Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 5 Ćwiczenia i karty pracy dla uczniów klasy piątej szkoły podstawowej część 2. Zgorzelec 2013/14
ILUSTRACJE: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal 2
GRAMATYKA MORFOLOGIA FONETYKA FLEKSSJJA SSŁOWOTWÓRSSTWO SSKŁADNIIA SKŁADNIA Wypowiedzenie, zdanie, równoważnik zdania... 4 Zdania(wypowiedzenia) oznajmujące, pytające i rozkazujące... 6 Orzeczenie czasownikowe i imienne. Sposoby wyrażania... 9 Podmiot. Sposoby wyrażania... 11 Zdanie pojedyncze i zdanie złożone... 14 Zdanie pojedyncze nierozwinięte... 16 Zdanie pojedyncze rozwinięte... 18 Rodzaje wypowiedzeń... 20 Związki wyrazów w zdaniu... 23 Konkurs gramatyczny... 27 Grupa orzeczenia i grupa podmiotu... 29 Wykres zdania pojedynczego... 31 Powtórzenie wiadomości... 35 Przygotowanie do pracy klasowej... 41 Zdania pojedyncze... 45 3
WYPOWIEDZENIE, ZDANIE, RÓWNOWAŻNIK ZDANIA WYPOWIEDZENIE zdanie równoważnik zdania WYPOWIEDZENIE ZDANIE RÓWNOWAŻNIK ZDANIA Grupa wyrazów zawierająca zrozumiałą informację. Zaczynamy: wielka literą, a na końcu stawiamy: kropkę, wykrzyknik lub znak zapytania. Wypowiedzenie, które posiada czasownik (orzeczenie). Wypowiedzenie, które nie posiada czasownika (orzeczenia). Ala ma kota. Kot Ali. Ala ma kota. Kot Ali. Ćwiczenie: 1. Podkreśl w poniższych wypowiedzeniach czasowniki. Podpisz poniższe wypowiedzenia jako zdania lub równoważniki zdań: Janek maluje płot. Plecak turysty. Gazeta Wyborcza. Sklepowa sprzedaje chleb. Kobieta czeka na dziecko. Dziecko ładnej kobiety. Wojtek kosi trawę. - _ - _ - _ - _ - _ - - Świeże pączki z marmoladą. - Piękny krajobraz. - 4
Ćwiczenie: 2. Podpisz wylosowane przez kolegów wypowiedzenia jako zdania lub równoważniki zdań. Podkreśl kolorową kredką czasowniki w formie osobowej.... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -...... -... 5
ZDANIA (wypowiedzenia) OZNAJMUJĄCE, PYTAJĄCE, ROZKAZUJĄCE W zależności od celu wypowiedzi rozróżniamy trzy rodzaje zdań: Zdanie (wypowiedzenie) oznajmujące za jego pomocą powiadamiamy kogoś o czymś. Najczęściej zakończone jest kropką. Przyjdę jutro do szkoły. Już piąta. Zdanie (wypowiedzenie) pytające za jego pomocą pytamy kogoś o coś. Najczęściej zakończone jest znakiem zapytania. Przyjdziesz jutro do szkoły? Który sweter? Zdanie (wypowiedzenie) rozkazujące za jego pomocą wyrażamy polecenie, prośbę lub rozkaz. Najczęściej zakończone jest wykrzyknikiem. Przyjdź jutro do szkoły! Nie wyrzucać śmieci! Ćwiczenie: 1. Podpisz i rozróżnij zdania: Idę do sklepu. -... Kup mleko! -... Przynieś książkę! -... Tomek śpiewa. -... Kupiłem mleko. -... Przyniosłeś radio? -... Kupiłeś mleko? -... Ala czytała książkę. -... Ćwiczenie: 2. Ułóż po trzy zdania z czasownikami: gotować, czytać. Użyj czasowników w formie osobowej. gotować zdanie ozn. 6 zdanie rozk. zdanie pyt. zdanie ozn. czytać zdanie rozk. zdanie pyt.
Na końcu każdego zdania(wypowiedzenia) można postawić wykrzyknik wyrażający emocjonalne nastawienie mówiącego. Mówisz zbyt głośno! - zdanie (wypowiedzenie) oznajmujące (wykrzyknikowe) Dlaczego mówisz tak głośno? zdanie (wypow.) pytające (wykrzyknikowe) Przestań mówić! - zdanie (wypowiedzenie) rozkazujące (wykrzyknikowe) Ćwiczenie: 3. Przekształć poniższe wypowiedzenia. Adam kupił świeży chleb. wyp. pyt. wyp. rozk. Czy upieczecie ciasto truskawkowe? wyp. ozn. wyp. rozk. Alu, przynieś wreszcie zeszyt w kratkę! wyp. ozn. wyp. pyt. 7
ORZECZENIE ORZECZENIE jest to część zdania nazywająca czynności, odpowiadająca na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? ORZECZENIE czasownikowe imienne ORZECZENIE CZASOWNIKOWE wyrażone jest: czasownikiem w formie osobowej: 8 jadłam, czytał, grali Jarek zgubił okulary. czasownikiem w formie nieosobowej zakończonej na no, -to: Okularów szukano długo. Ćwiczenie: 1. Czy tak wygląda przerwa uczniów z klasy piątej? Podkreśl dwiema liniami orzeczenie czasownikowe. Czy tak wygląda przerwa uczniów z klasy piątej? Ola podlewa kwiatki. Marcin otworzył drzwi. Maciej zamknął okno. Radek przyniósł kredę. Ania wytarła tablicę. Magda podniosła papierek. Ada posprzątała swój stolik. Asia złamała kredę. Natalia zasunęła krzesełka. Anielka pilnowała porządku. Bartek naprawił kran. Ewelina śpiewała głośno. Agata z Izą poukładały stoliki. Kacper wytarł telewizor. Wojtek posprzątał biurko. Paula uśmiechnęła się. Mateusz je drugie śniadanie. Ula zamknęła drzwi. Rafał z Krzyśkiem rozmawiają. Marcelina pobiła koleżankę.
ORZECZENIE IMIENNE ( łącznik + orzecznik ) łącznik - być, stać się, zostać (w formie osobowej) orzecznik wyrażony jest: rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem lub inną częścią mowy: zostanie pisarzem (wyrażony rzeczownikiem) jest zmęczony (wyrażony przymiotnikiem) był czwarty (wyrażony liczebnikiem) stanę się dobra (wyrażony przymiotnikiem) jest znany (wyrażony przymiotnikiem) został piosenkarzem (wyrażony rzeczownikiem) jest z kamienia (wyrażony wyrażeniem przyimkowym) Ćwiczenie: 2. Podkreśl dwiema liniami orzeczenia imienne. Jaką częścią mowy wyrażone są orzeczniki? Wczoraj byłaś szczęśliwa. Jarek został księdzem. Arek jest kierowcą. Była w kolejce druga. Leniuchować jest przyjemnie. Zosia jest jeszcze uczennicą. Dach był z drewna. Szkoła jest przyjemna. orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... orzecznik wyrażony... PRZYPOMINAM: rzeczownik + przyimek = wyrażenie przyimkowe 9
Ćwiczenie: 3. Nasze przykłady zdań z orzeczeniami imiennymi (losowanie). Łącznik podkreśl zielonym kolorem, a orzecznik niebieskim. Napisz jakimi częściami mowy wyrażone są orzeczniki. 1) Mój kuzyn został pisarzem. (rz.) 2). 3). 4). 5). 6). 7). 8). 9). 10). 11). 12). 13). 14). 15). 16). 17). 18). 19). 20). 10
PODMIOT Podmiot jest częścią zdania nazywającą wykonawcę czynności (kogoś lub coś); - odpowiadającą na pytania: kto? co? Ćwiczenie: 1. Podkreśl w ustalony sposób orzeczenia i podmioty. Czy tak wygląda przerwa uczniów z klasy piątej? Ola podlewa kwiatki. Marcin otworzył drzwi. Maciej zamknął okno. Radek przyniósł kredę. Ania wytarła tablicę. Magda podniosła papierek. Ada posprzątała swój stolik. Asia złamała kredę. Natalia zasunęła krzesełka. Anielka pilnowała porządku. Bartek naprawił kran. Ewelina śpiewała głośno. Agata z Izą poukładały stoliki. Kacper wytarł telewizor. Wojtek posprzątał biurko. Paula uśmiechnęła się. Mateusz je drugie śniadanie. Ula zamknęła drzwi. Rafał z Krzyśkiem rozmawiają. Marcelina pobiła koleżankę. Podmiot wyrażony jest najczęściej: rzeczownikiem: Ala gotuje obiad. zaimkiem rzeczownym: Ona gotuje obiad. Podmiot wyrażony jest również innymi częściami mowy: przymiotnikiem: Najmądrzejsi wygrają konkurs. liczebnikiem: Czterech przyniesie stoliki. 11
Ćwiczenie: 2. Podkreśl podmioty i orzeczenia w poniższych zdaniach. Napisz jakimi częściami mowy zostały wyrażone podmioty. Kotek wypił mleko. podmiot wyrażony... Grzeczni dostaną nagrody. podmiot wyrażony... Każdy lubi słodycze. podmiot wyrażony... Oni poszli do muzeum. podmiot wyrażony... Najstarsi wejdą pierwsi. podmiot wyrażony... Pięciu zwyciężyło w zawodach. podmiot wyrażony... One szukały okularów. podmiot wyrażony... RODZAJE PODMIOTÓW: PODMIOT GRAMATYCZNY - posiada formę mianownika (M. kto? co?) Ula zjadła smaczne ciasto. PODMIOT DOMYŚLNY - ukryty jest najczęściej w końcówce czasownika (1. i 2. os.): - podmiotu domyślamy się z poprzedniego zdania: Poszedłem do lasu. (Uczniowie piszą sprawdzian.) Przygotowywali się długo do sprawdzianu. PODMIOT SZEREGOWY grupa wyrazów oddzielonych przecinkiem lub połączonych spójnikiem ( i, a, ale, lub, itd.) albo przyimkiem (z, za). Ala, Gosia, Tomek, Felek i Ula poszli do kina. PODMIOT LOGICZNY - posiada formę dopełniacza (D. kogo? czego?) Nie ma już przerażającej burzy. 12
Ćwiczenie: 3. Podkreśl orzeczenia i podmioty. Określ rodzaj podmiotu. Wesoła Marysia kupiła smaczny chleb. Tomek, Darek i Marek wygrali mecz. Zaśpiewaliśmy piosenkę. Zosia przeczytała lekturę. Nie było nas w teatrze. Nie przeczytałam lektury. Ołówek, zeszyt i dziennik leżą na biurku. Uwielbiam ciekawe książki. Marek złowił wielką rybę. Ciocia Jadzia upiekła ciasto. Wujek Tadek naprawił samochód. Wujek i ciocia zjedli rybę i ciasto. (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) (podmiot ) Wujek Tadek i ciocia Jadzia odpoczywają. (podmiot ) Ćwiczenie: 4. W poniższych zdaniach podkreśl podmiot jedną kreską, natomiast orzeczenie dwiema kreskami. Uważaj! Nauczyciel omówił wyniki klasówki. Uczniowie natychmiast zamilkli. Oddał kartki. Otworzył dziennik. Uczniowie prosili o jeszcze jedną szansę. Pan Ryszard zgodził się. 13
ZDANIE POJEDYNCZE I ZDANIE ZŁOŻONE WYPOWIEDZENIE ZDANIE POJEDYNCZE RÓWNOWAŻNIK ZDANIA ZŁOŻONE NIEROZWINIĘTE ROZWINIĘTE PODRZĘDNE WSPÓŁRZĘDNE Zdanie pojedyncze - jest to zdanie, które posiada tylko jedno orzeczenie. Zdanie złożone - jest to zdanie, które posiada dwa orzeczenia lub więcej. np. Gosia wyprała spodnie. zdanie pojedyncze Gosia wyprała spodnie i powiesiła je na wieszaku. zdanie złożone Ćwiczenie: 1. Rozróżnij zdania i podpisz je jako: zdania pojedyncze lub zdania złożone. Podkreśl orzeczenia dwiema liniami. 14 Krzyś nic nie mówił, tylko oczy jego stawały się coraz większe i większe i większe... zdanie... Otóż Kubuś Puchatek poszedł do swego przyjaciela Krzysia, który mieszkał za zielonymi drzewami. zdanie...
Kubuś Puchatek rozejrzał się dookoła. zdanie... To Kubuś Puchatek wchodził za Krzysiem na górę po schodach. zdanie... Krzyś kiwnął główką i wyszedł, a po chwili usłyszałem: tuktuk-tuk. zdanie... Ćwiczenie: 2. Przekształć zdanie pojedyncze na zdanie złożone oraz zdanie złożone na zdanie pojedyncze. Podkreśl wszystkie orzeczenia. Zmęczony Prosiaczek wymiatał śnieg spod swojego mieszkania....... Kangurzyca szykowała się na przyjęcie i Maleństwo wybierało się tam....... Ćwiczenie: 3. Podpisz poniższe wypowiedzenia jako zdania pojedyncze lub zdania złożone. Podkreśl orzeczenia. Zosia uczesała włosy. Zosia umyła i uczesała włosy. Mama upiekła smaczne ciasto. Mama upiekła i pokroiła ciasto. Dzieci planują pojechać do Wrocławia. Ala napisała ciekawe wypracowanie. Adam pożyczył i przeczytał ciekawą książkę.. Zosia ugotowała kompot z czereśni. Zosia ugotowała i wypiła kompot z czereśni.... 15
ZDANIE POJEDYNCZE NIEROZWINIĘTE Zdanie pojedyncze nierozwinięte posiada: ORZECZENIE ORZECZENIE I PODMIOT Sowa czyta. Przypłynęli. Kłóci się. Wchodzisz. Kangurzyca gotuje. Ćwiczenie: 1. Podkreśl orzeczenie dwiema liniami, a podmiot jedną linią. Czekają. Kangurzyca śpiewa. Prosiaczek schodzi. Wędrują. Krzyś śmieje się. Odpoczywają. Mówicie. Sowa tłumaczy. Ćwiczenie: 2. Pogrupuj podane niżej zdania nierozwinięte na zdania tylko z jednym orzeczeniem lub na zdania z orzeczeniem i podmiotem. Podkreśl podmiot i orzeczenie. Kubuś śpi. Jedzą. Spróbuję. Krzyś opowiada. Prosiaczek czeka. Widzieli. ZDANIA Z ORZECZENIEM ZDANIA Z ORZECZENIEM I PODMIOTEM.................. 16
Forma orzeczenia zależy od formy podmiotu. Ćwiczenie: 3. W miejsce kropek wpisz odpowiednią formę wyrazu. Podkreśl podmiot i orzeczenie. Krzyś... Maleństwo... czytał, czytała, czytało, bawił się, bawiła się, bawiło się, Sowa... mówiło, mówiła, mówił, Ćwiczenie: 4. We wszystkich poniższych zdaniach podkreśl podmiot i orzeczenie. Znajdź zdania pojedyncze nierozwinięte, następnie wypisz z nich orzeczenia układając z zaznaczonych liter hasło. (Hasło jest zdaniem pytającym.) Kubuś zjadł miód. Miód pachniał. Podzielił się. Sowa przyleciała. Goście rozeszli się. Solenizant czekał na prezenty. Uroczystość udała się. Maleństwo zgubiło się. Śmieje się. Czyszczę schody. Las szumiał. Gosia je jabłko. Przemówiłyście. Puchatek śpiewał piosenkę. Puchatek śpiewał. Mówiliście. Miś zjadł miód. Miś zjadł....,...,...,...,...,...,...,...,...,...,...,..., HASŁO:...? 17
ZDANIE POJEDYNCZE ROZWINIĘTE Zdanie pojedyncze rozwinięte posiada: ORZECZENIE + wyrazy określające Je miód. Czyści podwórko. ORZECZENIE + PODMIOT + wyrazy określające Wesoły Kubuś je miód. np. wyrazy wyrazy określające PODMIOT ORZECZENIE określające Kubuś je. Kubuś je miód. Wesoły Kubuś je miód. Zdanie pojedyncze rozwinięte jest to zdanie, które rozwijamy za pomocą wyrazów określających. Ćwiczenie: 1. Pokoloruj zdania pojedyncze rozwinięte. Zjadł miód. Kłapouchy poszedł. Szuka Prosiaczka. Przyniósł balonik. Miś czekał. Ćwiczenie: 2. Wypisz z tekstu zdania pojedyncze rozwinięte. Podkreśl podmiot i orzeczenie. Kubuś zjadł miód. Miód smakował. Podzielił się. Uroczystość udała się. Solenizant czekał na prezenty. Miś podziękował. Goście rozeszli się.......... 18
Ćwiczenie: 3. Podkreśl kolorem w poniższych zdaniach pojedynczych rozwiniętych wyrazy określające. Mały Prosiaczek poszedł do Stumilowego Lasu. Bezmyślny Kłapouchy zgubił ogonek. Wyruszyli na odkrycie bieguna. Krzyś zrobił coś, aby ratować Maleństwo. Ćwiczenie: 4. W poniższych zdaniach pojedynczych nierozwiniętych, podkreśl orzeczenia, a następnie dopisz kilka wyrazów określających, aby powstały zdania pojedyncze rozwinięte. Prosiaczek szukał.... Kangurzyca śpiewała.... Cieszyli się.... Kubuś poszedł.... ZDANIE POJEDYNCZE NIEROZWINIĘTE O O + P ZDANIE POJEDYNCZE ROZWINIĘTE O + wyrazy określające O + P + wyrazy określające 19
RODZAJE WYPOWIEDZEŃ Ćwiczenie: 1. Rozróżnij zdania pojedyncze. Podkreśl orzeczenie i podmiot. Kubuś je miód. P + O + wyr. okr. - zd. poj. rozwinięte Siedzieliśmy.... -... Puchatek siedzi.... -... Prosiaczek czeka w lesie.... -... Królik bawił się z Maleństwem.... -... Szukam prosiaczka.... -... Adam widzi sklep.... -... Asia pierze.... -... Marta mówi głośno.... -... Robiliśmy.... -... Siedzieli długo.... -... Agnieszka śpiewa.... -... Czytam książkę.... -... Robię zakupy.... -... Widzieliście.... -... Widzieliście sklep.... -... Wojtek czyta gazetę.... -... Robert rysował.... -... Grzyby rosną w lesie.... -... Mrówki pracują.... -... Pszczoły zbierają miód.... -... Pisaliśmy.... -... Zbieram znaczki.... -... Widzę mamę.... -... 20
Gotuję obiad.... -... Asia gotuje obiad.... -... Czytasz gazetę.... -... Myślą.... -... Widzę różne rzeczy.... -... Koledzy kopią piłkę.... -... Koledzy mówią.... -... Rafał czyta.... -... Czyta gazetę.... -... Ćwiczenie: 2. Rozróżnij poniższe wypowiedzenia jako: - równoważniki zdań; - zdania pojedyncze nierozwinięte; - zdania pojedyncze rozwinięte; - zdania złożone. Podkreśl orzeczenie i podmiot. Ala czeka. -... Robert poszedł do szkoły. -... Ładna kolorowa tapeta. -... Mama gotuje obiad. -... Asia siedzi, a Gosia myśli. -... Czytają. -... Robert zjadł kanapkę. -... Zielony dywan. -... Czyszczę dywan. -... Oglądają i jedzą. -... Mówię głośno. -... Arek śpi. -... 21
Zosia poszła do sklepu. -... Poszła do sklepu. -... Idzie i myśli o szkole. -... Poszliśmy. -... Rafał gra. -... Czerwony rower. -... Rafał gra w grę. -... Zebra chodzi po pasach. -... Artysta maluje piękne obrazy. -... PRÓBNA KARTKÓWKA: Śmialiśmy się. -... Zosia poszła do szkoły. -... Poszła do kina. -... Zgłodniał i zjadł jabłko. -... Zielony rower. -... Zjadłem kanapki. -... Rafał poszedł. -... 22
ZWIĄZKI WYRAZÓW W ZDANIU Wyrazy w zdaniu łączą się pod względem znaczenia i formy gramatycznej w związki wyrazowe. ZWIĄZEK WYRAZOWY np. WYRAZ NADRZĘDNY + WYRAZ PODRZĘDNY (wyraz określany) (wyraz określający) Bezmyślny Kłapouchy zgubił mały ogonek. WYRAZY NADRZĘDNE WYRAZY PODRZĘDNE Kłapouchy (co zrobił?) zgubił związek główny Kłapouchy (jaki?) bezmyślny związek poboczny zgubił (kogo? co?) ogonek związek poboczny ogonek (jaki?) mały związek poboczny Ćwiczenie: 1. Wypisz z podanych zdań odpowiednie wyrazy. Wesoły Kubuś zjadł smaczny miód. Kubuś (co zrobił?)... Kubuś (jaki?)... zjadł (kogo? co?)... miód (jaki?)... Przestraszony Prosiaczek szukał swoich przyjaciół. Prosiaczek (co zrobił?)... Prosiaczek (jaki?)... szukał (kogo? co?)... przyjaciół (czyich?)... 23
Ćwiczenie: 2. Wypisz z poniższych zdań odpowiednie wyrazy. Podkreśl orzeczenie i podmiot. Mądra Sowa szuka swoich okularów. Sowa (co robi?)... Sowa (jaka?)... szuka (kogo? czego?)... okularów (czyich?)... Grubiutki Puchatek szukał słodkiego miodu. Puchatek (co robił?)... Puchatek (jaki?)... szukał (kogo? czego?)... miodu (jakiego)... Milutki Kubuś zjadł miód. Kubuś... zjadł Kubuś... milutki zjadł... miód Roztrzepany Kłapouchy zgubił swój piękny ogonek.... (co zrobił?)...... (jaki?)...... (kogo? co?)...... (czyj?)...... (jaki?)... 24
Wesołe Maleństwo zgubiło się w wielkim, ciemnym lesie.... (?)...... (?)...... (?)...... (?)...... (?)... Zatroskany Królik myślał często o swoich znajomych.... (?)...... (?)...... (?)...... (?)...... (?)... Smutny Krzyś poszedł do Sowy po poradę. 25
Kangurzyca zgubiła swój stary, ulubiony garnek. Zielone spodnie Krzysia wiszą na grubej gałęzi. Głodny Puchatek poszedł do Królika po miód. 26
Zaciekawiony Krzyś odnalazł interesujące skarby. Zmęczony Puchatek odwiedził wczoraj roztrzepanego Kłapouchego, mądrą Sowę, wesołego Królika i beztroskie Maleństwo. 27
KONKURS GRAMATYCZNY LISTA UCZESTNIKÓW KONKURSU: 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... GRUPA... Zadanie: 1. Rozróżnijcie poniższe wypowiedzenia jako: równoważniki zdań; zdania pojedyncze nierozwinięte; zdania pojedyncze rozwinięte; zdania złożone. Podkreślcie orzeczenie i podmiot. 28 a)... -... b)... -... c)... -... d)... -... e)... -... f)... -... g)... -... h)... -... i)... -... j)... -... k)... -... punkty:... Zadanie: 2. Z podanych przez nauczycielkę zdań wypiszcie związki wyrazowe. Podkreślcie podmiot i orzeczenie. l)...
m)... n)... o)... Zadanie 1:... punktów. Zadanie 2:... punktów. Ilość zdobytych punktów:... 29
GRUPA ORZECZENIA I GRUPA PODMIOTU Wyrazy określające podmiot + podmiot = GRUPA PODMIOTU Wyrazy określające orzeczenie+orzeczenie = GRUPA ORZECZENIA Wesoła Ala poszła do dużego sklepu. GP GO (Wesoła Ala) (poszła do dużego sklepu.) Ala podmiot wesoła wyraz określający podmiot poszła orzeczenie do dużego sklepu wyrazy określające orzeczenie Ćwiczenie: 1. W poniższych wyrazach podkreśl w ustalony sposób podmiot i orzeczenie następnie zielonym kolorem podkreśl wyrazy określające podmiot, niebieskim kolorem podkreśl wyrazy określające orzeczenie. Moja mama gotuje smaczne obiady. Warszawskie kwiaciarki sprzedają piękne bukieciki. Pracowita kobieta zbiera smaczne, dojrzałe jagody. Zaradny kelner pracuje w renomowanej restauracji. Znany fotograf zrobił zdjęcia nowożeńcom. Nasza koleżanka wydaje gazetkę szkolną Najpiękniejsze bukiety tworzy wykwalifikowana kwiaciarka. 30
Ćwiczenie: 2. Do wyrazów będących grupą orzeczenia dopisz wyrazy, które nazwiemy grupą podmiotu. Podkreśl w ustalony sposób podmiot i orzeczenie.... poszli wczoraj do szkoły.... uczestniczyły w konkursie.... uciekła przed koleżankami.... przyniósł Gosi trzy róże.... nauczyło się jeść kaszkę.... kupił sportowy samochód. Głodne dziecko.., Pilni uczniowie.., Mój tato, Zakochany Tomasz.., Samolubna Danusia.., Najzdolniejsze uczennice.., Ćwiczenie: 3. Oddziel nawiasami grupę podmiotu od grupy orzeczenia. Podkreśl podmiot i orzeczenie. Szczodry Józef kupił małej Rózi różowy szalik. Drewniane skrzypce poszukują swojej duszy. Pracowity ogrodnik zjadł dużo jeżyn. Żółty motyl poleciał w stronę różowego kwiatka. Pilni uczniowie uzupełniają ćwiczenia gramatyczne. 31
WYKRES ZDANIA POJEDYNCZEGO Związki wyrazowe w zdaniu można przedstawić za pomocą wykresu. np. Szczęśliwy Puchatek wrócił do starego domu. Puchatek (co zrobił?) wrócił W Puchatek (jaki?) szczęśliwy G P G O wrócił (gdzie?) do domu Puchatek wrócił do domu (jakiego?) starego jaki? gdzie? szczęśliwy do domu jakiego? Ćwiczenie: 1. Uzupełnij wykresy zdań i związki wyrazowe. Grubiutki Miś zjadł miód. starego W GP GO...... jaki? kogo co?...... Puchatek wsadził uszy do dziupli. W GP GO............ 32
Wesołe Maleństwo prosiło przyjaciół o słodycze. W GP GO............... Szczęśliwe Maleństwo podskoczyło na swoim wysokim krzesełku. W GP GO.................. Zmęczeni turyści oglądali wczoraj krajobraz. W GP GO............... 33
Ćwiczenie: 2. Narysuj wykresy poniższych zdań. Zagubiony Harry poszukiwał dziwnego peronu. Robert znalazł swoich sympatycznych przyjaciół. Łakoma Zosia najbardziej lubi duże lody owocowe. 34
Smaczne, soczyste jabłka rosną na starej jabłoni. Cztery zielone żaby skakały ochoczo po kwiecistej łące. Radosna Asia wybrała się wieczorem do swojej przyjaciółki. 35
POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI Zadanie: 1. Ułóż trzy zdania z czasownikami (w formie osobowej): rzucać, mówić, pisać. 1.) rzucać zd. ozn.... zd. pyt.... zd. rozk.... 2.) mówić zd. ozn.... zd. pyt.... zd. rozk.... 3.) pisać zd. ozn.... zd. pyt.... zd. rozk.... Zadanie: 2. Co to jest równoważnik zdania?......... 36
Zadanie: 3. Określ związki wyrazowe, narysuj wykres zdania. Podkreśl podmiot i orzeczenie. Zaznacz w nawiasach grupę podmiotu i grupę orzeczenia. Mądra Małgorzatka przeczytała wczoraj ciekawą gazetę................................ 37
Kolorowe kwiatki zerwała zręcznie mała dziewczynka............................... 38
Zadanie: 4. Jaka jest różnica między zdaniem pojedynczym rozwiniętym, a zdaniem pojedynczym nierozwiniętym?............ Zadanie: 5. Podpisz podane niżej wypowiedzenia jako zdania i równoważniki zdań. Nazwij zdania: pojedyncze nierozwinięte, pojedyncze rozwinięte, złożone. Podkreśl orzeczenia. Ala gotuje. -... Ala gotuje obiad. -... Gotowała. -... Obiad Ali. -... Gotuje obiad. -... Ala gotuje, a Ola zjada. -... Smaczny obiad. -... Zadanie: 6. Jaka jest różnica między zdaniem pojedynczym, a zdaniem złożonym?......... Zadanie: 7. Jaka jest różnica między zdaniem, równoważnikiem zdania?......... 39
ZADANIE DLA ODWAŻNYCH: Podkreśl podmiot i orzeczenie. Wypisz związki wyrazowe oraz narysuj wykres zdania. Pracowita gospodyni kupiła wczoraj w nowoczesnym sklepie spożywczym dwa świeże chleby, smaczne masło, czerwone, soczyste jabłka oraz pachnące ciasteczka................................................................................................. 40
W GP GO 41
PRZYGOTOWANIE DO PRACY KLASOWEJ ZADANIE: 1. Ułóż trzy zdania z podanymi czasownikami: (Czasowniki zastosuj w formie osobowej.) czytać zd. ozn.... zd. pyt.... zd. rozk.... gotować zd. ozn.... zd. pyt.... zd. rozk.... ZADANIE: 2. Co to jest zdanie?............ ZADANIE: 3. Jaka jest różnica między zdaniem pojedynczym rozwiniętym, a zdaniem pojedynczym nierozwiniętym?............... 42
ZADANIE: 4. Wypisz związki wyrazowe, narysuj wykres zdania. Podkreśl w ustalony sposób podmiot i orzeczenie. Pilny uczeń przeczytał niedawno ciekawą książkę przygodową..................................... 43
Mój najlepszy kolega przyniósł niespodziewanie małego, czarnego chomika........................................... 44
ZADANIE: 5. Podpisz podane niżej wypowiedzenia jako zdania i równoważniki zdania. Nazwij zdania: pojedyncze nierozwinięte, pojedyncze rozwinięte, złożone. Podkreśl orzeczenia. Ciasto owocowe. Natalka upiekła ciasto. Ciasto Magdy. Justynka upiekła. Upiekła. Justynka upiekła i zjadła ciasto. Upiekła ciasto. ZADANIE DLA AMBITNYCH: (Na osobnej kartce.) Podkreśl podmiot i orzeczenie. Wypisz związki wyrazowe. Narysuj wykres zdania pojedynczego. Pracowita ogrodniczka przyniosła wczoraj ze swojego ogródka piekące rzodkiewki, dorodne ogórki, duże słoneczniki, ogromną dynię, pomarańczowe marchewki oraz soczyste, czerwone pomidory. 45
46 ZDANIA POJEDYNCZE 1. Młoda Gabrysia wiesza mokre ubrania. 2. Zielona żaba skacze po mokrej łące. 3. Wesoły Kubuś zjadł smaczny miód. 4. Dzielni rybacy złowili wielkie ryby. 5. Pilny uczeń otrzymuje celujące oceny. 6. Uparty osioł stoi na wąskiej drodze. 7. Pracowita Magda pierze granatowe spodnie. 8. Grubiutki Prosiaczek szukał słodkiego miodu. 9. Młody lisek mieszka w szarej norze. 10. Brudny samochód stoi przy nowoczesnej myjni. 11. Wesoła Ala poszła wczoraj do nowego sklepu. 12. Malutka dziewczynka poszła chętnie do nowego kina. 13. Robert znalazł swoich sympatycznych przyjaciół. 14. Mądra Małgorzatka przeczytała wczoraj ciekawą gazetę. 15. Zagubiony Harry poszukiwał dziwnego peronu. 16. Chorzy uczniowie otrzymują piękne upominki. 17. Dobry chłopiec kupił swojej siostrze smaczne pączki. 18. Różowe róże urosły w ogródku pracowitej ogrodniczki. 19. Nasza mama wyrzuciła wczoraj nasze wszystkie zeszyty. 20. Moja serdeczna koleżanka pożyczyła mi niedawno ciekawe, kolorowe czasopisma. 21. Zmarznięta dziewczynka dzielnie sprzedaje drogie zapałki. 22. Na zaludnionej plaży leżą piękne, mokre kamyki. 23. Ładna lalka małej Zosi posiada malutkie, kolorowe ubranka. 24. Na dużym, płatnym parkingu stoi nowoczesny, niebieski samochód. 25. Na wysokiej jabłoni rosną soczyste, czerwone, zielone i żółte jabłka. 26. Spóźniony Piotrek jedzie do wielkiego miasta. 27. Kubuś z Tygryskiem poszli do wielkiego, ciemnego lasu. 28. Przystojny mężczyzna kupił czerwone rękawiczki.
29. Zmęczony Prosiaczek wymiatał śnieg spod swojego mieszkania. 30. Na najwyższej półce leżą wszystkie moje książki przygodowe. 31. Zaradny kelner pracuje w renomowanej restauracji. 32. Przestraszony Prosiaczek szukał swoich wspaniałych przyjaciół. 33. Zatroskany Królik myślał często o swoich znajomych. 34. Zmęczony Puchatek odwiedził wczoraj roztrzepanego Kłapouchego, mądrą Sowę, wesołego Królika i beztroskie Maleństwo. 35. Głodny Puchatek poszedł do Królika po smaczny, zdrowy miód. 36. Pilny Tomasz długo przygotowuje się do trudnego sprawdzianu. 37. Szczęśliwy Puchatek wrócił chętnie do swojego starego domu. 38. Szczęśliwe Maleństwo podskoczyło radośnie na swoim wysokim, drewnianym, niebieskim krzesełku. 39. Mała dziewczynka zerwała zręcznie kolorowe kwiatki. 40. Jutro grzeczni chłopcy wygrają ważny mecz. 41. Na wełnianym swetrze odznaczają się białe guziki grzecznej Marty. 42. Czwarty pączek z czekoladowym nadzieniem zniknął niespodziewanie z dużego porcelanowego talerza. 43. Na grubej gałęzi wiszą zielone spodnie Krzysia. 44. Pies Azor ma budę z drewna. 45. Nasza wesoła mama piecze pyszne ciasta owocowe z bitą śmietaną. 46. Słodkimi ciastkami z karmelowym kremem zajadali się wczoraj wszyscy goście. 47. Pracowita ogrodniczka przyniosła wczoraj ze swojego ogródka piekące rzodkiewki, dorodne ogórki, duże słoneczniki, ogromną dynię, pomarańczowe marchewki oraz soczyste, czerwone pomidory. 48. Smaczne lody z bitą śmietaną smakowały wczoraj grzecznym dzieciom. 49. Różowe kwiatki w czerwone prążki urosły niedawno w pięknym ogrodzie. 47
48 Moje notatki:
49