Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia Tolerancje kształtu określają wymagane dokładności wykonania kształtu powierzchni i składają się z symboli tolerancji i z liczbowej wartości odchyłki. Zasadnicze oznaczenie tolerancji kształtu lub położenia składa się ze znaku rodzaju tolerancji i jej wartości liczbowej w milimetrach. Dane te wpisuje się w ramkę prostokątną podzieloną na dwa pola (w przypadku tolerancji położenia ramka ma często jeszcze trzecie polepatrz w lewym polu umieszcza się znak tolerancji, w prawym jej wartość liczbową. 1
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Przed wartością liczbową tolerancji podaje się w szczególnych przypadkach dodatkowo znak pola tolerancji: symbol - jeżeli wartość liczbowa tole-rancji jest średnicą walcowego lub kołowego pola tolerancji), symbol R - jeżeli wartość liczbowa tole-rancji jest promieniem walcowego lub kołowego pola tolerancji, 2
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. symbol T - jeżeli wartość liczbowa tolerancji jest odległością między dwiema równoległymi płaszczyznami ograniczającymi obszar tolerancji lub między dwiema równoległymi prostymi ograniczającymi pole tolerancji, Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. symbol T/2 - jeżeli wartość liczbowa tolerancji jest odległością między jedną z dwóch płaszczyzn równoległych ograniczających obszar tolerancji i ich płaszczyzną symetrii lub między jedną z dwóch prostych ograniczających pole tolerancji i ich symetralną, 3
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. znak w postaci kółka - jeżeli obszar tolerancji jest kulisty. Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Jeżeli konieczne jest podanie rodzaju tolerancji nie ujętego w tabli to należy go podać w wymaganiach technicznych, w postaci tekstu zawierającego nazwę tolerancji i jej wartość liczbową w milimetrach, wskazanie (za pomocą oznaczenia literowego lub nazwy) powierzchni lub innego elementu, do którego ma się odnosić tolerancja, i ewentualne wskazanie elementu odniesienia (bazy), względem którego określa się tolerancję. 4
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Ramkę oznaczenia tolerancji łączy się linią zakończoną grotem z linią zarysu (lub jej przedłużeniem) tego elementu przedmiotu, do którego odnosi się tolerancja. Ramkę należy rysować w zasadzie w położeniu poziomym, a ponieważ grot trzeba zawsze rysować w tym kierunku, w którym odchyłka ma być mierzona, więc linia łącząca musi być często załamana. W wyjątkowych przypadkach można ramkę umieścić pionowo, w sposób umożliwiający odczytanie tolerancji od prawej strony rysunku. Linię łączącą należy w zasadzie prowadzić od lewej części ramki zaś od prawej części-tylko w razie konieczności. Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Ramki rysuje się liniami cienkimi lub linia o grubości pisma liczb wymiarowych na rysunku. Wysokość liter i cyfr wpisywanych w ramki pismem prostym powinna być równa wysokości liczb wymiarowych, wysokość ramki - 2h. 5
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Jeżeli tolerancja dotyczy osi lub płaszczyzny symetrii jakiegoś elementu przedmiotu, to koniec linii łączącej powinien leżeć na przedłużeniu linii wymiarowej tego elementu, przy czym - gdy brak miejsca grot linii łączącej może zastąpić grot linii wymiarowej. W ten sam sposób oznacza się tolerancję walca podziałowego gwintu. Gdy tolerancja dotyczyć wspólnej osi lub płaszczyzny symetrii dwóch elementów przedmiotu, a z rysunku wyraźnie wynika, dla których elementów oś lub płaszczyzna symetrii jest wspólna, to linię łączącą doprowadza się do osi lub do śladu płaszczyzny symetrii. Sposób opisywania odchyłek kształtu. Ramki zawierające opis elementu tolerowanego łączy się z linią konturową powierzchni lub linią pomocniczą za pomocą odnoszącej, zakończonej strzałką. Wartość odchyłki podajemy w mm. Tolerancja prostolinowości Sposoby opisywania tolerancji położenia. Tolerancja równoległości 6
Sposoby opisywania tolerancji położenia. Tolerancja równoległości Tolerancja walcowatości Tolerancja prostopadłości Tolerancja bicia poprzecznego Tolerancja bicia wzdłużnego 7
Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Wartość liczbowa tolerancji odnosi się do całkowitej długości lub pola tolerowanego elementu przedmiotu. Jeżeli tolerancja ma obowiązywać na mniejszej długości (lub na części pola powierzchni) w dowolnym miejscu elementu tolerowanego, to tę długość lub wymiary części pola powierzchni podaje się za wartością tolerancji, oddzielając, od niej pochyłą kreską. Gdy tolerancja tej mniejszej długości (lub części pola) dotyczy określonego miejsca na elemencie tolerowanym, miejsce to oznacza się linią punktową i jego położenie wymiaruje się, a w ramce umieszcza się tylko tolerancję. Jeśli zaś konieczne jest stolerowanie zarówno całej długości (lub pola), jak i obszaru mniejszego, to obie tolerancje wpisuje się w ramkę. Oznaczenia tolerancji kształtu i położenia c.d. Jeżeli na rysunku powtarza się ta sama tolerancja, to oznaczenie podaje się tylko raz, prowadząc odgałęzienia linii łączącej do wszystkich jednakowo tolerowanych elementów przedmiotu. Gdy zaś dla jednego elementu trzeba podać dwie różne tolerancje, to ramki oznaczeń można połączyć 8
Oznaczenia tolerancji kształtu Do tolerancji kształtu zalicza się: a) tolerancję prostoliniowości (dopuszczalną nieprostoliniowość osi powierzchni obrotowej, krawędzi przedmiotu albo tworzących płaszczyzny), b) tolerancję płaskości (dopuszczalną niepłaskość płaszczyzny), c) tolerancję okrągłości (dopuszczalną owalność, graniastość itp. bryły obrotowej w jej przekroju poprzecznym), d) tolerancję walcowości (dopuszczalną stożkowość, baryłkowość, siodłowość itp.), e) tolerancję zarysu przekroju wzdłużnego walca (dopuszczalną nieprostoliniowość tworzących powierzchni walcowej). Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja prostoliniowości tworzących płaszczyzn 9
Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja prostoliniowości tworzących płaszczyzn Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja prostoliniowości tworzących płaszczyzn 10
Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja prostoliniowości tworzących płaszczyzn Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja płaskości 11
Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja płaskości Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja okrągłości 12
Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja okrągłości Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja okrągłości 13
Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja walcowości Oznaczenia tolerancji kształtu c.d. Tolerancja zarysu przekroju wzdłużnego 14
Oznaczanie tolerancji położenia W przeciwieństwie do tolerancji kształtu, która dotyczy tylko jednego elementu przedmiotu, tolerancja położenia jest zawsze związana z dwoma jego elementami: elementem tolerowanym i elementem odniesienia (bazą pomiarową), względem którego określa się tolerancję położenia elementu tolerowanego. Element odniesienia oznacza się na rysunkach zaczernionym trójkątem równobocznym, i łączy cienką linią z ramką oznaczenia tolerancji. Gdy połączenie trójkąta z ramką jest niedogodne, to element odniesienia oznacza się wielką literą w ramce prostokątnej i tę samą literę wpisuje się w dodatkowe, trzecie pole ramki z oznaczeniem tolerancji. Do tolerancji położenia zalicza się: a) tolerancję równoległości (dopuszczalną nierównoległość płaszczyzn, osi otworów itp.), b) tolerancję prostopadłości (dopuszczalną nieprostopadłość płaszczyzn, osi otworu względem jego płaszczyzny czołowej itp.), c) tolerancję nachylenia (dopuszczalną odchyłkę kąta ostrego lub rozwartego), d) tolerancję współosiowości (dopuszczalną niewspółosiowość dwóch otworów, dwóch lub więcej części wału stopniowego itp.), 15
e) tolerancję symetrii (dopuszczalną asymetrię położenia, np. wzdłużnego rowka w wałku względem osi wałka), f) tolerancję pozycji (dopuszczalną odchyłkę położenia punktu, prostej lub płaszczyzny, np. punktu osi otworu na płaszczyźnie jego czoła prostopadłej do osi), g) tolerancję przecinania się osi (dopuszczalną wichrowatość osi, które miały się przeciąć). Tolerancja równoległości dwóch osi 16
Tolerancja równoległości dwóch osi Tolerancja równoległości dwóch osi 17
Tolerancja równoległości dwóch osi Tolerancja równoległości osi i płaszczyzny 18
Tolerancja równoległości dwóch płaszczyzn Tolerancja równoległości dwóch płaszczyzn 19
Tolerancja prostopadłości dwóch osi Tolerancja prostopadłości dwóch osi 20
Tolerancja prostopadłości osi i płaszczyzny Tolerancja prostopadłości osi i płaszczyzny 21
Tolerancja prostopadłości dwóch płaszczyzn Tolerancja nachylenia 22
Tolerancja symetrii 23