PALIWA STAŁE DLA ENERGETYKI (węgiel kamienny, węgiel brunatny, biomasa)

Roman Ney Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN PALIWA STAŁE DLA ENERGETYKI (węgiel kamienny, węgiel brunatny, biomasa) Wstęp Od dłuższego czasu dyskutuje się w Polsce problemy związane z rozwojem energetyki w aspekcie bezpieczeństwa energetycznego kraju. Pod tym terminem między innymi rozumie się zabezpieczenie pełnego pokrycia zapotrzebowania na energie zarówno w sensie ilościowym jak i jakościowym i co jest coraz bardziej ważne, z poszanowaniem środowiska. Chodzi więc także o to aby energetyka w Polsce rozwijała się zgodnie z filozofią zrównoważonego rozwoju (Ney 2002). W tym zakresie polska energetyka ma do odrobienia znaczne zaległości z okresu centralnego planowania gdy nie zwracano należytej uwagi na degradację środowiska, które między innymi była skutkiem działalności szeroko pojętej energetyki. Jeszcze w latach osiemdziesiątych ponad 70% energii pierwotnej pochodziło z węgla kamiennego i brunatnego, który w wielu przypadkach spalano bez sprawnych instalacji zmniejszających emisje gazów i pyłów. Inne paliwa wykorzystywane były w energetyce a szczególnie w elektroenergetyce w zakresie marginalnym. Szczególnie dotyczyło to również energii odnawialnej. W krajach Zachodniej Europy już w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia redukowano udział węgla w energetyce, w pierwszym okresie ropą naftową a następnie gazem ziemnym. Paliwa węglowodorowe emitują mniej gazów i pyłów, są sprawniejsze w przemianach energetycznych. Zwłaszcza gaz ziemny jest paliwem bardziej komfortowym i czystym ekologicznie. Należy tu podkreślić jeszcze i inne powody, które zachęcały w ubiegłych latach do przestawienia częściowej energetyki z węgla na paliwa węglowodorowe. W Zachodniej Europie w wielu krajach poza Niemcami, w latach wczesno siedemdziesiątych kończyły się zasoby węgla a równocześnie szybko rosły koszty jego wydobycia. Natomiast paliwa węglowodorowe były łatwo dostępne, również i z własnych złóż na morzu Północnym. Koszty pozyskiwania i importu tych paliw były stosunkowo przystępne z wyjątkiem okresów wojen na Bliskim Wschodzie. 1

W końcu ubiegłego wieku i na początku tego wieku sytuacja uległa zmianie. Nasiliły się konflikty na Bliskim Wschodzie, ceny ropy drastycznie zwiększyły się. Średnie ceny ropy w styczniu bieżącego roku kształtowały się na poziomie 45 USD za baryłkę. Można przewidywać jeszcze dalszy wzrost cen ropy do 50 USD a nawet jeszcze wyżej. Polska, która nie jest krajem silnym ekonomicznie prawie całe zapotrzebowanie na gaz i ropę naftową pokrywa importem z Rosji co ma pewne uzasadnienie historyczne a także kosztowe. Lecz nie jasna sytuacja w rosyjskim przemyśle naftowo-gazowym wymaga rozwiązania dostaw ropy i gazu także z innych krajów. Tym bardziej, że odczuwalne były w naszym kraju, głównie w przemyśle, przerwy w dostawach rosyjskiego gazu a także w mniejszym zakresie ropy naftowej. Właściwa dywersyfikacja importu ropy i gazu jest jednym z podstawowych zadań dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Niestety, dotychczasowe ekipy rządowe nie potrafiły rozwiązać tego zadania i pozostaje ono dalej aktualne. Na tym tle winna być zrealizowana polityka wykorzystywania węgla w energetyce, tym bardziej, że Polska posiada znaczne zasoby tego surowca. W początkowych latach transformacji zbyt dużo głosów było na rzecz wyraźnej rezygnacji w energetyce z węgla a zastępowanie go gazem ziemnym. Czas zweryfikował te poglądy. Nie uwzględniono bowiem całej złożoności problemu, począwszy od jego uwarunkowań społeczno-ekonomicznych a skończywszy na szerokim kontekście zmieniających się warunków politycznych w skali georegionalnej. Subsydiowanie węgla gazem ziemnym, a także częściowo energią ze źródeł odnawialnych, jest wskazane ze względów ekologicznych lecz w naszych warunkach winien to być proces wyważony i rozłożony w czasie. Dokonany w Polsce w trakcie transformacji w 1988 r. proces ograniczenia zużycia węgla z 159,4 mln toe do 83,1 mln toe w 2003 r. miał swoją przyczynę w transformacji przemysłu. Między innymi polegała ona na ekonomicznym ograniczaniu produkcji w przemyśle ciężkim na rzecz przemysłów materiało- i energooszczędnych. W sektorach nieprzemysłowych wystąpiła stosunkowo duża zdolność do oszczędnego zużywania energii. To wszystko razem spowodowało spadek globalnego jej zużycia z 5386 PJ w 1988 r. do 3901 PJ w 2003 r. przy systematycznym wzroście Produktu Krajowego Brutto. Równocześnie należy podkreślić, że zakończyły się przerwy w dostawach prądu elektrycznego z powodu jego braku. Tak samo nie ma kolejek po paliwa do samochodów. Ale ta zrównoważona podażą i popytem sytuacja energetyczna nie powinna opóźniać zasadniczych rozstrzygnięć w gospodarce energetycznej szczególnie w aspekcie przyszłości. 2

Jednym z tych rozstrzygnięć jest pozycja na przyszłość węgla w energetyce. Węgiel kamienny i brunatny jest naszym wielkim bogactwem narodowym. Zobowiązuje to nas do racjonalnego gospodarowania tym bogactwem, które powinno być również dostępne przyszłym pokoleniom (Ney 2004). Poza węglem pewną rolę w paliwach stałych dla energetyki w tym również dla elektroenergetyki może odegrać biomasa. Biomasę należy jednak traktować jako paliwo głównie dla energetyki lokalnej i rozproszonej zarówno dla wytwarzania ciepła jak i energii elektrycznej. Rozpoczęto wykorzystywanie biomasy głównie drewna w różnej formie w procesach współspalania również w energetyce zawodowej. Należy jednak przewidywać, że wykorzystanie biomasy w elektroenergetyce zawodowej i zawodowym ciepłownictwie będzie w najbliższej przyszłości raczej marginesowe. Zasoby węgla Polska w Unii Europejskiej jest obok Niemiec krajem o największych zasobach węgla kamiennego i brunatnego (Tabl. 1). Zasoby węgla kamiennego W Polsce obecnie węgiel kamienny eksploatowany jest w dwóch zagłębiach a to Górnośląskim Zagłębiu Węglowy, (GZW), które należy do najstarszych w Europie i Lubelskim Zagłębiu Węglowym (LZW). To drugie zostało odkryte i udokumentowane po 1945 r. Należy nadmienić, że południowo-zachodnia część GZW leży już na terytorium Czech. Tam też prowadzona jest eksploatacja węgla. Do niedawna eksploatowano też węgiel kamienny w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym (DZW). Kończące się tam jego zasoby i trudne warunki eksploatacji spowodowały zamknięcie kopalń. Główne wydobycie węgla kamiennego ma miejsce w GZW, natomiast w LZW znajduje się tylko jedna kopalnia. W zasobach przemysłowych (reserves) udział węgla kamiennego wynosi obecnie 91,6% natomiast w zasobach bilansowych (resources) jest tylko nieznacząco niższy (Tabl. 2). 3

Wysoki jest też udział węgla kamiennego w zasobach prognostycznych ale znacząco niższy co jest rezultatem oceny a nie materialnego stwierdzenia w wyniku poszukiwań geologicznych (Tabl. 3). W tym miejscu należy podkreślić, że zasoby prognostyczne upoważniają jedynie do prowadzenia poszukiwań geologicznych w żadnym przypadku nie mogą one być podstawą do planowania działalności gospodarczej. Natomiast obszary, które są prognozowane jako przyszłe złoża jeżeli przewidywane jest występowanie w nich zasobów bilansowych kopalin (węgla) winny być chronione przed inwestycjami powierzchniowymi mogącymi uniemożliwić wydobywanie tam kopalin. Niestety jest to słaba strona gospodarowania przestrzenią w Polsce również w stosunku do obszarów w których udokumentowano złoża kopalin w kategoriach bilansowych. Z gospodarczego punktu widzenia ważne jest aby właściwie oceniać jaka ilość węgla kamiennego może być w Polsce wydobyta na powierzchnie przy uwzględnieniu uwarunkowań geologiczno-górniczych, technologicznych i ekonomicznych. Przy kwalifikowaniu zasobów węgla do wyższych kategorii, co następuje na podstawie ich rozpoznania to znaczy, od zasobów prognostycznych do zasobów operatywnych, znaczna część tych zasobów pozostaje w złożu ponieważ z różnych powodów nie może być wydobyta na powierzchnie. Takie czynniki jak: mała grubość pokładów, niska jakość węgla, skomplikowane warunki zalegania złoża lub jego części, duże zagrożenia naturalne, nieefektywna organizacja pracy kopalni, generują duże koszty eksploatacji co z kolei powoduje pozostawienie w złożu pokładów trudniejszych w eksploatacji oraz konieczność ograniczenia eksploatacji w obszarach o dużych szkodach górniczych. To powoduje nieraz znaczne straty w udokumentowanych zasobach. Na podstawie dotychczasowego doświadczenia w polskim górnictwie węglowym szczególnie w ostatnich 30 latach jego działalności, a także po przeanalizowaniu szeregu parametrów granicznych można ocenić ile węgla można wydobyć z zasobów bilansowych na powierzchnie. Jednym z ważnych parametrów granicznych jest cena węgla na rynku światowym. Jest ona zmienna w czasie. Obecnie jest to cena korzystna dla węgla kamiennego w Polsce. W ostatnich latach takie analizy zasobów węgla zostały wykonane i opublikowane (Ney 1998, 2001, Darski, Kicki, Sobczyk 2001). Ponieważ pewne uwarunkowania ulegają zmianie w czasie, powinno się co kilka lat dokonywać oceny realności wydobycia węgla z udokumentowanych jego zasobów. Do oceny przyjmujemy zasoby przemysłowe i zasoby bilansowe. Zasoby przemysłowe wykazane w Bilansie Zasobów...(2004) na koniec 2003 roku wynosiły 7102 Mton. Natomiast w zasobach bilansowych w tym zestawieniu znajduje się 43 122 Mton węgla kamiennego. W tym w złożach zagospodarowanych 15 971 Mton. W 4

złożach niezagospodarowanych znajduje się 27 086 Mton zasobów bilansowych węgla kamiennego (Tabl. 5). Udokumentowanie w nich zasobów przemysłowych będzie wymagało dalszych prac dokumentacyjnych a często w złożach o skomplikowanej budowie także robót górniczych. Z tych 43 122 Mt zasobów bilansowych w GZW znajduje się 3 368 Mton węgla a w Zagłębiu Lubelskim 9 255 Mton, w tym w jednej tam czynnej kopalni Bogdanka znajduje się 330 Mton zasobów przemysłowych (Tabl. 4). Nie wzięto pod uwagę zasobów bilansowych w złożach w których eksploatacji zaniechano. Są to zasoby bilansowe w ilości 66 Mton. Interesującym jest ile węgla można będzie wydobyć na powierzchnie z zasobów przemysłowych biorąc pod uwagę różne czynniki, które decydują o jego realnym wydobyciu. Do tych czynników należą jakość zasobów (grubość pokładów, jakość węgla itp.), warunki geologiczno-górnicze, zagrożenia naturalne, infrastruktura zlokalizowania na powierzchni (obszary zabudowane, drogi, koleje, instalacje przemysłowe itp.) a także czynniki ekologiczne. Ważna jest również zgoda samorządów i mieszkańców. W oparciu o dotychczasowe doświadczenia wiemy, że z zasobów przemysłowych jedynie około 77% przechodzi do zasobów operatywnych. Tak więc z udokumentowanych w kopalniach czynnych 7 088 Mt zasobów przemysłowych do zasobów operatywnych przejdzie jedynie 4 961 Mt węgla. Z tego przy stratach eksploatacyjnych wynoszących średnio 22% na powierzchnie będzie wydobyte około 3 869 Mt węgla kamiennego (Tabl. 5). Można zatem przyjąc, że przy rocznym wydobyciu wynoszącym 100 Mt węgla kamiennego, który znajduje się w czynnych kopaniach zasoby tych kopalń wystarczą na około 38-40 lat. W międzyczasie w kilkunastu kopalniach zasoby węgla skończą się ponieważ zostaną wyeksploatowane. Ubytek tych kopalń nie będzie mógł być pokryty przez inne czynne kopanie, zajdzie więc konieczność budowy nowych kopalń co winno wynikać z polityki energetycznej Państwa. Jest i inne rozwiązanie polegające na stopniowym ograniczeniu wydobycia węgla kosztem jego eksportu lub zużycia krajowego. Rozstrzygnięcie będzie tu konieczne. W Polsce znajdują się jeszcze znaczne zasoby bilansowe węgla kamiennego w obszarach zarówno GZW jak i LZW, które dotychczas są niezagospodarowane. Jest to w sumie 27 086 Mt tego surowca (Tabl. 5). Część tych zasobów będzie mogła być w przyszłości zagospodarowywana i eksploatowana. Z tych zasobów będzie mogło być wydobyte na powierzchnie jednak tylko około 4 977 Mton (Tabl. 5). Należy podkreślić, że w przyszłości budowa każdej nowej kopalni będzie jednak trudniejsza ze względów na różne ograniczenia środowiskowe. Częściej będą się pojawiały również ograniczenia wynikające z komplikacji geologiczno-górniczych łącznie z zagrożeniami naturalnymi. Bowiem na ogół będziemy mieli 5

do czynienia z udostępnieniem złóż występujących w trudniejszych warunkach geologicznogórniczych, a także często mających bardziej zanieczyszczony węgiel o niższej wartości opałowej. Dotyczy to szczególnie wschodniej części GZW a także niektórych złóż w LZW. Dlatego też współczynniki transformacji węgla do wyższych kategorii przyjęte w tym rachunku są ostrzejsze. Jak wynika z przedstawionej projekcji zasoby węgla kamiennego znajdujące się obecnie w złożach niezagospodarowanych mogą wystarczyć w przybliżeniu na dalsze 50 lat wydobycia, przy założeniu 100 Mt wydobycia corocznego tego surowca. W zasobach węgla kamiennego czynnych kopalń znajduje się 31% węgli koksowych, które przeznaczone sa na produkcję koksu. Znajdują się one głównie w Jastrzębskiej Spółce Węglowej to znaczy w południowo-zachodniej części GZW. Charakterystyka węgli kamiennych znajdujących się w zasobach przemysłowych kopalń czynnych przedstawiona jest w Tabl. 6. Polskie węgle kamienne należą do średniej i wysokiej klasy węgla w porównaniu do węgli światowych. Ilościowo przeważa klasa średnia. Zasoby węgla brunatnego Polska jest średnio zasobna w złoża węgla brunatnego. Złoża te występują w południowo-zachodniej i środkowej części kraju. Obecnie kopalnie tego surowca czynne są w trzech głównych obszarach: turoszowskim, konińskim i bełchatowskim. Niewielkie ilości węgla brunatnego eksploatowane są jeszcze w kopalni Sieniawa w woj. Lubuskim (35 tys. ton w 2003 roku). Stan zasobów bilansowych i przemysłowych przedstawiony jest w Tabl. 7. Obecnie w eksploatacji znajduje się 9 złóż oraz na jednym złożu budowana jest odkrywka. Jest to złoże Szczerców satelitarne w stosunku do Bełchatowa. Największe zgrupowanie odkrywek w których eksploatowany jest węgiel brunatny znajduje się w zagłębiu konińskim, odkrywki: Adamów, Koźmin, Lubstów, Pątnów III i IV oraz Władysławów. Następnym obszarem wydobycia węgla brunatnego jest zagłębie turoszowskie, w którym jest obecnie czynna kopalnia Turów. Obok kopalń czynnych znaczne zasoby węgla brunatnego zostały udokumentowane w szesnastu złożach, których łączne zasoby w kategoriach bilansowych wynoszą 11,8 mld ton. Część wstępnie rozpoznawanych złóż o łącznych zasobach bilansowych wynoszących 3,6 mld ton znajdujących się w tak zwanym rowie poznańskim będzie wyłączona z ewentualnej przyszłej eksploatacji ze względów ekologicznych. 6

Rozpoznanie geologiczne perspektywicznych obszarów dla występowania węgla brunatnego wskazuje na znaczne prognostyczne zasoby tego surowca, które w przyszłości mogą być udokumentowane w kategoriach bilansowych (Tabl. 3). Wydobywany węgiel brunatny w Polsce charakteryzują się zawartością siarki w granicach 0,25 0,74% zapopieleniem 6,5 17,9% oraz wartością opałową 8 575 10 397 kj/kg. Węgiel brunatny prawie w całości przeznaczony jest na paliwo w elektrowniach, w których wytwarza się około 35% produkowanej w Polsce energii elektrycznej. Wydobycie węgla brunatnego na większą skalę rozpoczęto w Polsce po Drugiej Wojnie Światowej wychodząc od kilkudziesięciu ton do ponad 60 Mton obecnie. Apogenum wydobycia przypada na lata osiemdziesiąte gdy w 1988 r. wydobyto 73,5 Mton tego surowca. Udokumentowane zasoby bilansowe węgla brunatnego zabezpieczają jego wydobycie na obecnym poziomie na około 100 lat oczywiście po wybudowaniu nowych kopalń. Węgiel brunatny w Polsce jest więc perspektywicznym paliwem dla wytwarzania energii elektrycznej. Biomasa Biomasa jest szerokim pojęciem ale w aspekcie energetyki odnawialnej największe znaczenie mają następujące jej formy: drewno pozyskiwane z lasów, odpady z przemysłu drzewnego a także odpady pozyskiwane z zabiegów hodowli lasu i wyrębów, ograniczone odpady rolnicze w tym słoma, gnojowica i obornik te ostatnie przetwarzane są na biogaz, nasiona roślin oleistych i innych przetwarzane na paliwa głównie oleje, produkty rolnicze przetwarzane na alkohol etylowy, drewno pochodzące z tak zwanych lasów energetycznych czy specjalnych upraw szybko rosnących krzewów głównie różnych odmian wiklin i wierzby. W Polsce założono już pierwsze plantacje tych krzewów i bada się obecnie efektywność energetyczną tego surowca. Jednakże jeżeli chodzi o elektroenergetykę systemową w najbliższej perspektywie może być wykorzystywane głównie drewno i różne jego odpady. Inne formy biomasy winny być wykorzystywane głównie w energetyce rozproszonej i w tak zwanej energetyce indywidualnej. 7

Na większą skalę niż dotychczas można będzie produkować oleje napędowe i benzynę na bazie niektórych produktów rolniczych. Wykorzystywanie biomasy w energetyce stabilizuje emisje dwutlenku węgla, ponieważ w trakcie spalania emitowany do atmosfery węgiel w postaci CO 2 jest w tej ilości w jakiej został asymilowany przez rośliny z atmosfery w procesie fotosyntezy. Biomasa na ogół zawiera małe ilości siarki 0,01 0,1 %, co rozwiązuje problem odsiarczania spalin. Natomiast nie wystarczająco zbadane jest występowanie w niektórych formach biomasy pierwiastków ciężkich, które w trakcie spalania pozostają w popiołach oraz emitowane są do atmosfery wraz z spalinami. Polska posiada dość znaczne zasoby biomasy, której realne ilości do ekonomicznego pozyskania nie były dotychczas dokładnie określone. Orientacyjnie zasoby biomasy do ekonomicznego pozyskania w Polsce w ciągu roku mają wartość energetyczną rzędu 280 PJ (Tabl. 8). Gdyby jednak rozwinąć na dużą skalę uprawy energetyczne także w formie lasów energetycznych oraz biomasy na paliwa silnikowe zasoby biomasy znacząco wzrosną. Należy jednak podkreślić, że w stosunku do kopalnych surowców energetycznych nieprzetworzone formy biomasy charakteryzują się stosunkowo niską wartością opałową i dużymi nakładami na ich pozyskiwanie i transport. Z drugiej strony spalanie biomasy w energetyce w niewielkim stopniu obciąża środowisko. Należy nadmienić, że w trakcie transformacji wyraźnie wzrosło zużycie drewna i jego odpadów w szeroko rozumianej energetyce do tego stopnia, że w wielu obszarach kraju lasy nie mają już rezerwy drewna opałowego. Dlatego też zużycie drewna i jego odpadów w ostatnich latach jest ustabilizowane. Postulowane czasem dokładne czyszczenie lasów z różnych form drewna odpadowego, jest sprzeczne z zasadami zrównoważonej gospodarki leśnej, i nieefektywne ekonomicznie. Przeprowadzona ocena ekonomicznej odległości transportu biomasy do miejsca jej wykorzystania wskazuje, że jest to celowe na maksymalną odległość 50 km. Potwierdzają to również doświadczenia Finlandii. Pomimo tych uwag można ocenić, że wykorzystanie biomasy ma w Polsce uzasadnienie ekologiczne i w wielu przypadkach również ekonomiczne. Równocześnie można wyrazić pogląd, że pierwszeństwo w energetycznym wykorzystaniu biomasy będzie należało do energetyki rozproszonej i indywidualnego ogrzewnictwa. W pewnych przypadkach jest to również uzasadnione w energetyce systemowej w technologii współspalania (Mirowski, Wielgosz 2004). 8

Nie bez znaczenia dla zużywania biomasy w energetyce jest także wprowadzony w Polsce obowiązek zakupu energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Wnioski końcowe Udokumentowane w Polsce zasoby węgla kamiennego zarówno w obrębie obszarów górniczych kopalń czynnych jak i złożach rezerwowych wynoszą około 43,1 mld ton, z tego w złożach czynnych jest ich około 15,9 mld ton. Pozostałe 29,7 mld ton zostało udokumentowane w obszarach rezerwowych (Tabl. 4) Z tych zasobów bilansowych można będzie wydobyć na powierzchnie około 8,8 mld ton węgla. Po dokładniejszym rozpoznaniu może się okazać, że w części obszarów rezerwowych z różnych przyczyn nie będzie możliwa eksploatacja węgla. Po dokonaniu oceny zarówno udokumentowanych zasobów w obszarach rezerwowych a także stanu zagospodarowania powierzchni, można przyjąć, że ilość węgla, którą będzie można wydobyć na powierzchnię będzie wynosiło około 4,9 mld ton. Łącznie z węglem z czynnych obecnie kopalń będzie to około 8,7 mld ton. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że przyjmując wydobycie węgla kamiennego na poziomie 80 100 mln ton zasoby tego surowca wystarczą na około 90 75 lat. Należy zwrócić uwagę na konieczność racjonalnej gospodarki złożem w imię zasad zrównoważonego rozwoju. Zasoby węgla brunatnego udokumentowane w kategorii przemysłowej przy obecnym poziomie jego wydobycia wynoszącym nieco poniżej 60 mln ton (57-59) wystarczą na około 30 lat. Można wydobycie węgla brunatnego wyraźnie przedłużyć do około 80 100 lat budując na złożach rezerwowych nowe kopalnie. Biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego a w tym również bezpieczeństwa w zakresie odpowiedniej podaży energii elektrycznej, posiadane zasoby węgla i ich eksploatacja winny temu służyć. Należy zauważyć, że kraje, które posiadają znaczne zasoby węgla rozwój swojej elektroenergetyki opierają głównie na węglu. Istnieją ograniczenia możliwość większego niż dotychczas wykorzystania biomasy jako paliwa dla wytwarzania energii elektrycznej. Tabl. 1. 9

Zasoby bilansowe (resources) węgla w Unii Europejskiej w 2003 r. (Mt) 1) Kraj Węgiel kamienny Węgiel brunatny Anglia 1000 - Austria - 30,5 Czechy 8500 9500 Francja 99 - Grecja - 6500 Hiszpania 4200 80 Niemcy 56 000 77600 Polska 45 379 13860 Słowacja - 698 Węgry - 9031 1) Wg. European Union Energy and Transport in Figures, Eurostat 2003 uzupełnione Tabl 2 Zasoby kopalnych surowców energetycznych w Polsce (stan na 2003 rok) 1) Surowce Węgiel kamienny (mln ton) Węgiel brunatny (mln ton) Ropa naftowa (mln ton) Gaz ziemny (mld m 3 ) Zasoby przemysłowe (reserves) Bilansowe (resources) W Toe W Toe jednostkach mln % jednostkach Mln % rzeczywistych rzeczywistych 7102 4428 91,6 43122 27443 90,2 1635 338 6,9 13684 2835 9,3 12,6 12 0,2 15,2 15 0,04 80,5 66 1,3 152,6 125 0,5 Ogółem - 4834 100,0-30418 100,0 1) Wg. Bilansu Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce (MŚ, PIG, 2004) 10

Tabl. 3 Zasoby prognostyczne kopalnych surowców energetycznych w Polsce Surowce Zasoby prognostyczne w jednostkach Mtoe % rzeczywistych Węgiel kamienny 45000 70000 27000 35000 77,6 78,7 (Mt) Węgiel brunatny 35000 41000 7245 8487 20,8 19,1 (Mt) Ropa naftowa 250 300 250 300 0,7 0,7 (Mt) Gaz ziemny (Md m 3 ) 400 800 328 656 0,9 1,5 Ogółem - - 34823-44443 100,0 Tabl. 4. Udokumentowane zasoby węgla kamiennego w Polsce w Mton Wyszczególnienie Zasoby ogółem w tym: - w złożach zagospodarowanych - w złożach niezagospodarowanych Zasoby ogółem w tym: - w złożach zagospodarowanych - w złożach niezagospodarowanych Zasoby Bilansowe Zagłębie Górnośląskie 33868 15370 18431 Zagłębie lubelskie 9255 600 8655 Przemysłowe 6772 6757-330 330-11

Zasoby ogółem w tym: - w złożach zagospodarowanych - w złożach niezagospodarowanych Polska 43122 15971 29785 7102 7088 - Tabl. 5 Projekcja węgla kamiennego do wydobycia (w Mt) Wyszczególnienie Ze złóż zagospodarowanych Ze złóż niezagospodarowanych Razem Kategorie zasobów Bilansowe Przemysłowe Operatywne Wydobyty węgiel Bilansowe Przemysłowe Operatywne Wydobyty węgiel Łącznie do wydobycia Współczynniki przekwalifikowania Wynik (Ilość węgla) - 15 971 0,444 7088 0,700 4961 0,780 3869-27 086 0,350 9480 0,700 6636 0,750 4977-8846 12

Tabl. 6. Syntetyczna charakterystyka węgla kamiennego w zasobach przemysłowych czynnych kopalń Przeznaczenie węgla Węgle energetyczne 68,7% Węgle koksowe 31,0% Węgle pozostałe (np. antracyt) 0,3% Grubość pokładów Poniżej 1,5 m 27,1% Od 1,5 do 3,0 m 43,0% Powyżej 3,0 m 29,1% Zasiarczenie węgla Poniżej 0,8% 48,0% Od 0,8 do 1,5% 35,0% Powyżej 1,5% 17,0% Wartość opałowa Poniżej 18000 kj 0,24% Od 18000kJ do 25000kJ 27,95% Powyżej 25000 kj 71,81% Tabl. 7. Udokumentowane zasoby węgli brunatnych w Polsce w Mton (stan na 2003 rok) Wyszczególnienie Zasoby Bilansowe Przemysłowe Zasoby ogółem 13684 1635 w tym: w złożach zagospodarowanych i w udostępnieniu 1838 1599 w złożach niezagospodarowanych 11836 35 13

Tabl. 8. Orientacyjne zasoby biomasy w Polsce (w cyklu rocznym) Surowiec Potencjał energetyczny (PJ) Drewno z lasów i przemysłu drzewnego 75 Słoma i inne odpady 120 Biogaz 39 Biopaliwa 48 Razem 282 Literatura [1] Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce. Warszawa 2004. [2] Darski J., Kicki J., Sobczyk E.J. 2001 Raport o stanie gospodarki zasobami złóż węgla kamiennego. Studia, Rozprawy, Monografie. Nr 85, Wyd. IGSMiE PAN [3] Mirowski T., Wielgosz G., 2004 Wykorzystanie węgla i biomasy w elektrowni Stalowa Wola. Polityka Energetyczna. t. 7 zesz. specjalny [4] Ney R., 1998 Bezpieczeństwo energetyczne Polski a gospodarka zasobami węgla kamiennego. Gosp. Surowcami Mineralnymi. T. 14. z. 4. Wyd. IGSMiE PAN [5] Ney R., 2002 The Sustainable Development of the Polish Energy Sector. Energex 2002 The Inter. Energy Conference, Cracow. Polnad [6] Ney R., 2004 Ocena zasobów, wydobycia I zużycia węgla kamiennego i brunatnego w UE i Polsce. Międzynarodowa Konferencja: Przyszłość węgla w gospodarce świata i Polski. PKŚRE i Górn. Izba Przemysłowo-Handlowa. Katowice. 14