Zakiszanie pasz Zakiszanie pasz polega na poddaniu zakiszanej masy procesowi fermentacji. Zasadniczo jest to fermentacja mlekowa, jednak towarzyszą jej także niepożądane fermentacje: octowa, propionowa i masłowa. W wyniku fermentacji gromadzi się w kiszonkach kwas mlekowy i niewielkie ilości kwasu octowego, które konserwują pasze przez zakwaszenie i hamują procesy życiowe szkodliwych drobnoustrojów, takich jak: bakterie kwasu masłowego, bakterie gnilne i pałeczki okrężnicy. Fermentacja mlekowa zachodzi w warunkach beztlenowych, w temperaturze 25-35 C i przy wilgotności 65-75%. Proces ten zachodzi wtedy, kiedy w zakiszanym materiale jest odpowiednia ilość cukrów, tzn. zapewniająca wytworzenie takiej ilości kwasu mlekowego, aby obniżyć ph kiszonki do 4,2 (minimum cukrowe). O stopniu przydatności pasz do zakiszania decyduje przede wszystkim zawartość węglowodanów i białka. Stopień przydatności do zakiszania Pasze łatwo zakiszające się Pasze trudno zakiszające się Pasze nie zakiszające się Przydatność różnych pasz do zakiszania Zawartość składników o istotnym znaczeniu wysoka zawartość cukrów i niska zawartość białka wysoka zawartość białka i niska zawartość cukrów bardzo wysoka zawartość białka i niska zawartość cukrów Pasze kukurydza, słonecznik, zrzynki buraków cukrowych i pastewnych, kapusta pastewna, zielonki z żyta i owsa, korzenie buraków pastewnych, ziemniaki parowane, dynia, wywar gorzelniany i wysłodki buraczane koniczyna czerwona i biała, mieszanki traw z roślinami motylkowatymi, poplony z przewagą roślin strączkowych, łęty ziemniaczane zielonka z lucerny, niektóre chwasty - takie jak komosa i pokrzywa
Kiszonki stanowią podstawę zimowego żywienia bydła. Szczególne znaczenie mają: kiszonka z traw, z mieszanek traw z koniczyną i kiszonka z kukurydzy. Jakość kiszonki z traw zależy od zawartości białka i energii, składu botanicznego runi, nawożenia i czasu kłoszenia. Kiszonka z traw jest dobrym źródłem zarówno białka (14-17%), jak i energii (powyżej 6 MJ NEL). Zawartość włókna w świeżej trawie powinna kształtować się na poziomie 22-24%, a w kiszonce 23-26%. Nie należy kosić traw zbyt późno, ponieważ obniża się w nich zawartość składników odżywczych, a zwiększa zawartość włókna (0,5% na dzień). Wysokość koszonych traw powinna kształtować się w granicach 30 cm, a czas optymalnego koszenia musi być krótki - 3-5 dni, natomiast w przypadku traw z wsiewką koniczyny 7-10 dni. Traw nie wolno kosić zbyt nisko, ponieważ zwiększa to zanieczyszczenie ziemią, co sprzyja rozwojowi bakterii kwasu masłowego, bakterii Clostridium i powoduje niszczenie właściwego składu botanicznego łąki. Potwierdzeniem zanieczyszczenia zakiszanej masy jest zawartość popiołu. Nie powinna być wyższa niż 10%. Można to ocenić wykonując prostą próbę w gospodarstwie. Do wiadra wlewamy 3/4 wody, wkładamy 3-4 kg kiszonki i mieszamy. Wyjmujemy kiszonkę i obserwujemy, co pozostało. Jeżeli w kiszonce znajdują się zanieczyszczenia, niestety znajdą się one także w żołądku karmionego nią zwierzęcia. Zawartość suchej masy w zakiszanych trawach powinna wynosić 35-40%. Zapewnia to wysoką koncentrację cukrów i optymalne warunki do produkcji kwasu mlekowego. Aby uzyskać taką zawartość suchej masy, należy zielonkę podsuszyć przez 1 dzień przy dobrej pogodzie, odwracając jeden raz. Wartość kiszonki z kukurydzy zależy przede wszystkim od zawartości w niej kolb. Można wyróżnić dwa kierunki produkcji kiszonki z kukurydzy. Pierwszy to kiszonka średniej jakości, produkowana z późnych odmian kukurydzy, sianych gęsto i zbieranych w mlecznowoskowej dojrzałości ziarna. Drugi to kiszonka wysokoenergetyczna, uzyskana z wczesnych i średnio-wczesnych odmian, wysiewanych rzadko i późno zbieranych. Jakość kiszonki z kukurydzy zależy także w dużym stopniu od techniki zbioru. Kukurydza zbierana w dojrzałości woskowej - pełnej wymaga pocięcia na odcinki długości ok. 0,5-1 cm, a przy zbiorze w dojrzałości mlecznej 1-2,5 cm. Na jakość ma też wpływ dokładność rozdrobnienia łodyg, liści i ziarna. Kiszenie przebiega wtedy sprawniej i z mniejszymi
stratami. Podniesienie wysokości ścinania do 40 cm nad ziemią, można poprawić wartość paszową kiszonki o ok. 10%. Należy jednak liczyć się ze zmniejszeniem plonu i trudnością w zagospodarowaniu ścierniska. Straty przy różnych sposobach kiszenia zielonej masy (w %) Sposób kiszenia Straty w % suchej masy białka strawnego karotenu Kiszenie w silosach przejazdowych 10-30 10-20 10-15 Kiszenie w gazoszczelnych silosach wieżowych 5-8 2-2,5 50-65 Dobra kiszonka powinna charakteryzować się swoistym, lekko chlebowym, przyjemnym, nieostrym zapachem. Jej barwa powinna być zbliżona do barwy surowca wyjściowego z odcieniem oliwkowym lub lekko brązowym. Liście i łodygi powinny być dobrze widoczne, bez zanieczyszczeń i pleśni. Do najczęściej spotykanych sposobów zaliczamy zakiszanie: 1. w silosach (przejazdowych, płaskich, wgłębnych, wieżowych), 2. na pryzmach, 3. w balotach owijanych folią, 4. w rękawach foliowych (technologia AG BAG). Silosy są to specjalne budowle przeznaczone do zakiszania pasz. Mogą one być otwarte (przejazdowe) lub zamknięte (wieżowe). Są one zaliczane do budowli rolniczych i na ich zbudowanie należy uzyskać odpowiednie pozwolenie. Muszą one być usytuowane w wymaganych odległościach od innych zabudowań i granic zagrody. Produkcja kiszonki, zwłaszcza w silosach przejazdowych lub na pryzmach nie jest bowiem obojętna dla środowiska naturalnego. Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej należy pamiętać o zachowaniu zasad ważnych dla ochrony środowiska. Podczas kiszenia z 1 t świeżej masy roślinnej wycieka średnio 0,2 m 3 soku, który powinien być odprowadzany do studzienek zbiorczych, stanowiących część składową silosów. Niezależnie od studzienek, zaleca się układanie na
dnie silosu warstwy pociętej słomy, która zatrzymuje soki kiszonkowe - 1 t pociętej słomy wchłania do 2,5 m 3 soku. W soku kiszonkowym znajdują się dość duże ilości związków mineralnych (np. w soku odpływającym z 25 t zakiszanej zielonki znajduje się 14 kg azotu). Odpływ soków kiszonkowych do wód powierzchniowych powoduje ich zanieczyszczenie i pozbawia tlenu. Soki zbierane w studzienkach należy rozlewać na pola i łąki, z których pochodziła zakiszona zielonka. Nie zaleca się sporządzania pryzm kiszonkowych bezpośrednio na gruncie, ponieważ soki przenikają bezpośrednio do wód gruntowych i następuje zanieczyszczenie gleby pod pryzmą. Dobrym sposobem konserwacji pasz jest produkcja sianokiszonek w balotach foliowych lub w rękawach foliowych (AG BAG). Chociaż w metodach tych nie ma wycieku soków kiszonkowych, to problem ekologiczny stanowi zagospodarowanie zużytej folii. Bardziej racjonalna jest pod tym względem technologia AG BAG, ponieważ wymaga mniej folii i dzięki temu jest mniej odpadów. Warunki uzyskania dobrej kiszonki Aby uzyskać dobrą kiszonkę, należy spełnić wiele warunków dotyczących doboru surowców oraz samej techniki zakiszania. Oto najważniejsze z nich: 1. zebrać materiał w odpowiedniej fazie rozwojowej. 2. do zakiszania zastosować takie rośliny lub ich mieszanki, które zawierają minimum cukrowe. 3. doprowadzić do szybkiego odcięcia powietrza, aby zapewnienie warunki beztlenowe. 4. zastosować odpowiednie preparaty ułatwiające zakiszanie w przypadku materiału trudno zakiszającego się. 5. Dobór odpowiednich komponentów jest warunkiem podstawowym i powinien uwzględniać zawartość cukrów w roślinie, właściwości buforowe oraz celowość i konieczność stosowania preparatów chemicznych ułatwiających zakiszanie. 6. Dokładne rozdrobnienie roślin o grubych łodygach, np. kukurydzy. Wówczas wymieszanie poszczególnych części rośliny (liście, łodygi, kolby) jest wystarczające.
Optymalne rozdrobnienie powinno wynosić 1-2 cm w dojrzałości mleczno-woskowej oraz 0,5 cm w dojrzałości woskowej. 7. Przestrzeganie czystości pasz, szczególnie liści buraków oraz niektórych dodatków, np. plew. 8. Zakiszanie pasz o optymalnej zawartości wody, tj. 65-75% w przypadku kiszonek, 50-60% u sianokiszonek. Przy większej wilgotności następuje wypływ soku, pasze trudniej się kiszą, wytwarza się więcej kwasu masłowego i octowego. 9. Krótki okres zakiszania 1-2 dni, co zapewnia szybki rozwój bakterii mlekowych i osiągnięcie ph 4,0-4,2. W tych warunkach bakterie masłowe, pałeczki okrężnicy i gnilne giną. 10. Dokładne ugniecenie stwarza warunki beztlenowe, giną bakterie octowe i pleśnie. 11. Prawidłowe formowanie pryzm, w celu zapewnienia małej powierzchni w stosunku do objętości. Wysokość pryzmy powinna przekraczać 3 m, a stosunek objętości do powierzchni przekraczać liczbę 2. Sporządzanie kiszonek w kurhanach (okrągłych kopcach) przynosi duże straty kiszonki. Wygodne formowanie pryzm może ułatwić składany silos przejazdowy, opracowany w Grodźcu Śląskim. 12. Właściwe okrycie folią oraz obciążenie. Mimo to, że obsypanie pryzmy ziemią uważane jest za najlepszy sposób wyparcia resztek powietrza, nie jest to rozwiązanie praktyczne, szczególnie zimą, kiedy trzeba usuwać zamarzniętą powłokę. Znacznie praktyczniejsze jest wykorzystanie do tego celu bel prasowanej słomy lub zużytych opon samochodowych i ciągnikowych, stosowane od wielu lat na całym świecie.