zwykle również wzrasta, a dawki >50 mg mogą wywołaćśmiertelne w skutkach zmiany temperatury ciała oraz silną hipertensję. 49
50
U pacjentów długotrwale zażywających kokainę znane są objawy paranoido-pseudohalucynogenne (związane z dotykiem - zwierzątka kokainowe na skórze oraz wzrokowe jasny śnieg ). U takich pacjentów występują też zmiany nastroju, lęki, agresja, objawy depresji. Częste zmiany skórne, okołonosowe oraz krwawienia z nosa, perforacja przegrody nosowej. Częsty spadek masy ciała. U ludzi długotrwale stosujących kokainę euforyzujący efekt działania ulega znacznemu skróceniu, stąd częste zażywanie (2-3 razy na godzinę ). 51
Ryzyko samobójstwa Czynnik Ryzyka Wzrost ryzyka Kokaina Choroba afektywna jednodnobiegunowa Alkoholizm Rozwód 62 razy 41 razy 8 razy 11 razy (wg NIMH / NIDA ECA) 52
OBJAWY ODSTAWIENIA KOKAINY Zespół odstawienia rozwija się w ciągu od kilku godzin do kilku dni od zaprzestania stosowania. Objawy (zwykle co najmniej dwa z nich lub więcej): pojawienie się objawów dysforycznych oraz towarzyszących im takich symptomów jak - zmęczenie, nieprzyjemne marzenia senne, bezsenność lub ciągła, nieprzeparta potrzeba snu, wzrost apetytu, psychomotoryczne zahamowanie. 53
AMFETAMINA Klasa amfetaminy obejmuje substancje typu amfetaminowego: poch. fenyloetylenoaminowe - amfetamina, dexamfetamina, metamfetamina substancje strukturalnie różniące się od amfetaminy, ale wykazujące podobne do niej działanie np. metylfenidat (RITALIN) czy fenmetrazyna (PRELUDIN) - (środki zmniejszające łaknienie). Substancje te zażywane są przeważnie per os, i.v., chociaż metamfetamina bywa też wciągana (donosowo). 54
Pozytywne efekty: Środek stosowany do leczenia: Narkolepsji (niekontrolowane napady snu) Leczenia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Zwiększa wydajność poznawczą u ludzi zmęczonych w niektórych zadaniach - może poprawiać planowanie i niektóre typy pamięci roboczej (working memory) związanej z wykonywaniem nudnych, powtarzających się czynności, pogarsza jednak sprawność wykonywania skomplikowanych zadań. 55
Efekty amfetaminowe: Wzrost nastroju (euforia), poczucie wzrostu zdolności umysłowych i fizycznych (ultrainteligencja). Apetyt i potrzeba snu znacznie maleje. We wczesnych stadiach stosowanie, objawy wzrostu energii i większej komunikatywności są zwykle pozytywnie odbierane przez otoczenie. Te pozytywne doświadczenia zwykle stymulują do dalszego zażywania tych środków. Pozostałe efekty są podobne do kokainy, ale znacznie dłużej trwają w czasie (również dłużej trwające napady psychoz i stanów lękowych po dłuższym czasie stosowania). 56
AMFETAMINOWA TOLERANCJA Tolerancja na działanie amfetaminy się rozwija stosunkowo szybko i prowadzi do stosowania coraz wyższych dawek w celu otrzymania określonych efektów (np. euforyzujących, anorektycznych, hipertermicznych). Wysokie dawki amfetaminy mogą prowadzić, ze względu na zmniejszenie łaknienia, do ketozy i stąd, ponieważ lek ten jest szybciej wydalany w środowisku zakwaszonego moczu, obserwuje się zjawisko tolerancji farmakokinetycznej. Znane są też zjawiska sensytyzacji ( uwrażliwienia ) na działanie amfetaminy (wg niektórych zjawisko to miałoby tłumaczyć pojawianie się lęku napadowego po dłuższym 57 stosowaniu tych środków).
ENAKTOGENY (psychomimetyki, psychedeliki, halucynogeny) Grupa zawiera trzy główne podtypy: 1) Cannabis - marihuana i haszysz 2) Meskalina = 3,4,5-trimetoksyfenetylamina TMA = 3,4,5-trimetoksyfenylizopropylamina DOM(STP)= 2,5-dimetoksy-4-metylophenyloizopropylamina MDA MDMA DOB DOET PMA = 3,4-metylenedioksyamfetamina ("love drug") = 3,4-metylenedioksymetamfetamina ("Ecstasy ) = 4-bromo-2,5-dimetoksyamfetamina = 2,5-dimetoksy-4-etylofenyloizopropylamina = 4-metoksyfenyloizopropylamina 3) LSD (dietyloamid kwasu lizergowego), DMT (dimetylotryptamina), psylocybina, psylocyna, harmina, harmalina, bufotenina 58
termin enaktogenny jest połączeniem : greckiego en wewnątrz gen - produkować łacińskiego tactus dotknąć Działanie enaktogenne jest stanem określanym jako dającym poczucie rozluźnienia, osiągania stanu medytacji, wglądu retrospektywnego we własną psyche przy jednoczesnym wzroście lepszego poznawania fizycznie istniejącego otoczenia ze względu na odczucie lepszego ( jaśniejszego ) działania zmysłów. 59
Lista roślin o działaniu enaktogennym-psychodelicznym-halucynogennym A. Rośliny zawierające kannabinoidy B. Rośliny zawierające dimetylotryptaminę (DMT) C. Rośliny zawierające meskalinę D. Rośliny zawierające alkaloidy beta-karbolinowe E. Rośliny zawierające inne substancje halucynogenne 60
A. Rośliny zawierające kannabinoidy Cannabis sativa (konopie siewne) Kannabinoidy (kanabinole) są substancjami otrzymywanymi z konopii indyjskich (haszysz głównie żywica) lub meksykańskich (marihuana liście i kwiatostany) i w większości są używane (palone) w postaci papierosów, choć znane są też zjawiska spożywania ich w herbacie. Głównym związkiem aktywnym odpowiedzialnym za powstawanie działania psychoaktywnego jest delta-9-tetrahydrokanabinol (THC, -9-THC). Zawartość THC w marihuanie może się różnić znacznie - przeciętny papieros może zawierać od 5-20 mg THC, choć znane są przypadki wykrycia 100 mg THC. 61
Naturalne i syntetyczne ligandy receptorów kannabinoidowych Klein et al. J Neuroimmune Pharmacol 1, 50 64, 2006 62
Mechanizm Mechanizm działania kanabinoli nie jest dobrze poznany, choć w ostatnim dziesięcioleciu postuluje się receptorowy mechanizm działania (wykryto specyficzne 2 receptory - CB1-2). Proponowany mechanizm także obejmuje oddziaływanie z błoną komórkową i jej upłynnianie. Wpływ na uwalnianie GABA w neuronach hipokampu jest także rozważany. 63
Cerebral cortex kora mózgowa; Basal ganglia jądra podstawne mózgu; Hippocampus - hipokamp; Hypothalamus podwzgórze; Cerebellum móżdżek; Medulla rdzeń przedłużpny 64 Spinal cord rdzeń kręgowy
Uważa się, że receptory CB1 odgrywając fizjologiczną rolę w mózgu, a receptory CB2 oprócz działania w OUN także w układzie immunologicznym. Mogą brać udział zarówno w centralnych jak i obwodowych procesach fizjologicznych, takich jak: rozwój neuronalny, neurotransmisja, działanie układu: sercowo-naczyniowego, oddechowego rozrodczego, mogą uczestniczyć w uwalnianiu hormonów, formowaniu kości metabolizmie energetycznym (w tym udział w regulacji masy ciała), w proliferacji komórek, adhezji w procesach apoptozy, w rozwoju procesu zapalnego. Di Marzo Pharmacol Res. 60:77 84, 2009 65
DZIAŁANIE KANABINOLI Działanie euforyzujące może pojawiać się z: nieadekwatnym śmiechem, sedacją, apatią, stanem letargicznym, osłabieniem pamięci krótkotrwałej, trudnością wykonywania skomplikowanych zadań związanych z uczeniem, zahamowaniem psychomotorycznym, poczuciem, iż czas upływa znacznie wolniej. 66
Czasami pojawiają się napady lęku i dysforii. Działanie objawia się w ciągu kilku minut od wypalenia danego środka i zwykle trwa ok. 3-4 godzin. Tym objawom psychoaktywnym towarzyszy zwykle (w ciągu 2 godzin od zażycia kanabinolu): wzrost apetytu, suchość jamy ustnej, tachycardia. Podczas stosowania doustnego efekty pojawiają się później i mogą trwać do 24 godzin (THC - b. dobrze rozpuszcza się tłuszczach stąd też efekty redystrybucji) 67
UZALEŻNIENIE TYPU KANABINOLU Nie obserwuje się rozwoju uzależnienia typu fizycznego, chociaż opisywane są przejawy tolerancji na niektóre efekty (np. tachycardia). Istnieją także doniesienia o powstawaniu niektórych objawów odstawienia (np.. drżenia, pocenie się, biegunka, kłopoty z zasypianiem), ale są one znacznie mniej intensywne i rzadziej występujące, gdy porówna się z odpowiednimi obserwowanymi po opioidach czy alkoholu i rzadko wymagają interwencji medycznej. 68
Osoby używające marihuanę czy haszysz często poświęcają wiele czasu na zdobycie i palenie tego narkotyku, a więc raczej opisywana zależność jest typu psychicznego. Ponadto czynności te są powtarzane mimo posiadanej wiedzy o możliwości powstawania wielu problemów (np. chroniczny kaszel ze względu na palenie, wzrost działania sedatywnego jako rezultat stosowania długotrwałego wysokich dawek tych środków). 69
Nie-psychotropowe działanie kanabinoidów 9-THC- 9-tetrahydrocannabinol; 8-THC - 8-tetrahydrocannabinol; CBN - cannabinol; CBD - cannabidiol; 9-THCV - 9-tetrahydrocannabivarin; CBC - cannabichromene; CBG - cannabigerol; 9- THCA - 9-tetrahydrocannabinolic acid; CBDA - cannabidiolic acid 70 Izzo et al.. TiPS, 30 (10) 515-527, 2009
B. Rośliny zawierające: dimetylotryptaminę (DMT) C. Rośliny zawierające: meskalinę D. Rośliny zawierające: alkaloidy beta-karbolinowe E. Rośliny zawierające: inne substancje halucynogenne 71
ENAKTOGENY - HALUCYNOGENY DMT (dimetylotryptamina), bufotenina beta karbolinowe alkaloidy (harmina, harmalina), LSD (dietyloamid kwasu lizergowego), psylocybina, psylocyna, oraz meskalina Działanie enaktogenne jest stanem określanym jako dającym poczucie rozluźnienia, osiągania stanu medytacji, wglądu retrospektywnego we własną psyche przy jednoczesnym wzroście lepszego poznawania fizycznie istniejącego otoczenia ze względu na odczucie lepszego ( jaśniejszego ) działania zmysłów. Ponadto obserwuje się w wyższych dawkach może dochodzić do pobudzenia sympatomimetycznego, pojawienia się wyraźnych halucynacji wzrokowych. 72
Frontal cortex kora czołowa; Basal ganglia jądra podstawne mózgu Thalamus wzgórze; Hypothalamus podwzgórze; Cerebellum móżdżek 73 Raphe nuclei jądra szwu, VTA brzuszne pole nakrywki
Mechanizm Enaktogeny działają głównie (bezpośrednio lub pośrednio) agonistycznie poprzez serotoninę (5-HT) a zwłaszcza receptory typu 5-HT1 i 5-HT2A 74
Bezpośrednio pobudzają neurony kory czołowej; Pośrednio pobudzają neurony kory czołowej, poprzez wpływ na inne struktury mózgu i zaburzenie przekaźnictwa 5-HT, NA, DA; Zaburzają pracę miejsca sinawego uważanego za detektor nowości (novelty detector) ignorowane na co dzień obiekty stają się niezwykle fascynujące; Zaburzają filtracyjną funkcję wzgórza prowadząc do 75 przeładowania informatycznego kory.
OBJAWY HALUCYNOGENÓW Działanie zwykle rozpoczyna się z objawami pobudzenia takimi jak uczucie braku zmęczenia i stymulacją układu autonomicznego. Odczuwanie euforii może ulec szybko zmianie w depresję lub lęk. Początkowe zmiany odczuwania kształtu i wyglądu otoczenia lub wzmożenie siły działania zmysłów (wyraźniejsze odbieranie barw, kształtów, itp.) może stanowić wstęp do halucynacji. Halucynacje są zwykle wzrokowe, często w formie figur geometrycznych, czasem osób lub obiektów, znacznie rzadziej pojawiają się halucynacje słuchowe czy związane z dotykiem. Te zmiany obejmują również wzrost intensywności percepcji zmysłów, czasem prowadząc do depersonalizacji i odrealnienia. 76
Oprócz tego często pojawiają się objawy fizyczne halucynogenów (układ autonomiczny): rozszerzenie źrenic, tachykardia, pocenie się, drżenia, zaburzenia koordynacji ruchów, wzrost ciśnienia krwi, piloerekcja. Działanie LSD i innych środków może trwać do 12 godzin (czasem nawet dłużej) mimo względnie krótkiego t0.5 (3 godz. dla LSD). 77
Zaburzenia świadomości Mioklonie Niepokój Drżenie mięśniowe Wzmożenie odruchów Zaburzenia koordynacji Dreszcze, poty Hipertermia Drgawki Po zażyciu bardzo dużych dawek (w praktyce się jednak b. rzadko) może zostać wywołany Zespół serotoninowy
UZALEŻNIENIE HALUCYNOGENNE Większość kryteriów stosowanych dla określenia uzależnienia nie stosuje się do tych środków. Tolerancja szybko rozwija się na działanie euforyzujące i psychedeliczne ale zupełny jest brak na tolerancji na objawy fizyczne (układ autonomiczny). Istnieje tolerancja krzyżowa na LSD i inne halucynogeny (np. psylocybina czy meskalina). Tolerancja rozwija się szybko, gdy środki zażywane są jeden do kilku razy dziennie przez okres kolejnych 4 dni. 79
NAWRACAJĄCE OBJAWY ZMIAN ZWIĄZANYCH Z PERCEPCJĄ PO HALUCYNOGENACH Pojawianie się przejściowych zmian w percepcji (Flashbacks) jest pozostałością związaną z uprzednim zażywaniem halucynogenów (u 15-70%!!!). Objawy te mogą pojawiać się nawet po wielu miesiącach (czy nawet latach) od zaprzestania stosowania halucynogenów i mogą trwać od minut po kilka dniu (zwykle kilka godzin). Epizody te obejmują pojawianie się form geometrycznych, dziwnych obiektów widzianych jakby w oddali, zmian kolorów przedmiotów, aureoli dookoła przedmiotów czy osób. Realność odczuwania świata jednak pozostaje, czyli osoba taka zdaje sobie sprawę, iż taka zmiana odczuwania percepcji jest wynikiem działania tych środków i nie reprezentuje rzeczywistości obiektywnie 80 istniejącej.
DMT (dimetylotryptamina 97 roślin ) Generalnie po podaniu doustnym w dawkach stosowanych nie działa, inne drogi podania (parenteralne lub donosowo) powodują wyraźny efekt halucynogenny i enaktogenny, który utrzymuje się przez stosunkowo krótki czas (30-60 min). 81
B. Rośliny zawierające dimetylotryptaminę (DMT) 1. Fittonia albivenis, Acatnaceae 2. Justicia pectoralis, Acatnaceae 3. Acer saccharinum, Aceraceae 4. Delosperma acuminatum, Aizoaceae 5. Delosperma cooperi, 6. Delosperma ecklonis, 7. Delosperma esterhuyseniae, 8. Delosperma hallii, 9. Delosperma harazianum, 10. Delosperma harazianum Shibam, 11. Delosperma hirtum, 12. Delosperma hallii aff. Litorale 13. Delosperma lydenbergense, 14. Delosperma nubigenum, 15. Delosperma pageanum, 16. Delosperma pergamentaceum, 17. Delosperma tradescantioides, 18. Prestonia amazonica: Apocynaceae 19. Voacanga africana: Apocynaceae 20. Acacia acuminata, Fabaceae (Leguminosae) 21. Acacia alpina, 22. Acacia angustissima, 23. Acacia aroma, 24. Acacia auriculiformis, 25. Acacia baileyana, 26. Acacia beauverdiana, 27. Acacia berlandieri, 28. Acacia catechu, 29. Acacia caven, 30. Acacia chundra, 31. Acacia colei, 32. Acacia complanata, 33. Acacia confusa, 34. Acacia cornigera, 35. Acacia cultriformis, 36. Acacia cuthbertsonii, 37. Acacia decurrens, 38. Acacia delibrata, 39. Acacia falcata, 40. Acacia farnesiana, 41. Acacia floribunda, 82
B. Rośliny zawierające dimetylotryptaminę (DMT) (cd) 42. Acacia georginae, 43. Acacia horrida, 44. Acacia implexa, 45. Acacia jurema, 46. Acacia karroo, 47. Acacia laeta, 48. Acacia longifolia, 49. Acacia maidenii, 50. Acacia mangium, 51. Acacia melanoxylon, 52. Acacia mellifera, 53. Acacia nilotica, 54. Acacia nilotica subsp. adstringens, 55. Acacia obtusifolia, 56. Acacia oerfota, 57. Acacia penninervis, 58. Acacia phlebophylla, 59. Acacia podalyriaefolia, 60. Acacia polyacantha, 61. Acacia polyacantha ssp. campylacantha, 62. Acacia rigidula, 63. Acacia sassa, 64. Acacia schaffneri, 65. Acacia senegal, 66. Acacia seyal, 67. Acacia sieberiana, 68. Acacia simplex, 69. Acacia vestita, 70. Acacia victoriae, 71. Albizia inundata 72. Anadenanthera colubrina, 73. Anadenanthera colubrina var. cebil. 74. Anadenanthera peregrina, 75. Anadenanthera peregrina var. peregrina, 76. Desmanthus illinoensis, 77. Desmanthus leptolobus, 78. Desmodium caudatum(syn. Ohwia caudata ), 79. Desmodium intortum, 83 80. Codariocalyx motorius(syn. Desmodium gyrans),
B. Rośliny zawierające dimetylotryptaminę (DMT) (cd) 81. Desmodium racemosum, 82. Desmodium triflorum, 83. Lespedeza capitata, 84. Lespedeza bicolor, 85. Lespedeza bicolor var. japonica, 86. Mimosa ophthalmocentra, 87. Mimosa scabrella, 88. Mimosa somnians, 89. Mimosa tenuiflora (syn. "Mimosa hostilis"), 90. Mimosa verrucosa, 91. Mucuna pruriens, 92. Petalostylis casseoides, 93. Petalostylis labicheoides var. casseoides, 94. Phyllodium pulchellum(syn. Desmodium pulchellum), 95. Erythrina flabelliformis, other Erythrina species, 96. Petalostylis cassioides: 97.Petalostylis labicheoides, 84
Meskalina 16 roślin Średnia dawka meskaliny waha się w przedziale 300-400 mg. Efekty działania meskaliny utrzymują się do 12 godzin po zażyciu. Wysokie dawki (400-600 mg) wywołują silne zmiany percepcyjne. Pomiędzy meskaliną a DMT, LSD i psylocybiną występuje zjawisko tolerancji krzyżowej. 85
C. Rośliny zawierające meskalinę 1. Echinopsis lageniformis (syn. Trichocereus bridgesii) 2. Echinopsis scopulicola (syn. Trichocereus scopulicola), 3. Echinopsis pachanoi (syn. Trichocereus pachanoi), 4. Echinopsis spachiana (syn. Trichocereus spachianus), 5. Lophophora williamsii (Peyote), 6. Opuntia acanthocarpa 7. Opuntia basilaris 8. Austrocylindropuntia cylindrica (syn. Opuntia cylindrica), 9. Cylindropuntia echinocarpa (syn. Opuntia echinocarpa), 10. Cylindropuntia spinosior (syn. Opuntia spinosior), 11. Echinopsis macrogona (syn. Trichocereus macrogonus), 12. Echinopsis peruviana (syn. Trichocereus peruvianus), 13. Echinopsis tacaquirensis subsp. taquimbalensis (syn. Trichocereus taquimbalensis), 14. Echinopsis terscheckii (syn. Trichocereus terscheckii, Trichocereus werdemannianus) 15. Echinopsis valida, 16. Pelecyphora aselliformis, 86
Pochodne beta-karboliny (znane są co najmniej 64 pochodne 123 rośliny) Nazwa Czerwone wiązanie Niebieskie wiązanie R1 R6 R7 β-karbolina H H H Tryptolina H H H Pinolina H OCH 3 H Harman CH 3 H H Harmina CH 3 H OCH 3 Harmalina CH 3 H OCH 3 Tetrahydroharmina CH 3 H H 87 OCH 3
D. Rośliny zawierające alkaloidy beta-karbolinowe 1. Amsonia tabernaemontana, Apocynaceae 2. Aspidosperma exalatum, 3. Aspidosperma polyneuron, 4. Apocynum cannabinum, 5. Ochrosia nakaiana, 6. Pleicarpa mutica, 7. Newbouldia laevis, Bignoniaceae 8. Calycanthus occidentalis, Calycanthaceae 9. Hammada leptoclada, Chenopodiaceae 10. Kochia scoparia, 11. Guiera senegalensis, Combretaceae 12. Carex brevicollis, Cyperaceae 13. Carex parva, 14. Elaeagnus angustifolia, Elaeagnaceae 15. Elaeagnus commutata, 16. Elaeagnus hortensis, 17. Elaeagnus orientalis, 18. Elaeagnus spinosa, 19. Hippophae rhamnoides, 20. Shepherdia argentea, 21. Shepherdia canadensis, 22. Arundo donax, Gramineae 23. Festuca arundinacea, 24. Lolium perenne, 25. Phalaris aquatica, 26. Phalaris arundinacea, 27. Nectandra megapotamica, Lauraceae 28. Acacia baileyana, Leguminosae 29. Acacia complanata,. 30. Burkea africana,. 31. Desmodium gangeticum, 32. Desmodium gyrans, 33. Desmodium pulchellum, 34. Mucuna pruriens, 35. Petalostylis labicheoides, 36. Prosopis nigra, 37. Shepherdia pulchellum, 88
D. Rośliny zawierające alkaloidy beta-karbolinowe 38. Strychnos melinoniana, Loganiaceae 39. Strychnos usambarensis, 40. Banisteriopsis argentia,, Malpighiaceae 41. Banisteriopsis caapi, 42. Banisteriopsis inebrians, 43. Banisteriopsis lutea, 44. Banisteriopsis metallicolor, 45. Banisteriopsis muricata, 46. Diplopterys cabrerana, 47. Cabi pratensis, 48. Callaeum antifebrile(syn. Cabi paraensis), 49. Gymnacranthera paniculata, Myristicaceae 50. Horsfieldia superba 51. Virola cuspidata, 52. Virola rufula, 53. Virola theiodora, 54. Testulea gabonensis, Ochnaceae 55. Plectocomiopsis geminiflora, Palmae 56. Meconopsis horridula, Papaveraceae 57. Meconopsis napaulensis, 58. Meconopsis paniculata, 59. Meconopsis robusta, 60. Meconopsis rudis, 61. Papaver rhoeas, 62. Passiflora actinia, Passifloraceae: 63. Passiflora alata, 64. Passiflora alba, 65. Passiflora bryonoides, 66. Passiflora caerulea, 67. Passiflora capsularis, 68. Passiflora decaisneana, 69. Passiflora edulis, 70. Passiflora eichleriana, 71. Passiflora foetida, 72. Passiflora incarnata (with bee), 73. Passiflora quadrangularis, Passiflora ruberosa, 75. Passiflora subpeltata, 76. Passiflora warmingii, 89
D. Rośliny zawierające alkaloidy beta-karbolinowe 77. Calligonum minimum, Polygonaceae 101. Uncaria orientalis, 78. Leptactinia densiflora, 102. Tetradium (syn. Evodia) Rutaceae 79. Ophiorrhiza japonica, 103. Euodia leptococca 80. Pauridiantha callicarpoides, 104. Araliopsis tabouensis, 81. Pauridiantha dewevrei, 105. Flindersia laevicarpa, 82. Pauridiantha lyalli, 106. Xanthoxylum rhetsa, 83. Pauridiantha viridiflora, 107. Chrysophyllum lacourtianum, Sapotaceae 84. Simira klugei, 108. Ailanthus malabarica, Simaroubaceae 85. Simira rubra, 109. Perriera madagascariensis, 86. Borreria verticillata, Rubiaceae 110. Picrasma ailanthoides, 87. Leptactinia densiflora, 111. Picrasma crenata, 88. Nauclea diderrichii, 112. Picrasma excelsa, 89. Ophiorrhiza japonica, 113. Picrasma javanica, 90. Pauridiantha callicarpoides, 114. Vestia foetida, (Syn V. lycioides), Solanaceae 91. Pauridiantha dewevrei, 115. Vestia foetida 92. Pauridiantha yalli, 116. Symplocos racemosa, Symplocaceae 93. Pauridiantha viridiflora, 117. Grewia mollis, Tiliaceae 94. Pavetta lanceolata, 118. Fagonia cretica, Zygophyllaceae 95. Psychotria carthagenensis, 119. Nitraria schoberi, 96. Psychotria viridis 120. Peganum harmala, 97. Simira klugei, 121. Peganum nigellastrum, 98. Simira rubra, 122. Tribulus terrestris, 99. Uncaria attenuata, 123. Zygophyllum fabago, 90 100. Uncaria canescens
E. Rośliny zawierające inne substancje halucynogenne 1. Acorus calamus, asarone 2. Salvia divinorum, aalvinoryna A, B C 3. Catha edulis 4. Artemisia vulgaris, thujone 5. Mitragyna speciosa, mitragynina 6. Laurelia novae-zelandiae, pukateine 7. Turnera diffusa, damianin 8. Magnolia virginiana 9. Corydalis solida, 10. Corydalis cava, bulbocapnine, nantenine, tetrahydropalmatine 11. Piper methysticum, kavalaktony 12. Tagetes lucida 13. Lactuca virosa, lactucarium 14. Glaucium flavum, glaucine 15. Galbulimima belgraveana 28 alkaloidów 16. Zornica latifolia 17. Argemone mexicana 18. Argyreia nervosa, ergine 19. Tabernanthe iboga, ibogaina 20. Tabernanthe orientalis 21. Tabernanthe pubescens 22. Tabernanthe montana 23. Trachelospermum jasminoides 24. Nymphaea caerulea, aporphine 25. Leonatis leonurus, leonurine 26. L. nepetifolia 27. Calea zacatechichi 28. Silene capensis 29. Ipornoea tricolor 30. Alchornea floribunda, 31. Pausinystalia yohimbe 91
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA ACACIA Acacia spp. 1) analog Ayahuasca, 2) piwo (Africa Dolo, Mexico Pulque, Mayan Balche), 3) kadzidła, 4) Betel Quids Do picia, do palenia Mescaline DMT afrodyzjak; działanie depresyjne, uspokajające halucynogenne Uwagi: Związki czynne są objęte kontrolą 92
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA AYAHUASCA Ayahuasca - rytualny psychodelik Indian Południowoamerykańskich zażywany w formie napoju Banisteriopsis caapi 1) Ayahuasca ( Wino duszy ), 2) Enema, 3) Smoking Blends, 4) tabaka (Snuff ) Do picia DMT Alkaloidy pochodne harmanu Bufotenine 5-Meo-DMT N-etylotryptamina Działanie stymulujące, halucynogen. Alkaloidy są Inhibitorami MAO Do wąchania 93
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA ANGELS TRUMPET AMAZONIAN TREE DATURA Canavalia maritima, C. rosea 1) Marijuana Substitute, 2) Ex-Ses, 3) Spike, 4) Ice Bud, Canarosine? Substytut kawy, nasiona jadalne. W Meksyku nasiona są palone i 5) Blueberry Haze, służą jako 6) Dream Incense, Substytut 7) Dutch Haze marihuany 94
Canavalia maritima, Canavalia rosea canarosine Trudno wskazać na przyczyny działania na OUN. Być ostatnie prace nad zidentyfikowaniem nowych alkaloidów guanidynowych w tej roślinie pozwolą odpowiedzieć na to pytanie. Nowy alkaloid canarosine (kanarozyna?), o charakterze liganda dla receptorów dopaminowych D1 może wyjaśnić to działanie. Pattamadilok et al. Journal of Asian Natural Products Research, 10 (10), 915 918, 2008 95
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA STOSOWANIA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS BELLADONNA ATROPA, DEATH S HERB, DEVIL S BERRY Atropa belladonna Pokrzyk wilcza jagoda (lecznicza) 1) kadzidła, 2) psychoaktywne piwa, wina, miody nazywane Witches Ointments, 3) Smoking Blends (mieszanki dla niepalących) Alkaloidy tropanowe: Hyoscyami na, atropina, skopolamina. Objawy atropinopodobne (m.in. zaburzenie akomodacji, rozszerzenieźrenic, wysuszenie Błon śluzowych jamy ustnej, tachykardia, wzrost ciśnienia tętniczego, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje, zaburzenia świadomości, zatrzymanie96 moczu)
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA BETEL NUT, ARECA NUT Areca catechu Palma betelowa 1) Oriental Joy Pills i podobne Alkaloidy: Arecaidin Arecaine, Arecolidin Arecoline Działanie pobudzające. (stosowana np. na Filipinach) Surowiec nie kontrolowany Uwaga: 8 10g dawka letalna (narkolepsja, Sedacja,śmierć) 97
Areca catechu, palma betelowa arekolina Zawiera m.in. alkaloid arekolinę. Arekolina jest środkiem parasympatykomimetycznym pobudzającym układ przywspółczulny. Powoduje między innymi przyspieszenie perystaltyki przewodu pokarmowego i pobudza czynność gruczołów wydzielniczych. Arekolina jest agonistą receptorów muskarynowych M1, M2 i M3. 98 Yang et al. Chin J Physiol. 43 (1): 23 28, 2000.
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA BITTER ORANGE Citrus aurantium Pomarańcza gorzka Ekstrakty, kapsułki I tabletki 1) preparaty odchudzające 2) Turbo III, 3) Pure Bliss, 4) Nirvana, Olejek eteryczny Flawonoidy Działanie depresyjne, sedatywne Zawiera związki chemiczne nie kontrolowane 5) Happy Caps, 6) Diablo, 7) Stargate, 8) Stargate Resurrection, 9) Crank Powder, 10)Red Zone Caps, 11) Blowout, 12) Snow Blow, 13) Charge Plus 99
Citrus aurantium L., pomarańcza gorzka p-synefryna Być może ze względu na związki (w skórce) wykazujące aktywność adrenegiczną zarówno poprzez receptory α jak i β (p-synefryna, m-synefryna) (Haaz i wsp. 2006). Stosowane m.in.. w preparatach odchudzających. Brak jednoznacznych badań klinicznych wskazujących na właściwą zależność dawka efekt u pacjentów, niedostateczne dane na temat bezpieczeństwa (wpływ na metabolizm) (Haaz i wsp. 100 2006).
ZWYCZAJOWA ANGIELSKA NAZWA ŁACIŃSKA PRODUKTY/ METODA ZWIĄZKI CZYNNE OPIS STOSOWANIA BLACK PEPPER, COMMON PEPPER, INDIAN PEPPER Piper nigrum 1) Nirvana, 2) Stargate, 3) Stargate Resurrection, 4) Strawberry Fields, 5) Trip2night, 6) U4-E, Olejek eteryczny Flawonoidy Zawiera safrol klasyfikowany do grupy prekursorów Działanie stymulujące, halucynogenne Afrodyzjak 7) Benzoberries 101