KRAJOWA IZBA KOMUNIKACJI ETHERNETOWEJ Tel. + 48 22 29 28 700, Fax +48 22 29 28 701 e-mail: biuro@kike.pl, grap@kike.pl, http://www.kike.pl KRS 0000316678, REGON: 141637224, NIP 9512270210 Suplement do Raportu KIKE Projekty szerokopasmowe z dofinansowaniem UE Doświadczenia perspektywy 2007-2013 i rekomendacje do PO PC Opracował zespół GRAP KIKE w składzie: Piotr Wiąckiewicz, Piotr Marciniak Łódź, wrzesień 2015
Spis treści Spis tabel i wykresów... 3 Wstęp... 4 Część 1 PO IG 8.4: podsumowanie sukcesu... 6 Podsumowanie naborów 2008-2013... 6 Wykorzystanie środków... 8 Technologia inwestycji... 9 Rozkład geograficzny inwestycji... 10 Typy beneficjentów... 13 Część 2 Efekty społeczne: Internet pod strzechy... 16 Dane statystyczne analiza jakościowa... 17 Konkluzje... 25 Część 3 Efekty gospodarcze: Nowa jakość IT w Polsce... 28 Rynek IT: stan AD 2015 i perspektywy na kolejne lata... 28 Potencjał ISP... 33 Część 4 - Podsumowanie i wnioski... 35 2
Spis tabel i wykresów Wykres 1 - Statystyka ogólnej liczby złożonych wniosków... 7 Wykres 2 Projekty dofinansowane 8.4 w podziale na typy technologii... 9 Wykres 3 - Odsetek podłączanych gospodarstw domowych w relacji do populacji regionu na podstawie WR... 21 Wykres 4 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci w regionach w wartościach bezwzględnych... 21 Wykres 5 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci na terenach Polski zurbanizowanych silniej / słabiej od średniej krajowej... 22 Wykres 6 Polska w Global Information Technology Report 2015... 31 Wykres 7 - Wpływ projektów dofinansowanych na rozwój firmy... 32 Wykres 8 - Poziom zainteresowania aplikowaniem o środki PO PC wśród beneficjentów PO IG/PO RPW... 32 Tabela 1 - Statystyka ogólnej liczby złożonych wniosków... 7 Tabela 2 - Statystyka wniosków ocenionych pozytywnie... 8 Tabela 3 Wykaz projektów 8.4 w podziale na województwa... 10 Tabela 4 Największe pojedyncze projekty dofinansowane... 14 Tabela 5 Najwięksi beneficjenci dofinansowań... 14 Tabela 6 - Faktyczny zasięg budowanych sieci w relacji do urbanizacji w regionach... 20 Tabela 7 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci na terenach Polski zurbanizowanych silniej / słabiej od średniej krajowej... 22 Tabela 8 - Długość budowanej sieci FTTH w przeliczeniu na powierzchnię regionu... 23 Tabela 9 - Klasyfikacja regionów pod względem liczby podłączeń abonenckich z pojedynczego projektu... 24 Tabela 10 Wpływ projektów dofinansowanych na rozwój firmy... 31 Tabela 11 Poziom zainteresowania aplikowaniem o środki PO PC wśród beneficjentów PO IG/PO RPW... 32 Rysunek 1 - Mapa projektów 8.4 w podziale na województwa... 11 Rysunek 2 Planowana liczba podłączeń w wyniku realizacji projektów 8.4 i II.1 w podziale na gminy... 12 Rysunek 3 - Przykładowe testy różnych prędkości wykonane z sieci GPON lokalnego ISP do różnych serwerów testowych... 26 3
Wstęp Jesień 2015 roku to szczególny moment w funkcjonowaniu setek lokalnych ISP, rozsianych po całej Polsce. Z jednej strony beneficjenci dofinansowań perspektywy 2007-2013 kończą realizację projektów, realizowanych w ramach działania 8.4 PO Innowacyjna Gospodarka oraz II.1 PO Rozwój Polski Wschodniej. Równocześnie znajdujemy się w momencie uruchomienia środków z budżetu UE 2014-2020 tym razem w postaci I naboru wniosków działania 1.1 Wyeliminowanie terytorialnych różnic w możliwości dostępu do szerokopasmowego Internetu o wysokich przepustowościach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Jak wynika z ankiet KIKE, ogromna większość (ponad 90%) beneficjentów starych dotacji zamierza aktywnie skorzystać z szans, jakie niesie nowa perspektywa finansowa. Jako Krajowa Izba Komunikacji Ethernetowej reprezentujemy obie grupy, złożone w przeważającej większości z tej samej grupy liderów rynków lokalnych. W ramach różnych Programów Operacyjnych nasi członkowie zrealizowali dotąd prawie 200 projektów o wartości ok. pół miliarda złotych, czyli nawet do 1/3 dostępnych w różnych Programach alokacji. Zarząd KIKE oraz jej Grupa Robocza ds. Administracji Publicznej aktywnie współpracują z partnerami publicznymi w wypracowaniu optymalnych dla obu stron sposobów rozliczenia projektów 2007-2013. Równolegle, m.in. na forum Komitetu Monitorującego PO PC oraz Grupy Roboczej ds. Sieci Szerokopasmowych przy Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju, współuczestniczymy w kształtowaniu reguł konkursowych perspektywy 2014-2020 opierając nasze propozycje na doświadczeniach MŚP w zakresie już realizowanych projektów szerokopasmowych. Opracowaliśmy dziesiątki stanowisk i opinii prawnych, które jak sądzimy pomogły w nadaniu PO PC form najlepiej odpowiadających wyzwaniom współczesności. W lipcu 2014 jako pierwsi w Polsce opracowaliśmy jakościowe i ilościowe podsumowanie efektów wdrażania projektów szerokopasmowych, dofinansowanych z działań 8.4 i II.1. Ten 120-stronicowy Raport, zbierający w przystępny sposób rozdrobnione dotąd i niekompletne dane, wskazywał na osiągnięcia w rozbudowie infrastruktury szerokopasmowej w Polsce z punktu widzenia małych i średnich operatorów. Było to opracowanie pionierskie, pokazujące po raz pierwszy rolę i znaczenie naszego środowiska dla rozwoju społeczeństwa 4
informacyjnego w naszym kraju oraz specyfikę i rozmieszczenie inwestycji szerokopasmowych realizowanych w ramach POIG 8.4 na obszarze całej Polski. Dziś, prawie półtora roku później, efekty inwestycji ostatnich kilku lat są jeszcze lepiej zauważalne. Dziesiątki małych ISP znacznie rozwinęło swą działalność, stając się lokalnymi liderami nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych. Dlatego też autorzy Raportu KIKE: Projekty szerokopasmowe z dofinansowaniem UE. Doświadczenia perspektywy 2007-2013 i rekomendacje do PO PC uznali za stosowne opracowanie suplementu do publikacji z 2014, uwzględniającej najbardziej aktualne dane nt. wdrażania projektów szerokopasmowych finansowanych z PO IG oraz PO RPW. Mamy nadzieję, iż podobnie jak oryginalny Raport niniejszy Suplement stanie się interesującym źródłem wiedzy o wybranym segmencie rynku IT, a także stanowić będzie pomost pomiędzy starymi, a nowymi przedsięwzięciami, których skala i rozmach powinny być jeszcze większe. 5
Część 1 PO IG 8.4: podsumowanie sukcesu Zgodnie z zasadą n+2, obowiązującą w europejskiej polityce spójności, środki z funduszy rozwojowych (a więc m.in. z Europejskiej Funduszu Rozwoju Regionalnego, z którego finansowania jest większość przedsięwzięć inwestycyjnych) wykorzystywane (tzn. wydawane) mogą być przez okres 24 miesięcy po zakończeniu formalnego okresu obowiązywania perspektywy budżetowej UE. Dzięki temu ostatecznym terminem rozliczania się z wydatków w projektach 8.4 PO IG i II.1 PO RPW jest 31 grudnia 2015 (choć de facto okres ten bywa nieco krótszy: np. z doświadczeń autorów wynika, iż Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości dopuszcza wydłużanie projektów II.1 do 30 listopada 2015, a Centrum Projektów Polska Cyfrowa do 31 października 2015 w przypadku osiem czwórek ). Dzięki uprzejmości Dyrekcji i pracowników Centrum Projektów Polska Cyfrowa autorzy raportu dysponują najnowszymi (stan na 31 sierpnia 201) danymi nt. statusu realizowanych projektów, co pozwala na precyzyjniejszą niż wiosną 2014 ocenę faktycznego powodzenia wdrażania działania 8.4 PO IG oraz jego efektów gospodarczych i społecznych. Podsumowanie naborów 2008-2013 Całkowita alokacja na działanie 8.4 PO IG zgodnie z zapisami Programu Operacyjnego wynosiła 200 mln euro. Alokacja została zwiększa w 2013 roku do kwoty 211 827 315 euro, poprzez przesunięcie części środków z działania 8.3. W latach 2009-2013 WWPE (obecne CPPC) przeprowadziła 9 konkursów, w ramach których złożono 1560 wniosków o dofinansowanie. 838 spośród nich, a więc prawie 54%, zostało odrzuconych na różnych etapach oceny. Uderzające jest zwłaszcza odrzucenie 244 projektów (a zatem 16%) w toku oceny formalnej, co jest wysokim odsetkiem i sugeruje niestety na podstawowe błędy aplikujących i możliwy niski stopień ich profesjonalizacji, zwłaszcza w początkowych naborach lat 2008-2010. Alternatywnie należy jednak stwierdzić, iż również dla administracji pierwsze lata naborów były okresem gromadzenia wiedzy i usprawniania procesów komunikacji z aplikującymi firmami. Niejednokrotnie beneficjenci zgłaszali, iż w zasadzie nie można było wskazać przyczyn odrzucenia wniosków podobnych do innych, zatwierdzonych przez 6
odrębne zespoły eksperckie. Wpływ na relatywnie wysoki odsetek odrzuconych wniosków był więc złożony i jak należy sadzić nie zawsze przyczyny leżały po stronie aplikujących. Szczęśliwie, proces oceny wniosków udało się sprofesjonalizować i znacznie usprawnić od roku 2011. Tabela 1 - Statystyka ogólnej liczby złożonych wniosków wnioski złożone w tym: 1560 pozytywna ocena 722 negatywna ocena w tym: 838 negatywna ocena formalna 244 negatywna ocena merytoryczna 594 Wykres 1 - Statystyka ogólnej liczby złożonych wniosków pozytywna ocena negatywna ocena formalna negatywna ocena merytoryczna 38% 46% 16% Wedle stanu na dzień 31.08.2015, skutecznie realizowanych jest lub było 540 projektów, a zatem 78% spośród ogółu podpisanych umów o dofinansowanie. Z uwagi na bliski termin zakończenia wszystkich projektów można się spodziewać, iż wartość ta nie ulegnie już istotnemu obniżeniu. 7
Tabela 2 - Statystyka wniosków ocenionych pozytywnie wnioski ocenione pozytywnie 722 wnioski rekomendowane do dofinansowania 695 rezygnacja z projektu / usunięcie z listy 38 UoD PODPISANE 653 UoD realizowane 540 Do końca sierpnia 2015 zakończono (tzn. złożono końcowy wniosek o płatność) 370 projektów z działania 8.4 PO IG, a zatem ponad 2/3 ogółu. Zgodnie z bezwzględnymi wymogami unijnymi wszystkie pozostałe projekty (w liczbie 170) muszą zakończyć się w miesiącach jesiennych 2015, zazwyczaj najpóźniej przed 31 października. Wykorzystanie środków Wysokość zakontraktowanych środków z EFRR z uwzględnieniem oszczędności na zakończonych projektach wynosi 672 648 043,12 PLN. Natomiast wartość realizowanych 540 umów (podpisane umowy minus rozwiązane umowy) - 791 350 638,96 PLN. Warto zauważyć, iż z uwagi na fakt rozwiązania części umów, obie te kwoty są niższe niż zakładana alokacja dla działania, a także niższe, niż kwota zakontraktowanych środków (200 mln euro), liczona na podstawie samych tylko list rankingowych (ponad 110% alokacji). Z drugiej strony pojawiały się sytuacje, w których koszty realizowanych inwestycji okazywały się wyższe niż planowane pierwotnie. Niestety, POIG 8.4 nie przewidywało mechanizmu ewentualnego zwiększenia dofinansowania projektów realizowanych z nadwykonaniem w oparciu o środki z rozwiązanych umów. Korzystanie wypada natomiast analiza faktycznego wykorzystania zakontraktowanych środków w ramach realizowanych inwestycji wynosi ona 89% (stan na 31.08.2015). Można się zatem spodziewać, że do końca roku wykorzystana zostanie całość środków z PO IG. 8
Technologia inwestycji Spośród 540 realizowanych projektów 291 to projekty realizowane w technologii światłowodowej (FTTH) 148 realizowane w technologii radiowej, 101 w technologii mieszanej Jak wspominaliśmy już w oryginalnym Raporcie, bezwzględna większość projektów (54%) wykonana została w technologii światłowodowej, a zatem przy wykorzystaniu najnowocześniejszych na rynku rozwiązań telekomunikacyjnych, umożliwiających już teraz świadczenie usług w standardzie NGA/NGN, wymaganym przez PO PC. Dodajmy, iż zdecydowana większość projektów z ostatnich naborów ukierunkowana była na budowę sieci optycznych, co wskazuje istotną zmianę w sektorze MŚP ukierunkowującą inwestycje sektora na rozwiązania światłowodowe. Analogiczne wnioski można wyciągnąć z przebiegu działania II.1 PO RPW. Jakkolwiek nie dysponujemy aktualnymi danymi ilościowymi z PARP, to z uwagi na specyfikę terenu i wielkość inwestycji przyjąć można, iż dominacja technologii światłowodowej jest w tym przypadku jeszcze wyraźniejsza (nawet ponad 90%). Nabory PARP na budowę sieci dostępowych rozpoczęły się bowiem kilka lat później, niż w WWPE. Wykres 2 Projekty dofinansowane 8.4 w podziale na typy technologii 19% 27% projekty radiowe projekty światłowodowe projekty mieszane 54% 9
Rozkład geograficzny inwestycji Rozkład geograficzny projektów przedstawiony w poniższej tabeli pozwala zaobserwować kilka interesujących zjawisk: Największe natężenie projektów zachodzi w gęsto zaludnionych regionach Polski południowo-wschodniej: Małopolska (97), Górny Śląsk (67) i Podkarpacie (55) Nieco gorzej sytuuje się Polska centralna w pasie od Pomorza do Opolszczyzny, przy czym wynik Wielkopolski jest zawyżony przez działalność Inei, a wynik Mazowsza zaniżony przez najniższy w kraju poziom dofinansowania i najbardziej konkurencyjny rynek Najmniej projektów realizowanych było na ścianach: północno-wschodniej i zachodniej (po kilkanaście), co nie jest wielkim zaskoczeniem, jeśli weźmiemy pod uwagę niewielką liczbę mieszkańców tych regionów oraz względnie niski poziom urbanizacji. Jedynym zaskoczeniem jest nieproporcjonalnie niski (tylko 20 projektów) wynik woj. dolnośląskiego. Tabela 3 Wykaz projektów 8.4 w podziale na województwa województwo Ilość realizowanych projektów Liczba osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu Długość wybudowanej sieci (km) dolnośląskie 20 6 821 288,74 kujawsko - pomorskie 25 16 044 843,99 lubelskie 33 19 518 1 280,28 lubuskie 16 3 347 256,66 łódzkie 29 13 767 1 752,76 małopolskie 97 37 448 2 035,48 mazowieckie 19 12 441 403,74 opolskie 37 20 661 2 507,00 podkarpackie 55 30 848 1 017,62 podlaskie 12 2 614 317,03 pomorskie 28 14 327 1 100,78 śląskie 67 32 140 2 782,07 10
świętokrzyskie 26 12 246 709,33 warmińsko mazurskie 13 4 440 125,90 wielkopolskie 48 19 309 728,98 zachodnio pomorskie 15 7 769 446,09 łącznie 540 253 740 16 596,45 Rysunek 1 - Mapa projektów 8.4 w podziale na województwa 11
Rysunek 2 Planowana liczba podłączeń w wyniku realizacji projektów 8.4 i II.1 w podziale na gminy Zaobserwowaną prawidłowość potwierdzają dane UKE 1, prezentujące nasycenie nowych podłączeń abonenckich w wyniku realizacji projektów szerokopasmowych, dofinansowanych zarówno z działania 8.4, jak i II.1 PO RPW, w podziale na gminy. Najwięcej nowych podłączeń widać w pasie od Opolszczyzny, przez Górny Śląsk, północną część województw małopolskiego i podkarpackiego, aż po zachodnią i północną Lubelszczyznę. 1 Za których udostępnienie dziękujemy p. dyr. Markowi Ostankowi i p. Joannie Antczak z UKE. 12
Rysunek 2 wyjaśnia też po części różnice w braku proporcji pomiędzy ilością projektów, a nowymi podłączeniami i długością budowanej sieci. Górskie rejony Małopolski i Podkarpacia z uwagi na trudne warunki terenowe podłączane były przede wszystkim radiowo. Natomiast względnie niewielki obszarowo, ale gęsto zaludniony i zurbanizowany Górny Śląsk pochwalić się może największą długością nowej sieci światłowodowej spośród wszystkich regionów (ponad 2,7 tys. km). Kwestia rozproszenia geograficznego projektów została szerzej omówiony w dziale Efekty społeczne. Typy beneficjentów Wspomniane 540 projektów realizowało 310 różnych beneficjentów, a zatem na jednego beneficjenta przypada 1,75 projektu. Grupa ta nie jest jednakże jednorodna: wyróżnić można trzy typy beneficjentów: Lokalnych liderów firmy, które w toku kolejnych inwestycji urosły i awansowały do kategorii średni przedsiębiorcy 2, zatrudniający ponad 50 pracowników i obsługujący ponad 10 tys. abonentów. Liderzy realizowali kilka do kilkunastu projektów na przestrzeni wielu lat, byli też zazwyczaj pionierami w aplikowaniu o dotacje na najwcześniejszej fazie ich wdrażania; Solidni średniacy firmy (często spółki z o.o.), które często rozpoczęły korzystanie z dofinansowań nieco później (zazwyczaj od 2011-2012 roku), przez co zrealizowały mniej inwestycji (1-3), podeszły też do nich nieco bardziej konserwatywnie; Naśladowcy najmniejsze firmy, korzystające z ostatnich naborów pod wpływem zmieniającej się szybko sytuacji oraz pod pewnym naciskiem ze strony lokalnych liderów i solidnych średniaków. Często beneficjenci ci to jednoosobowe działalności gospodarcze, o skromnym zatrudnieniu (5-10 osób) i obrotach (ok. 1 mln zł rocznie), potrafiący jednak odpowiednio wykorzystać swoją szansę. Im więcej dostępnych danych, tym bardziej potwierdza się w/w podział, który determinowany był poniekąd przez kryteria wyboru projektów działania 8.4. W pośredni 2 W rozumieniu definicji UE i z punktu widzenia wielkości firm operatorów lokalnych. 13
sposób system ten premiował przedsiębiorców, którzy odpowiednio wcześnie zainteresowali się możliwościami uzyskania dofinansowania, przez co nabyli niezbędne zdolności (czy to wewnątrz własnej firmy, czy też poprzez zewnętrzne nabycie usług). W wyniku takiej selekcji największymi beneficjentami dofinansowań stali się mali i średni przedsiębiorcy, zdolni do pozyskania i absorpcji środków. Dowodzi tego m.in. wykaz największych dofinansowań, przyznanych w kolejnych konkursach oraz lista największych beneficjentów: Tabela 4 Największe pojedyncze projekty dofinansowane Lp. Numer umowy 1 POIG.08.04.00-30-102/11 2 POIG.08.04.00-24-226/10 3 POIG.08.04.00-18-450/10 4 POIG.08.04.00-24-362/12 5 POIG.08.04.00-18-218/12 6 POIG.08.04.00-12-451/10 7 POIG.08.04.00-24-223/10 8 POIG.08.04.00-02-446/10 9 POIG.08.04.00-24-073/13 Nazwa beneficjenta Dofinansowanie Tytuł projektu INEA S.A. 17 662 871,08 Zapewnienie Internetu szerokopasmowego na terenie wybranych miejscowości województwa wielkopolskiego Sitel Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Zicom Next Sp. z o.o. Ludyga Adrian "ADI-POL", 'PROTONET" Zicom Next sp. z o.o. Zicom Next Sp. z o.o. Ludyga Adrian "ADI-POL", 'PROTONET" Zicom Next Sp. z o.o. Ludyga Adrian "ADI-POL", 'PROTONET" 12 796 674,39 Zapewnienie dostępu do Internetu na obszarze województwa śląskiego w technologii FTTH 11 873 955,76 Łącza światłowodowe dla mieszkańców Jarosławia i okolic 9 973 187,56 Zapewnienie dostępu do szerokopasmowego Internetu w niektórych miejscowościach powiatu kłobuckiego, tarnogórskiego i będzińskiego w technologii FTTH 9 000 519,92 Internet dla Przemyśla 8 987 512,80 Internet światłowodowy dla mieszkańców gmin Gorlice, Grybów i Ropa 8 814 145,50 Budowa infrastruktury teleinformatycznej na etapie "ostatniej mili" w wybranych miejscowościach województwa śląskiego. 8 571 420,00 Internet światłowodowy dla mieszkańców Jeleniej Góry 8 358 983,71 Budowa sieci światłowodowej w technologii FTTH w powiecie częstochowskim, kłobuckim i będzińskim Tabela 5 Najwięksi beneficjenci dofinansowań Lp. Nazwa beneficjenta Dofinansowanie łączne Liczba realizowanych projektów 1 Zicom Next Sp. z o.o. 46 067 353,06 6 2 Ludyga Adrian "ADI-POL", 'PROTONET" 32 801 992,67 4 14
3 INEA S.A. 26 199 334,80 10 4 G-NET s.c. T.Serwatka 25 677 512,33 10 W.Rakoniewski 5 CZARNET spółka cywilna Krzysztof 23 852 706,12 8 Szymura, Andrzej Owczarek 6 SERVOM Spółka z ograniczoną 21 365 062,86 8 odpowiedzialnością 7 Sitel Spółka z ograniczoną 19 477 291,67 4 odpowiedzialnością 8 RFC MARCIN FRĄTCZAK 14 406 617,26 3 9 "E-CHO" SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 13 281 718,31 5 O skali i jakości realizowanych przez MSP projektów świadczy fakt, iż członkowie KIKE otrzymali trzy spośród pięciu nagród w konkursie dla beneficjentów działania 8.4 PO IG, ogłoszonym we wrześniu 2015: likwidacja największej białej plamy na mapie dostępu do Internetu szerokopasmowego Akasha.NET sp. z o. o., największa rozległość terytorialna projektu G-Net s.c., największa innowacyjność projektu w ramach działania 8.4 POIG Tpnets.com. Warto podkreślić, iż przyznane nagrody uwzględniają zarówno wymiar przestrzenny (ilościowy) projektów, jak i wymiar jakościowy (m.in. w zakresie wdrożeń hurtowych). W pozostałych kategoriach największa liczba podłączonych do Internetu użytkowników końcowych w ramach jednego projektu, największa liczba podłączonych do Internetu użytkowników końcowych w ramach wszystkich projektów zgłaszanych przez beneficjenta, zwyciężyła wielkopolska INEA, a zatem operator kablowy. 15
Część 2 Efekty społeczne: Internet pod strzechy Dysponując precyzyjniejszymi niż w ubiegłym roku danymi, jesteśmy w stanie lepiej określić realny wpływ projektów dofinansowanych na gospodarkę i społeczeństwo. Należy bowiem przypomnieć, że to właśnie budowa społeczeństwa informacyjnego i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym, były nadrzędnym celem działania 8.4 PO IG: Działanie ma na celu stworzenie możliwości bezpośredniego dostarczania usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu na etapie tzw. ostatniej mili dla grupy docelowej (dostarczanie Internetu bezpośrednio do użytkownika) poprzez wsparcie mikro- małych i średnich przedsiębiorców zamierzających dostarczać tę usługę na obszarach, na których prowadzenie tej działalności na zasadach rynkowych jest nieopłacalne finansowo. ( ) Działanie to przyczyni się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki poprzez zwiększanie innowacyjności lokalnie działających (lub nowo tworzonych) firm dostarczających usługę dostępu do Internetu na rynkach lokalnych. 3 Dlatego też ocenę działania 8.4 PO IG (oraz II.1 PO RPW) należy rozpatrywać przez pryzmat skuteczności pośredników, którym powierzono realizację celów interwencji publicznej czyli małych i średnich operatorów lokalnych w osiąganiu założeń Programu Operacyjnego. Jako izba gospodarcza zrzeszająca ISP czujemy się w obowiązku, aby przypominać o tym głównym celu działania 8.4 likwidacji białych plam. Biorąc pod uwagę przedstawione dane nt. rozkładu geograficznego inwestycji analizę jakościową zewnętrzne dane analityczne Urzędu Komunikacji Elektronicznej: ( ) istotna zmiana to (...) zdecydowany zwrot operatorów stacjonarnych w kierunku budowy sieci światłowodowych (FTTH). Trendy te są zarówno widoczne w zamierzeniach inwestycyjnych największego operatora, Orange, jak i wielu operatorów z sektora MŚP. Inwestycje Orange skupione są głównie w dużych miastach i stanowią alternatywę do dynamicznie rozwijanych sieci telewizji kablowych. Inwestycje sektora MŚP zlokalizowane są 3 Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 (wersja dziewiętnasta) z 11 września 2014 r 16
na obszarach małych wsi i miast i stają się jedyną alternatywą na dostęp do szybkiego Internetu 4 tym mocniej bronić możemy tezy, iż: małe i średnie firmy wywiązały się z postawionego im zadania i są najlepiej z całej branży predysponowane do zapewnienia szerokopasmowego Internetu na obszarach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym, także w perspektywie konkursów PO PC. Dane statystyczne analiza jakościowa Przedstawione poniżej dane tabelaryczne i wykresy wskazują wyraźnie, iż cechy charakterystyczne małych i średnich firm, a więc: elastyczność w reagowaniu na sytuację rynkową, bliskość klienta, konkurencyjność cenowa, szybka adaptacja innowacji, okazały się decydujące w świetle kluczowego wyzwania działania 8.4, jakim okazało się być realizowanie najnowocześniejszych projektów szerokopasmowych na obszarach peryferyjnych, mniej opłacalnych ekonomicznie i pomijanych w planach inwestycyjnych dużych telekomów. Wdrażanie Działania 8.4 jest dobrym przykładem synergii celów publicznych i prywatnych. Z uwagi na silną konkurencję dużych operatorów, wielu lokalnych ISP działa na obszarach słabiej zurbanizowanych, poza największymi miastami, doprowadzając Internet do miasteczek i wsi czyli dokładnie tam, gdzie występuje najwięcej białych plam, których likwidację zakładają strategiczne dokumenty krajowe i europejskie: Bez silnej interwencji publicznej istnieje ryzyko, że sytuacja nie zostanie rozwiązana w najlepszy możliwy sposób: dostęp do szybkich sieci szerokopasmowych możliwy będzie 4 Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2014 roku, UKE, Warszawa, czerwiec 2015, s. 63 17
wyłącznie w kilku gęsto zaludnionych obszarach, a koszty wejścia na rynek oraz ceny będą wysokie 5. Konieczne będzie również zapewnienie potencjalnym beneficjentom możliwości uzyskania wystarczającego poziomu dochodów z wybudowanych sieci, co powinno zostać osiągnięte przez wyznaczenie obszarów interwencji, które dadzą możliwość zrównoważenia przychodów z bardziej opłacalnych obszarów i kosztów dla obszarów peryferyjnych (o niskiej gęstości zaludnienia i słabym potencjale ekonomicznym) 6. Cele te, powtórzone również w Programie Operacyjnym Polska Cyfrowa, od kilku lat są konsekwentnie realizowane przez małych i średnich operatorów, którzy już teraz dysponują sieciami o standardzie NGA, w zasięgu których znajduje się do 4,5 mln Polaków, z których znaczna część zamieszkuje tereny skategoryzowane w NPS jako 4-11 7. Potwierdza to analiza rozkładu geograficznego projektów dofinansowanych z działania 8.4. Rozkład w ujęciu stricte ilościowym podano w części I Suplementu, tutaj natomiast skupimy się na jego analizie jakościowej. Przede wszystkim umieściliśmy wartości bezwzględne nt. ilości projektów, realizowanych w każdym regionie, w odpowiednim kontekście, tzn. odnieśliśmy je do: liczby mieszkańców danego województwa, wielkości województwa (powierzchni), urbanizacji (czyli odsetka populacji, zamieszkującego w granicach administracyjnych miast) 8. Dzięki takiemu zabiegowi możliwe jest uszeregowanie regionów, w nieco innej kolejności, celem wychwycenia najważniejszych efektów społecznych inwestycji. W tabeli nr 6 zestawiliśmy kluczowe dla oddziaływań społecznych wartości: wskaźniki rezultatu z umów o dofinansowanie Liczba osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu, liczbę mieszkańców danego województwa i wskaźnik jego urbanizacji. Dzieląc wartość WR Liczba osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu przez liczbę mieszkańców danego regionu uzyskaliśmy procentowy wynik, pokazujący jak duży odsetek mieszkańców województwa stało się bezpośrednio beneficjentami projektów 8.4 PO IG z tytułu podpisania umów abonenckich. 5 Europejska Agenda Cyfrowa, str. 22 6 Narodowy Plan Szerokopasmowy, str. 37 7 Poziom nakładów inwestycyjnych na gospodarstwo domowe z możliwością podłączenia powyżej 3 tys. zł 8 Źródło: Wikipedia 18
Po wykonaniu analogicznych obliczeń dla każdego regionu dokonaliśmy uporządkowania wyników od najwyższego do najniższego. Następnie podzieliśmy uzyskaną tabelę, jako punkt środkowy przyjmując średnią dla Polski. W górnej połowie znalazły się ponownie przede wszystkim (6 województw) regiony południowo-wschodnie, za wyjątkiem Pomorza i Kujaw. Najbardziej interesująca wydaje się analiza wskaźnika urbanizacji w obu grupach województw. Liderzy to przede wszystkim tereny rolnicze i trudne inwestycyjnie (góry, lasy, pogórza), grupująca 5 najsłabiej zurbanizowanych regionów: Podkarpacie, Świętokrzyskie, Lubelskie, Małopolskę i Opolszczyznę. Średni wskaźnik urbanizacji wynosi tam 53%. Natomiast w 9 regionach ulokowanych pod kreską (czyli o stopniu penetracji projektami 8.4 nie przekraczającym 0,66% ludności) średni wskaźnik urbanizacji jest wyraźnie wyższy i wynosi 63%. Dodatkowo policzyliśmy faktyczny zasięg społecznych oddziaływań budowanych sieci. Do uzyskania końcowego wyniku zastosowano następujący iloczyn: zsumowany WR dla regionu * 2,82 * 6 2,82 = średnia ilość mieszkańców w gospodarstwie domowym (dane GUS) 6 = przy założeniu, iż na danym beneficjent deklarował podpisanie umów abonenckich ze średnio 15% gospodarstw domowych na danym terenie; 100% / 15% = 6,66 ; zaokrąglono do 6 Uzyskany wynik jest oczywiście przybliżeniem, lecz pozwala lepiej pojąć skalę realizowanych przedsięwzięć, której nie oddaje sam wskaźnik rezultatu (z którego stosowania zrezygnowano zresztą w PO PC). Łącznie szacujemy, że w zasięgu budowanych sieci w skali całej Polski znajdzie się 4,3 mln osób, co jest wynikiem zbliżonym do estymacji KIKE z roku 2014 (4,5 mln osób). Z tej liczby: 2,85 mln osób, a zatem 2/3 zamieszkuje regiony o niskim wskaźniku urbanizacji; 1,43 mln osób, a zatem 1/3 zamieszkuje regiony o wysokim wskaźniku urbanizacji. 19
(Zgodnie ze statystyką publiczną, 39% Polaków żyje na obszarach, gdzie gęstość zaludnienia jest niższa niż 100 osób na km2 9 ). Ranking województw pod względem ilości osób w zasięgu sieci wygląda nieco inaczej niż analiza proporcjonalna, a to oczywiście z uwagi na znaczne różnice w liczbie mieszkańców różnych województw. Najludniejsze regiony (Mazowsze 5,3 mln, Górny Śląsk 4,6 mln) posiadają kilkakrotnie więcej mieszkańców, niż te najsłabiej zaludnione (Lubuskie 1,02 mln, Opolskie 1,01 mln). Dlatego też skala projektów, podawana w wartościach bezwzględnych premiuje największe regiony. Tabela 6 - Faktyczny zasięg budowanych sieci w relacji do urbanizacji w regionach województwo WR Liczba osób, które uzyskały możliwość dostępu do Internetu / liczba ludności woj. Liczba osób w zasięgu sieci 10 Wskaźnik urbanizacji regionu średnia 1 opolskie 2,05% 349 584 52,2% 2 podkarpackie 1,45% 521 948 41,3% 3 małopolskie 1,12% 633 620 48,9% 4 świętokrzyskie 0,96% 207 202 44,9% 53,0% 5 lubelskie 0,90% 330 245 46,4% 6 kujawsko - pomorskie 0,77% 271 464 60,2% 7 śląskie 0,70% 543 809 77,6% POLSKA 0,66% 4 293 281 60,8% 8 pomorskie 0,63% 242 413 65,4% 9 wielkopolskie 0,56% 326 708 55,5% 10 łódzkie 0,55% 232 938 63,6% 63,0% 11 zachodnio pomorskie 0,45% 131 451 68,8% 12 lubuskie 0,33% 56 631 63,3% 9 GUS. Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2014 r. 10 Wyliczony jako następujący iloczyn: zsumowany WR dla regionu * 2,82 os. / gosp.dom. (dane GUS) * 6 (przy założeniu, iż na danym beneficjent deklarował podpisanie umów abonenckich ze średnio 15% gospodarstw domowych) 20
13 warmińsko mazurskie 0,31% 75 125 59,3% 14 dolnośląskie 0,23% 115 411 69,6% 15 mazowieckie 0,23% 210 502 64,2% 16 podlaskie 0,22% 44 229 60,3% Wykres 3 - Odsetek podłączanych gospodarstw domowych w relacji do populacji regionu na podstawie WR 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Wykres 4 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci w regionach w wartościach bezwzględnych 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 21
Tabela 7 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci na terenach Polski zurbanizowanych silniej / słabiej od średniej krajowej obszary powyżej średniej krajowej obszary poniżej średniej krajowej liczba osób w zasięgu sieci wskaźnik urbanizacji 2 857 873 53% 1 435 408 63% Wykres 5 - Liczba osób w zasięgu budowanych sieci na terenach Polski zurbanizowanych silniej / słabiej od średniej krajowej Zestawiliśmy także inne kluczowe wartości, obrazujące realny wpływ projektów szerokopasmowych na społeczeństwo: długość budowanych sieci światłowodowych i powierzchnie województw. Wyniki są tutaj co do zasady zbliżone do wyników analiz ludnościowych: 5 spośród 7 liderujących regionów pokrywa się z prezentowanymi powyżej tabelami (opolskie, śląskie, małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie). W rankingu gęstości budowanej sieci FTTH ponownie bezapelacyjnie wygrywa Opolszczyzna, gdzie powstaje 266 m światłowodu na każdy kilometr kwadratowy powierzchni województwa (przy średniej dla kraju wynoszącej 53 m). 22
Czerwone latarnie to podobnie jak w analizie ludnościowej regiony leżące na północy ściany wschodniej i ściany zachodniej. W skali całego kraju efekty finalizowanych inwestycji są coraz bardziej widoczne, co najważniejsze także z punktu widzenia użytkownika końcowego usług dostępowych. Zgodnie z danymi UKE, liczba łączy o prędkości ponad 100 Mb/s w okresie od 2013 r. do 2014 r. wzrosła o 126% 11. Podobnie jak w przypadku zestawień ludnościowych, do przeprowadzenia niniejszej analizy również wzięto pod uwagę znaczne różnice, występujące pomiędzy powierzchnią województw (wartość minimalna 9 411 km2, wartość maksymalna 35 558 km2). Tabela 8 - Długość budowanej sieci FTTH w przeliczeniu na powierzchnię regionu WOJEWÓDZTWO Długość budowanych światłowodów na 1 km2 powierzchni [m] 1 opolskie 266 2 śląskie 226 3 małopolskie 134 4 łódzkie 96 5 świętokrzyskie 61 6 pomorskie 60 7 podkarpackie 57 POLSKA 53 8 lubelskie 51 9 kujawsko - pomorskie 47 10 wielkopolskie 24 11 zachodnio pomorskie 19 12 lubuskie 18 13 podlaskie 16 11 Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2014 roku, UKE, Warszawa, czerwiec 2015, s. 16 23
14 dolnośląskie 14 15 mazowieckie 11 16 warmińsko mazurskie 5 Ostatnia z analiz dotyczy efektywności kosztowej projektów. Średnio w skali całego kraju pojedynczy projekt wiązał się z podpisaniem 470 umów abonenckich. Warto tu jednak zaznaczyć, iż średnią tę zaniżają projekty radiowe, które dominowały w pierwszej fazie wdrażania 8.4 PO IG w latach 2008-2010. W 10 regionach pojedynczy projekt oznaczał natomiast większą liczbę przyłączy, a w 6 mniejszą. Zestawienie prezentowane w ten właśnie sposób dość istotnie odbiega od innych, omówionych powyżej rankingów, dlatego też podajemy je na końcu, aby podkreślić, iż płytki dobór danych źródłowych powodować może wypaczenia, zniekształcające odbiór działania wśród specjalistów branży. Tabela 9 - Klasyfikacja regionów pod względem liczby podłączeń abonenckich z pojedynczego projektu WOJEWÓDZTWO Ilość nowych abonentów (WR) na 1 projekt dofinansowany 1 mazowieckie 655 2 kujawsko - pomorskie 642 3 lubelskie 591 4 podkarpackie 561 5 opolskie 558 6 zachodnio pomorskie 518 7 pomorskie 512 8 śląskie 480 9 łódzkie 475 10 świętokrzyskie 471 POLSKA 470 24
11 wielkopolskie 402 12 małopolskie 386 13 warmińsko mazurskie 342 14 dolnośląskie 341 15 podlaskie 218 16 lubuskie 209 Konkluzje Przytoczone powyżej dane naszym zdaniem wskazują dobitnie, iż to lokalni operatorzy mali i średni ISP są podmiotami optymalnie predysponowanymi do realizacji celów interwencji publicznej. Przypomnijmy, iż na najbliższe lata celem jest: uzyskanie pełnego pokrycia terytorium kraju zasięgiem Internetu szerokopasmowego (Program Operacyjny Polska Cyfrowa, s. 16) Lokalni ISP przynajmniej od roku 2011 (czyli od rozpoczęcia drugiej fazy wdrażania 8.4 PO IG) budują przede wszystkim sieci optyczne spełniające kryteria dostępu Next Generation Access (podczas, gdy POIG 8.4 stawiał wymóg zaledwie 2 Mb/s). W praktyce więc beneficjenci realizują już w praktyce od kilku lat wymagania nakreślone dopiero dla nowej perspektywy finansowej w ramach PO Polska Cyfrowa. Ponieważ w zdecydowanej większości są to sieci światłowodowe w standardzie GPON / FTTH, dla których co do zasady brak jest ograniczeń co do przepustowości, to więc spełniają one również wyższe kryterium przepustowości, tj. 100 Mb/s+ 12, co widać m.in. na poniższych, przykładowych zestawieniach: 12 Kryterium merytoryczne punktowe nr 2 dla I naboru wniosków działania 1.1 PO PC 25
Rysunek 3 - Przykładowe testy różnych prędkości wykonane z sieci GPON lokalnego ISP do różnych serwerów testowych. Właściwym jest więc wniosek, iż co najmniej kilkuset operatorów lokalnych w skali kraju, w wyniku realizacji inwestycji ze środków własnych oraz w ramach projektów dofinansowanych, zdobyło wiedzę i doświadczenie w budowaniu i operowaniu na sieciach NGA. Co więcej, jak widać z powyższych analiz, MŚP budują sieci przede wszystkim na: obszarach wiejskich, trudniejszych biznesowo i terenowo, terenach o niskim stopniu urbanizacji. Nie jest więc przesadą stwierdzenie, że lokalni operatorzy dostarczają Internet pod strzechy do miejscowości najbardziej oddalonych od dużych ośrodków, a zatem najbardziej zagrożonych wykluczeniem cyfrowym i wymagających szczególnej uwagi ze strony publicznej. Co więcej, jak dotąd obszary wiejskie / wykluczone cyfrowo pomijane były w planach inwestycyjnych dużych telekomów, czego świadectwem są plany inwestycje prezentowane w ubiegłorocznym Raporcie. Zacytujmy je raz jeszcze kilka wypowiedzi umieszczonych w naszych zeszłorocznym Raporcie, aby ukazać skalę zaniedbań, gorączkowo teraz nadrabianych: Orange 2014: W 2013 roku ( ) kontynuowaliśmy ograniczanie nakładów inwestycyjnych, które zmniejszyły się o 18%2 i wyniosły 14,8% przychodów (wobec 16,5% w 2012 roku). Netia 2014: Zamierzamy skoncentrować się na najbardziej atrakcyjnych na rynku obszarach segmentu korporacyjnego, podnosząc rentowność przy ograniczaniu dodatkowych nakładów inwestycyjnych. 26
Multimedia 2014: Obecnie nie planujemy inwestycji w modernizację sieci dostępowych i spodziewamy się, że roczne nakłady inwestycyjne (z wyjątkiem tych związanych z przejęciami) w latach kolejnych będą średnio nieznacznie niższe niż nakłady inwestycyjne w latach 2008-2012. Dzięki pośrednictwu m.in. firm zrzeszonych w KIKE udaje się stopniowo niwelować różnice w dostępie do sieci pomiędzy społecznościami lokalnymi. A przecież pamiętać należy, iż rozbudowa każdej infrastruktury ma służyć w pierwszej kolejności obywatelom, zwiększać ich mobilność, aktywność i partycypację. Dlatego też efekty społeczne dofinansowanych projektów wydają nam się szczególnie cenne i ważne w skali makro. Działanie w kierunku rozwoju szerokopasmowego dostępu do Internetu jest celem wszystkich interesariuszy: społeczeństwa i jego jednostek składowych, przekształcając je w społeczeństwo informacyjne, gospodarki narodowej rozwijając knowledge-based economy, administracji publicznej zwiększając stopień zaangażowania obywateli w życie publiczne, przedsiębiorców gdyż nowe inwestycje generują dalszy popyt na usługi szerokopasmowe. 27
Część 3 Efekty gospodarcze: Nowa jakość IT w Polsce Założenia Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa tworzone były z perspektywą zaspokojenia potrzeb użytkowników końcowych (gospodarstwa domowe, firmy i instytucje) w perspektywie średnio- i długoterminowej, zgodnie ze wspólnotowymi celami Europejskiej Agendy Cyfrowej. Jeszcze kilka lat temu podważano zasadność budowy sieci o przepływnościach 30 Mb/s i więcej, tymczasem dziś znając prognozy rozwoju nowych usług, wymagających geometrycznego przyrostu prędkości przesyłu danych mało kto je kwestionuje. Co więcej mając na uwadze dynamiczny wzrost wolumenu ruchu w Internecie i fakt, iż pierwsze z budowanych w nowej perspektywie sieci NGA rozpoczną pracę na przełomie 2017/2018 r., a ostatnie w 2022 r. całkowicie zasadnym jest przyjęcie, iż pakiety o prędkości 100 Mb/s+ będą za kilka lat oczekiwanym i uzasadnionym standardem. Tym bardziej warto jest spojrzeć na osiągnięcia lokalnych operatorów przez pryzmat budowy sieci FTTH o znacznym potencjale rozwoju, które przy stosunkowo niewielkich nakładach CAPEXowych będą w stanie przez dziesięciolecia zaspokajać przyszłe potrzeby użytkowników. Potrzeby, które z dzisiejszego punktu widzenia trudno nam nawet oszacować. Rynek IT: stan AD 2015 i perspektywy na kolejne lata Zgodnie z najnowszym (czerwiec 2015) raportem Cisco Visual Networking Index do 2019 r. mobilna transmisja danych w Polsce wzrośnie 12,5-krotnie, a ruch IP 4-krotnie. Skok ruchu tylko w niewielkim stopniu wynikać będzie z oczekiwanego wzrostu liczby użytkowników Internetu. Jego głównymi motorami będą wzrost liczby urządzeń podłączonych do sieci oraz wzrost liczby konsumowanych przez nie danych. Wszelkie dostępne źródła wskazują na konieczność zmiany modelu biznesowego firm telekomunikacyjnych z uwagi na nasycenie rynku tradycyjnymi usługami: Właściwie wszystkie segmenty rynku poza dostępem NGA wykazują objawy nasycenia. Dla wzrostu przychodów kluczowa staje się sprzedaż dodatkowych usług (...) albo wymyślenie całkowicie nowych usług. Szczególnie atrakcyjna wydaje się agregacja produktów spoza tradycyjnego obszaru komunikacji elektronicznej. Dla krajowych operatorów i dostawców usług jest to ostatni dzwonek. (Prognozy rozwoju zintegrowanego rynku komunikacji elektronicznej w Polsce, Audytel SA, 23.09.2014) 28
Scenariusze na przyszłość: Stymulowanie rozwoju i popytu na nowoczesne usługi online (np. umiejętności cyfrowe, e-zdrowie, inteligentne domy, e-administracja). (A.T. Kearney dla Orange Polska: Analiza i możliwe scenariusze rozwoju rynku telekomunikacyjnego w Polsce, październik 2012) Operatorzy będą stawać przed wyzwaniem optymalizacji zysków. Należy zatem spodziewać pojawienia się ofert wiązanych. (Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce, UKE, czerwiec 2014). Nieograniczone możliwości przepustowości sieci FTTH wygenerują w kolejnych latach popyt na zupełnie nowe usługi, niemożliwe do realizacji wcześniej z uwagi na ograniczenia techniczne przesyłu danych. Nowe możliwości techniczne w zakresie przesyłu danych zapewnione zostały w znacznej mierze przez lokalnych operatorów, którzy m.in. dzięki dotacjom z funduszy europejskich stały się pionierami budowy sieci światłowodowych w naszym kraju, zwłaszcza na obszarach wiejskich 13. Osiągnięcie to jest tym istotniejsze, że nastąpiło w niesprzyjającym środowisku finansowym. Z uwagi na liniowy charakter inwestycji telekomunikacyjnych, banki podstawowe źródła kapitału dla sektora przedsiębiorstw bardzo niechętnie udzielają pożyczek wyższych niż kilkaset tysięcy złotych na tego typu projekty. Powodem jest brak produktów umożliwiających zabezpieczenie spłaty kredytu poprzez zastaw na hipotece realizowanej inwestycji liniowej, jako że przyłącze telekomunikacyjne nie jest traktowane jako nieruchomość. Warto też wskazać na ograniczenia formalne w zakresie dopuszczalności niektórych zabezpieczeń takich jak przewłaszczenie, na infrastrukturze budowanej ze wsparciem środków europejskich. Alternatywy w postaci innych instytucji finansowych, jak np. fundusze venture capital, również bardzo konserwatywnie pochodzą do inwestowania w przedsięwzięcia ISP, gdyż co do zasady wycena ich wkładu obliczana jest podstawie cash flow generowanego przez projekt, a nie wartości nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę. Dofinansowania wypełniły zatem lukę rynkową w finansowaniu projektów szerokopasmowych, z którą borykał się i w dalszym ciągu boryka sektor MSP. W tym kontekście wsparcie publiczne spełniło dodatkową rolę, gdyż interwencja przyczyniła się do usunięcia niedoskonałości rynku. 13 Na co wskazywano m.in. powołując się w Części 2 Suplementu na Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2014 roku autorstwa UKE 29
W sposób pośredni dofinansowania poprawiły konkurencyjność rynku operatorskiego w Polsce, co przekłada się wprost na spadek cen usług, wzrost ich jakości i dostępności, a zatem lepsze warunki funkcjonowania przedsiębiorstw, ale też np. mobilność pracowników. Wzmocnienie pozycji lokalnych ISP (których udział jest szacowny obecnie na 20% 14 do 27% 15 rynku) leży zatem interesie publicznym, co potwierdzają opinie niezależnych ekspertów: ( ) nie sposób zaprzeczyć, że wybudowane światłowody, czy sieci ethernetowe to poprawa jakości świadczonych usług dla klientów końcowych. Najczęściej również możliwość korzystania z bogatszej oferty i pakietów. Inwestycje ISP mają również wpływ na konkurencję, zwłaszcza w sytuacji, gdy dzięki inwestycjom odbiorcy zyskują realną alternatywę dla jedynego dostawcy na danym terenie, jakim jest operator zasiedziały. 16 W ubiegłorocznym Raporcie wskazywaliśmy na coraz wyższe miejsce Polski w światowych rankingach IT. Również i w tym roku nastąpiła poprawa naszej lokaty w prestiżowym Global Information Technology Report 2015: nasz kraj awansował z 54 na 50 miejsce (wśród 143 krajów świata). Niestety w dalszym ciągu występuje dysproporcja pomiędzy sektorem publicznym, a prywatnym. O ile bowiem podindeksy, na które wpływ ma sektor prywatny podnoszą naszą lokatę, o tyle podindeksy publiczne obniżają ją. Przykładowo, w podindeksie Przygotowanie zajmujemy 30 miejsce (w tym Infrastruktura 36 miejsce, Dostępność 26 miejsce), podczas gdy w podindeksie Otoczenie prawne jesteśmy na dopiero 54 miejscu (w tym Środowisko prawne i polityczne 65 miejsce). 14 Rynek telekomunikacyjny w Polsce 2014 - analiza regionalna. Prognozy rozwoju na lata 2014-2018 PMR 2014 15 Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2014 roku, UKE, Warszawa, czerwiec 2015, s. 13, przy czym udział ten wzrósł wg. UKE o 2,4% w porównaniu do 20014 roku 16 Paweł Olszynka, analityk firmy badawczej PMR w wywiadzie ISP, czyli znak firmowy polskiego rynku dla Telko.in, dostęp 10.09.2015 30
Wykres 6 Polska w Global Information Technology Report 2015 Co równie istotne, ze znaczenia dotacji dla rozwoju ich firm coraz bardziej zdają sobie sprawę także sami zainteresowani, a zatem przedsiębiorcy telekomunikacyjni. Wiosną 2014 Krajowa Izba Komunikacji Ethernetowej przeprowadziła badanie, mające na celu uzyskanie informacji o bieżącym stanie realizacji projektów szerokopasmowych. Nie będziemy tutaj ponownie przytaczać jego wyników, skupimy się natomiast pokrótce na stopniu zadowolenia beneficjentów z faktu skorzystania z dotacji i planach na najbliższą przyszłość, co ma szczególne znaczenie w obliczu pierwszych konkursów PO PC. Na pytanie Czy Pana/i zdaniem działanie przyczyniło się do rozwoju firmy? pozytywnie odpowiedziało 81,2% respondentów, z czego aż 65,6% uznało ten wpływ za wysoki. Tabela 10 Wpływ projektów dofinansowanych na rozwój firmy Tak, w wysokim stopniu 65,6% Tak, w przeciętnym stopniu 15,6% Nie przyczyniło się 3,1% Nie, osłabiło firmę/wywołało niepotrzebne 0,0% trudności Nie wiem/ trudno powiedzieć 15,6% 31
Wykres 7 - Wpływ projektów dofinansowanych na rozwój firmy Tak, w wysokim stopniu Tak, w przeciętnym stopniu Nie przyczyniło się Nie, osłabiło firmę/wywołało niepotrzebne trudności Nie wiem/ trudno powiedzieć Jeszcze wyższy odsetek odpowiedzi twierdzących uzyskaliśmy na pytanie Czy zamierza Pan/i aplikować o środki z programu następnej edycji: PO Polska Cyfrowa 2014-2020?: przy braku odpowiedzi negatywnych aż 93,7% respondentów odpowiedziało twierdząco, przy czym aż 53,1% jest całkowicie zdecydowanych aplikować do PO PC. Tabela 11 Poziom zainteresowania aplikowaniem o środki PO PC wśród beneficjentów PO IG/PO RPW Na pewno tak 53,1% Raczej tak 40,6% Waham się 0,0% Raczej nie 0,0% Na pewno nie 0,0% Nie wiem/ trudno powiedzieć 6,3% Wykres 8 - Poziom zainteresowania aplikowaniem o środki PO PC wśród beneficjentów PO IG/PO RPW Na pewno tak Raczej tak Waham się Raczej nie Na pewno nie Nie wiem/ trudno powiedzieć 32
Potencjał ISP W kontekście wzmocnienia pozycji konkurencyjnej lokalnych operatorów i zakończonego sukcesem wdrażania działania 8.4 PO IG i II.1 PO RPW rezultaty ankiet z 2014 roku odczytać można w nowym świetle. Mianowicie nawet w sytuacji zaostrzenia wymogów stawianych nowym projektom w ramach PO PC mali i średni ISP będą w stanie podołać wyzwaniu nowej perspektywy finansowej. Jak wspomnieliśmy powyżej, 540 osiem czwórek realizowało 310 różnych beneficjentów, a zatem na jednego beneficjenta przypada 1,75 projektu. Biorąc pod uwagę tylko okres 2011-2013, gdy zdecydowaną większość projektów stanowiły inwestycje światłowodowe, o parametrach NGA (wymaganych w PO PC), średnia skala zaangażowania pojedynczego operatora (w realizację wszystkich projektów 17 ) wyglądała następująco: Łączna wartości inwestycji ok. 3,5 mln zł 25 podłączonych miejscowości 9,1 tys. gospodarstw domowych w zasięgu sieci (HP), czyli 25 tys. mieszkańców na obszarze realizacji projektów wskaźnik rezultatu (HC homes connected) 1470 umów abonenckich 18 Podobnie wyglądała też skala inwestycji finansowanych z działania II.1 PO RPW, gdzie średnia wartość pojedynczego projektu od początku była ponad dwukrotnie wyższa niż w Innowacyjnej Gospodarce (3,108 mln zł netto). Są to zatem wielkości prawdopodobnie 2x niższe od spodziewanej wielkości projektów PO PC, determinowanych przez sposób wytyczenia obszarów interwencji przez Urząd Komunikacji Elektronicznej. I to kształt nowych obszarów, a nie nieco wyższa wymagana wartość projektów, będą kluczowe dla decyzji inwestycyjnych MŚP. Warto też przypomnieć, iż projekty 8.4 PO IG realizowane były w większości na obszarach słabiej zurbanizowanych, mieszczących się w kategoriach 4-11 Narodowego Planu Szerokopasmowego. Średni koszt netto per abonent (HC) wynosił w poprzedniej perspektywie wynosił 5,2 tys. zł. 17 A zatem nie jest to średnia dla pojedynczego projektu 8.4 PO IG, lecz dla 1,75 projektu światłowodowego na operatora z lat 2011-2013 18 Obliczenia własne autorów na podstawie danych CPPC i danych własnych 33
Wszystkie te dane świadczą o tym, iż realizacja projektów PO Polska Cyfrowa będzie z pewnością większym wyzwaniem dla operatorów, niż inwestycje lat 2007-2013, lecz pozostaje całkowicie w zasięgu ich możliwości: Technicznych, Kadrowych, Finansowych. De facto bowiem lokalni operatorzy już kilka lat temu podjęli wyzwanie budowy rozległych sieci NGA z udziałem środków publicznych, i to na terenach podmiejskich i wiejskich. Założenia EAC oraz NPS, wyrażone finansowo w PO PC, są przez nich realizowane co najmniej od 2011 roku, podczas gdy duzi operatorzy telekomunikacyjni nie podjęli rękawicy nawet wówczas, gdy mieli ku temu szansę (nabory II.1 PO RPW z lata 2013 i 2014 otwarte były dla przedsiębiorstw każdej wielkości; stosunkowo niewielkie wnioski złożył w nich tylko Orange). 34
Część 4 - Podsumowanie i wnioski W toku powyższego wywodu wykazaliśmy, że zarówno na podstawie statystyk wdrażania działania 8.4 PO IG, jak i publicznie dostępnych raportów od początku obecnej dekady mali i średni lokalni operatorzy stali się najbardziej innowacyjnymi i konkurencyjnymi podmiotami rynku ISP. Najważniejsze cechy determinujące taką pozycję to: Efektywność Szacujemy, że w zasięgu budowanych sieci w skali całej Polski znajdzie się 4,3 mln osób. Z tej liczby: 2,85 mln osób, a zatem 2/3 ogółu zamieszkuje regiony o niskim wskaźniku urbanizacji (53%); 1,43 mln osób, a zatem 1/3 ogółu zamieszkuje regiony o wysokim wskaźniku urbanizacji (63%) Małe i średnie przedsiębiorstwa były w stanie zapewnić wskazany rozmach inwestycyjny przy nakładach publicznych szacowanych łącznie na 1,3 mld zł 19. Atrakcyjność cenowa Dzięki wysoce konkurencyjnemu (zwłaszcza na tle innych państw UE) rynkowi, abonenci w Polsce uzyskują dostęp do Internetu na korzystnych warunkach cenowych. W najbardziej interesującym nas segmencie prędkości pow. 10 Mb/s, średni miesięczny koszt usługi stacjonarnego dostępu do sieci wynosi w naszym kraju 18,53 euro brutto, podczas gdy średnia UE-28 to 26,03 euro brutto (ponad 40% więcej) 20. Jakość świadczonych usług Bezwzględna większość projektów 8.4 PO IG (54%) wykonana została w technologii światłowodowej, a zatem przy wykorzystaniu najnowocześniejszych na rynku rozwiązań telekomunikacyjnych, umożliwiających już teraz świadczenie usług w standardzie NGA/NGN, wymaganym przez PO PC. W zdecydowanej większości są to sieci światłowodowe w standardzie GPON / FTTH, dla których co do zasady brak jest ograniczeń co do przepustowości. Zgodnie z danymi UKE, liczba łączy o prędkości ponad 100 Mb/s w okresie od 2013 r. do 2014 r. wzrosła o 126%. 19 Skumulowana wartość alokacji działania 8.4 PO IG, II.1 PO RPW oraz wybranych RPO 20 Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2014 roku, UKE, Warszawa, czerwiec 2015, s. 20 35