LUDNOŚĆ I PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU W LATACH

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu I Wrocław J *» LUDNOŚĆ I PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU W LATACH 1989-1994 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Ruch naturalny ludności Wskaźnik na 1000 ludności WROCŁAW 1995 r.

.x

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu LUDNOŚĆ I PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU W LATACH 1989-1994 wtys. 10.5 1989 1990 1991 1992 1993 Ruch naturalny ludności Wskaźnik na 1000 ludności WROCŁAW 1995 r.

SPIS TREŚCI rj ;..." Wstęp... 3 Liczba i rozmieszczenie ludności... 3 Struktura ludności według wieku i pici... 4 Małżeństwa i rozwody... 8 Urodzenia i zgony... 9 Przyrost naturalny... 13 Migracje ludności... 14 Procesy demograficzne we Wrocławiu na tle wybranych miast Polski... 15 TABLICE: 1. Ludność Wrocławia w latach 1989-1994... 3 2. Liczba kobiet na 100 mężczyzn we Wrocławiu według wieku... 5 3. Struktura ludności według wieku i płci... 6 4. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym... 6 5. Małżeństwa i rozwody... 8 6. Ruch naturalny ludności... 10 7. Urodzenia żywe na 1000 kobiet według wieku... 10 8. Zgony według wieku... 12, V# ' % 9. Zgony według przyczyn... 12 10. Reprodukcja ludności... 13 11. Migracje ludności... 14 12. Ruch naturalny w wybranych miastach Polski... 15 ifr&i1 Druk. Oddział Poligraficzny WUS we Wrocławiu, zam. 191/95, nakład 25 egz., cena 3,00 zł

WSTĘP Zachodzące w kraju przemiany strukturalno-ekonomiczne mające swój początek w 1989 roku powodują, że proces transformacji gospodarki znajduje odzwierciedlenie w procesach demograficznych jak i na odwrót. Polityka społeczno-gospodarcza, sytuacja ekonomiczna kraju wpływa na zmiany postaw i zachowań ludności, a to znajduje odzwierciedlenie w stanie i rozmieszczeniu ludności, a to z kolei determinuje politykę. W niniejszym opracowaniu przedstawiono kształtowanie się procesów demograficznych we Wrocławiu w okresie od 1989 do 1994 roku, tj. od momentu zmiany ustroju w kraju i rozpoczęcia procesu transformacji gospodarki narodowej. W opracowaniu wykorzystano dane zarówno w postaci wartości bezwzględnych jak i najczęściej stosowanych w statystyce demograficznej wskaźników dynamiki i natężenia badanych zjawisk. Podstawowym wykorzystanym w opracowaniu źródłem informacji były tablice szacunkowe dotyczące zagadnień ludnościowych na terenie województwa i miasta Wrocławia. LICZBA I ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI... Podstawowymi miernikami charakteryzującymi zbiorowość ludzką jest jej liczebność i rozmieszczenie. Obliczenia liczby ludności opierają się na wynikach spisów powszechnych, a w okresach międzyspisowych na podstawie szacunków liczby ludności. Podstawowym miernikiem charakteryzującym jest współczynnik gęstości zaludnienia obliczany jako stosunek liczby ludności do powierzchni badanego terytorium. Podstawowymi czynnikami determinującymi rozmieszczenie ludności są czynniki: - przyrodniczo-geograficzne, - społeczno-ekonomiczne, - demograficzne. W przypadku miasta Wrocławia jak i większości terenów wysoce zurbanizowanych rola pierwszej grupy czynników została dalece ograniczona. Obecnie na liczbę i rozmieszczenie ludności w obrębie miasta Wrocławia mają decydujący wpływ dwie pozostałe grupy czynników. Tabl. 1. Ludność Wrocławia w latach 1989-1994 Lata Ogółem. AsSl;:'.! Kobiety kobiet Udział (w %) ludności Wrocławia w ludności woj. Roczny przyrost liczby ludności Mężczyźni Współczynnik feminizacji Liczba ludności na 1 km^ 1989... 642334 305657 336677 52,4 57,0 X 110 2194 1990... 643218 305939 337279 52,4 57,0 884 110 2197 1991... 643640 305942 337698 52,5 56,9 422 110 2198 1992... 640663 303452 337211 52,6 56,6-2977 111 2188 642332 U 303947 338385 52,7 56,6 1669 111 2194 1994... 642917 303720 339197 52,8 56,5 585 112 2196 1'"' W1994 roku (według stanu na koniec grudnia) we Wrocławiu mieszkało 642,9 tys osób, tj. o 583 osoby (o 0,1%) więcej niż w roku 1989. Przyrost liczby ludności we Wrocławiu w badanym okresie był nierównomierny, w czterech

latach zanotowano nieznaczny wzrost rzędu 0,1% - 0,2%, natomiast w 1992 roku wystąpił spadek liczby ludności miasta o 0,5%. Spadek ten był efektem zaktualizowania danych o liczbie faktycznych mieszkańców w oparciu o badanie pobytu czasowego przeprowadzonego w 1992 roku, wcześniej wartości te szacowano na podstawie danych ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 1988 roku. Dane ze spisu szybko się zdezaktualizowały i jest to m.in. wpływ transformacji na procesy demograficzne. Sytuacja ekonomiczna kraju spowodowała zmniejszenie liczby osób przebywających czasowo poza miejscem stałego zameldowania z tytułu pracy, nauki itp., w efekcie likwidowania zakładów nierentownych i pojawienia się zjawiska bezrobocia. Ponadto wzrost kosztów utrzymania hoteli robotniczych zmuszał zakłady do ich likwidacji bądź do przerzucania tych kosztów na pracowników. W badanym okresie następował stopniowy spadek udziału liczby ludności miasta Wrocławia w ogólnej liczbie ludności województwa z 57,0% w 1989 roku do 56,5% w 1994 roku. Jest to efektem niemożności przekroczenia górnych granic urbanizacji i pewnego przepełnienia miasta, w którym gęstość zaludnienia jest wysoka (2196 osób na km 2 w 1994 roku). Ludność w celu polepszenia sobie warunków życiowych zaczyna poszukiwać tzw. "sypialni" miasta w obrębie gmin przyległych. Jak również wynika to z naturalnych możliwości społeczeństwa, gdyż należy pamiętać, że Wrocławianie to ludność napływowa (emigracja powojenna na ziemie zachodnie głównie ludzi młodych) która obecnie się starzeje a to jest powodem występowania we Wrocławiu bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Zmniejszyło się także znaczenie przyrostu liczby ludności z tytułu migracji na skutek zahamowania rozwoju tych procesów. STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG WIEKU I PŁCI Liczebność populacji determinują dwa czynniki, tj.: - ruch naturalny ludności, - ruch wędrówkowy ludności. Oba czynniki są pochodną struktury danej populacji wg płci i wieku a z kolei o strukturze danej populacji według płci i wieku w danym momencie decyduje kształtowanie się dotychczasowych trendów w zakresie rodności i umieralności. Struktura ludności według płci i wieku oddziaływuje natomiast w dużym stopniu na kształtowanie się przyszłych trendów w zakresie rodności i umieralności. Struktura ludności według płci ma bezpośredni wpływ na reprodukcję ludności poprzez odpowiednie kształtowanie się procesów zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów. Podstawowymi miernikami określającymi strukturę wg płci są: - udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności, - współczynnik feminizacji, - współczynnik maskulinizacji. We Wrocławiu w 1994 roku zamieszkiwało 303,7 tys. mężczyzn (tj. o 0,6 % mniej niż w 1989 roku) i 339,2 tys. kobiet (tj. o 0,7 % więcej niż w 1989 roku). W badanym okresie nastąpił przy spadku liczby mężczyzn wzrost liczby kobiet w wyniku czego wzrósł współczynnik feminizacji (określający liczbę kobiet przypadających na 100 mężczyzn) ze 110 w 1989 roku do 112 w 1994 roku. Liczebna nadwyżka kobiet nad mężczyznami we Wrocławiu jest efektem

tzw. "echa wojennego" (czyli dużych strat w populacji mężczyzn w trakcie działań wojennych) jak i pewnej tendencji wielkich miast charakteryzującej się tym, że do miast migrują głównie kobiety, gdzie w związku z dużym rozwojem sfery usług mają większe szanse zatrudnienia niż na terenach wiejskich. 5 Tab!. 2. Liczba kobiet na 100 mężczyzn według wieku Wiek w latach 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Ogółem... 110 110 110 111 111 112 0-19... 95 94 95 95 95 96 20-44... 107 107 105 107 106 106 45-64... 122 122 122 122 121 121 65 i więcej... 157 157 159 159 160 161 W każdej zbiorowości ludzi co roku rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek. Powoduje to występowanie liczebnej przewagi chłopców w młodszych grupach wieku. Jednak poziom umieralności kobiet w poszczególnych grupach wieku jest niższy niż umieralność mężczyzn, co pociąga za sobą wyrównywanie się liczebności obu populacji, a następnie zwiększanie liczebnej przewagi populacji kobiet nad mężczyznami. We Wrocławiu w grupie 0-19 lat występowała przewaga populacji mężczyzn nad kobietami. W następnych grupach wiekowych występuje już przewaga kobiet nad mężczyznami, co jest pośrednio związane ze zwiększoną umieralnością mężczyzn. W starszych grupach wieku występuje bardzo duża feminizacja społeczeństwa wynikająca z nałożenia się naturalnych tendencji w feminizacji społeczeństwa jak i efektów drugiej wojny światowej. Wojna światowa zakłóciła strukturę ludności zarówno według płci jak i według wieku, a widać wyraźne zachwiania tej równowagi z przeszłości, gdyż współczynnik feminizacji kształtuje się na poziomie od 157 (w 1989 roku) do 160 (w 1994 roku), gdyż obecnie ludzie mający 65 lat i więcej są to osoby z populacji wyniszczonej w czasie II wojny światowej. Ponadto zaburzenia te wyraźnie widać na tzw. piramidzie wieku w formie wrębów. Strukturę ludności (dla 1989 i 1994 roku) według płci i wieku przedstawiają tzw. piramidy. stan w dniu 31 XI11989 r. stan w dniu 31 XI11994 r. Mężczyźni Mężczyźni nadwyżka Kczby kobiet nad liczbą mężczyzn nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet i i i- 35 30 25 M! i i i 1. ^ liii, ;----. 1. ----. 1----. 1 w * i p 4 fl ar /v. nr nn nr nr n n nr aa i Vs T % H I--- i----- 1 20 a 8 Ä

6 Dane o strukturze ludności według płci i wieku w powiązaniu z informacjami o ruchu naturalnym i wędrówkowym umożliwiają dokonywanie szacunku i planowanie przyszłego rozwoju liczebnego danej populacji. Wiadomo bowiem że strukturę tą kształtują dotychczasowe trendy rodności i umieralności, migracje oraz wpływ wojen i innych klęsk żywiołowych. Ponadto pośredni wpływ na strukturę ma transformacja gospodarki, gdyż wyraźnie odbija się obecna polityka na zachowaniach ludzkich i kształtowaniu się trendów rodności. labl. 3. struktura ludności wg wieku i płci Wyszczególnienie W wieku r-razem k - kobiety m - mężczyźni Ludność ogółem 0-6 7-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 lat i więcej 1989...r 642334 58422 122036 44996 99990 112718 68100 76605 59467 k 336677 28524 59169 22758 51342 59041 36787 42704 36352 ' Ic. i>,. m 305657 29898 62867 22238 48648 53677 31313 33901 23115 1990...r 643218 54848 124924 45506 94652 117995 66586 75389 63318 k 337279 26765 60528 23052 48364 61832 36028 41989 38721 m 305939 28083 64396 22454 46288 56163 30558 33400 24597 1991...r 643640 51403 127056 46662 89495 112251 67720 74508 66723 k 337698 25167 61574 23493 45663 58250 36543 41515 40954 m 305942 26236 65482 23169 43832 54001 31177 32993 25768 1992...r 640663 47924 126243 47513 84500 120823 70647 73284 69729 k 337211 23452 61507 24124 43112 63240 38051 40901 42824 m 303452 24472 64736 23389 41388 57583 32596 32383 26905 1993...r 642332 45557 126334 49422 81272 120248 74694 71527 73278 k 338385 22209 61666 25018 41414 62966 40076 39965 45071 m 303947 23348 64668 24404 39858 57282 34618 31562 28207 1994...r 642917 43730 124288 52350 78979 118408 78803 69891 76468 k 339197 21396 60847 26495 40059 61933 42149 39192 47126 m 303720 22334 63441 25855 38920 56475 36654 30699 29342 (W Su Obecna struktura jest bardzo niekorzystna dla społeczeństwa Wrocławia. Ludność miasta wyraźnie się starzeje, coraz szersze są górne partie piramidy a zawęża się jej podstawa. Tempo starzenia się ludności jest dość szybkie, o czym świadczą duże zmiany jakie nastąpiły w ciągu pięciu lat od 1989 r. Potwierdza to również syntetyczny miernik jakim jest mediana wieku (tzw. wiek środkowy). Sukcesywnie wzrasta ona od 34,62 lat w 1989 r. do 36,96 lat w 1994 roku. Tab]. 4. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. Lata Ogółem W wieku produkcyjnym przedprodukcyjnym poprodukcyjnym Ludność w wieku nieprod. na 100 osób w wieku produkcyjnym Udział ludności produkcyjnej w ludności ogółem Mediana wieku 1989... 642334 398495 162794 81045 61 62,0 34,62 1990... 643218 397232 161287 84699 62 61,8 35,13 1991... 643640 396571 159222 87847 62 61,6 35,58 1992... 640663 395179 154712 90772 62 61,7 36,17 1993... 642332 397061 151540 93731 64 61,8 36,57 1994... 642917 399099 147322 96496 61 62,1 36,96 Ze strukturą według wieku związana jest ściśle struktura według ekonomicznego charakteru grup wieku, tj.

podział populacji na ludność produkcyjną i nieprodukcyjną. Do grupy ludności produkcyjnej zalicza się osoby w wieku 18-60 lat w przypadku kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn. Do grupy nieprodukcyjnej należą dzieci do 18 roku życia (wiek przedprodukcyjny) oraz kobiety po 60 roku życia i mężczyźni po 65 roku (wiek poprodukcyjny). Również ten podział strukturalny potwierdza starzenie się ludności Wrocławia. W okresie 1989-1994 przy niewielkim wzroście ogólnej liczby ludności nastąpiły znaczne przesunięcia między poszczególnymi grupami. Najbardziej zmniejszyła się grupa w wieku przedprodukcyjnym gdyż w 1994 roku liczyła ona 147,3 tys. osób czyli o 15,5 tys. osób mniej niż w 1989 roku (tj. o 9,5 %). Liczebność populacji produkcyjnej utrzymuje się prawie na takim samym poziomie. W 1994 roku liczyła ona 399,1 tys. osób tj o 0,6 tys. osób więcej niż w 1989 roku (o 0,1 %). Natomiast liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła z 81,0 tys. osób w 1989 roku do 96,5 tys. osób w 1994 roku, czyli wystąpił wzrost o 15,5 tys. osób (tj. o 19,1 %). Przesunięcia takie spowodowały diametralne zmiany w omawianej strukturze ludności. Udział grupy przedprodukcyjnej w 1989 roku wynosił 25,3% natomiast w 1994 roku wynosił już tylko 22,9%. Ludność w wieku produkcyjnym stanowiła przeciętnie 62,0% (w 1989 r.) i 62,1% (w 1994 r.) ogółu społeczeństwa. Udział grupy w wieku poprodukcyjnym bardzo szybko wzrasta z 12,7% w 1989 r. do 15,0% w 1994 r. 'VV& Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym we Wrocławiu 22,9% 16429 t/s. zł 62,1% 1989 1994 przedprodukcyjny Ü poprodukcyjny BE produkcyjny Tych zmian nie odzwierciedlają sumaryczne współczynniki obciążeń ludności produkcyjnej (liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) gdyż wahały się one w granicach 61 do 62 osób w danym okresie. Starzenie się ludności potwierdzają inne współczynniki a mianowicie: - współczynnik obciążenia dziećmi, który w omawianym okresie zmniejszył się z 41 w 1989 r. do 37 dzieci w 1994 roku, - współczynnik obciążenia osobami starszymi, który wynosił odpowiednio 20 i 24 osoby w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, oraz - współczynnik starości - określający udział ludzi starych (w wieku powyżej 65 lat) w ogólnej liczbie ludności, który w 1989 roku wynosił 9,3 %, a w 1994 roku 11,9%. Starzenie się społeczeństwa miasta jest coraz większe co znajduje odzwierciedlenie w zawężaniu się podstawy piramidy wieku i może zagrozić procesowi zastępowalności pokoleń. Tak szybkie starzenie się społeczeństwa Wrocławia jest w pewnej mierze efektem II Wojny Światowej. Po zakończę-

8 niu wojny tereny Wrocławia były zasiedlane przez migrantów. Z ogólnych praw migracyjnych wynika że najbardziej podatni na migrację są ludzie młodzi. Dlatego też po wojnie Wrocław był miastem ludzi młodych a obecnie ludzie ci wchodzą w fazę starzenia się. \*'' y-\l ' MAŁŻEŃSTWA I ROZWODY " " '' 1-7'.../ ' Wiatach 1989-1994 zawarto we Wrocławiu 20,0 tys. małżeństw. Najwięcej małżeństw zawarto w 1989 r. 4,2 tys., tj. 20,9% ogólnej liczby zawartych małżeństw w badanym okresie, a najmniej zawarto w 1992 roku 3,0 tys. małżeństw tj. 14,7%. W latach tych następował stopniowy spadek liczby zawieranych małżeństw. Znajduje to odzwierciedlenie nie tylko w wielkościach bezwzględnych ale również w wielkościach względnych wyrażających liczbę zawieranych małżeństw w stosunku do liczby ludności. Tabl.5. Małżeństwa i rozwody Liczba małżeństw Liczba rozwodów Lata zawartych na 1000 ludności razem w tym w wieku powyżej 20 lat ogółem na 1000 ludności razem w tym w wieku powyżej 20 lat na 1000 zawartych małżeństw 1989... 4195 6,8 9,1 1458 2,3 3,2 347,6 1990... 3564 5,7 7,7 1227 1,9 2,6 344,3 1991... 3249 5,2 7,0 670 1,0 1,4 206,2 1992... 2954 4,8 6,3 991 1,5 2,1 335,5 1993... 2992 4,8 6,4 818 1,3 1,7 273,4 1994... 3080 4,9 6,5 883 1,4 1,9 286,7 Najczęściej stosuje się dwa współczynniki małżeństw, czyli liczba małżeństw na 1000 ludności ogółem i liczba małżeństw na 1000 ludności w wieku odpowiednim do zawierania małżeństw, za który przeważnie przyjmuje się wiek 20 lat i więcej. Oba te wskaźniki w latach 1989-1994 sukcesywnie malały. Pierwszy z nich maksymalną wartość przyjmował w 1989 roku, tj. 6,8 a minimalną w 1993 roku 4,8, natomiast drugi wynosił odpowiednio w 1989 roku 9,1 (maksymalna wartość w badanym okresie) i 6,3 w 1992 roku (minimalna wartość). Spadek wartości współczynników nie wynika ze zmniejszenia się liczby ludności, bowiem liczba ludności w badanym okresie utrzymywała się na podobnym poziomie, a liczba ludzi w wieku ponad 20 lat zwiększyła się, ale świadczy o kryzysie instytucji małżeńskiej. Związane jest to w dużej mierze z transformacją gospodarki narodowej. Obecna sytuacja materialna społeczeństwa nie sprzyja zakładaniu nowych rodzin, brak m.in. mieszkań i własnych źródeł utrzymania. Sytuacja na rynku mieszkaniowym jest bardzo niekorzystna dla młodych małżeństw. Z roku na rok maleje liczba oddawanych do użytku mieszkań. Ponadto te, które są oddawane do użytku są bardzo drogie i praktycznie niedostępne dla młodych ludzi bez pomocy zasobnych rodziców i chęci ich pomocy w tej kwestii. Młodzi ludzie borykają się jeszcze z drugim czynnikiem a mianowicie źródłem utrzymania. Pracodawcy preferują w swojej polityce zatrudnieniowej przyjmowanie do pracy ludzi młodych, zdolnych i bez zobowiązań rodzinnych. Głównie odnosi się to do kobiet, w których to przypadku założenie rodziny często wiąże się z wyłączeniem jej na pewien okres z aktywności zawodowej

ab..'.ni1 ;i 6 w związku z wychowywaniem dzieci. Z tego też względu ludzie młodzi często decydują się na życie w związkach nieformalnych. Ponadto zaczyna w Polsce a tym samym i we Wrocławiu funkcjonować model zakładania rodziny w wieku późniejszym jak i późnego macierzyństwa. Ludzie decydują się na małżeństwo i rodzicielstwo w wieku późniejszym dopiero po zapewnieniu sobie i przyszłej rodzinie odpowiednich warunków materialnych. Małżeństwa i rozwody we Wrocławiu Współczynnik na 1000 ludności 1989 1990 1991 1992 1993 1 994 0 małżeństwa ü rozwody W okresie 1989-1994 liczba rozwodów wynosiła 6,1 tys.. Na każde 1000 zawartych małżeństw w tym okresie przypadało przeciętnie 331 rozwodów, czyli co 3 małżeństwo się rozpadało. Wskaźnik natężenia rozwodów (liczba rozwodów na 1000 zawartych małżeństw) przyjmował wartości powyżej 300 w latach 1989, 1990 i 1991, w pozostałych latach wahał się między 200 a 300. Na takie kształtowanie się wskaźnika natężenia rozwodów wpływ miała przede wszystkim liczba rozwodów, gdyż liczba małżeństw w danym okresie wykazywała tendencje malejące. Wskaźniki rozwodów (liczba rozwodów na 1000 ludności i liczba rozwodów na 1000 ludności w wieku 20 łat i więcej) kształtowały się podobnie i wykazywały tendencję malejącą. Najwyższe wartości wskaźników odnotowano w 1989 roku odpowiednio 2,3 oraz 3,2, a najniższe w 1991 roku 1,0 i 1,4. URODZENIA I ZGONY ' b i ' - w Proces starzenia się społeczeństwa pogłębiany jest jeszcze poprzez zmiany postaw prokreacyjnych ludzi młodych. Zmiany związane z transformacją gospodarki powodują duże zmiany w świadomości ludzi a także wymuszają zmiany, zmniejszyła się liczba przedszkoli, żłobków, brak jest możliwości zabezpieczenia dzieciom opieki, mniejsza jest pomocy państwa i praktycznie brak jest zabezpieczenia socjalnego, zwłaszcza dla rodzin wielodzietnych. Sytuacja materialna społeczeństwa uległa znacznemu pogorszeniu. Sytuacja na rynku mieszkaniowym nie stwarza możliwości uzyskania przestrzeni życiowej dla młodych małżeństw. Wszystkie te wymogi i uwarunkowania gospodarki rynkowej nie sprzyjają w podejmowaniu decyzji o powiększaniu rodziny i praktycznie determinują postawy prokreacyjne.

Tabl, 6. Ruch naturalny ludności. Lata ogółem Urodzenia Zgony Przyrost naturalny wtym dziewczynki na 1000 ludności ogółem wtym niemowląt na 1000 ludności ogółem na 1000 ludności 1989... 6672 3274 10,8 5842 129 9,5 830 1,3 1990... 6526 3106 10,5 5958 100 9,6 568 0,9 1991... 6229 3030 10,0 6185 95 9,9 44 0,1 1992... 5689 2749 9,1 6087 88 9,8-398 -0,7 1993... 5610 2702 9,0 6075 82 9,7-465 -0,7 1994... 5698 2810 9,1 5978 100 9,6-280 -0,5 Uwidacznia się ten proces w stałym spadku liczby urodzeń w badanym okresie. W1989 roku we Wrocławiu urodziło się 6672 dzieci, a w 1994 tylko 5698 dzieci przyszło na świat. W przeciągu tych lat nastąpił spadek o 974 urodzenia tj. 14,6%. Do określania natężenia urodzeń najczęściej służą współczynnik rodności i płodności. Współczynnik rodności określa liczbę urodzeń w badanym okresie w stosunku do liczby ludności. W latach 1989-1994 największe natężenie urodzeń wystąpiło w 1989 roku i wynosiło 11 urodzeń na 1000 ludności, w kolejnych latach współczynnik rodności przyjmował coraz mniejsze wartości i w 1994 roku osiągnął wielkość 9 urodzeń na każde 1000 ludności. Wielkość współczynnika rodności w dużym stopniu zależy od struktury ludności według wieku i płci, a jak już wcześniej wykazano ludność miasta wyraźnie się starzeje. Decydujący wpływ na liczbę urodzeń ma liczba kobiet w wieku rozrodczym. Uwzględnia tę wielkość współczynnik płodności, który określa stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby kobiet będących w wieku rozrodczym, za który przyjmuje się wiek 15-49 lat. Współczynnik ten podobnie jak współczynnik rodności w decydującej mierze jest determinowany strukturą wiekową kobiet i dlatego w analizie omawianego zjawiska stosuje się cząstkowe współczynniki płodności wyrażające stosunek liczby urodzeń przez kobiety w określonym przedziale wiekowym do liczby kobiet w tym przedziale. Tabl.7. Urodzenia żywe na 1000 kobiet według wieku. Lata Ogółem (w wieku 15-49) W wieku 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 1989... 41,6 27,8 127,2 92,5 47,4 18,9 4,7 0,4 1990... 40,4 30,8 124,1 94,6 45,6 18,9 4,3 0,1 1991... 38,4 28,8 112,6 97,1 45,2 19,0 4,4 0,1 1992... 34,7 24,6 102,2 92,6 41,8 16,8 4,5 0,4 1993... 33,8 24,2 98,6 90,2 43,2 17,3 4,7 0,2 1994... 33,8 23,8 91,3 92,6 47,7 19,5 4,3 0,2 W ostatnich latach stale zmniejszają się wartości współczynników płodności. W 1989 roku ogólny współczynnik płodności we Wrocławiu wynosił 41,6 a najwyższą wartość przyjmował w grupie 20-24 lata -127,2. Obecnie ogólny współczynnik przyjmuje wartość 33,8 a w grupie wieku 20-24 lata tylko 91,3. Widać zauważalny proces przechodzenia od modelu wczesnego macierzyństwa do popularnego w krajach wysoko rozwiniętych późnego macierzyństwa. Wyraża się to poprzez wzrost współczynników płodności w starszych grupach wieku. W 1989 roku w grapie 30-34 i 35-39 wielkość tych współczynników wynosiła odpowiednio 47,4 i 18,9 a w 1994 wartości tych współczyn

ników kształtowały się na poziomie 47,7 i 19,5. Jest to pozytywna tendencja gdyż jest coraz mniej tzw. macierzyństwa z przypadku. Ponadto urodzenia rozpatrywane w kategoriach kolejności urodzenia dziecka dostarczają nam informacji o modelu rodziny w danym okresie. Struktura urodzeń według kolejności urodzenia dziecka świadczyć może m.in. o prowadzonej w danym okresie polityce. Struktura urodzeń żywych wg koiejnści urodzenia dziecka we Wrocławiu 1989 1990 1991 1992 1993 1994 H 1 @2 H 3 4 0 Si dalsze Zwiększył się udział dzieci urodzonych jako pierwsze z 45,9% w 1989 roku do 48,7% w 1994 roku. Znaczny spadek zanotowano w grupie dzieci rodzących się jako drugie, gdyż w 1989 roku udział tych urodzeń kształtował się na poziomie 37,1% a w 1994 wynosił już tylko 31,9%. W pozostałych grupach nie zauważa się występowania tendencji wzrostowych ani malejących i ich udział utrzymuje się na prawie takim samym poziomie. Taka struktura świadczy o tym, że zaczyna się zmieniać model rodziny. Ludzie planują swoje rodziny bardziej racjonalnie. O wielkości rodziny w decydującej mierze decyduje sytuacja materialna i możliwości finansowe rodziny. Staje się popularny model rodziny z jednym dzieckiem. Efektem takiego kształtowania się zjawiska może być w przyszłości wystąpienie braku zastępowalności pokoleń i zmniejszenie liczby ludności. Drugim podstawowym elementem decydującym o wielkości populacji są zgony. Liczba zgonów w omawianym okresie rosła w latach od 1989 roku (5842) do 1991 roku (6185), a następnie spadała by w 1994 roku osiągnąć wartość 5978 zgonów. Umieralność społeczeństwa miasta Wrocławia mierzona ogólnym współczynnikiem zgonów (liczba zgonów na 1000 ludności) jest dosyć wysoka i wahała się w badanym okresie od 9,4 w 1989 do 9,6 w 1994 roku z tym że najwyższą wartość wystąpiła w 1991 roku i wynosiła 9,9. Wysoki poziom umieralności jest efektem zmian jakie zaszły w strukturze ludności według wieku, czyli starzeniem się społeczeństwa jak i we wzroście umieralności związanej z chorobami cywilizacyjnymi. Jednak nie jesteśmy tego w stanie określić przy pomocy ogólnego współczynnika zgonów, gdyż nie precyzuje on procesu wymierania ze względu na fakt, że jest on uzależniony od struktury ludności według wieku. Najlepiej określa kierunki przemian omawianego zjawiska struktura zgonów według wieku.

Tabl. 8. Zgony według wieku. Lata a -w liczbach bezwzględnych b - w odsetkach W wieku Ogółem 0-4 5-14 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 lat i więcej 1989... -----a 5842 141 22 20 76 234 343 855 4151 b 100,0 2,4 0,4 0,3 1,3 4,0 5,9 14,6 71,1 1990... 5958 116 27 26 79 223 359 838 4290 b 100,0 2,0 0,5 0,4 1,3 3,7 6,0 14,1 72,0 1991... 6185 100 25 29 76 233 401 850 4471 b 100,0 1,6 0,4 0,5 1,2 3,8 6,5 13,7 72,3 1992... 6087 99 9 36 65 192 439 725 4522 b 100,0 1,6 0,1 0,6 1,1 3ß 7,2 11,9 74,3 1993... 6075 94 19 27 60 199 414 720 4542 b 100,0 1,5 0,3 0,4 1,0 3,3 6,8 11,9 74,8 1994..... 5978 112 15 26 43 167 424 641 4550 b 100,0 1,9 0,3 0,4 0,7 2,8 7,1 10,7 76,1 W latach 1989-1994 widać zauważalne przesunięcia w proporcjach zgonów w poszczególnych grupach wieku. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszanie się udziału w ogólnej liczbie zgonów ludzi młodych, tj. w wieku 0-19 lat, a zwłaszcza zgonów dzieci i niemowląt W1989 roku zgony dzieci w wieku 0-4 lat stanowiły 2,4% ogółu zgonów a w 1994 roku 2,2 %, w tym zgony niemowląt (czyli zgony dzieci w wieku poniżej 1 roku żyda) odpowiednio: 2,2% i 1,8%. W wyniku szybkiego starzenia się populacji wzrasta w dużym tempie udział zgonów w starszych grupach wieku. Natomiast wzrost udziału zgonów w ogólnej liczbie zgonów ludzi w wieku 30-39 i 40-49 lat jest efektem wzrostu zachorowań na choroby cywilizacyjne. Jest to zgodne z ogólnymi tendencjami światowymi, że wraz ze wzrostem postępu cywilizacyjnego, a zwłaszcza osiągnięć w dziedzinie medycyny z roku na rok zmniejsza się udział natężenia zgonów z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych oraz chorób układu oddechowego, natomiast stale zwiększa się z powodu chorób układu krążenia (zwłaszcza miażdżycy), nowotworów złośliwych a także zewnętrznych przyczyn urazów i zatruć. Tabl. 9. Zgony według przyczyn. Wyszczególnienie 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Ogółem... 5842 5958 6185 6087 6075 5978 w tym z powodu: Gruźlicy... 5 7 10 6 5 3 Nowotworów złośliwych... 1376 1407 1444 1445 1464 1467 Chorób układu krążenia... 3110 3191 3333 3239 3240 3216 w tym: ostry zawał serca... 308 365 347 312 326 295 choroby naczyń mózgowych.. 214 174 188 179 225 223 miażdżyca... 2170 2324 2355 2322 2286 2186 Przewlekłego zapalenia wątroby... 81 85 102 82 97 88 Zewnętrznych przyczyn urazów i zatruć 473 500 480 467 450 325 w tym: zabójstwa... 27 41 36 23 29 26 samobójstwa... 93 87 82 93 85 91 O; We Wrocławiu najczęściej ludzie umierają na choroby układu krążenia. W 1989 roku z tej przyczyny zmarło 3110 osób, tj. 53,2% ogółu zgonów a w 1994 roku 3216 osób, tj. 53,8% ogółu zgonów. W całym badanym okresie jest to najliczniejsza grupa przyczyn zgonów. Spośród chorób układu krążenia najczęstszą przyczyną zgonu jest

miażdżyca, w 1989 r. była ona przyczyną 2170 zgonów, tj. 69,8% zgonów na choroby układu krążenia, (37,1% ogółu zgonów we Wrocławiu) a w 1994 roku 2186 zgonów, tj. odpowiednio 68,0% zgonów na choroby układu krążenia i 36,6% ogółu zgonów. Wzrasta również udział zgonów z powodu nowotworów złośliwych. W 1989 roku 23,6% ogółu zgonów we Wrocławiu spowodowały nowotwory złośliwe a w 1994 roku - 24,5%. Praktycznie obecnie co czwarty zgon jest spowodowany przez nowotwory. Ponadto nieznacznie w badanym okresie zmniejszył się udział zgonów ze względu na zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć. W 1989 r. wynosił on 8,1% a w 1994 roku 5,4%. Jednak w grupie tej wzrasta udział zgonów spowodowanych zabójstwami i samobójstwami. W 1989 r. w grupie zgonów spowodowanych przez zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć 5,7% spowodowane było przez zabójstwa a 19,7% przez samobójstwa, natomiast w 1994 r. kształtowało się to odpowiednio na poziomie 8,0% w przypadku zabójstw i 28,0% z powodu samobójstw. 13 PRZYROST NATURALNY Kształtowanie się procesów rodności i umieralności determinuje proces reprodukcji ludności. Jednym z podstawowych wskaźników charakteryzujących proces reprodukcji jest przyrost naturalny, czyli różnica między liczbą urodzeń i zgonów w badanym okresie na danym terytorium. Przyrost naturalny we Wrocławiu w badanym okresie systematycznie malał. W latach 1989-1991 odnotowano dodatni przyrost naturalny, jednak na bardzo niskim poziomie (w 1989 roku 830 osób a w 1991 roku już tylko 44 osoby). W późniejszych latach we Wrocławiu występował ujemny przyrost naturalny, czyli liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń. Wartość przyrostu kształtowała się na poziomie od -398 w 1992 roku do -280 w 1994 roku. Taki systematyczny spadek przyrostu naturalnego spowodowany został w większym stopniu spadkiem liczby urodzeń niż wzrostem liczby zgonów. W podobny sposób jak wielkości bezwzględne kształtowały się wskaźniki przyrostu naturalnego na 1000 ludności, który maksymalną wartość przyjął w 1989 roku (1,3) a minimalną w 1993 roku (-0,7). Jednak sam przyrost naturalny nie określa nam dokładnie reprodukcji populacji. Bardziej miarodajnymi miernikami tego procesu są: - współczynnik dynamiki demograficznej, który wyraża stosunek liczby urodzeń do liczby zgonów w badanym roku, - współczynnik obrotu naturalnego ludności, który jest stosunkiem obrotu naturalnego (czyli sumy liczby zgonów i urodzeń) do liczby ludności, - współczynnik efektywności demograficznej, określany też jako współczynnik zastępowalności pokoleń, a jest to relacja przyrostu naturalnego do obrotu naturalnego, - współczynnikreprodukcji brutto, który wyraża nam średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej przypadającą na jedną kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym. Tabl. 10. Reprodukcja ludności. Lata dynamiki demograficznej obrotu naturalnego Współczynnik efektywności demograficznej reprodukcji brutto 1989... 1,142 1,8 7,2 0,770 1990... 1,095 1,9 4,5 0,772 1991... 1,007 0,4, * 9 arise*?»- 0,746 1992... 0,935 1,8-3,4 0,718 1993... 0,923 1,8-3,9 0,677 1994... 0,953 1,8-2,4 0,632

Współczynnik dynamiki demograficznej, odwrotnie jak współczynnik przyrostu naturalnego jest niezależny od bezwzględnej wartości składników przyrostu naturalnego, natomiast zależy od ich wzajemnych proporcji i określa nam reprodukcję ludności. : We Wrocławiu w trzech pierwszych latach badanego okresu poziom urodzeń przewyższał poziom zgonów, czyli mieliśmy do czynienia z rozszerzoną reprodukcją. Jednak poziom tego współczynnika jest bliski jedności czyli liczba ludności z tego tytułu bardzo nieznacznie wzrastała. Od 1992 roku we Wrocławiu występuje zawężona reprodukcja ludności, gdyż roczna liczba urodzeń nie kompensuje nawet rocznej liczby zgonów i w wyniku tego liczba ludności z tego tytułu maleje. Potwierdza to również współczynnik obrotu naturalnego, który utrzymuje się na niskim poziomie od 1,9 do 1,8 i nieznacznie jego wartość maleje. Współczynnik efektywności demograficznej w latach 1989-1991 kształtował się na poziomie powyżej zera czyli występowała w populacji Wrocławia zastępowalność pokoleń. Od 1992 roku wartość tych współczynników jest poniżej zera czyli populacja z tytułu ruchu naturalnego nie zapewnia sobie odnawialnośd. Potwierdza to również stale malejący współczynnik reprodukcji brutto. Wielkość tego współczynnika poniżej 1 informuje nas, że obecnie kobiety nie rodzą odpowiedniej liczby córek aby zapewnić w przyszłości zastępowalność pokoleń, czyli rodzi się mniej dziewczynek niż jest obecnie ich matek. MIGRACJE LUDNOŚCI Migracje są drugim obok przyrostu naturalnego czynnikiem wpływającym bezpośrednio na liczbę ludności jak i jej rozmieszczenie. Jednak w ostatnich latach znaczenie tego czynnika na przyrost liczby ludności we Wrocławiu znacznie się zmniejszyło. Największe nasilenie migracji w badanym okresie miało miejsce w 1989 roku później nastąpił do 1991 roku spadek liczby ludności napływającej do Wrocławia i migrującej z niego, by od 1992 roku ponownie nasilił się ten proces w wyniku oddziaływania przemian gospodarczych na rynku. Zauważa się ponowne zwiększanie się liczby osób napływających do miasta, co związane jest głównie z poszukiwaniem pracy. Natomiast zmniejszał się systematycznie w badanym okresie odpływ ludności z miasta. Tabl. 11. Migracje ludności. Lata razem Z miast Napływ Odpływ Saldo migracji ze wsi razem do miast na wieś za granicę ogółem z zagranicy wewnętrznej 1989... 8838 4706 4013 119 6472 3476 1836 1160 2366 3407 1990... 5767 3198 2424 145 5451 2767 1645 1039 316 1210 1991... 5666 3320 2108 238 5288 2885 1619 784 378 924 1992... 6022 3460 2223 339 4836 2725 1626 485 1186 1332 1993... 6894 4120 2455 319 4753 2360 1754 639 2141 2461 1994... 6516 4143 2108 265 4935 2351 1795 789 1581 2105 W badanym okresie z tytułu salda migracji liczba ludności Wrocławia wzrosła blisko o 8,0 tys osób. Wyjechało z Wrocławia 31,7 tys osób, a przybyło 39,7 tys osób. Z ogółu osób, które przybyły do Wrocławia 22,9 tys (57,8%) przybyło z innych miast, 15,3 tys osób (38,6%) ze wsi, a 1,4 tys osób (3,6%) z zagranicy. Natomiast ci którzy opuścili

nasze miasto głównie wyjechali do innych miast 16,6 tys osób (52,2%), następnie na wieś 10,3 tys osób (32,4%) oraz za granicę 4,9 tys osób (15,4%). PROCESY DEMOGRAFICZNE WE WROCŁAWIU NA TLE WYBRANYCH MIAST W POLSCE. 5- Tabl. 12. Ruch naturalny w wybranych miastach Polski. Wyszczególnienie Małżeństwa Urodzenia Zgony na 1000 ludności Przyrost naturalny Saldo migracji Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych Wrocław..... 1989 6,8 10,8 9,5 1,3 3,8 19,2 1992 4,8 9,1 9,8-0,7 1,9 15,3 1994 4,9 9,1 9,6-0,5 2,5 17,6 Warszawa.....1989 5,9 9,1 11,8-2,7 2,7 15,7 1992 4,9 82 12,1-3,9 42 13,2 1994 4,8 82 11,7-32 2,6 11,1 Gdańsk.....1989 6,8 12,1 9,1 3,0-1,6 15,2 1992 5,2 10,4 9,7 0,7 1,0 18,6 1994 5,7 10,7 9,3 1,4 0,9 27,7 Kraków..... 1989 6,2 11,8 10,5 1,3 1,4 13,0 1992 4,9 10,2 10,5-0,3 1,9 13,7 1994 5,1 9,7 10,2-02 2,0 15,8 Poznań..... 1989 6,6 11,8 11,6 0,2 0,6 15,3 1992 5,0 10,1 11,9-1,8-1,4 12,6 1994 5,0 9,4 11,5-2,1 1,8 12,8 W latach 1989-1994 ogólne kierunki zmian występujących w kształtowaniu się elementów ruchu naturalnego we Wrocławiu były zgodne z kierunkami zmian zachodzącymi w innych porównywalnych miastach w Polsce, z tym że inne było tempo tych zmian biorąc pod uwagę skrajne lata wybranego okresu, a mianowicie : - liczba zawieranych małżeństw na 1000 ludności spadła we Wrocławiu w większym stopniu niż w innych miastach; w badanym okresie wskaźnik ten zmniejszył się we Wrocławiu o 1,9 punkta, gdy w innych miastach o 1,1 pkt (Warszawa, Gdańsk, Kraków) i o 1,6 pkt (Poznań). - w przypadku wskaźnika urodzeń wyższe spadki odnotowano tylko w Krakowie (2,1 pkt) i Poznaniu (2,4 pkt). - współczynnik zgonów wzrósł we Wrocławiu o 0,1 punkta; w większym stopniu zwiększyła się umieralność tylko w Krakowie (o 0,3 pkt), w Warszawie i Poznaniu był taki sam wzrost, a w Gdańsku odnotowano spadek o 0,2 pkt. - konsekwencją takiego kształtowania się wskaźnika urodzeń i zgonów jest spadek wskaźnika przyrostu naturalnego z 1,3 % w 1989 roku do -0,5 % w 1994 roku, tj. o 1,8 pkt; taki sam spadek odnotowano w Krakowie, w Warszawie był niższy (0,8 pkt) ale w mieście tym już od kilku lat występuje ujemny przyrost naturalny, w Poznaniu wystąpił więksgr spadek (2,3 pkt) i również występuje już ujemny przyrost naturalny, tylko w Gdańsku występuje jeszcze dodatni przyrost naturalny mimo znacznego spadku o 1,6 pkt. Wrocław w porównaniu do innych miast charakteryzuje się dosyć dużym przyrostem liczby ludności z tytułu migracji, mimo ogólnego spadku wartości wskaźnika salda migracji o 1,3 pkt, wyższy wskaźnik salda migracji występuje jedynie w Warszawie, natomiast pozostałe miasta charakteryzują się niższymi wskaźnikami.

Komputerowy Serwis Informacji Statystycznej TEL. (0-71) 72 33 13 CZYNNY 24 GODZINY NA DOBĘ Serwis dostępny jest całą dobę: w godzinach 8.00-13.00 działa automat do obsługi faksów i jednocześnie przekazywane są komunikaty nagrane głosem. W godzinach 13.00-8.00 obsługiwane są transmisje modemowe. W ramach rozszerzania i unowocześniania oferty informacyjnej uruchomiono w Urzędzie w czerwcu br. Komputerowy Serwis Informacji Statystycznej dostępny dla każdego użytkownika wyposażonego w telefon z klawiaturą, tonową lub fax albo komputer z modemem. Użytkownik systemu, łącząc się przy pomocy telefonu z klawiaturą tonową lub faxu bądź komputera z modemem w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym (tek 72-33-13) może uzyskać mi in. informacje: - o klasyfikacji i nomenklaturach stosowanych przez GUS, - o sposobie korzystania z rejestru REGON, - o publikacjach statystycznych, - a także pobrać dane charakteryzujące aktualną sytuację społeczno-gospodarczą kraju, województwa wrocławskiego i Wrocławia. Program obsługujący Serwis działa automatycznie. Dzwoniąc na numer (0-71) 72-33-13 usłyszymy komunikat informujący o dalszym postępowaniu. Połączenie z Serwisem jest rejestrowane przez system. Użytkownik proszony jest o podanie nazwiska, miejscowości i hasła (przy pierwszym połączeniu), które w kolejnych połączeniach służy do identyfikacji użytkownika. * # * Kjzonołegle z wdrożeniem Komputerowego Serwisu Informacji Statystycznej w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym we Wrocławiu uruchomiona została automatyczna informacja tełefoniczna. (Dzwoniąc z tefefonu (z tarczą tuß klawiaturą) na nr (0-71) 44-20-71 wew. 265 uzyskać można podstawowe a a/z/mgymdaat i cat. "'S

' - J -... ' i i - -V,. -v.... V.. ' ' : V: : - - ' ' ' '. 1.(f - k. '. ''. -

if*