Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Procesy przemian w przetwórstwie surowców rolnych na Dolnym Śląsku w kontekście popytu i podaŝy Ŝywności Tadeusz Trziszka, prof. dr hab. Krystyna Szybiga, dr inŝ. Andrzej Jarmoluk, dr hab.
Transformacja polskiej gospodarki Ŝywnościowej 1989-19921992 pierwsza faza transformacji prywatyzacja bądź likwidacja duŝych państwowych zakładów powstawanie małych prywatnych zakładów rozluźnienie więzi integracyjnych przemysłu z rolnictwem 1993-19981998 wzrost przemysłowego przetwórstwa wyodrębnianie się grupy branŝowych liderów stały wzrost produkcji przemysłu spoŝywczego (średnio o 10% rocznie) zmniejszenie pierwotnego przerobu surowców rolnych
Transformacja polskiej gospodarki Ŝywnościowej 1999-2002 załamanie produkcji roczny wzrost produkcji obniŝył się do poziomu 0,4% początek procesów dostosowywania zakładów do standardów Unii Europejskiej 2003-20072007 stały rozwój przemysłu spoŝywczego poprawa rentowności sprzedaŝy (netto - z 1,56% do 3,86%) wzrost obrotów handlu zagranicznego Ŝywnością (saldo obrotów 2003 r. 930 mln, 2006 r. 2810 mln ) znaczący dopływ kapitału zagranicznego uruchomienie funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych kontynuacja inwestycji modernizacyjnych i realizacja nowych inwestycji (2003 r. 4,9 mld zł, 2006 r. 6,5 mld zł)
Udział produkcji wybranych wyrobów przemysłu spoŝywczego województwa dolnośląskiego w produkcji krajowej Wyszczególnienie Produkty uboju wliczane do wydajności ubojowej Udział Dolnego Śląska w wielkościach krajowych (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Średnia bydła i cieląt w tys. t 2,5 2,4 1 0,8 1,2 1,8 1,6 trzody chlewnej w tys. t 2,9 2,9 2,5 2,5 1,8 1,4 2,3 Mleko płynne przetworzone w mln l 2,6 2,3 2,1 1,8 1,6 1,2 1,9 Masło oraz inne tłuszcze otrzymane z mleka w tys. t 0,9 0,7 0,5 0,4 0,3 0,4 0,5 Cukier (w przeliczeniu na biały) w tys. t 12 11,8 9,5 8,2 11,5 10,4 10,6 Wódka czysta (w przeliczeniu na 100%) w mln l 3,9 2,5 2,8 3,5 3 2,4 3 Piwo otrzymywane ze słodu w tys. hl 4,1 3,5 2,9 1,5 0,4 0,2 2,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Charakterystyka przemysłu spoŝywczego województwa dolnośląskiego na tle kraju Wyszczególnienie Dolny Śląsk 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Produkcja sprzedana mln zł 2 756,4 2 828,5 2 690,4 2 701,5 2 967,5 2 916,8 Przeciętne zatrudnienie w tys. 19,4 18,2 15,9 15,9 13,9 13,6 Wydajność pracy (produkcja sprzedana/zatr.) 142,0 155,2 168,9 169,6 212,9 214,0 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie 1 473,04 1 562,66 1 603,43 1 849,17 1 616,23 1 643,2 Udział Dolnego Śląska w Polsce (%) Produkcja sprzedana 3,1 2,9 2,8 2,7 2,6 2,4 Przeciętne zatrudnienie (pow. 9 os) 4,2 4,1 3,7 3,7 3,3 3,3 Przeciętne wynagrodzenie brutto 91,8 90,6 92,1 103,5 87,2 85,6 Wydajność pracy 72,8 70,9 76,4 71,4 79,4 74,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Bilans Ŝywności Dolnego Śląska (średnia z lat 2003-2005) 2005) Wyszczególnienie SpoŜycie Produkcja NadwyŜka/niedobór Ilość Udział w produkcji [%] Relacja produkcji do spoŝycia [%] Przetwory zboŝowe 4 zbóŝ w przeliczeniu na ziarno w t 432 051 1 690 673 1 258 622 74,4 391,3 Ziemniaki w t 371 294 666 368 295 074 44,3 179,5 Warzywa w t 319 216 196 160-123 056-62,7 61,5 Owoce w t 157 776 57 122-100 654-176,2 36,2 Mięso i podroby w t 207 442 123 284-84 158-68,3 59,4 w tym mięso 194 616 117 193-77 423-66,1 60,2 Wieprzowe 115 053 59 870-55 183-92,2 52,0 Wołowe 14 562 8 327-6 235-74,9 57,2 Drobiowe 63 072 47 161-15 911-33,7 74,8 Rzepak w t 137 668 175 061 37 393 21,4 127,2 Rzepak w przeliczeniu na olej w t 55 067 70 024 14 957 21,4 127,2 Mleko krowie w tys. l 509 203 243 319-265 884-109,3 47,8 Jaja kurze w tys. szt. 617 216 650 742 33 526 5,2 105,4 Buraki cukrowe w t 748 319 1 195 532 447 213 37,4 159,8 Buraki cukrowe w przeliczeniu na cukier w t 113 992 182 116 68 124 37,4 159,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Bilans Ŝywności Dolnego Śląska Niedobory produkcji surowców rolnych w relacji do przeciętnego spoŝycia bilansowego dotyczą: Warzyw (39%) Owoców (64%) Mleka (52%) Mięsa (41%)
Potencjał produkcyjny przemysłu spoŝywczego w regionie Zmiany ilości zakładów w latach 2002-20072007 Spadek ilości zakładów przemysłu spoŝywczego o 20% o 33% w przetwórstwie pierwotnym o 13% w przetwórstwie wtórnym W przemyśle pierwotnym przewaŝają zakłady Mięsne 50% Przemiału zbóŝ 14% Owocowo-warzywne warzywne 11% W przemyśle wtórnym przewaŝają: Piekarnie 71%
Potencjał produkcyjny przemysłu spoŝywczego w regionie Zakłady przetwórstwa pierwotnego (ilość) Wyszczególnienie 2002 2004 2006 2007 Produkcja i przetwórstwo mięsa białego 56 47 40 38 Produkcja i przetwórstwo mięsa czerwonego 350 259 258 244 Przetwórstwo mleka 53 31 28 22 Produkcja olejów i tłuszczów roślinnych 7 7 14 15 Owocowo-warzywny 96 72 65 63 Produkcja win i napojów fermentowanych 17 5 5 5 Produkcja piwa i słodów 15 9 8 6 Wytwarzanie produktów przemiału zbóŝ 109 102 87 78 Przetwórstwo ziemniaków 11 7 6 5 Produkcja alkoholu etylowego i napojów alkoholowych 11 8 8 8 Przetwórstwo ryb 33 32 34 33 Produkcja pasz i karmy dla zwierząt 58 48 42 39 Produkcja cukru 12 10 9 7 Pozostałe 2 2 3 0 Razem przetwórstwo pierwotne 830 639 607 563 Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych GUS
Potencjał produkcyjny przemysłu spoŝywczego w regionie Zakłady przetwórstwa wtórnego (ilość) Wyszczególnienie 2002 2004 2006 2007 Produkcja lodów 34 29 31 33 Produkcja pieczywa 980 971 919 893 Produkcja wyrobów piekarskich i ciastkarskich o przedłuŝonej trwałości 70 57 59 56 Produkcja kakao, czekolady i wyrobów cukierniczych 51 46 45 41 Produkcja makaronów, klusek i podobnych wyrobów mącznych 108 97 87 78 Przetwórstwo herbaty i kawy 10 8 7 8 Produkcja przypraw 16 13 13 12 Produkcja odŝywek oraz Ŝywności dietetycznej 9 6 7 9 Produkcja pozostałych artykułów spoŝywczych, gdzie indziej niesklasyfikowana 59 55 50 49 Produkcja wód mineralnych i napojów bezalkoholowych 108 78 75 73 Razem przetwórstwo wtórne 1445 1360 1293 1252 Ogółem przemysł spoŝywczy 2275 1999 1900 1815 Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych GUS
Potencjał produkcyjny przemysłu spoŝywczego w regionie Zestawienie zdolności produkcyjnej i sprzedaŝy poza województwo Przemysł Zdolność produkcyj na Przerób rzeczywisty Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej (%) SprzedaŜ poza województwo (%) ZboŜowo młynarski (t) 809 646 658 011 81 26 Paszowy (t) 323 500 235 565 73 78 Ziemniaczany (t) 43 000 30 015 71 79 Spirytusowy a.) przetwórstwo zbóŝ (t) b.) przetwórstwo ziemniaków (t) 3 786,7 12 600 2 337,5 2 300 68 18 50 50 Owocowo-warzywny (t) 62 170 30 428 49 65 Mięsny (t) 104 408 63 751 61 35 Drobiarski (t) 25 603 16 478 64 19 Mleczarski (l) 264 462 000 132 905 950 50 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie [8]
Potencjał produkcyjny przemysłu spoŝywczego w regionie W przemyśle spoŝywczym mają miejsce korzystne zmiany warunków sanitarno-weterynaryjnych. Znaczna część zakładów pracujących w oparciu o surowce rolne przeszła pozytywnie weryfikację w zakresie wymogów unijnych. Dostosowania te wiąŝą się z koniecznością ponoszenia znacznych nakładów inwestycyjnych. Wielkie znaczenie w zasilaniu w środki finansowe firm agrobiznesu mają pomocowe fundusze unijne, które są chętnie wykorzystywane przez menedŝerów przedsiębiorstw.
Uwagi końcowe i wnioski Województwo dolnośląskie posiada zdecydowanie lepsze niŝ przeciętnie w kraju warunki naturalne do produkcji rolnej (w skali IUNG o 12,5%). Dolny Śląsk mimo korzystnych warunków do produkcji rolnej nie jest samowystarczalny w zakresie produkcji warzyw, owoców, mięsa, a takŝe mleka. Dolny Śląsk zdominowany jest przez dostawców z innych województw. aŝ 45% dostaw przetworów mięsnych pochodzi z z Wielkopolski rynek mleka w 50% opanowany jest przez dostawców z województwa wielkopolskiego i mazowieckiego. Znaczna część produktów rolnych i ich przetworów sprzedawana jest poza region.
Uwagi końcowe i wnioski W strukturze firm według skali zatrudnienia dominują przedsiębiorstwa mikro i małe (ok. 95% przedsiębiorstw). Maleje ilość zakładów przemysłu spoŝywczego pracujących w oparciu o surowce rolne, głównie dotyczy to branŝy mięsnej i tłuszczowej. Najwięcej nowych zakładów powstało w branŝach wtórnego przetwórstwa, w tym w przedsiębiorstw piekarskich. Małe i średnie zakłady w większości nie są konkurencyjne wobec producentów z sąsiednich województw, co ogranicza sprzedaŝ przez rodzimych producentów Ŝywności oraz powoduje wzrost kosztów przewozu we wszystkich ogniwach agrobiznesu.
Uwagi końcowe i wnioski Słabością wielu małych firm spoŝywczych jest luka organizacyjna z zakresu nowoczesnych systemów: marketingu, dystrybucji, logistyki, zarządzania jakością, zasobami i finansami Celowym jest włączenie władz wojewódzkich i organizacji pozarządowych w aktywizację i wsparcie regionalnej gospodarki Ŝywnościowej.
Dziękuję za uwagę!