WOSKI DENTYSTYCZNE MIĘKKIE W ASPEKCIE ICH WŁAŚCIWOŚCI TECHNOLOGICZNYCH Ewa Maria Ścieszka
Wstęp W medycynie stomatologicznej pierwowzór woskowy stanowiący etap do sporządzenia protezy utraconych tkanek (epitezy), zostaje przetworzony na odpowiedni rodzaj tkankowy. Woski dentystyczne słuŝące do sporządzania pierwowzorów woskowych w technice dentystycznej stanowią szeroką gamę materiałów o róŝnych właściwościach w zaleŝności od ich przeznaczenia. Głównymi składnikami wosku są: stearyna, parafina, ozokeryt, wosk Karnauba, kalafonia, terpentyna, które po wymieszaniu uzyskują odpowiednie własności plastyczne, twardość oraz temperaturę topnienia.
Definicja wosków dentystycznych Woski dentystyczne to estry wyŝszych kwasów tłuszczowych z wyŝszymi jednowodorotlenowymi alkoholami. Określeniem prawidłowym jest: woski jako monoestry wyŝszych kwasów tłuszczowych o długim nierozgałęzionym łańcuchu oraz alkoholi. Niektóre woski zawierają zamiast alkoholi sterydy. Woski otrzymuje się działając alkoholami na wyŝsze kwasy tłuszczowe, powstające w reakcji estryfikacji. Woski są odporne na działanie wielu czynników chemicznych i drobnoustrojów.
Podział wosków dentystycznych 1) Woski do modelowania Woski modelowe Typ I (zimowy) Typ II (letni) Woski odlewowe Woski inleyowe Gotowe formy Woski do zanurzania 2) Woski wyciskowe 3) Woski do rejestracji zwarcia 4) Woski do celów specjalnych Wosk kleisty (lepki) Wosk do hartowania modeli Wosk blokujący Wosk biały
Woski modelowe Cechy wosku modelowego wosk w temperaturze ciała nie moŝe ulec zmiękczeniu i zniekształceniu musi być dostatecznie twardy i niełamliwy powinien charakteryzować się niewielkim skurczem termicznym powinien wykazywać się niewielką elastycznością i kleistością podczas ustawiania zębów
Zastosowanie wosku modelowego wykonywaniu płyt i wałów wzorników zwarciowych, płyt podstawowych w protezie całkowitej i częściowej, epitez ustawianiu zębów w celu zamiany na tworzywo akrylowe pobieraniu kęsków zwarciowych modelowaniu koron tymczasowych, licówek w blokowaniu podcieni
Przykłady zastosowań wosku modelowego (1) Zdj.1 Wzornik zwarciowy woskowy Zdj.2 Proteza całkowita szczęki Zdj.3 Proteza częściowa szczęki
Przykłady zastosowań wosku modelowego (2) Zdj.4 Epiteza oka Zdj.5 Epiteza nosa Zdj.6 Epiteza ucha
Woski odlewowe Woski odlewowe są zabarwiane głównie na ciemne kolory, co pozwala na dokładne i wyraźne odtwarzanie kształtów. Produkowane są w postaci laseczek, lancetów kalibrowanych, płytek o róŝnej grubości oraz w róŝnego rodzaju prefabrykowanych elementów protez stałych i ruchomych.
Cechy wosku odlewowego Wosk odlewowy cechuje ostrokonturowość, ostrokątowość. Ma właściwości całkowitego spalania, nie zostawiając tzw. popiołu, gdyŝ w przeciwnym razie mógłby zniekształcić formę utworzoną w specjalnej masie ogniotrwałej. Wosk odlewowy jest ciemnego koloru, dzięki czemu przyczynia się to do dokładnego i wyraźnego odtwarzania kształtów od tego w duŝej mierze zaleŝy dokładność metalowego odlewu. Wosk barwi się na kolory: ciemnozielony, niebieski, granatowy oraz czarny. Wosk odlewowy powinien być plastyczny, stabilny i posiadać duŝą dokładność. Wosk odlewowy musi łatwo się przyklejać do modelu i łatwo się skrawać.
Zastosowanie wosku odlewowego wykonywanie pierwowzorów woskowych koron protetycznych (całkowitych i częściowych), wkładów koronowych, wkładów koronowo - korzeniowych, protez szkieletowych, mostów protetycznych.
Przykłady zastosowań wosku odlewowego Zdj.7 Korona protetyczna woskowa Zdj.8 Most protetyczny woskowy Zdj.9 Protezy szkieletowe woskowe szczęki i Ŝuchwy
Podział substancji wchodzących w skład wosków dentystycznych (1) 1. Substancje pochodzenia mineralnego: parafina- ciało stałe, bezbarwne, bez smaku i zapachu, temperatura topnienia 40-70 C stearyna- mieszanina kwasu stearynowego i palmitynowego ozokeryt- wosk ziemny otrzymywany z kopalin, zapobiega zbytniej lepkości wosku 2. Substancje pochodzenia zwierzęcego: wosk pszczeli- mieszanina estrów organicznych wyŝszych kwasów tłuszczowych i alkoholi, temperatura topnienia 63-66 C wosk olbrot- ester kwasu palmitynowego, temperatura topnienia 45 C tłuszcze zwierzęce- zmniejszają kruchość i twardość
Podział substancji wchodzących w skład wosków dentystycznych (2) 3. Substancje pochodzenia roślinnego: wosk japoński- znajduje się w ziarnach tzw. drzewa woskowego, temperatura topnienia 52-55 C wosk Carnauba- bardzo twardy, kruchy, posiada wysoką temperaturę topnienia 85 C kalafonia- krucha i łamliwa, temperatura topnienia 105-135 C Ŝywica Dammar- mieszanina olejków eterycznych i rozpuszczalnych ciał stałych 4. Inne substancje wchodzące w skład wosków dentystycznych: terpentyna-bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu, jest rozpuszczalnikiem składników wosków barwniki-koloru róŝowego, czerwonego, niebieskiego, zielonego; najczęstszym jest barwnik tłuszczowy Sudan IV
Cel i zakres pracy Celem pracy jest ustalenie parametrów określających wosk miękki oraz wykazanie róŝnic technologicznych dla wosków porównawczych: wosk produkcji Chema Rzeszów i wosk produkcji Wiedent Łódź. Woski dentystyczne powinny spełniać odpowiednie wymogi technologiczne. Dlatego podjęliśmy badania dla wosku modelowego miękkiego, którego to technologia wytwarzania została opracowana w WyŜszej Szkole InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera w Ustroniu, oraz podjęto badania porównawcze wosków stosowanych obecnie w kraju.
Badania własne (1) Materiały przeznaczone do badań Zdj.10 Wosk dentystyczny miękki wyprodukowany w WyŜszej Szkole InŜynierii Dentystycznej w Ustroniu
Badania własne (2) Zdj.11 Wosk dentystyczny miękki Wiedent Łódź
Badania własne (3) Zdj.12 Wosk dentystyczny miękki Chema Rzeszów
Przebieg badań CHARAKTERYSTYKA BADANIA PRÓB DOTYCZĄCYCH WYZNACZANIA WSPÓŁCZYNNIKA PLASTYCZNOŚCI WOSKÓW DENTYSTYCZNYCH Zasada pomiaru własności płynięcia (odkształcenia plastycznego) wg normy PN-EN ISO 15854:2008 polega na zmierzeniu początkowej długości odpowiednio odlanej próbki wosku (L 0 ), a następnie końcowej jej długości (L k ), po zastosowaniu nacisku osiowego siły ściskającej równowaŝnej masie 2 kg. Odkształcenie plastyczne próbki obliczane jest na podstawie wyników pomiaru, jako róŝnica długości próbki (L 0 L k ) w stosunku do jej długości początkowej L 0, wyraŝona w procentach. Lo długość początkowa, mm L k - długośc końcowa, mm O p płynięcie, % Lo - L K O p = ----------------- x 100% Lo
Wyniki badań dotyczących wyznaczania współczynnika plastyczności wosków dentystycznych Zakres badań własnych obejmował serię pomiarów odkształcenia plastycznego wg normy PN-EN ISO 15854:2008 dla następujących produktów: wosk modelowy miękki WSID wosk modelowy miękki Wiedent Łódź wosk modelowy miękki Chema Rzeszów
Temperatua Płynięcie, % pomiaru, C Próbka 1 TO-2/9-1/09 Próbka 2 TO-2/9-2/09 Próbka 3 TO-2/9-3/09 Pomiar Pomiar Pomiar Pomiar Pomiar Pomiar 1 2 1 2 1 2 23,0 ± 0,1 0,81 0,80 0,9 0,9 2,1 2,0 37,0 ± 0,1 53 52 7,1 6,7 77 78 45,0 ± 0,1 - - - - - - Tab.1 Wyniki pomiarów płynięcia dla wosków dentystycznych miękkich Uzyskane wyniki potwierdzają fakt, Ŝe wosk modelowy miękki WSID w temperaturze prowadzonej próby, tj. 37C o wykazuje płynięcie 53% a wosk miękki Wiedent Łódź 7,1% w pierwszej próbie. Wosk miękki Chema Rzeszów nie spełnia wymagań na płytę wzornika. NiŜsze zmiany w płynięciu wosku świadczą, Ŝe moŝna uniknąć odkształcenia modelu. próbka nr 1- wosk miękki WSID próbka nr 1 wosk miękki Łódź próbka nr 3 wosk miękki Rzeszów
W celu porównania otrzymanych wyników przedstawiono równieŝ wymagania obowiązujące w zakresie wielkości odkształceń plastycznych dla wosków dentystycznych zgodnie z normą PN-EN ISO 15854:2008 Temperatura pomiaru, C Wosk na płytę wzornika Klasa 1 (miękki) Klasa 2 (twardy) Klasa 3 (b. twardy) Min. % Max. % Min. % Max. % Min. % Max. % 23,0 ± 0,1-1,0-0,6-0,2 37,0 ± 0,1 5,0 90,0-10,0-1,2 45,0 ± 0,1 - - 50,0 90,0 5,0 50,0 Tab.2 Wymagania w zakresie płynięcia dla wosków dentystycznych wg normy PN-EN ISO 15854:2008 Zgodnie z normą PN-EN ISO 15854:2008, wymagań w zakresie płynięcia w temperaturze pomiaru 23 C, dla wosku na płytę wzornika - klasa 1, nie spełniła próbka nr 3.
Wnioski 1.Na podstawie przeprowadzonych badań zaobserwowano zmianę płynięcia wosków w róŝnych temperaturach w zakresie 23C o - 37C o. 2.Badane materiały wykazują największe płynięcie w zakresie wyŝszych temperatur. 3.Własności płynięcia próbek wosków badanych zgodnie z procedurą zawartą w normie PN-EN ISO 15854:2008 spełniają wymagania dla wosku miękkiego WSID opracowanego w WyŜszej Szkole InŜynierii Dentystycznej i wosku miękkiego Wiedent Łódź.