Uchwała Nr 323 /XXIX/ Rady Miejskiej w Radzyminie. z dnia 28 października 2016 r.

Uchwała Nr 323 /XXIX/ 2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 28 października 2016 r. w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 446) oraz Uchwały nr 248/XX/2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 15 kwietnia 2016 r. uchwala się, co następuje: 1. Przyjmuje się Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023, którego treść stanowi załącznik nr 1 do niniejszej uchwały. 2. Traci moc Uchwała Nr 253/XXII/2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 31 maja 2016 r. 3. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Radzymina. 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Przewodniczący Rady Miejskiej /-/ mgr Krzysztof Dobrzyniecki

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023

Spis treści 1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania... 3 2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy... 6 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy.... 13 3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy... 13 3.2. Frekwencja wyborcza... 17 3.3. Edukacja i poziom oświaty... 18 3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców... 27 3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń... 31 3.6. Stan i struktura bezrobocia... 34 3.7. Działalność organizacji pozarządowych... 35 3.8. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy... 37 3.9. Struktura użytkowania gruntów... 39 3.10. Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo)... 40 3.11. Charakterystyka środowiska przyrodniczego... 49 3.12. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej... 53 3.13. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna... 56 3.14. Przestrzenie publiczne... 57 3.15. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych... 59 3.16. Gospodarka finansowa gminy... 62 3.17. Podsumowanie analizy wskaźnikowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego.... 64 3.18. Sfera przestrzenno-funkcjonalna z uwzględnieniem aspektu technicznego i środowiskowego 70 3.19. Sfera gospodarcza... 73 3.20. Charakterystyka wybranych obszarów... 75 4. Analiza SWOT... 79 5. Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji.... 82 6. Mechanizmy włączenia mieszkańców... 89 6.1. Znaczenie partycypacji w rewitalizacji... 89 6.2. Główne zasady partycypacji w ramach projektu... 89 6.3. Interesariusze rewitalizacji... 89 7. Techniki i narzędzia partycypacyjne oraz działania aktywizacyjne. Opis procesu przygotowania programu rewitalizacji... 91 7.1. Sposób włączenia interesariuszy w proces zarządzania programem rewitalizacji... 96 8. Wizja wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji)... 98 9. Identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych cele rewitalizacji i kierunki działań... 99 10. Wykaz głównych i uzupełniających projektów rewitalizacyjnych... 108 11. Mechanizmy zapewnienia komplementarności... 122 12. Indykatywne ramy finansowe... 124 13. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji... 126 Podmioty odpowiedzialne za wdrażanie Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023... 127 14. System monitoringu i oceny Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023... 129 Wykaz tabel... 133 Wykaz rysunków... 135 Załącznik 1. Analiza wyników badań społecznych... 136 Badanie ankietowe... 136 1.1. Metodyka... 136 1.2. Próba... 136 1.3. Wyniki badania... 138 1

Raport z badania TDI... 145 1.1. Nota metodologiczna... 145 1.2. Analiza szczegółowa. Atuty Gminy Radzymin... 148 1.3. Problemy społeczne Gminy Radzymin... 150 1.4. Identyfikacja obszarów do rewitalizacji... 152 Załącznik nr 2. Wykaz ulic w obszarach rewitalizowanych... 155 Załącznik nr 3. Nazwy działań poszczególnych programów operacyjnych... 158 2

1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 stanowi narzędzie planowania i prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Jest to dokument operacyjny, który umożliwi zaprogramowanie działań, pozwalających na wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju społeczno-gospodarczego całej gminy. Zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju i Infrastruktury z dnia 2 sierpania 2016 roku rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze/ przestrzenno-funkcjonalne/techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Szczególnie ważny jest ludzki wymiar rewitalizacji, dlatego też u podstawy działań rewitalizacyjnych leżą kwestie związane z rozwiązaniem problemów społecznych. Program Rewitalizacji został opracowany zgodnie z zasadami: 1. Kompleksowości dokument zawiera projekty rewitalizacyjne współfinansowane zarówno ze środków publicznych jak i prywatnych, które są ukierunkowane na rozwiązanie kwestii społecznych z uwzględnieniem innych (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej), 2. Koncentracji zakłada się skupienie działań na wybranym obszarze, w największym stopniu dotkniętych zidentyfikowanymi problemami, negatywnymi zjawiskami i mającym szczególne znaczenie dla rozwoju gminy, 3. Komplementarności, w tym: Komplementarności przestrzennej projektów - przedsięwzięcia powinny być spójne między sobą i oddziaływać na cały obszar dotknięty stanem kryzysowym, a jednocześnie nie mogą powodować wykluczenia społecznego na innych obszarach; Komplementarności problemowej - realizowane projekty/przedsięwzięcia powinny się wzajemnie dopełniać tematycznie, co ma przeciwdziałać na fragmentację działań np. wyłącznie w sferze technicznej bądź społecznej a jednocześnie będą powiązane z celami strategicznymi gminy; Komplementarności proceduralno-instytucjonalnej zachowana zostanie spójność w działaniach prowadzonych przez różne instytucje i stosujące zróżnicowane procedury; Komplementarności międzyokresowej możliwa będzie realizacja przedsięwzięć uzupełniających w stosunku do tych realizowanych w perspektywie finansowej na lata 2007-2013; Komplementarności źródeł finansowania zakłada się umiejętne łączenie finansowania projektów ze środków EFRR, EFS i FS bez ryzyka podwójnego finansowania oraz np. łączenia środków ze źródeł prywatnych i publicznych. Partnerstwa i partycypacji dokument został opracowany przy udziale samorządu gminnego i partnerów społecznych, zakłada również udział społeczności lokalnej na etapie wdrażania, monitoringu i oceny. Ze względu na koncentrację na wymiarze społecznym rewitalizacji podstawą Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 jest diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych, która 3

pozwoliła na zidentyfikowanie obszarów problemowych. Są to obszary, gdzie następuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz dodatkowo minimum w jednej z sfer: gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Diagnoza będąca podstawą do wyznaczenia obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana na podstawie danych ilościowych, ale także przy czynnym udziale społeczności lokalnej. Diagnoza składa się z części ogólnej obrazującą sytuację gminy na tle powiatu, województwa i kraju, oraz analizy wskaźników dla poszczególnych sfer problemowych zostały przedstawione w podziale na części gminy (sołectwa oraz w miasto Radzymin). W procesie prac nad dokumentem Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 interesariusze mieli możliwość zgłaszania swoich pomysłów na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Projekty te zostały zebrane i poddane ocenie zgodnie z przyjętymi kryteriami. Projekt dokumentu został także poddany konsultacjom społecznym, w trakcie, których mieszkańcy i inni interesariusze mieli możliwość wpływania na końcowe zapisy dokumentu. Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 zawiera opis działań niezbędnych dla zapewnienia spójnego i zrównoważonego rozwoju całej gminy, przy szczególnych uwzględnieniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji. Bardzo ważnym aspektem przy jego wdrażaniu jest współpraca wszystkich grup interesariuszy. Metodologia pracy Diagnoza służąca określeniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana w oparciu o analizę wskaźnikową oraz badania ilościowe i jakościowe. Za jednostki analityczne przyjęto podział gminy na sołectwa/miejscowości i miasto Radzymin. Dostępne dane zostały zagregowane w podziale na miejscowości gminy, podział administracyjny na sołectwa został umieszczony w tabeli dotyczącej liczby bezrobotnych oraz w badaniach społecznych (ankietowych). W większości przypadków granice sołectw są tożsame z granicami miejscowości, dlatego zdecydowano się na nazewnictwo miejscowość/sołectwo w tabelach. Analiza danych ilościowych została oparta o poniższe wskaźniki: Liczba ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Wskaźnik obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Liczba uczniów otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw w 2015 r. w gminie Radzymin Liczba wykroczeń popełnionych w 2015 roku w gminie Radzymin Liczba zarejestrowanych zdarzeń przez Komisariat Policji w Radzyminie w latach 2012-2014 Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 roku Działalność organizacji pozarządowych wykaz organizacji pozarządowych Użytkowanie terenów gminy Radzymin w 2014 roku ogólne kategorie Długość dróg gminnych według miejscowości 4

Drogi kwalifikowane do remontu Stopień zgazyfikowania miejscowości w gminie Radzymin Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości gminy Radzymin Stan budynków użyteczności publicznej Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Gospodarka wodno-ściekowa i odpadami w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie w Radzymin w latach 2011-2015 Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach 2011-2015 wg sekcji PKD Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Rodzaje wsparcia udzielonego przez PUP w Wołominie na rzecz osób bezrobotnych w Gminie Radzymin w 2014 roku Liczba osób bezrobotnych w gminie Radzymin (stan na dzień 31.07.2016 r.) Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości przyznana w 2015 r. w gminie Radzymin Wskaźniki zostały przeliczone na 100 mieszkańców danej miejscowości. Jednakże ze względu na nierównomierny rozkład liczby ludności oraz duże dysproporcje pomiędzy sołectwami, wskaźniki zostały uzupełnione o badania jakościowe, m.in. spotkania z mieszkańcami. Dlatego w uzasadnionych przypadkach, jeśli wskaźnik ilościowy nie przedstawiał rzeczywistej skali problemu, uzupełniono opis danych ilościowych o informacje uzyskane z badań jakościowych. Badanie społeczne metodą wywiadu kwestionariuszowego (PAPI) zostało przeprowadzone w okresie 30.03-06.03.2016 r., w którym wzięło udział 424 osoby. Badanie jakościowe to wywiady telefoniczne z liderami opinii (badanie odbyło się również na przełomie marca i kwietnia, próba wyniosła 20 respondentów) oraz spotkania warsztatowe: pierwsze odbyło się na etapie opracowania diagnozy określenia charakteru problemów i potrzeb rewitalizacyjnych, drugie odbyło się na etapie opracowania wizji i działań rewitalizacyjnych. Dodatkowo przeprowadzono konsultacje społeczne projektu Programu rewitalizacji, na które składała się możliwość zgłaszania uwag do projektu dokumentu na formularzu uwag oraz spotkanie informacyjno-konsultacyjne. 5

2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Poniżej wskazano najważniejsze dokumenty strategiczne gminy, które są zbieżne z wizją i celami Programu Rewitalizacji. W tabelach zestawione zostały cele strategiczne i operacyjne dokumentów strategicznych wraz z celami Programu Rewitalizacji. Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 z projekcją do 2030 roku Strategia zawiera pięć celów strategicznych, którym przypisane są cele operacyjne i działania. Cele wpisują się w pięć obszarów wyróżnionych podczas przeprowadzonej analizy potrzeb, tj. przestrzeń i transport, gospodarka, środowisko i energetyka, społeczeństwo, kultura i turystyka. Struktura ta jest również kompatybilna ze strukturą celów zawartą w Strategiach regionalnych Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030, Innowacyjne Mazowsze, Strategią Rozwoju ZIT WOF oraz Strategią Rozwoju Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Podstawą do oceny zgodności Programu rewitalizacji ze Stategią Rozwoju Gminy Radzymin był rozdział III. Rozwój strategiczny w latach 2015-2024 z projekcją do 2030 roku obejmujący strony 150-159 zawarty w w/w dokumencie. Cel strategiczny 1 wpisuje się w obszar Przestrzeń i transport oraz środowisko i energetykę: Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Cel strategiczny 2 wpisuje się w obszar Społeczeństwo Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie. Cel strategiczny 3 wpisuje się w obszar Gospodarka Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych. Cel strategiczny 4 wpisuje się w obszar Kultura i turystyka Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cel strategiczny 5 wpisuje się w obszar Społeczeństwo Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu. 6

W Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015 2024 dostrzeżono potrzebę prowadzenia działań rewitalizacyjnych w szczególności na obszarze miasta. Zarówno we wskazanym dokumencie, jak i we wcześniej obowiązującej strategii w latach 2004 2015 podkreśla się konieczność podjęcia działań naprawczych i ochronnych dla obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe, historyczne, przemysłowe w celu poprawy atrakcyjności turystycznej, a także podniesienia jakości życia mieszkańców. Tabela 1. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 Cel strategiczny 1. Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Cele operacyjne: poprawa stanu technicznego regionalnej infrastruktury drogowej, w tym również ścieżek i dróg rowerowych; rozwój powiązań komunikacyjnych w regionie; rozwój i poprawa jakości infrastruktury towarzyszącej przy odcinkach drogowych oraz dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z dziećmi; obniżenie emisyjności gospodarki; uporządkowanie systemu gospodarki wodnościekowej oraz kanalizacji deszczowej; zwiększenie dostępności do obiektów użyteczności publicznej poprzez systematycznie usuwanie barier architektonicznych; zwiększenie liczby miejsc do parkowania oraz stworzenie systemu Parkuj i Jedź; zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz środowiska glebowo-wodnego; zwiększenie efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych; zwiększenie wykorzystania technologii odnawialnych źródeł energii na terenie Gminy Radzymin; poprawa dostępności oraz jakości do bazy zdrowotnej, sportowej, rekreacyjnej, turystycznej oraz kulturalnej; zwiększenie gminnej, ogólnodostępnej bazy rekreacyjno - sportowej przeznaczonej dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych: place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.; Cel strategiczny 2. Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie. Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców 7

Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 Cele operacyjne: rozwój systemowego wsparcia w zakresie rozwoju kompetencji zawodowych i aktywizacji osób bezrobotnych; aktywizacja osób wykluczonych społecznie, głównie w obszarze społeczno- ekonomicznym; zmniejszenie nierówności społecznych; wzmocnienie współpracy w obszarze sektor publiczny a sektor organizacji pozarządowych; rozwój i wsparcie ekonomii społecznej jako czynnika aktywizującego mieszkańców, w szczególności osób zagrożonym wykluczeniem społecznym Cel strategiczny 3. Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych Cele operacyjne: podniesienie poziomu przedsiębiorczości w Gminie; tworzenie nowych miejsc pracy; zmniejszenie poziomu bezrobocia; wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw w regionie; promowanie i rozwój przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystania nowych pomysłów oraz sprzyjaniu tworzeniu nowych firm; wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej Gminy poprzez stworzenie warunków do inwestowania dla obecnych i nowych przedsiębiorców przyczyniających się do wzrostu liczby nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia; Cel strategiczny 4. Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cele operacyjne: efektywne wykorzystanie potencjału przyrodniczego do rozwoju atrakcyjności turystycznej Gminy Radzymin; atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społecznogospodarczego Gminy; rozwój systemu ścieżek rowerowych; efektywna i skuteczna promocja potencjału przyrodniczo-kulturalnego Gminy do kreowania marki, budowania większej rozpoznawalności w regionie i rozwoju gospodarczego obszaru; rozwój współpracy międzygminnej w zakresie rozwoju kultury i turystyki; Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3.1. Wzrost aktywności gospodarczej Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych 8

Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 aktywna promocja turystyczna i kulturalna regionu; poprawa stanu technicznego oraz odnowienie wartości historycznej zabytkowych obiektów i lokalnych miejsc pamięci oraz pomników przyrody; zwiększanie świadomości historyczno-kulturalnej mieszkańców Gminy. Cel strategiczny 5. Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu. Cele operacyjne: rozwój kluczowych kompetencji wśród dzieci i młodzieży; wzmacnianie kompetencji kadry dydaktycznej; wzmocnienie i rozwój współpracy instytucjonalnej oraz wymiany młodzieży, organizacji praktyk i realizacji wspólnych projektów edukacyjnosportowych; rozwój współpracy międzysektorowej; kształtowanie obywatelskich postaw wśród dzieci i młodzieży; rozwijanie tożsamości kulturalnej, historycznej wśród dzieci i młodzieży; Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Źródło: opracowanie własne Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Dokument określa problemy społeczne w gminie Radzymin oraz cele i kierunki działań służące ich rozwiązaniu. Misją jest wzmacnianie rodzin poprzez stwarzanie jej członkom możliwości rozwoju, przeciwdziałanie różnym formom marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności lokalnej. Podstawą do opracowania spójności Programu rewitalizacji ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin był rozdział iii. Misja, cele i kierunki działań obejmujący zakres stron 80-87 w w/w dokumencie. Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych Cel strategiczny 3.Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cel strategiczny 4.Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi 9

Tabela 2. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju Cele operacyjne: 1. Pomoc rodzinom w wypełnianiu ich funkcji oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniego dostępu do kształcenia i umożliwienie im wszechstronnego rozwoju. 2. Zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa socjalnego, udzielanie pomocy poszukującym pracy oraz zagrożonym lub dotkniętym bezdomnością. 3. Wspieranie osób i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie. Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych Cele operacyjne: 1. Usprawnianie seniorów oraz poprawianie dostępności i jakości świadczonych im usług. 2. Tworzenie warunków do społecznej i zawodowej aktywności osób niepełnosprawnych. Cel strategiczny 3. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cele operacyjne: 1. Zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. 2. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich. Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 4. Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Cele operacyjne: 1. Wzmacnianie lokalnych służb społecznych. 2. Wspieranie organizacji należących do sektora pozarządowego oraz rozszerzanie z nimi współpracy. Źródło: opracowanie własne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Podstawą kształtowania kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Radzymin opisaną w Studium jest stworzenie warunków przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych, dzięki którym będzie możliwe jednolite zagospodarowanie przestrzeni. Podstawą do sporządzenia celów było zdefiniowanie atutów oraz barier, które pomogą w realizacji założonych celów rozwoju gminy. Podstawą do opracowania spójności Programu rewitalizacji ze Studium uwarunkowań były zapisy zawarte w w/w dokumencie w rozdziale IV Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy na stronie 78. Cele strategiczne i operacyjne zostały przedstawione w poniższej tabeli. 10

Tabela 3.Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cele strategiczne i operacyjne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cel strategiczny 1. Zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko rozumianych usług Cel strategiczny 2. Stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy Cel strategiczny 3. Rozwój ruchu turystycznego Cel strategiczny 4. Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Cel operacyjny 1. Usprawnienie gminnego systemu transportu i powiązanie go z układem zewnętrznym poprzez przebudowę istniejących i budowę projektowanych dróg Cel operacyjny 2. Udostępnienie terenów dla lokalizacji nowych terenów działalności gospodarczej Cel operacyjny 3. Ukształtowanie przestrzeni publicznych, w tym ukształtowanie funkcjonalnego centrum gminy poprzez rozbudowę nowych terenów budowlanych w rejonie Radzymin Cel operacyjny 4.Stworzenie w rejonach najbardziej atrakcyjnych nowych zespołów mieszkaniowo turystycznych, zapewniających wysokie standardy zagospodarowania przestrzeni oraz wysokie nasycenie usługami z zakresu turystyki, rekreacji i sportu, Cel operacyjny 5. Udostępnienie najbardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym rejonów gminy poprzez rozwój systemu ścieżek rowerowych i zespołu parkingów Cel operacyjny 6. Rozbudowa systemów infrastruktury technicznej (dozbrojenie terenów) Cel operacyjny 7. Utrzymanie i podkreślenie walorów przyrodniczych gminy Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Źródło: opracowanie własne Polityka samorządu gminy jest zbieżna z nadrzędnymi dokumentami wojewódzkimi, tj. Strategią rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku, Strategią polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata 2014-2020, Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Powyższe dokumenty wskazują na zrównoważony rozwój województwa m.in. poprzez poprawę jakości życia, wzrost konkurencyjności regionu, wykorzystanie potencjałów przyrody, kultury i dziedzictwa narodowego. Działania w sferze społecznej koncentrują się m.in. na aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych i niepełnosprawnych, przeciwdziałanie ubóstwu oraz wykluczeniu społecznemu oraz rozwój usług wspierających samodzielność i aktywność osób starszych. W zakresie zagospodarowania przestrzennego znajdują się zapisy dotyczące rewitalizacji zdegradowanych obszarów miast a także rewitalizacji obiektów zabytkowych oraz ich adaptację na potrzeby turystyki i 11

kultury, rozwój infrastruktury liniowej oraz turystyki i przestrzeni publicznych będących miejscem koncentracji i aktywizacji społeczności lokalnych, które zbieżne są z celami Programu rewitalizacji. 12

3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy. Charakterystyka społeczna gminy 3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy Liczba mieszkańców gminy Radzymin na dzień 30 kwietnia 2016 roku wyniosła 24 685 osób, o 5672 osób więcej niż w roku 2005. W latach 2005-2016 obserwowano systematyczny wzrost liczby ludności. Gęstość zaludnienia w 2014 roku na 1 km 2 wynosiła 194 osoby i była większa niż w 2011 roku (178 osób/km 2 ). Głównym czynnikiem wzrostu liczby mieszkańców w gminie Radzymin jest bliskie sąsiedztwo atrakcyjnego rynku pracy w Warszawie 1. W 2015 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności, 10 lat wcześniej wskaźnik ten wynosił 50,8%. Wskaźnik feminizacji wzrósł z 103 do 105. Wykres 1. Zmiana liczby ludności gminy Radzymin w latach 2005-2016 Dane na koniec roku, za wyjątkiem * - dane na dzień 30.11.2014 r., ** - dane na dzień 30.04.2016 r. Źródło: BDL GUS, Urząd Miasta i Gminy Radzymin Najwięcej, bo aż 42,8% mieszkańców gminy (tj. 11 371 osób) mieszkało w mieście Radzymin. Drugą pod względem liczby ludności była miejscowość Słupno (10,9%), kolejną zaś Nadma (6,6%). Pozostałe miejscowości zamieszkiwało mniej niż 1000 osób, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to: Popielarze (10 osób), Wiktorów (139 osób) oraz Emilianów (200 osób). W latach 2011-2015 w większości miejscowości gminy Radzymin liczba mieszkańców wzrosła. Najsilniejszy wzrost obserwowano w miejscowościach: Nowe Załubice (15,6%), Arciechów (13,8%) oraz w mieście Radzymin (13,3%), obszary te można uznać za najbardziej atrakcyjne osadniczo. W dwóch 1 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 13

miejscowościach, tj. Sieraków oraz Popielarze liczba mieszkańców nie uległa zmianie, w kolejnych dwóch Nowy Janków oraz Rżyska zanotowano nieznaczny ubytek mieszkańców (odpowiednio o 2,4% oraz 2,3%). Tabela 4. Zmiana liczby ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Liczba ludności Miejscowość/Sołectwo 2011 2015 Arciechów 188 218 Borki 280 298 Cegielnia 894 904 Ciemne 908 955 Dybów-Kolonia 360 368 Emilianów 178 200 Łąki 310 319 Łosie 354 369 Mokre 478 502 Nadma 1613 1760 Nowe Załubice 399 473 Nowy Janków 258 252 Popielarze 10 10 Radzymin 9856 11 371 Ruda 417 460 Rżyska 315 308 Sieraków 453 453 Słupno 2615 2885 Stare Załubice 811 848 Stary Dybów 597 645 Stary Janków 234 235 Wiktorów 123 139 Zawady 299 321 Zwierzyniec 230 243 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin Struktura wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest zróżnicowana. Najmniejszy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Mokre (21,1%), Arciechów (21,6%) oraz Cegielnia (22,0%). W Popielarzach nie mieszkał w tym okresie nikt w wieku poniżej 18 lat. Największy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w miejscowościach: Dybów Kolonia (28,8%), Emilianów (28%) oraz Łąki (27,9%). Największy odsetek osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Popielarze (50,0%) oraz Rżyska (11,7%) i Stare Załubice (11,2%). W miejscowości Stary Janków odsetek ten był mniejszy i wynosił 6,4%. Niewielki udział osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano również w miejscowościach: Dybów Kolonia (7,6%) oraz Słupno (7,9%). Trudna sytuacja demograficzna związana ze starzeniem się ludności występuje przede wszystkim w miejscowościach Rżyska, Stare Załubice, Arciechów oraz Mokre. 14

Tabela 5. Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Miejscowość/sołectwo przedprodukcyjn y 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny % Arciechów 14,36 67,55 18,09 21,56 67,43 11,01 Borki 15,71 65,00 19,29 22,48 64,43 13,09 Cegielnia 13,87 68,46 17,67 22,01 67,15 10,84 Ciemne 12,67 67,40 19,93 24,50 65,55 9,95 Dybów-Kolonia 8,61 68,61 22,78 28,80 63,59 7,61 Emilianów 12,36 67,42 20,22 28,00 62,50 9,50 Łąki 9,35 65,81 24,84 27,90 64,58 7,52 Łosie 11,30 69,21 19,49 23,31 68,56 8,13 Mokre 11,92 70,50 17,57 21,12 68,73 10,16 Nadma 12,59 69,56 17,85 23,64 66,88 9,49 Nowe Załubice 12,28 68,67 19,05 24,52 66,81 8,67 Nowy Janków 13,95 63,57 22,48 25,00 62,70 12,30 Popielarze 50,00 50,00 0,00 0,00 50,00 50,00 Radzymin 13,69 66,86 19,45 25,81 64,10 10,09 Ruda 10,55 70,98 18,47 23,26 68,04 8,70 Rżyska 14,29 66,98 18,73 23,05 65,26 11,69 Sieraków 10,60 67,55 21,85 25,83 65,78 8,39 Słupno 10,06 68,76 21,19 26,24 65,89 7,87 Stare Załubice 13,56 65,97 20,47 26,18 62,62 11,20 Stary Dybów 11,22 69,85 18,93 24,96 66,67 8,37 Stary Janków 8,55 69,23 22,22 25,96 67,66 6,38 Wiktorów 13,82 69,92 16,26 25,18 65,47 9,35 Zawady 12,37 65,89 21,74 26,17 63,86 9,97 Zwierzyniec 12,61 69,13 18,26 24,69 65,02 10,29 Gmina 12,67 67,66 19,66 25,25 65,08 9,68 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Ze strukturą wieku ludności związane są wskaźniki obciążenia ekonomicznego. W gminie Radzymin w okresie 2011-2015 liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym wzrosła z poziomu 47,8 do 53,7. Ma to związek ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Wskaźnik liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym znacznie zmalał z wartości 155,1 w 2011 roku do wartości 38,3 w 2015 roku, co wiąże się to z korzystnym zjawiskiem znacznego wzrostu odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności (wzrost z 12,7% w 2011 do 25,25% w 2015 roku). Jednocześnie zmalała wartość wskaźnika liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym z 29,1 w 2011 roku do 14,9 w 2015 roku. 15

Wykres 2. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin Struktura grup ludności według wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest silnie zróżnicowana. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów- Kolonia, Łąki oraz Słupno. Tabela 6. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w poszczególnych miejscowości gminy Radzymin w 2015 roku Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Arciechów 48,30 51,06 16,33 Borki 55,21 58,21 20,31 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 Ciemne 52,56 40,60 15,18 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 Emilianów 60,00 33,93 15,20 Łąki 54,85 26,97 11,65 Łosie 45,85 34,88 11,86 Mokre 45,51 48,11 14,78 Nadma 49,53 40,14 14,19 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 Popielarze 100,00-100,00 Radzymin 56,00 39,08 15,74 Ruda 46,96 37,38 12,78 Rżyska 53,23 50,70 17,91 Sieraków 52,01 32,48 12,75 Słupno 51,76 29,99 11,94 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 16

Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 Zawady 56,59 38,10 15,61 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 Gmina 53,7 38,3 14,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymi Liczba gospodarstw domowych na terenie gminy Radzymin systematycznie wzrasta w latach 2011-2015. W okresie od 1 stycznia do 31 września 2013 r. w gminie było 5124 gospodarstw domowych, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2014 roku już 5 843, a do 28 września 2015 roku liczba gospodarstw domowych wzrosła do 6428 2. Saldo migracji wewnętrznych w gminie Radzymin w latach 2011-2014 pozostawało dodatnie, ale systematycznie malało: z 636 do 407 osób. Saldo migracji zagranicznych jest natomiast bardzo małe, a w badanym okresie zanotowano niewielki spadek (z 5 do 4 osób rocznie). W latach 2011-2014 przeważały zameldowania i wymeldowania do gminy Radzymin z miast. Większą mobilnością w tym zakresie cechowały się kobiety. 3.2. Frekwencja wyborcza Miernikiem często stosowanym do oceny kapitału społecznego jest też frekwencja w wyborach. W wyborach samorządowych w 2014 roku, wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz wyborach Prezydenckich w 2015 roku, frekwencja wyborcza w gminie Radzymin była wyższa od średniej dla Polski. Świadczy to o zaangażowaniu w sprawy gminy i kraju. Najwyższy poziom osiągnęła frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w okręgu wyborczym nr 3 (północna część miasta oraz śródmieście Radzymina). W wyborach aktywnie uczestniczyli również mieszkańcy okręgów wyborczych nr 5 (północno-wschodnia część miasta Radzymin), 8 (Sołectwa: Arciechów, Borki, Nowe Załubice, Opole, Ruda, Stare Załubice, Wolica) i 11 (Nadma Pólko, Nadma Stara). Najniższy poziom frekwencji odnotowano w okręgach wyborczych nr 2 (południowo-wschodnia część miasta Radzymin) oraz 4 (sołectwo Łąki oraz południe miasta Radzymin), 7 (Sołectwa: Ciemne, Dybów Kolonia, Nowy Janków, Rżyska, Stary Janków, Wiktorów) i 10 (Słupno Osiedle). Największe zainteresowanie udziałem w wyborach samorządowych wykazali się mieszkańcy północnej, wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina, północno-wschodniej części gminy. Najmniej zaangażowani byli natomiast mieszkańcy wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina oraz miejscowości w południowo-wschodniej części gminy. 2 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 17

Wykres 3. Frekwencja w wyborach w 2014 i 2015 roku - średnia dla Polski i gminy Radzymin Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Rysunek 1. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 3.3. Edukacja i poziom oświaty W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych oferujących łącznie 1132 miejsc. Do placówek tych uczęszczało 898 dzieci. 18

W 2014 roku w gminie Radzymin objętych wychowaniem przedszkolnym było 3309 dzieci (w tym w mieście 869). W latach 2011-2014 wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie o 4,4 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 3-4 lat oraz o 4,9 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 4-6 lat. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie zwiększył się zarówno w mieście Radzymin, jak i w pozostałych miejscowościach. Warto zauważyć, że w mieście odsetek ten przekracza 100% co oznacza, że do radzymińskich przedszkoli uczęszczają również dzieci z innych miejscowości. Tabela 7. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie Radzymin w latach 2011 i 2014 2011 2014 Dzieci w wieku 3-4 lat Dzieci w wieku 4-6 lat Radzymin % W mieście 104,70 119,60 Na wsi 17,80 42,70 W mieście 85,50 101,00 Na wsi 31,60 62,40 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Sieć publicznych placówek oświatowych w latach 2009-2014 nie uległa zmianie. W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba uczniów w szkołach wzrosła o 20% (z 1595 w roku 2011 do 1999 w roku 2014). Zwiększyła się również liczba etatów z 95,6 w 2011 do 118,6 w 2014 roku. Szkoły podstawowe działające w gminie to: 1. Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, 2. Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie, wchodząca w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Michaliny Chełmońskiej Szczepankowskiej w Słupnie, 5. Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach, 6. Szkoła Podstawowa w Ciemnem, wchodząca w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, 7. Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie. W 2014 roku w gminie działały cztery szkoły gimnazjalne. W latach 2011-2014 liczba uczniów zmniejszyła się o 10% (z 774 osób w 2011 do 695 osób w 2014 roku). Nieznacznie zmalała również liczba etatów w szkołach z 60,6 w 2011 do 54,6 w 2014 roku. Gimnazja działające w gminie Radzymin: 1. Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie, 2. Gimnazjum nr 2 w Radzyminie, wchodzące w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Gimnazjum w Słupnie, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach. 19

Rysunek 2. Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Radzymin W latach 2011-2014 zmniejszyła się liczba szkół ogólnokształcących w gminie Radzymin z trzech do dwóch placówek. Znacznie zmalała liczba uczniów kształcących się w tych szkołach zanotowano spadek o 33,5% (z 526 do 350 osób). Liczba etatów w szkołach ogólnokształcących w gminie w 2014 roku wyniosła 19,34, w tym w liceach ogólnokształcących dla młodzieży (bez specjalnych) 17,37 etatów oraz w liceach ogólnokształcących dla dorosłych 1,97 etatów. W latach 2011-2014 liczba etatów zmalała o 27,7%. Szkoły podstawowe są rozmieszczone w różnych gminy Radzymin. Ich koncentracja dostrzegalna jest w części centralnej oraz południowej gminy. Biorąc pod uwagę rozmieszczenie szkół podstawowych w gminie, najlepszy dostęp do tych placówek mają mieszkańcy miasta Radzymin oraz Starych Załubic, Sierakowa i Słupna, Ciemnego oraz Nadmy. Miejscowości Arciechów, Popielarze, Łosie, Łąki, Mokre, Zawady, Emilianów, Zwierzyniec, Stary Dybów, Wiktorów, Dybów Kolonia oraz Rżyska korzystają z oddalonych szkół dzięki transportowi szkolnemu. Poziom edukacji jest wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, a także określa możliwości budowania kapitału ludzkiego. Jednym ze sposobów pomiaru poziomu edukacji są wyniki sprawdzianu szóstoklasisty oraz egzaminu gimnazjalnego. Wyniki sprawdzianu pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z polskiego oraz matematyki (minimalnie niższe wyniki w porównaniu ze średnią powiatu). Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były gorsze niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim (poniżej średniej powiatu). Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki (46,6%) oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym (49,6%), najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie (po 61,9%) oraz z języka polskiego (60,5%). 20

Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. Porównanie wyników egzaminów do wyników pozostałym gmin w powiecie wołomińskim znajduje się poniżej. Tabela 8. Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Część pierwsza (%) Część druga (%) Gmina J. polski Matematyka Ogółem Język angielski Kobyłka 76,7 59,0 68,1 80,6 Marki 76,5 65,7 71,3 85,6 Ząbki 79,5 67,1 73,5 84,3 Zielonka 76,9 65,4 71,3 82,2 Dąbrówka 73,4 55,4 64,7 77,1 Jadów 70,3 57,4 64,0 69,9 Klembów 76,1 61,7 69,1 75,3 Poświętne 69,1 59,5 64,5 71,6 Radzymin 73,7 63,4 68,7 80,1 Strachówka 62,5 39,8 51,3 61,2 Tłuszcz 75,5 56,0 66,0 78,2 Wołomin 75,6 58,1 67,1 81,2 Powiat wołomiński 75,8 61,4 68,8 80,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie Tabela 9. Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Gmina Historia i WOS J. polski Matematyka Przedmioty przyrodnicze Język obcy na poziomie podstawowym - angielski Język obcy na poziomie rozszerzonym - angielski Język obcy na poziomie podstawowym - niemiecki Kobyłka 71,0 66,7 54,8 55,6 79,0 62,2 58,5 Marki 66,0 67,8 49,3 50,9 69,1 47,5 67,0 Ząbki 69,9 69,1 52,5 53,6 75,0 54,7 63,8 Zielonka 61,3 56,9 43,4 48,6 65,5 44,5 0 Dąbrówka 68,9 66,3 48,6 51,9 67,2 49,0 78,0 Jadów 56,9 52,4 36,0 41,0 56,9 39,3 0 Klembów 62,4 62,4 45,1 47,5 63,5 43,9 0 Poświętne 66,8 57,2 47,5 47,6 65,4 41,2 51,9 Radzymin 61,9 60,5 46,6 49,0 68,5 49,6 50,7 Strachówka 65,4 60,8 40,5 41,4 47,5 30,3 0 Tłuszcz 62,1 63,0 45,0 47,4 62,2 42,3 42,5 Wołomin 64,8 65,2 46,2 50,2 70,9 53,2 52,5 Powiat wołomiński 65,1 63,9 52,4 51,5 71,7 51,3 55,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie 21

Najwyższa liczba uczniów korzystających z dofinansowania do obiadów szkolnych występuje w Szkole Podstawowej w Ciemnem, Radzyminie (SP nr 2 i SP nr 1) i Słupnie (SP nr 1 i SP nr 2). Ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny, najwięcej dzieci korzysta w SP nr 2 i SP nr 1 w Radzyminie oraz w SP nr 1 w Słupnie. Z dofinansowania na wycieczki szkolne skorzystało najwięcej uczniów w SP nr w Słupnie, SP nr 2 w Radzyminie. Udział w koloniach letnich wzięło najwięcej uczniów z SP nr 1 i SP nr 2 w Radzyminie. Najwięcej dzieci posiadających orzeczenie było w SP nr 1 w Słupnie, SP nr 1 i SP 2 w Radzyminie. Reasumując najwięcej uczniów korzystających z pomocy pojawia się najczęściej w Szkołach Podstawowych w Radzyminie oraz w Słupnie. W szkołach w Słupnie, Ciemnem, Nadmie oraz Radzyminie najwyższy odsetek uczniów korzysta z takiego wsparcia. Ze względu na niewielką ilość szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin można powiedzieć, że w każdej placówce ilość dzieci korzystających z dofinansowania jest dosyć podobna w placówkach w Słupnie i Radzyminie. Mniejsza ilość uczniów korzystających z dofinansowania jest widoczna w gimnazjum z Starych Załubicach. Tabela 10. Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie Uczniowie, korzystający z obiadów szkolnych, dofinansowyw anych przez Ośrodek Pomocy Społecznej Liczb a uczni ów % Uczniowie, korzystający ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Liczb a uczni ów % Uczniowie korzystający z dofinansowania na wycieczki szkolne Liczb a uczni ów Szkoła Podstawowa % Uczniowie korzystający z wypoczynku letniego, finansowaneg o przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Liczb a % uczni ów Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Liczb a uczni ów % Liczba uczniów w szkole 15 2,23 11 1,64 0 0,00 10 1,49 6 0,89 672 18 3,01 25 4,18 27 4,52 7 1,17 5 0,84 598 12 4,24 16 5,65 28 9,89 3 1,06 9 3,18 283 17 12,3 2 3 2,17 6 4,35 6 4,35 2 1,45 138 9 4,25 2 0,94 15 7,08 4 1,89 3 1,42 212 21 14,6 9 2 1,40 4 2,80 6 4,20 5 3,50 143 9 9,89 0 0,00 11 12,09 3 3,30 2 2,20 91 Gimnazjum 7 2,88 0 0,00 0 0,00 6 2,47 5 2,06 243 22

Gimnazjum nr 2 w Radzyminie 9 4,76 4 2,12 2 1,06 3 1,59 3 1,59 189 Gimnazjum w Słupnie 8 5,06 7 4,43 0 0,00 5 3,16 1 0,63 158 Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach 3 4,55 1 1,52 0 0,00 2 3,03 2 3,03 66 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy Rysunek 3. Liczba uczniów w szkołach podstawowych objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 23

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Rysunek 4. Liczba uczniów w gimnazjach objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 24

Poniższa tabela ilustruje podział na miejscowości, w których zamieszkują uczniowie otrzymujący wsparcie w danej placówce. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie (łącznie 80 osób), Słupnie (łącznie 51 osób) i w miejscowości Ciemne (łącznie 26 osób). Tabela 11. Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie Razem Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 3 Radzymin 2 Stary Dybów 1 Dybów Kolonia Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Szkoła Podstawowa 6 Radzymin 0 Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) 4 Radzymin 1 Stary Dybów Miejsce zamieszkiwania i liczba posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 3 Radzymin 1 Mokre 1 Wiktorów 1 Mokre 1 Zawady 7 Radzymin 1 Łąki 11 Radzymin 15 Radzymin 3 Radzymin 1 Łąki 6 Radzymin 1 Józefów 1 Ruda 5 Słupno 6 Słupno 3 Nadma 6 Słupno 1 Sieraków 2 Nadma 2 Cegielnia 1 Cegielnia 3 Słupno 1 Nadma 1 Cegielnia 11 Słupno 1 Sieraków 2 Słupno 1 Słupno 3 Słupno 3 Słupno 1 Słupno 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Sieraków 1 Sieraków 1 Sieraków 4 Stare Załubice 3 Borki 2 Ruda 2 Nowe Załubice 2 Nowe Załubice 3 Ruda 9 Stare Załubice 2 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Ruda 1 Ruda 1 Stare Załubice 1 Borki 11 Ciemne 1 Ciemne 5 Ciemne 3 Radzymin 1 Stary Janków 2 Ciemne 4 Ciemne 3 Stary Janków 1 Radzymin 1 Radzymin 2 Nowy Janków 1 Nowy Janków 3 Nadma 0 2 Nadma 2 Nadma 1 Nadma 13 Radzymin 11 Ciemne 7 Słupno 4 Stare Załubice 17 Radzymin 7 Słupno 2 Nadma 2 Cegielnia 15 Radzymin 14 Słupno 9 Stare Załubice 4 Ciemne 11 Radzymin 6 Słupno 5 Ciemne 2 Nadma 7 Radzymin 7 Słupno 2 Sieraków 1 Cegielnia 25

Szkoła Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie Gimnazjum nr 2 w Radzyminie Gimnazjum w Słupnie Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach 3 Borki 3 Stary Janków 3 Nadma 2 Sieraków 2 Stary Dybów 2 Nowy Janków 2 Ruda 1 Dybów Kolonia 1 Wiktorów 1 Łąki Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 1 Ciemne 4 Dybów Kolonia 1 Stary Janków 1 Stary Dybów 2 Ciemne 2 Nowe Załubice Gimnazjum Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny 0 0 3 Nadma 3 Ruda 2 Nowe Załubice 2 Cegielnia 1 Ruda 1 Łąki 1 Sieraków Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne 2 Arciechów 1 Sieraków 1 Stary Dybów 1 Mokre 1 Stare Załubice 1 Ruda Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) 1 Nowy Janków 1 Dybów Kolonia 2 Radzymin 1 Łosie 1 Mokre 1 Mokre 1 Zawady 1 Nadma 1 Nowy Janków 1 Stary Janków 1 Józefów 1 Ciemne 1 Ruda 1 Stare Załubice 1 Borki Miejsce zamieszkiwania i liczba dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 2 Ciemne 1 Radzymin 2 Stary Dybów 4 Radzymin 2 Radzymin 4 Radzymin 2 Radzymin 3 Radzymin 1 Łąki 1 Nadma 4 Słupno 3 Słupno 2 Słupno 1 Sieraków 2 Radzymin 0 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Nadma 1 Nadma 1 Nadma 2 Borki 1 Stare Załubice 1 Nowe Załubice 0 1 Słupno 1 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Nowe Załubice 1 Łosie Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia mieszka w Radzyminie oraz Nadmie, Słupnie, Starych Załubicach oraz w Kolonii Dybów. Pomoc materialna w gminie Radzymin jest przyznawana na dwa sposoby: jako stypendium szkolne dla uczniów, kiedy w rodzinie miesięczna wysokość dochodu na osobę nie przekracza kwoty 456,00 zł netto, lub jako zasiłek szkolny może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Przyznawany jest w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie wydatków związanych z procesem edukacyjnym lub w formie pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym. 3 O tę formę pomocy można ubiegać się w terminie nie dłuższym niż dwa miesiące od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego 3 Informacja uzyskana ze strony internetowej Urzędu Miasta i Gminy Radzymin www.radzymin.pl 26

przyznanie tego zasiłku. Wnioski o przyznanie stypendium należy składać u dyrekcji szkoły do której uczęszcza uczeń. Tabela 12. Liczba uczniów otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 Miejscowość/sołectwo Liczba uczniów Cegielnia 7 Ciemne 7 Dybów Kolonia 14 Emilianów 1 Górki 2 Łąki 4 Łosie 6 Mokre 5 Nowy Janków 3 Rżyska 9 Sieraków ul. Sienkiewicza 2 Słupno 19 Stary Dybów 3 Stary Janków 8 Wiktorów 7 Zawady 4 Zwierzyniec 7 Popielarze 2 Stare Załubice 18 Nadma 34 Radzymin 83 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców Analiza poziomu bezpieczeństwa mieszkańców została opracowana na podstawie danych zebranych przez Komisariat Policji w Radzyminie. W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw; z czego 39,9% stanowiły włamanie do nieruchomości, 38,0% kradzieże cudzej własności. Najwięcej przestępstw odnotowano w 2015 roku w mieście Radzymin (157) oraz Słupnie (39), Nadmie (25). W miejscowościach Stary Janków oraz Zwierzyniec nie stwierdzono żadnego przestępstwa. Największa koncentracja przestępstw w tym okresie, mierzona liczbą zdarzeń na 100 mieszkańców, wystąpiła w miejscowości Popielarze (10), Emilianów (9,5) oraz Arciechów (4,59). Najmniejsze nasycenie natomiast odnotowano w miejscowościach Zawady (0,62), Rżyska (0,65) Wiktorów (0,72) oraz Mokre (0,80). W porównaniu ze średnią dla gminy, wyższy wskaźnik przestępstw podobnie wykazują wyżej wymienione miejscowości. Należy mieć na uwadze, iż wskaźnik został przeliczony na 100 mieszkańców danej miejscowości, co oznacza, że w przypadku miejscowości o niskiej liczebności mieszkańców wskaźnik jest zdecydowanie wyższy. Popielarze jest zamieszkiwane przez zaledwie 10 osób, Arciechów liczy 218 mieszkańców a Emilianów 200 osób (informacje dot. ludności znajdują się w tabeli nr. 1). Natomiast miasto Radzymin, które jest obarczone największą liczbą przestępstw zamieszkuje 11 371 osób. W Radzyminie dokonano najwięcej kradzieży cudzej rzeczy oraz włamań do nieruchomości. Mieszkańcy miasta zauważają niewystarczającą ilość i nieefektywność 27

monitoringu wizyjnego. W sposób naturalny mieszkańcy miasta są bardziej narażeni na kradzieże czy włamanie nie tylko do mieszkań, ale np. do prowadzonej działalności gospodarczej. Tabela 13. Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw w 2015 r. w gminie Radzymin Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw Miejscowość/ sołectwo Kradzież cudzej rzeczy Zabieranie w celu przywłaszczenia energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego Włamanie do samochodu Rozbój Włamanie do nieruchomości Uszkodzenia mienia Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Suma przestępstw Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Arciechów 5 0 1 0 4 0 0 10 4,59 Borki 1 0 1 0 1 1 0 4 1,34 Cegielnia 3 0 0 0 2 4 0 9 1,00 Ciemne 2 0 1 0 9 1 1 14 1,47 Dybów-Kolonia 2 0 1 0 0 1 1 5 1,36 Emilianów 16 0 0 0 3 0 0 19 9,50 Łąki 1 0 0 1 5 0 0 7 2,19 Łosie 0 0 0 4 0 0 4 1,08 Mokre 2 0 0 1 1 0 0 4 0,80 Nadma 9 0 0 0 11 2 3 25 1,42 Nowe Załubice 1 0 0 0 4 1 1 7 1,48 Nowy Janków 4 0 0 0 2 0 1 7 2,78 Popielarze 0 0 0 0 1 0 0 1 10,00 Radzymin 58 4 11 2 61 19 2 157 1,38 Ruda 2 0 1 0 3 1 0 7 1,52 Rżyska 2 0 0 0 0 0 0 2 0,65 Sieraków 1 0 0 0 0 1 3 5 1,10 Słupno 14 2 1 1 16 3 2 39 1,35 Stare Załubice 3 0 2 0 7 0 0 12 1,42 Stary Dybów 6 0 1 0 0 2 0 9 1,40 Stary Janków 0 0 0 0 0 0 0 0 0,00 Wiktorów 1 0 0 0 0 0 0 1 0,72 Zawady 0 0 0 0 2 0 0 2 0,62 Zwierzyniec 0 0 0 0 0 0 0 0 0,00 Gmina 133 6 20 5 136 36 14 350 1,41 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie W 2015 roku na terenie gminy odnotowano 275 wykroczeń, spośród których 88% stanowiły kradzieże. Najwięcej wykroczeń popełniono w Radzyminie (174) oraz Emilianowie (33) i Cegielni (27). Na terenie 11 miejscowości nie doszło do wykroczeń. Największa koncentracja wykroczeń wystąpiła w miejscowości Emilianów (16,5 wykroczeń na 100 mieszkańców). 28

Tabela 14. Liczba wykroczeń popełnionych w 2015 roku w gminie Radzymin Miejscowość/sołectwo art. 119 kw - kradzież art. 124 kw - uszkodzenie mienia Rejon Suma wykroczeń Liczba wykroczeń na 100 mieszkańców Radzymin - miasto 157 17 1,2 174 1,5 Arciechów 0 0 0 0,0 Borki 0 0 0 0,0 Dybów Kolonia 1 1 2 0,5 Emilianów 33 0 33 16,5 Łąki 0 2 2 0,6 Łosie 1 2 3 0,8 Mokre 2 2 4 0,8 Nowe Załubice 0 1 3 1 0,2 Popielarze 0 0 0 0,0 Ruda 0 0 0 0,0 Stare Załubice 0 0 0 0,0 Stary Dybów 0 0 0 0,0 Wiktorów 1 0 1 0,7 Zawady 0 0 0 0,0 Zwierzyniec 0 0 0 0,0 Cegielnia 26 1 27 3,0 Ciemne 3 0 3 0,3 Nadma 4 2 6 0,3 Nowy Janków 0 0 0 0,0 4 Rżyska 1 0 1 0,3 Sieraków 0 0 0 0,0 Słupno 14 4 18 0,6 Stary Janków 0 0 0 0,0 Razem 243 32 275 26,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie W 2014 roku w Radzyminie zarejestrowano łącznie 774 przestępstw z czego 35,3% stanowiły kradzieże cudzej własności, 17,4% kradzieże z włamaniem. W latach 2012-2014 liczba zarejestrowanych przestępstw ulegała nieznacznym zmianom: wzrosła liczba kradzieży cudzej własności i kradzieży pojazdu, zmalała natomiast liczba kradzież z włamaniem oraz uszkodzeń mienia. W latach 2012-2014 liczba zarejestrowanych wykroczeń znacznie wzrosła. W 2014 roku zarejestrowano 904 wykroczenia, tj. o 139,8% więcej aniżeli w poprzednim roku. Najczęściej stwierdzano wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, stanowiły one 45,6% ogółu zarejestrowanych wykroczeń w 2014 roku, ich liczba nieznacznie się zmniejszyła. W latach 2012-2014 doszło do wyraźnego spadku liczby wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia oraz przeciwko mieniu, wzrosła natomiast liczba wykroczeń przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu oraz zaliczanych do kategorii inne. Tabela 15. Liczba zarejestrowanych zdarzeń w latach 2012-2014 Kategoria / rodzaj 2012 2013 2014 Przestępstwa Kradzieże cudzej własności 238 218 273 Kradzież pojazdu 31 34 54 Kradzież z włamaniem 114 110 135 29

Kategoria / rodzaj 2012 2013 2014 Rozbój 4 6 5 Bójka, pobicie 8 9 5 Uszkodzenie mienia 44 57 29 Uszczerbek na zdrowiu 16 13 17 Ogółem 761 828 774 Bezpieczeństwu w ruchu Drogowym Porządkowi i spokojowi publicznemu Bezpieczeństwu osób i mienia Wykroczenia, w tym przeciwko: 467 194 412 42 43 65 17 7 3 Mieniu 57 21 20 Inne 241 112 404 Ogółem 824 377 904 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) Z informacji przekazanych przez Komisariat Policji w Radzyminie wynika, że rejony najbardziej zagrożone przestępczością przeciwko mieniu to miasto Radzymin z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta (ul. Nowa), miejscowości Ciemne i Słupno oraz obszary działek letniskowych (Załubice, Łosie, Łąki). Przeprowadzone w lutym i marcu 2016 roku konsultacje społeczne w zakresie Założeń Krajowej Mapy zagrożeń bezpieczeństwa w Polsce wykazały, że obszarem szczególnie zagrożonym wandalizmem jest teren placu zabaw we wsi Słupno (przy ulicy Żeromskiego) 4. W 2015 roku funkcjonariusze policji wypełnili 20 formularzy Niebieskiej Karty, służących dokumentowaniu faktów związanych z przemocą w rodzinie i ocenie zagrożenia dalszą przemocą. Aż 70% wypełniono na obszarach wiejskich, znacznie rzadziej natomiast stwierdzano przemoc w rodzinie na terenie miasta Radzymin. Większość osób, co do których istniało podejrzenie że są dotknięte przemocą, stanowiły kobiety (79,2%). O stosowanie przemocy w rodzinie zdecydowanie częściej podejrzewani byli mężczyźni, w tym będący pod wpływem alkoholu. Łącznie w gminie Radzymin w 2015 roku stwierdzono 85 przypadków stosowania przemocy. Najczęściej dopuszczano się przemocy psychicznej (43,5%) oraz przemocy fizycznej (41,2%). 4 Informacja dotycząca konsultacji i zgłoszonych wniosków przez mieszkańców miasta i gminy Radzymin, Komisariat Policji w Radzyminie 30

Wykres 4. Liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy stwierdzonych w gminie Radzymin w 2015 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie 3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń Zadania z zakresu pomocy społecznej na poziomie gminy Radzymin realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej, będący jednostką organizacyjną Gminy Radzymin. Na terenie gminy działa Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, który jest jednostką organizacyjną Starostwa Powiatowego w Wołominie. Dom realizuje zadania powiatu, zapewniając całodobową opiekę osobom niesprawnym, przewlekle somatycznie chorym, które z uwagi na stan zdrowia, warunki mieszkaniowe i rodzinne nie mogą samodzielnie funkcjonować w środowisku. Terenem działania Domu Pomocy jest obszar powiatu wołomińskiego. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej takich jak świetlice socjoterapeutyczne i spółdzielnie socjalne. Niedobór infrastruktury społecznej jest widoczny na terenie całej gminy. Prócz placówek szkolnych, do infrastruktury społecznej można zaliczyć Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu i Bibliotekę Publiczną w Radzyminie z filią w Nadmie. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. Świadczenia przyznano w ramach zadań zleconych i zadań łącznie 777 osobom, co stanowi 3,2% mieszkańców gminy. W strukturze udzielonych świadczeń największy udział stanowią: inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (przyznane 494 osobom), posiłki (259 osób) oraz zasiłki stałe ogółem (119 osób). Najwięcej środków finansowych przeznaczono natomiast na odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej (639 909 zł), zasiłki stałe ogółem (571 089 zł) oraz inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (335 110 zł). Tabela 16. Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku Świadczenia Liczba osób, którym przyznano świadczenia Liczba świadczeń Kwota świadczeń (w zł) Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi 5 710 21 300 4 19 Zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną 0 0 0 0 0 31

Świadczenia Liczba osób, którym przyznano świadczenia Liczba świadczeń Kwota świadczeń (w zł) Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Pomoc ogółem, przyznana cudzoziemcom 0 0 0 0 0 Zasiłki stałe ogółem 119 1208 57 1089 118 164 Zasiłki okresowe ogółem 21 107 29 120 21 57 Schronienie 6 1081 11 069 6 6 Posiłek 259 35 389 186 513 159 590 Ubranie 0 0 0 0 0 Usługi opiekuńcze ogółem 18 6844 59 954 18 26 Sprawienie pogrzebu 3 3 10780 3 4 Inne zasiłki celowe i w naturze ogółem 494 X 335 110 494 997 Zasiłki celowe przyznane niezależnie od dochodu 0 0 0 0 0 Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie ogółem 0 0 0 0 0 Poradnictwo specjalistyczne X X X 0 0 Interwencja kryzysowa X X X 0 0 Pomoc socjalna X X X 515 1225 Odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej 24 269 639 909 24 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Pomoc z tego powodu otrzymały 343 rodziny, co stanowiło 30,4% wszystkich rodzin korzystających z pomocy. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba (19,7%), kolejnym zaś bezrobocie (16,6%). Struktura przyznawania pomocy społecznej była niemalże taka sama na wsi i w mieście. Mimo iż z powodu alkoholizmu przyznawana pomoc w 2015 r. była znacznie niższa niż w pozostałych dziedzinach, należy zwrócić uwagę na fakt, iż jednym z najczęściej występujących problemów w gminie, które podawano podczas warsztatów diagnostycznych był właśnie alkoholizm. Niestety jest to problem dosięgający wciąż znaczną ilość rodzin, który jest powszechnie tolerowany w kulturze środkowo-wschodniej Europy. Wykres 5. Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) 32

Pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku objęte były 562 rodziny (1389 osób), z czego 54,4% z nich zamieszkiwało na wsi. W strukturze rodzin objętych pomocą przeważały rodziny jednoosobowe (47,9%). Pomocą objęto 246 rodzin z dziećmi, z których 57,7% zamieszkiwano na obszarach wiejskich gminy. Najliczniejszą grupę stanowiły rodziny z 1 dzieckiem (34,6%) oraz 2 dzieci (32,5%). Wsparciem otoczono również 89 rodzin niepełnych, z których 50,6% zamieszkiwało na wsi. Większość stanowiły rodziny jednoosobowe (46,1%). Tabela 17. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku Typy rodzin Ogółem Liczba rodzin w tym na wsi Liczba osób w rodzinach Rodziny ogółem 562 306 1389 O liczbie osób 1 269 131 269 O liczbie osób 2 95 56 190 O liczbie osób 3 58 32 174 O liczbie osób 4 65 44 260 O liczbie osób 5 40 25 200 O liczbie osób 6 i więcej 35 18 296 W tym rodziny z dziećmi ogółem 246 142 961 O liczbie dzieci 1 85 43 219 O liczbie dzieci 2 80 50 298 O liczbie dzieci 3 50 33 237 O liczbie dzieci 4 21 10 125 O liczbie dzieci 5 4 1 27 O liczbie dzieci 6 5 4 41 O liczbie dzieci 7 i więcej 1 1 14 Rodziny niepełne ogółem 89 45 254 O liczbie osób 1 41 18 82 O liczbie osób 2 29 15 89 O liczbie osób 3 15 10 60 O liczbie osób 4 i więcej 4 2 23 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) Najwięcej świadczeniobiorców OPS zamieszkuje w miejscowości Radzymin, Słupno, Nadma, Ciemne. Wskaźnik świadczeniobiorców przeliczony na 100 mieszkańców danej miejscowości wskazuje, iż poniżej średniej dla gminy znajduje się 10 miejscowości gminy. Wartości wyższe niż średnia gminy występują w 12 miejscowościach: Sieraków, Słupno, Ciemne, Nadma, Dybów Stary, Janków Stary, Borki, Rżyska, Dybów Kolonia, Janków Nowy, Wiktorów. Tabela 18. Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 roku Miejscowość/sołectwo Liczba świadczeniobiorców Liczba osób w rodzinach Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Radzymin 177 410 1,56 Słupno 73 203 2,53 Nadma 34 94 1,93 Ciemne 33 90 3,46 Sieraków 20 59 4,42 Dybów Stary 13 32 2,02 Załubice 13 36 1,53 33

liczba bezrobotnych Miejscowość/sołectwo Liczba świadczeniobiorców Liczba osób w rodzinach Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Janków Stary 12 30 5,11 Borki 10 20 3,36 Rżyska 10 22 3,25 Cegielnia 9 15 1,00 Dybów Kolonia 9 31 2,45 Janków Nowy 9 22 3,57 Łąki Radzymińskie 6 16 1,88 Mokre 6 12 1,20 Wiktorów 6 21 4,32 Łosie 5 17 1,35 Ruda 5 12 1,09 Zawady 5 9 1,56 Zwierzyniec 2 9 0,82 Myszyniec Arciechów 1 1 0,46 Wesoła - Emilianów 1 4 0,50 Gmina 459 1165 1,85 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej 3.6. Stan i struktura bezrobocia Według danych na koniec lipca 2016 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1048 bezrobotnych, tj. o 0,4% więcej aniżeli w roku 2011. W badanym okresie liczba bezrobotnych ulegała znacznym zmianom, najwięcej osób zarejestrowanych było w 2013 roku (1600 osób). Rysunek 5. Bezrobotni zarejestrowani w gminie Radzymin w latach 2011-2015 roku 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: BDL GUS W analizowanym okresie liczba osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 548. Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 501 osób. 34

Najwięcej osób bezrobotnych w przeliczeniu na 100 mieszkańców przypada w miejscowości Rżyska (8,77), Ciemne (6,18), Wiktorów (5,76), Stary Janków (5,53). Liczba osób bezrobotnych powyżej 12 miesięcy w największym stopniu widoczna jest w miejscowości Rżyska (4,55), Ciemne (3,77), Łąki (3,45). Najwięcej bezrobotnych bez wykształcenia średniego w największej liczbie, w przeliczeniu na 100 mieszkańców, wystąpiło w miejscowości Rżyska (5,52), Arciechów (3,67), Wiktorów (3,60). Tabela 19. Liczba osób bezrobotnych w gminie Radzymin (stan na dzień 31.07.2016 r.) Miejscowość/ sołectwo Liczba osób bezrobotnych Liczba osób bezrobotnych powyżej 12 miesięcy Liczba osób bezrobotnych bez wykształcenia średniego ogółem na 100 mieszkańców ogółem na 100 mieszkańców ogółem na 100 mieszkańców Arciechów 11 5,05 6 2,75 8 3,67 Borki 8 2,68 4 1,34 5 1,68 Cegielnia 47 5,20 29 3,21 21 2,32 Ciemne 59 6,18 36 3,77 23 2,41 Dybów-Kolonia 15 4,08 7 1,90 11 2,99 Emilianów 5 2,50 3 1,50 2 1,00 Łąki 17 5,33 11 3,45 11 3,45 Łosie 14 3,79 7 1,90 4 1,08 Mokre 22 4,38 12 2,39 11 2,19 Nadma 69 3,92 43 2,44 31 1,76 Nowe Załubice 21 4,44 13 2,75 11 2,33 Nowy Janków 9 3,57 7 2,78 5 1,98 Popielarze 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Radzymin 449 3,95 199 1,75 217 1,91 Ruda 23 5,00 10 2,17 10 2,17 Rżyska 27 8,77 14 4,55 17 5,52 Sieraków 14 3,09 9 1,99 11 2,43 Słupno 136 4,71 85 2,95 56 1,94 Stare Załubice 35 4,13 20 2,36 17 2,00 Stary Dybów 29 4,50 14 2,17 13 2,02 Stary Janków 13 5,53 7 2,98 4 1,70 Wiktorów 8 5,76 4 2,88 5 3,60 Zawady 10 3,12 5 1,56 4 1,25 Zwierzyniec 7 2,88 3 1,23 4 1,65 Gmina 1041 4,21 548 2,21 501 2,02 Źródło: Filia PUP Radzymin 3.7. Działalność organizacji pozarządowych Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje 41 organizacji pozarządowych. Wśród stowarzyszeń związanych ze sportem i turystyką dominują kluby sportowe. Są to organizacje szkolne i uczniowskie, ale również te, które swoją działalność kierują do wszystkich mieszkańców miasta oraz są nastawione na realizację zadań związanych z wybraną dyscypliną. Kluby sportowe i stowarzyszenia kultury fizycznej, działające aktywnie w obszarze upowszechniania kultury fizycznej i sportu, to w szczególności: Radzymiński Klub Sportowy Mazur, Klub Piłkarski Rządza Załubice, Klub Sportowy Fanaberia, Klub Sportowy Rokis" Radzymin, 35

Międzyszkolny Klub Sportowy Karate Kyokushin, Akademia Michała Podlaskiego Uczniowski Klub Sportowy Victoria Radzymin, Stowarzyszenie Piłki Ręcznej Rokis Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Dwójka Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Nadma. Ważną grupę stanowią również stowarzyszenia i fundacje aktywnie wspierające i promujące kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, podtrzymujące i upowszechniające tradycję narodową, rozwój świadomości obywatelskiej i kulturowej, a także edukację, oświatę i wychowanie. Do grupy tej należą: Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, Stowarzyszenie Radzymińskie Forum, Stowarzyszenie Miłośników Miasta Radzymin I Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Fundacja Kamyk, Fundacja Kreatywni, Na terenie gminy Radzymin funkcjonują również organizacje o charakterze historycznym, związane z wydarzeniami lub osobami, które były świadkami historii. Organizacje takie to: Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód Rajski Ptak W Radzyminie. Organizacje działające na rzecz osób w wieku emerytalnym oraz na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, to w szczególności: Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów (Koła w Radzyminie, w Słupnie, w Starych Załubicach, w Nadmie), Stowarzyszenie Seniorów Ziemi Radzymińskiej, Stowarzyszenie Aktywnych 50+. Podstawową formułę samoorganizacji społecznej stanowią w gminie Ochotnicze Straże Pożarne w Radzyminie, Starych Załubicach, Zawadach, Mokrem, Rudzie, Nadmie (aktualnie w organizacji jest OSP w Słupnie). Wymienione jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych czerpią swój rodowód z doświadczeń wielu pokoleń i bogatej tradycji ochrony przeciwpożarowej. Ziemia Radzymińska ma bogatą historię ruchu strażackiego. Ochotnicze Straże Pożarne zawsze odgrywały i odgrywają niezwykle ważną rolę w życiu lokalnej społeczności. Istotną rolę w obszarze działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości odgrywa Radzymiński Oddział Izby Gospodarczej Powiatu Wołomińskiego. Gmina Radzymin jest także członkiem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania (LGD) Zalew Zegrzyński, Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka (LGR) Zalew Zegrzyński, Związku Gmin Zalewu Zegrzyńskiego oraz Związku Gmin Wiejskich. Niestety mimo działających organizacji, kapitał społeczny i zaangażowanie w sprawy gminy ze strony mieszkańców wciąż są na niskim poziomie. Wielokrotnie podczas każdego ze spotkań konsultacyjnych podkreślano fakt, że mieszkańcy nie czują się odpowiedzialni za rozwój gminy, a poziom identyfikacji z miejscem zamieszkania jest dosyć niski. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w miejscowości Radzymin. Ponadto organizacje funkcjonują na terenie 8 miejscowości. 36

Tabela 20. Organizacje pozarządowe zarejestrowane w gminie Radzymin w 2015 roku według miejscowości Miejscowość/sołectwo Organizacje pozarządowe (liczba) Arciechów 0 Borki 0 Cegielnia 0 Ciemne 0 Dybów-Kolonia 0 Emilianów 0 Łąki 1 Łosie 0 Mokre 3 Nadma 2 Nowe Załubice 2 Nowy Janków 1 Popielarze 0 Radzymin 21 Ruda 0 Rżyska 0 Sieraków 1 Słupno 5 Stare Załubice 3 Stary Dybów 1 Stary Janków 0 Wiktorów 0 Zawady 1 Gmina 41 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wykazu organizacji pozarządowych, strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://bip.radzymin.pl/index.php?id=194) Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy 3.8. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy Gmina Radzymin położona jest w powiecie wołomińskim, w centralnej części województwa mazowieckiego. Gmina Radzymin należy do Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego, ujęta została jako podmiot instytucjonalny w Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych WOF. Gmina Radzymin graniczy: od północy z miejsko-wiejską gminą Serock (powiat legionowski), od wschodu z gminami wiejskimi Dąbrówka i Klembów oraz gminą miejsko-wiejską Wołomin (powiat wołomiński), od południa z miejskimi gminami Kobyłka i Marki (powiat wołomiński), od zachodu z wiejską gminą Nieporęt (powiat legionowski). 37

Rysunek 6. Mapa gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie Open Street Map 38

Powierzchnia gminy Radzymin wynosi 12 946 ha, co stanowi 13,6% powierzchni powiatu wołomińskiego. Obszar miasta zajmuje 2339 ha a obszar wiejski gminny - 10 607 ha. Powierzchnia gminy w latach 2011-2015 zmniejszyła się o 41 ha (była to powierzchnia obszaru wiejskiego). Gminę tworzy miasto Radzymin oraz dwadzieścia osiem sołectw: Arciechów, Borki, Cegielnia, Ciemne, Dybów Folwark, Dybów Kolonia, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nadma Pólko, Nadma Stara, Nowe Słupno, Nowe Załubice, Nowy Janków, Opole, Ruda, Rżyska, Sieraków, Słupno Osiedle, Stare Słupno, Stare Załubice, Stary Dybów, Stary Janków, Wiktorów, Wolica, Zawady, Zwierzyniec. 3.9. Struktura użytkowania gruntów Użytki rolne zajmują łącznie 7321 ha powierzchni gminy, z czego ponad połowę (aż 3733 ha) stanowią grunty orne. Grunty orne dzieli się na obszary występowania gleb o dużych, średnich, oraz słabych wartościach użytkowych. Gleby o dużych wartościach użytkowych stanowią kompleks pszenny dobry i żytni bardzo dobry i są to gleby bielicowe i pseudobielicowe z glin lekkich, średnich, piasków gliniastych oraz iłów 5. Niewielki udział w powierzchni gminy zajmują łąki i pastwiska trwałe, użytki rolne zabudowane oraz sady. Znaczną część powierzchni gminy Radzymin zajmują natomiast grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione. Tabela 21. Użytkowanie terenów gminy Radzymin w 2014 roku ogólne kategorie Typ ha % Użytki rolne razem 7321 56,6 Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 3092 23,9 Grunty pod wodami razem 323 2,5 Grunty zabudowane i zurbanizowane razem 1991 15,4 Nieużytki 198 1,5 Tereny różne 21 0,1 Powierzchnia ogółem 12946 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W latach 2012-2015 powierzchnia gminy Radzymin zmniejszyła się o 41 ha, zaś struktura użytkowania terenów gminy nie uległa znacznej zmianie. W tym okresie powierzchnia użytków rolnych zmniejszyła się o 128 ha, zmalała również powierzchnia gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych (o 42 ha) oraz nieużytków (o 5 ha). Wzrosła natomiast powierzchnia gruntów zabudowanych i zurbanizowanych (o 134 ha). 5 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na Lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 39

Rysunek 7. Zmiany struktury użytkowania terenów gminy Radzymin w latach 2011-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL 3.10. Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo) Infrastruktura transportowa i komunikacyjna Układ drogowy obsługujący gminę i zapewniający jej powiązania komunikacyjne z obszarem zewnętrznym tworzą: droga ekspresowa S8, łącząca aglomeracje: wrocławską, łódzką, warszawską i białostocką; trasa na odcinku Wrocław Ostrów Mazowiecka stanowi polską część trasy E67, natomiast odcinek Warszawa Ostrów Mazowiecka to polski odcinek trasy Via Baltica; drogi wojewódzkie o numerach 631 i 635; drogi powiatowe; drogi gminne. Przez gminę Radzymin przechodzą drogi o dużym natężeniu ruchu, przede wszystkim są to: droga Warszawa Białystok (droga krajowa nr 8) wraz z obwodnicą Radzymina, Wołomin Radzymin (droga wojewódzka nr 635). Główną osią komunikacyjną gminy, zapewniającą powiązania regionalne i międzyregionalne, jest droga krajowa nr 8. Droga przebiega przez miasto oraz zainwestowane tereny w Słupnie i prowadzi zarówno ruch tranzytowy jak i ruch lokalny. Jest to droga klasy droga główna ruchu przyspieszonego. Dla wyprowadzenia ruchu tranzytowego z miasta w ciągu drogi nr 8 wybudowana została południowa obwodnica Radzymina (S8). W trakcie budowy jest droga ekspresowa S8 od Węzła "Marki" (bez węzła) do węzła Radzymin Płd.. Łączna długość dróg wojewódzkich wynosi 36 km, powiatowych 67 km, a gminnych 225 km. Duże natężenie ruchu powoduje zanieczyszczenia powietrza oraz generuje hałas komunikacyjny. Problem ten dostrzegalny jest zwłaszcza na terenie Słupna i Radzymina. Na terenie gminy brakuje ścieżek rowerowych (wyłączając turystyczne szlaki rowerowe), które byłyby uzupełnieniem ruchu samochodowego i transportu publicznego. Zdecydowana większość dróg gminnych jest nieutwardzona lub częściowo utwardzona (70,1% ich łącznej długości). W miejscowościach: Borki, Łosie, Ruda, Rżyska oraz Stary Janków wszystkie drogi gminne nie są utwardzone na całej długości. Wysoki odsetek takich dróg występuje także w miejscowościach Emilianów, Sieraków, Słupno, Mokre, Nowe Załubice (powyżej 80% łącznej 40

długości). W miejscowościach Dybów-Kolonia oraz Zwierzyniec wszystkie drogi o statusie gminnym są utwardzone. Najmniej dróg gminnych znajduje się w miejscowości Zwierzyniec i Stary Janków. Najmniejszy odsetek dróg gminnych nieutwardzonych lub częściowo utwardzonych jest w Starym Dybowie, Radzyminie i Nadmie. Przez gminę Radzymin przebiega łącznie 30,3 km chodników. Na obszarze miasta Radzymin i Słupno, które skupiają największą ilość podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze usług, brakuje miejsc parkingowych. Rozwiązaniem problemu byłoby wybudowanie systemów parkingowych Parkuj i Jedź (P+R Park and Ride). Dzięki temu samochody przyjeżdżające do centrum miasta w celu skorzystania z usług będą mieć zagwarantowaną większą ilość miejsc parkingowych, podniesie to prestiż inwestycyjny miasta i gminy. Osoby przyjeżdżające do pracy w Słupnie czy w Radzyminie również będą mogły zostawić pojazd na parkingu i skorzystać z komunikacji miejskiej. Kompleksowy i zrównoważony transport miejski musi składać się z dostatecznej ilości ścieżek rowerowych i atrakcyjnej oferty komunikacji publicznej. Tylko wtedy problem dużego natężenia ruchu samochodowego na tych terenach może zostać rozwiązany. Tabela 22. Długość dróg gminnych według miejscowości Miejscowość/sołectwo Drogi gminne (m) Drogi gminne nieutwardzone/częściowo utwardzone (m) Odsetek dróg gminnych nieutwardzonych/częściow o utwardzonych (m) Arciechów 16 110 12 525 77,75 Borki 3864 3864 100,00 Cegielnia 9890 6598 66,71 Ciemne 7411 5735 77,38 Dybów-Kolonia 2711 0 0,00 Emilianów 2783 2610 93,78 Łąki 7503 5593 74,54 Łosie 13 420 13 420 100,00 Mokre 6620 5685 85,88 Nadma 15 317 9953 64,98 Nowe Załubice 12 542 10 452 83,34 Radzymin 59 016 28 488 48,27 Ruda 7445 7445 100,00 Rżyska 6018 6018 100,00 Sieraków 2030 1816 89,46 Słupno 23 943 20 651 86,25 Stare Załubice 5096 4016 78,81 Stary Dybów 8067 3881 48,11 Stary Janków 3104 3104 100,00 Zwierzyniec 513 0 0,00 Gmina 213 403 151 854 71,15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Stan infrastruktury drogowej jest istotnym czynnikiem podwyższającym jakość życia mieszkańców i bezpieczeństwo na drogach. Wielokrotnie mieszkańcy podczas badań ankietowych i konsultacji społecznych zwracali uwagę iż jednym z problemów jest zły stan dróg. W gminie Radzymin do wykonania zaplanowano przeprowadzenie remontów 178 odcinków dróg o łącznej długości 138,422 km. Najwięcej inwestycji drogowych ma być prowadzonych w mieście Radzymin oraz w sołectwach Słupno i Arciechów, najmniej natomiast w sołectwie Stary Janków, Zwierzyniec i Sieraków. W sołectwach Nowy Janków oraz Popielarze nie ma w planach remontów dróg gminnych. 41

Tabela 23. Drogi kwalifikowane do remontu Przebieg Arciechów 8,28 Borki 4,74 Cegielnia 4,63 Ciemne 3,04 Dybów-Kolonia 5,67 Emilianów 2,62 Łąki 2,83 Łosie 1,97 Mokre 3,96 Nadma 4,35 Nowe Załubice 1,35 Nowy Janków 0,00 Popielarze 0,00 Radzymin 41,00 Ruda 3,45 Rżyska 3,80 Sieraków 0,27 Słupno 13,32 Stare Załubice 2,48 Stary Dybów 7,97 Stary Janków 0,69 Wiktorów 1,46 Zawady 1,52 Zwierzyniec 0,36 Załubice Stare-Wolica 2,17 Załubice Stare-Dąbrowa 3,76 Załubice Stare-Opole Dąbrowa 2,40 Opole - gr.gminy Radzymin 1,72 Ruda-Łosie Parcele-(DP 4305W) 2,66 Mokre-Radzymin Rejentówka 3,28 Słupno-Nadma 3,49 Suma 139,24 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Km Infrastruktura komunalna Poziom rozwoju infrastruktury komunalnej w gminie Radzymin może być oceniony jako średni. Licząca 132 km sieć wodociągowa doprowadza wodę do 4030 gospodarstw domowych, korzysta z niej 18 563 osób (74,1% mieszkańców). W latach 2011-2014 odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej w gminie Radzymin wzrósł o 12,9%. Liczba przyłączy wzrosła o 385 (z 3530 w 2011 roku do 3883w 2014 roku). W 2014 roku mieszkańcom gminy dostarczono 556,8 dam 3 wody a więc o 97,7 dam 3 więcej aniżeli w 2011 roku. W latach 2011-2014 sieć kanalizacyjna w gminie Radzymin znacznie się wydłużyła (z 34,2 km do 68,8 km). W 2014 roku z sieci kanalizacyjnej w gminie korzystało 12 761 osób. Liczba przyłączy wzrosła o 47% (z 743 w 2011 roku do 1575 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększył się odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w mieście z 42,0% w 2011 roku do 51% w 2014 roku. W gminie planowana jest rozbudowa infrastruktury komunalnej: 42

planowana do budowy długość sieci wodociągowej (Ruda, Załubice, Borki, Emilianów) - ok. 23 km, planowana do budowy długość sieci kanalizacyjnej (Słupno, Sieraków, Stary Dybów, Ciemne, Radzymin zlewnie ul. Ogrodowej, ul. Korczaka, ul. Batalionów Chłopskich, ul. Nowej, Witosa, Patriotów, Zacisznej): ok 70 km, ilość planowanych pompowni ścieków: 37 szt. Dystrybutorem gazu na terenie gminy Radzymin jest Polska Spółka Gazownictwa (PSG Sp. z o.o.) z oddziałem Zakładu Gazowniczego w Warszawie, która dostarcza gaz ziemny dla celów komunalnobytowych mieszkańców, usług i handlu oraz do celów grzewczych. Licząca 200 216m sieć gazowa doprowadzona jest do 4333 budynków, korzysta z niej 18 627 osób (74,4% mieszkańców). W latach 2005-2014 odsetek mieszkańców korzystających z sieci gazowej wzrósł o 20,4%. Zdecydowana większość miejscowości na terenie gminy Radzymin jest zgazyfikowana. Sieci gazowej nie ma na terenie pięciu miejscowości: Łąki, Łosie, Opole, Popielarze. Tabela 24. Stopień zgazyfikowania miejscowości w gminie Radzymin Arciechów Borki Cegielnia Ciemne Dybów-Kolonia Emilianów Łąki Łosie Mokre Myszyniec Nadma Nowe Załubice Nowy Janków Opole Popielarze Radzymin Ruda Rżyska Sieraków Słupno Stare Załubice Stary Dybów Stary Janków Wiktorów Wolica Zawady Zwierzyniec Miejscowość/sołectwo Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Niezgazyfikowana Niezgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Niezgazyfikowana Niezgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Stopień gazyfikacji Źródło: Projekt Założeń do Planu Zaopatrzenia w Ciepło, Energię Elektryczną I Paliwa Gazowe dla Gminy Radzymin na lata 2015-2030 43

Wykres 6. Korzystający z instalacji w % ogółu ludności gminy Radzymin w latach 2011-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Infrastruktura mieszkaniowa Budynki mieszkalne zlokalizowane na terenie gminy Radzymin obejmują przede wszystkim zabudowę jednorodzinną, w mniejszym stopniu wielorodzinną. Budynki te charakteryzują się niskim poziomem energooszczędności (efektywności energetycznej). Według danych GUS w 2014 roku w gminie Radzymin nie było pustostanów. W 2014 roku zasób mieszkaniowy gminy Radzymin tworzyło 7049 mieszkań, w których znajdowało się w 29 929 izb o łącznej powierzchni użytkowej 661 748 m 2. W latach 2011-2014 zasób mieszkaniowy gminy zwiększył się o 850 mieszkań, a tym samym powierzchnia użytkowa wzrosła o 71 924 m 2. Nieco ponad połowa mieszkań zlokalizowana była w mieście Radzymin. Tabela 25. Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Powierzchnia użytkowa Mieszkania Izby mieszkań 2011 2014 2011 2014 2011 2014 Miasto 3334 3963 13 545 15 490 278 858 318 733 Wieś 2865 3086 13 203 14 439 310 966 343 015 Ogółem 6199 7049 26 748 29 929 589 824 661 748 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wyniosła w gminie Radzymin 93,9 m 2, w latach 2011-2014 zmalała o 1,2m 2. Przeciętna powierzchnia użytkowania mieszkania na mieszkańca w gminie Radzymin wyniosła w 2014 roku 26,4 m 2 a więc o 1 m 2 więcej aniżeli w 2011 roku. W 2015 roku oddano do użytku 119 mieszkań indywidualnych. Łączna liczba izb oddanych do użytku wyniosła 693. Łączna powierzchnia użytkowa nieruchomości to 18 222 m 2. Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne: 44

29 lokali o łącznej powierzchni 1120,58 m 2. (w dwóch budynkach wielorodzinnych stanowiących współwłasność gminy), 70 lokali o łącznej powierzchni 2047,45 m 2 (w budynkach mieszkalnych stanowiących współwłasność gminy), 23 lokali o łącznej powierzchni 591,21 m 2 (w dwóch budynkach mieszkalnych będących w samoistnym posiadaniu gminy). Tabela 26. Zasób mieszkaniowy gminy Radzymin Adres budynku Ogółem ilość lokali Powierzchnia w m2 Opis budynku Budynki mieszkalne stanowiące współwłasność gminy (w budynkach Wspólnot mieszkaniowych i administrowane przez Wspólnoty mieszkaniowe) Stary Rynek 23 /od 2000 r. budynek w zarządzie wspólnoty 2 69,88 ul. Ogrodowa 6 B 27 1050,7 murowany, blacha, rok budowyok.1970, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe murowany, blacha, rok budowy 2007, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Budynki mieszkalne stanowiące własność gminy murowany, papa, rok budowy-ok.1970, Al. Jana Pawła II 10a 1 69,79 woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Kolonie Nasze 4 2 67,00 ul. Ogrodowa 2, 2 A 16 376,00 ul. Pagórkowa 17 a 2 37,68 ul. Polna 2 3 88,65 murowany, papa, rok budowy- przed 1939 r. murowany, papa, rok budowy 1992, szambo murowany, papa, rok budowy przed 1939 r. murowany, dachówka, rok budowy-xix w., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Polna 19 4 149,50 brak murowany, papa, przed 1980 r., woda, ul. Strzelców Wileńskich 10 1 82,00 kanalizacja, gaz ul. Traugutta 3 8 221,63 murowane, papa, przed 1939 r. woda, kanalizacja ul. Wiejska 3 4 91,15 murowane, papa, przed 1939 r., szambo murowane, papa, przed 1920 r., ul. Zduńska 24 13 359,05 wodociąg, kanalizacja ul. Weteranów 1 7 171,58 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja murowane, papa, przed 1939 r., ul. Weteranów 1 A 4 145,04 wodociąg, kanalizacja ul. Piaskowa 8 2 71,37 brak ul. Piaskowa 14 2 67,00 brak ul. Stary Rynek 7 4 114,50 brak Lokale mieszkalne w budynkach będących w posiadaniu gminy murowany, papa, przed 1939 r., szambo ul. Norwida 33 A 6 152,97 lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Traugutta 1 17 591,21 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja 45

W 2013 roku nie sprzedano żadnego mieszkania należącego do zasobu gminnego. W 2009 roku sprzedano 2 mieszkania w budynkach wielorodzinnych o łącznej powierzchni użytkowej 73 m2. Na terenie gminy Radzymin działa 25 wspólnot mieszkaniowych i jedna spółdzielnia mieszkaniowa. Tabela 27. Wykaz budynków wielorodzinnych na terenie gminy Radzymin Nazwa Wspólnota Mieszkaniowa 1 Maja w Radzyminie Radzymin, ul 1 Maja 9 Wspólnota Mieszkaniowa SILIKATY Radzymin, ul. Weteranów 74 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12 CDE w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12FGH Wspólnota Mieszkaniowa przy ul Reymonta 23 i 25 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Budynków 61, 63,65, 67, 69, 71, 73, 75, 77, 79, przy Słowackiego w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Adres Radzymin, ul Reymonta 12 CDE Radzymin, ul. Reymonta 12 FGH Radzymin, ul. Reymonta 25 Radzymin, ul. Słowackiego 63 ADM Radzymin, Al. Jana Pawła II 24B Wspólnota Mieszkaniowa Kilińskiego 21 w Radzyminie Radzymin, ul. Kilińskiego 21 Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, ul Ogrodowa 6 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12, 12 A, 12B Radzymin, ul. Reymonta 12 Wspólnota Mieszkaniowa Wyszyńskiego w Radzyminie Radzymin, ul. Wyszyńskiego 2b Wspólnota Mieszkaniowa "Słowackiego 51" w Radzyminie Radzymin, ul. Słowackiego 51 Wspólnota Mieszkaniowa Słowackiego 53 w Radzyminie Radzymin, ul. Słowackiego 53 Społeczna Wspólnota Mieszkańców w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. Wyszyńskiego 52 w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 8A Radzymin, ul. Wyszyńskiego 52 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 3 w Radzyminie Radzymin, ul. Falandysza 3 Wspólnota Mieszkaniowa Jana Pawła II 14 w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 14 Wspólnota Mieszkaniowa Stary Rynek 23 Radzymin, Stary Rynek 23 Wspólnota Mieszkaniowa OSIEDLE CENTRUM PARK I ul. Falandysza 11 Radzymin, ul. Falandysza 11 Wspólnota Mieszkaniowa Tetmajera 1-55 Radzymin, ul. Tetmajera 1-55 Wspólnota Mieszkaniowa Mistrza i Małgorzaty 1-42 Radzymin, ul. Mistrza Małgorzaty 1-47 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 6 w Radzyminie Warszawa, ul. Monte Casino 8 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 8 w Radzyminie Radzymin, ul. Kotowskiego 11 Spółdzielnia Mieszkaniowa Zorza Radzymin, ul. Stary Rynek 25 Komitet WETERANÓW Radzymin, ul. Weteranów 100 Wspólnota Mieszkaniowa Armii Krajowej 4/6/8/10 Radzymin, Aleja Armii Krajowej 4,6,8,10 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) Odsetek wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne w 2013 roku znajdował się poniżej średnich wielkości dla gmin województwa mazowieckiego. Można jednak zauważyć, że w latach 2009-2013 sytuacja w tym zakresie poprawiła się znacząco. Nadal jednak kwestię niewystarczającego poziomu uzbrojenia działek w sieć kanalizacji sanitarnej podkreślano wielokrotnie podczas spotkań konsultacyjnych (problem jest dotkliwy zwłaszcza w miejscowości Zawady). Niedostateczny poziom infrastruktury technicznej jest problemem, z którym gmina mierzy się od wielu lat. Sukcesywnie sytuacja poprawia się, w opinii mieszkańców nie jest to jednak poziom zadowalający. 46

Rysunek 8. Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Negatywnym zjawiskiem jest obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty azbestowocementowe. W 2015 roku zidentyfikowano 2 308 takich obiektów. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre, Łosie, oraz Słupno. Najmniej obiektów znajduje się w miejscowości Popielarze (9). Pokrycia azbestowocementowe wykonane są z płyt płaskich i falistych. Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata 2015-2032, na podstawie wykonanej wówczas inwentaryzacji stwierdzono, że na terenie Gminy Radzymin nie występują płyty azbestowo-cementowe w elewacjach budynków osób fizycznych, nie są wykorzystywane rury i złącza azbestowe, nie ma dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest. Tabela 28. Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości gminy Radzymin Miejscowość/ sołectwo Liczba dachów Powierzchnia płyt azbestowocementowych [w m2] Masa płyt azbestowo-cement. [w Mg] Arciechów 54 9 745 107,2 Borki 88 16 401 180,4 Cegielnia 50 11 480 126,3 Ciemne 95 15 409 169,5 Dybów-Kolonia 77 14 732 162,1 Emilianów 38 9 624 105,9 Łąki 46 10 505 115,6 Łosie 138 40 191 442,1 Mokre 148 37 760 415,4 Nadma 93 13 454 148,0 Nowe Załubice 128 27 582 303,4 Nowy Janków 39 4 730 52,0 Popielarze 9 1 899 20,9 Radzymin 424 62 172 683,9 47

Miejscowość/ sołectwo Liczba dachów Powierzchnia płyt azbestowocementowych [w m2] Masa płyt azbestowo-cement. [w Mg] Ruda 120 27 093 298,0 Rżyska 63 11 362 125,0 Sieraków 63 9 385 103,2 Słupno 140 28 204 310,2 Stare Załubice 152 29 932 329,3 Stary Dybów 119 26 597 292,5 Stary Janków 39 5 977 65,8 Wiktorów 47 11 738 129,1 Zawady 85 18 983 208,8 Zwierzyniec 53 16 218 178,4 Razem 2 308 461 173 5 073 Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata 2015-2032 (str. 23) Budynki użyteczności publicznej Poniżej w tabeli umieszczono zestawienie budynków użyteczności publicznej, z uwzględnieniem stopnia termomodernizacji. Z poniższych danych wynika, że połowa budynków nie jest objęta termomodernizacją. Tylko 6 budynków jest kompletnie wyremontowanych. Niepokojący jest fakt, że w części budynków szkolnych nie była przeprowadzana termomodernizacja, a budynki te wymagają remontu (Przedszkole nr 2 w Radzyminie, Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1, Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum nr 1 w Radzyminie, Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, Zespół Szkół w Słupnie). Placówki użyteczności publicznej są w większości niedostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Tabela 29. Stan budynków użyteczności publicznej Nazwa obiektu Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Weteranów 31 (siedziba np. Powiatowego Urzędu Pracy) Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Komunalna 2 (siedziba: Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Radzyminie, Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Radzyminie) Urząd Miasta i Gminy w Radzyminie, Pl. T. Kościuszki 2 Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 19 (siedziba np.: Urzędu Stanu Cywilnego w Radzyminie, Urzędu Miasta i Gminy Radzymin, Starostwa Powiatowego Wydziału Budownictwa) Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 7 Powierzchnia użytkowa [m2] Typ kotłowni Zużycie energii finalnej [MWh] 300,00 gazowa 85,85 B 611,00 gazowa 126,25 B 866,00 gazowa 121,20 B 477,95 gazowa 116,15 B 2958,00 gazowa 808,82 C Przeprowadzona Termomodernizacja (K-kompletna, C- częściowa, B- brak) 48

Nazwa obiektu Oczyszczalnia Ścieków Komunalnych w Radzyminie, ul. Księżycowa 13 Przedszkole nr 2 w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 28 Przedszkole Publiczne nr 1 w Radzyminie, ul. Batorego 8 Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu w Radzyminie, Np. Jana Pawła II 20 Centrum Medyczne im. Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 17 Stacja Uzdatniania Wody w Radzyminie, ul. Batalionów Chłopskich 8 Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. Ppłk pil. Mariana Pisarka i Gimnazjum Nr 1 im. Mjr. Stefana Waltera w Radzyminie, ul. 11 Listopada 2 Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, ul. Szkolna 3 Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie, ul. Szkolna 7 Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, Ciemne 113 Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, ul. Marii Konopnickiej 24 Zespół Szkół Terenów Zieleni im np. Czesława Nowaka w Radzyminie, Np. Jana Pawła II 18 Powierzchnia użytkowa [m2] Typ kotłowni Zużycie energii finalnej [MWh] 386,00 gazowa 126,73 K 800,00 brak 90,60 B 450,00 gazowa 122,88 C 3290,90 kotłownia 376,25 K 3537,45 gazowa 531,65 C 673,49 brak 11,70 K 130,00 gazowa 0,65 B 2031,50 gazowa 351,94 B 250,00 gazowa 62,37 B 737,43 gazowa 164,63 K 1180,00 gazowa 292,35 K 3200,00 gazowa 1 001,78 B 5736,00 gazowa 1 056,66 K Zespół Szkół w Słupnie, Np. Jana Pawła II 14 2311,92 gazowa 67,70 B Zespół Szkół w Starych Załubicach, Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej, Stare Załubice 23A 2013,60 gazowa 287,97 C Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej Przeprowadzona Termomodernizacja (K-kompletna, C- częściowa, B- brak) 3.11. Charakterystyka środowiska przyrodniczego Przez gminę Radzymin przepływają rzeki: Rządza, Czarna oraz Beniaminówka, starorzecze rzeki Bug, mające swoje ujście do Zalewu Zegrzyńskiego, z którym gmina graniczy. Stan czystości rzek przepływających przez obszar gminy jest niezadowalający. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują 3 092 ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Powierzchnia lasów w latach 2011-2014 nieznacznie zmalała (z 1592,60 ha do 1568,32 ha). Grunty leśne gminne zajmowały jedynie 2 ha. W strukturze gruntów leśnych prywatnych przeważały grunty leśne prywatne osób fizycznych (95,4%). 49

Na obszarze gminy Radzymin występują złoża surowców mineralnych wykorzystywane do produkcji ceramiki budowlanej. Są to głównie iły i muły zastoiskowe (warwowe) tzw. zastoiska warszawskiego, są one przedmiotem wieloletniej intensywnej eksploatacji. Surowce te występują w całej południowej i środkowej części gminy oraz wąskim pasem ciągnącym się na północ od Radzymina po wieś Łosie. Na terenie gminy, w miejscowościach Słupno, Mokre, Łosie i Zawady funkcjonowały cegielnie. Obecnie tereny poddawane są rekultywacji, część odpadów po rekultywacji stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców oraz stanu środowiska. W niektórych regionach gminy cegielnie nadal funkcjonują. Mieszkańcy pobliskich terenów dostrzegają negatywny wpływ cegielni na jakość życia (zanieczyszczenie, hałas,). Stan i ochrona przyrody Na terenie gminy Radzymin wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody: obszary chronionego krajobrazu wchodzącego w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, pomniki przyrody. Ze względu na duże walory przyrodnicze część gminy Radzymin włączono w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego na podstawie rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego (Rozporządzenie nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 roku). Są to tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem a także pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Radzymin obejmuje swym zasięgiem północne, zachodnie i południowe tereny, tj. obręby ewidencyjne: Arciechów, Stare Załubice, Popielarze, Nowe Załubice, Ruda, Borki, Łosie, Łąki, Radzymin, Mokre, Ciemne, Janków Nowy, Nadma ponadto kompleksy leśne: Uroczysko Czarna Struga, Rozrzutek oraz Uroczysko Koziak i Ciemne. Jest to łącznie aż 65 % obszaru gminy. 50

Rysunek 9. Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ [dostęp z 4.08.2016 r.] Obszar gminy graniczy z terenami Natura 2000: Ostoja Nadbużańska SOO 9 Specjalne Obszary Chronione) i Dolina Dolnego Bugu OSO. Korytarz ekologiczny o znaczeniu ponadregionalnym wyznaczono wzdłuż Bugu, Zalewu Zegrzyńskiego i rzeki Rządzy. Znaczna powierzchnia terenów zieleni, wysoka różnorodność biologiczna oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego to niewątpliwe atuty gminy Radzymin. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa Białystok 6. Pomiary stanu powietrza dla obszaru gminy, prowadzone przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Wołominie i Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Warszawie, wykazują przekroczenie poziomu dopuszczalnego stężenia dla pyłu zawieszonego PM10. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają przede wszystkim zanieczyszczenia z komunikacji samochodowej oraz emisje ze źródeł położonych w pozostałej części województwa (głównie z energetyki i przemysłu miasta Warszawa). 6 Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Radzymin na lata 2004-2015 51

Zakłady zlokalizowane na terenie gminy Radzymin nie są natomiast istotnymi emitorami zanieczyszczeń. Problemem w gminie Radzymin jest również zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Klasyfikacja wód powierzchniowych uwzględniająca cechy fizyczno chemiczne bakteriologiczne wykazała, że na terenie gminy nie ma ani jednego odcinka rzeki, który odpowiadałby I lub II klasie czystości wód powierzchniowych. Co więcej, zanieczyszczone są również wody podziemne. Jakość wody gruntowej w większości studni lokalnych, z których korzystają mieszkańcy gminy nie spełnia norm przewidzianych dla wody pitnej ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne. Do najczęstszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy należą 7 : spływy obszarowe z terenów rolnych, nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, źle składowane i zabezpieczone pryzmy obornika oraz zbiorniki na gnojowicę położone w pobliżu cieków wodnych, niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, ścieki komunalne i przemysłowe powodują wzrost stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Na terenie gminy znajduje się zrekultywowane dzikie wysypisko, znajdujące się na działce przemysłowej, zlokalizowanej przy ul. Wróblewskiego. Tereny zieleni W 2014 roku w gminie Radzymin powierzchnia terenów zieleni wyniosła 73,02ha i była większa o 33,4% aniżeli w roku 2011. Na terenie gminy był jeden park spacerowo-wypoczynkowy, trzy zieleńce oraz cztery cmentarze. W latach 2011-2014 zmieniła się struktura terenów zieleni wzrósł udział zieleni ulicznej (o 27,4%) oraz parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej (o 29,5%). Rysunek 10. Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Źródło: GUS BDL 7 Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 52

3.12. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Około 80% powierzchni gminy Radzymin stanowią tereny, na których występuje użytkowanie terenu zgodne z historycznym. W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin rekomendowane jest objęcie ochroną konserwatorską (w formie strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu) kulturowego terenów, których wartość historyczną stanowi zachowana ciągłość użytkowania. Gmina Radzymin leży w centrum historycznego Mazowsza. Założenia urbanistyczne miasta Radzymin to jedne z najcenniejszych obiektów krajobrazu kulturalnym regionu. Są to między innymi: ślady osady targowej obszar Starego Rynku, tereny przyłączone po lokacji obszar Placu Wolności, zabudowa wzdłuż osi miasta obszar ulicy Konstytucji 3-go Maja, pozostałości głównych ciągów komunikacyjnych, pojedyncze budynki będące w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, układy zieleni miejskiej Pl. Wolności, Pl. Kościuszki, ul. Norwida, ul. Warszawska (aktualnie: Al. Jana Pawła II), cmentarze: wojenny ( z okresu wojny w 1920 roku), parafialny, żydowski, ewangelicki przy ul. Polnej 8. Na terenie gminy Radzymin znajduje się wiele obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym Ziemi Radzymińskiej, m.in. krzyże przydrożne, kapliczki, pomniki i mogiły oraz leśniczówki. Ochroną konserwatorską są objęte trzy kapliczki: w centrum Radzymina oraz we wsiach Nadma i Dybów. Ważny element krajobrazu kulturowego gminy stanowią również cegielnie, zlokalizowane głównie w okolicach Radzymina, Słupna, Cegielni i Ciemnego. W granicach gminy znajduje się także pole bitewne Boju o Radzymin w 1920 roku, będące jednym z lepiej zachowanych terenów tego rodzaju w Polsce. W gminie Radzymin występują archeologiczne relikty osadnicze. Niektóre stanowiska, ze względu na szczególne wartości, wskazuje się do objęcia ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Najwyższą wartość posiada zespół 21 kopców ziemnych we wsi Arciechów jest to jedyny na terenie gminy obiekt o własnej formie krajobrazowej, wpisany do rejestru zabytków pod Nr A-1617. Ze względu na atrakcyjność i walory poznawcze obiektu wskazane jest, po dokonaniu odpowiednich badań i zabezpieczeń, udostępnienie go zwiedzającym. W Radzyminie istnieje wiele obiektów zabytkowych, z których trzy wyróżniają się szczególną wartością: Klasycystyczny kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, Klasycystyczna szkoła z lat 1843-44 (obecnie Studium Nauczycielskie i Liceum Pedagogiczne), Klasycystyczny szpital z 1830 roku. W ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wpisanych jest siedem obiektów z terenu gminy, wszystkie są zlokalizowane na terenie miasta Radzymin. Do gminnej ewidencji wpisane są natomiast czterdzieści trzy obiekty usytuowane w mieście Radzymin oraz po jednym ze wsi Nadma i Dybów. 8 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 53

Tabela 30. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Numer i data wpisu Rejestru zabytków 1475 23.09.1992 1093/634 05.04.1962 1094/635 5.04.1962 1095/34 20.09.1954 1593-A 12.07.1995 1321 11.10.1988 1594 10.08.1995 Nazwa obiektu Cmentarz parafialny Nagrobki Ogrodzenie Drzewostan Kościół Przemienienia Pańskiego Dzwonnica Szkoła, dawne koszary obecnie Studium Nauczycielskie Dawny szpital z 1830 roku Siedziba władz powiatu radzymińskiego, od 1952 liceum pedagogiczne, obecnie Internat Studium Nauczycielskiego Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowano-drewnianym pozostałość po założeniu pałacowoparkowym w stylu angielskim Cmentarz Wojenny Kaplica Brama Nagrobki Groby żołnierzy Kwatery Drzewostan Budynek dozorcy cmentarza 4A Kamienica z początku XX w. Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin (2009). Radzymin ul. P.O.W. 1 Adres Radzymin Plac Kościuszki Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 26 Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 19 Radzymin ul. Gen L. Żeligowskiego Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 4 Zabytkowe kamienice w centrum miasta Radzymin wymagają generalnego remontu. Stanowią potencjał kulturowy miejsca, są również atrakcją turystyczną. Dzięki odrestaurowaniu tych zabytków, centrum miasta uzyskałoby historyczny wygląd. Stanowiłoby wizytówkę nie tylko miasta, ale także całej gminy. Ponadto dzięki temu jakość życia mieszkańców w zabytkowych kamienicach automatycznie uległaby poprawie. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków: 54

remiza strażacka ul. Strzelców Kaniowskich 2, Radzymin, willa ul. Batorego 3, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 10, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 7, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 9, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 11, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 13, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 15, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 17, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 4, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 5, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 6, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 7, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 8, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 10, Radzymin, budynek ul.konstytucji 2 Maja 12, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, kino ul. Konstytucji 3 Maja 15, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 16, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 17, Radzymin, budynek ul.konstytucji 3 Maja 20, Radzymin, szkoła ul. 11 Listopada 5, Radzymin, budynek ul. 11 Listopada 7, Radzymin, willa ul. Ks. E. Czartoryskiej 2, Radzymin, budynek ul. Polna 2, Radzymin, budynek ul.kard. Wyszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul.kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul.kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul. Traugutta 1, Radzymin, budynek ul. Traugutta 3, Radzymin, budynek ul. Traugutta 6, Radzymin, dworzec PKS ul. Warszawska 5, Radzymin, budynek ul. Warszawska 24a, Radzymin, budynek ul. Warszawska 26, Radzymin, plebania Plac Kościuszki, Radzymin, brama kościelna Plac Kościuszki, Radzymin, budynek Plac Wolności 15, Radzymin, budynek Plac Wolności 17, Radzymin, łaźnia miejska ul. Zduńska 22, Radzymin, budynek ul. Zduńska 24, Radzymin, budynek ul. Żeromskiego 1. Radzymin, 55

kapliczka, Dybów, kapliczka, Nadma. Do objęcia ewidencją Konserwatora Zabytków rekomendowano ponadto następujące obiekty: cmentarz żydowski, Radzymin, ul. Mickiewicza, cmentarz ewangelicki, Radzymin, ul. Polna, cmentarz ewangelicki, Wiktorów. W gminie Radzymin wyznaczono ponadto strefę ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar historycznego rozplanowanie miejskiego centrum Radzymina 9. Ochroną objęto: historyczne rozplanowanie miejskie, w tym układ ulic i trzech placów miejskich, zachowane pierzeje ulic, skalę i charakter zabudowy, osie widokowe z kościołem pw. Przemienienia Pańskiego. 3.13. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna Infrastruktura rekreacyjna Tereny przeznaczone do rekreacji i wypoczynku zajmują w gminie Radzymin 161 ha, co stanowi 1,24% powierzchni gminy. Gmina wyróżnia się pod tym względem w regionie, odsetek ten dla województwa mazowieckiego wynosi jedynie 0,14%. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują 3 092 ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Odsetek ten jest zbliżony do średniej dla województwa mazowieckiego, wynoszącej 23,20%. Największe kompleksy leśne znajdują się w południowo zachodniej części gminy. Dominują bory świeże i bory suche, lokalnie występują bory mieszane i tereny bagienne oraz łęgi i olsy. Infrastruktura rekreacyjna w gminie jest w niskiej jakości. Prócz Stadionu (zaniedbany, wymaga renowacji) oraz boisk sportowych w każdej ze szkół, infrastruktura rekreacyjna w przestrzeni publicznej nie jest w pełni wykorzystana. Z przeprowadzonych badań jakościowych wynika, że parki miejskie są zaniedbane i nie spełniają swojej funkcji, a tereny zieleni w gminie nie są wystarczająco zagospodarowane pod rozbudowę szlaków rowerowych czy turystyki pieszej. Obiektem centralnym jest Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, w którym znajduje się sauna, siłownia oraz boiska do gier zespołowych. Prowadzone są tam również zajęcia cykliczne: fitness, karate, joga oraz łucznictwo. Na terenie Ośrodka organizowane są również wydarzenia sportowo-rekreacyjne. Infrastruktura turystyczna Park miejski im. Księżnej Eleonory Czartoryskiej Szczególnie jest ważnym miejscem historycznym i rekreacyjnym. Obecnie teren ten wraz z zapleczem (domkiem administratora, tzw. Dworek Księżnej Eleonory Czartoryskiej) wyznaczają obecne ulice Warszawska Norwida Czartoryskiej. Po rozebraniu pałacu, park funkcjonował jako park publiczny aż do I wojny światowej. 10 Kompleks jest wpisany do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków pod nazwą Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowano-drewnianym, pozostałość po założeniu pałacowo-parkowym w stylu angielskim pod numerem 1593-A, wpisanym w dniu 12.07.1995 roku. Obecnie park nie spełnia funkcji rekreacyjnej, wymaga prac modernizacyjnych. Plac ze względu na położenie w Śródmieściu miasta mógłby być docelowo: miejscem spotkań, integrującym mieszkańców czy zapleczem dla wydarzeń kulturalnych na świeżym powietrzu. Potencjał tego miejsca można wykorzystać dzięki 9 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 10 Lokalny Program Rewitalizacji Dla Miasta Radzymin Na Lata 2007-2013 (s.12) 56

renowacji zabytkowego budynku tzw. Domu Administratora, dodaniu małej architektury i uporządkowaniu zieleni. Wyjątkowym miejscem w gminie Radzymin jest Droga Golgoty Narodu Polskiego, upamiętniająca czyn żołnierzy polskich 1920 roku i stanowiąca wotum dziękczynne dla Papieża Jana Pawła II za jego wizytę w Radzyminie. Pomysłodawcami budowy Drogi Golgoty Narodu Polskiego byli członkowie Towarzystwa Przyjaciół Radzymina, koncepcja ten inicjatywy wiązała się z wypowiedzią Prymasa Tysiąclecia ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który podczas uroczystości 500-lecia radzymińskiej parafii w 1973 roku nazwał szosę warszawską Drogą Golgoty Narodu Polskiego. Ksiądz Prymas nawiązywał do wydarzeń historycznych związanych z bitwą o Radzymin w czasie wojny z bolszewikami w sierpniu 1920 roku, osią wydarzeń była właśnie szosa warszawska, wzdłuż której rozwijały swoje tyraliery polskie pułki piechoty i nacierały czołgi, wożono nią rannych żołnierzy do szpitali polowych w Pustelniku i Markach. Budowę Drogi Golgoty rozpoczął powołany w roku 1998 przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina Społeczny Komitet Przygotowania Miasta do Wizyty Ojca Świętego i Jubileuszy Radzymina w roku 2000, a kontynuuje ją przekształcony z poprzedniego, Społeczny Komitet Upamiętnienia Bitwy o Radzymin w 1920 roku we współpracy ze Starostą Wołomińskim i Burmistrzem Radzymina 11. Bitwa Warszawska roku 1920 jest także rdzeniem innych produktów turystycznych gminy Radzymin, np. serii radzymirów kolekcjonerskich pozłacanych o nominale 1920, wykonanych z mosiądzu pozłacanego 24 karatowym złotem. Nominał 1920 nawiązuje do daty Bitwy Warszawskiej roku 1920, w której zwycięski Bój o Radzymin miał kluczowe znaczenie, a także daty bliskiej sercu Polaków - roku urodzenia Ojca Świętego Jana Pawła II, który 13 czerwca 1999 roku nawiedził Radzymin, modlił się na Cmentarzu Żołnierzy Polskich 1920 roku i złożył hołd żołnierzom przed Bratnią Mogiłą Bohaterów Poległych w 1920 roku. Prócz serii kolekcjonerskich radzymirów gmina nie posiada innych produktów turystycznych związanych z miejscami historycznymi czy dawnym przemysłem cegielnianym. Wiele budynków poprzemysłowych mogłoby zostać wykorzystanych w celu budowy szlaku wytwórni cegieł. Aspekt historyczny, jak i przemysłowy stanowi potencjał do rozwoju marki gminy Radzymin. Gmina posiada liczne walory turystyczne, jednak nie są one w pełni wykorzystywane, a baza noclegowa jest słabo rozwinięta. W 2014 roku w gminie Radzymin funkcjonowały 4 turystyczne obiekty noclegowe: jeden motel oraz trzy zajazdy. 3.14. Przestrzenie publiczne Przestrzeń publiczną stanowi ( ) obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 12. Powierzchnia przestrzeni publicznych w gminie Radzymin wynosi 80,75 ha. Kluczowe przestrzenie publiczne w gminie to: 11 Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=199&strona=1) 12 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717. 57

Stadion miejski Mazur Plac Zabaw Nivea Park krajobrazowy ul. 11 listopada Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu Park miejski w Radzyminie Targowisko miejskie Największa powierzchnia przestrzeni publicznych występuje na terenie miasta Radzymin. Mieszkańcy 13 miejscowości nie mają dostępu do przestrzeni publicznych. Należy jednak odkreślić, że ich niedobór stanowi problem w miejscowościach o większej gęstości zaludnienia. W przypadku miejscowości pełniących funkcje rekreacyjne czy letniskowe brak przestrzeni publicznych nie jest tak odczuwalny. Największym nasyceniem przestrzeni publicznych, poza miastem Radzymin, wyróżnia się Zwierzyniec, Wiktorów oraz Słupno. Warto jednak zauważyć, że istniejące przestrzenie publiczne w opinii mieszkańców nie są wystarczające, są zaniedbane i nie spełniają swoich funkcji. Problem ten zgłaszany był wielokrotnie podczas warsztatów i konsultacji społecznych z mieszkańcami. Tabela 31. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Miejscowość/ sołectwo Powierzchnia (w ha) Powierzchnia (w ha) na 100 mieszkańców Arciechów 0,000 0,000 Borki 0,000 0,000 Cegielnia 0,281 0,031 Ciemne 0,520 0,054 Dybów-Kolonia 0,000 0,000 Emilianów 0,000 0,000 Łąki 0,187 0,059 Łosie 0,100 0,027 Mokre 0,000 0,000 Nadma 0,000 0,000 Nowe Załubice 0,000 0,000 Nowy Janków 0,000 0,000 Popielarze 0,000 0,000 Ruda 0,060 0,001 Rżyska 0,000 0,000 Sieraków 0,120 0,039 Słupno 0,480 0,106 Stare Załubice 0,094 0,003 Stary Dybów 0,000 0,000 Stary Janków 0,000 0,000 Wiktorów 0,530 0,226 Zawady 0,000 0,000 Zwierzyniec 0,780 0,243 Radzymin 18,096 7,447 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Tabela 32. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Nazwa Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu Plac zabaw Nivea (przy Centrum Medycznym w Radzyminie) Plac Zabaw Nivea w Nadmie Powierzchnia 0,8994 ha 0,9028 ha 0,3026 ha 58

Ciemne Stare Załubice Wiktorów Łosie Cegielnia Łąki Słupno Sieraków Zwierzyniec Nazwa Powierzchnia 0,2500 ha 0,2700 ha 0,0492 ha 0,0449 ha 0,5300 ha 0,1000 ha 0,1508 ha 0,1300 ha 0,0936 ha 0,0935 ha 0,4800 ha 0,1200 ha 0,5400 ha 0,2400 ha Ruda 0,0600 ha P. T. Kościuszki w Radzyminie 0,7809 ha Park przy ul. Konstytucji 3 Maja Park krajobrazowy ul. 11 listopada (dworek) Ul. Wołomińska (stadion Miejski Mazur ) Tereny komunikacyjne-drogi Aleja Jana Pawła II (lądowisko przy cmentarzu) Radzymin Cmentarze Parafii Rzymsko-Katolickich Radzymin Cmentarz ewangelicki w Radzyminie Cmentarz żydowski w Radzyminie Targowisko Miejskie Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin 0,4776 ha 1,2002 ha 2,5962 ha 58,3318 ha 1,8156 ha 2,0889 ha 1,4461 ha 1,2026 ha 0,4276 ha 2,0539 ha 2,2042 ha Charakterystyka gospodarcza gminy 3.15. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Radzymin wyniosła w 2015 roku 3009, co oznacza przyrost o 17,4% w stosunku do roku 2011 roku (2486, BDL GUS). W badanym okresie liczba podmiotów gospodarki narodowej rosła systematycznie. Na terenie gminy nie działa inkubator przedsiębiorczości, ani Specjalna Strefa Ekonomiczna. W 2015 roku na terenie gminy Radzymin zarejestrowane były następujące podmioty: cztery spółdzielnie, w tym dwie w sekcji G, jedna w sekcji A, jedna w sekcji L; dwieście dwadzieścia pięć spółek handlowych, w tym dwadzieścia dwie spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Sześćdziesiąt cztery spółki działały w sekcjach B, C, D i E, trzydzieści trzy w sekcji F, pięćdziesiąt dziewięć w sekcji G a osiem w sekcji L. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało pięć spółek handlowych cywilnych oraz sto siedemdziesiąt spółek handlowych z ograniczoną odpowiedzialnością (dwadzieścia z udziałem kapitału zagranicznego). W latach 2011-2015 liczba podmiotów należących do sektora prywatnego wzrosła z 2449 do 2957. Większość stanowiły przedsiębiorstwa należące do osób fizycznych, a w analizowanym okresie ich liczba wzrosła o 16%. Wzrosła również liczba spółek handlowych (29,7%), fundacji (75,0%) oraz stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych (23,8%). 59

Tabela 33. Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Podmioty 2011 2015 Osoby fizyczne 2008 2392 Spółki handlowe 147 209 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 16 22 Spółdzielnie 4 4 Fundacje 2 8 Stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne 32 42 Źródło: BDL GUS Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wzrosła o 6,9% (z 1073 w 2011 roku do 1152 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększyła się również liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności z 110 w 2011 roku do 115 w 2014 roku. W latach 2011-2015 struktura wielkości podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin nie zmieniła się. Największy udział miały mikroprzedsiębiorstwa (0-9 zatrudnionych). W 2011 stanowiły one roku 95,7% wszystkich podmiotów gospodarczych. W 2015 roku ich udział był nieznacznie wyższy - 96,2%. Udział małych podmiotów gospodarczych (10-49 zatrudnionych) utrzymywał się na poziomie poniżej 4%, w 2011 roku było to 3,7%, w 2015 roku nieznacznie mniej 3,2%. Najmniejszy udział miały przedsiębiorstwa o liczbie 50-249 zatrudnionych i więcej. Te pierwsze zarówno w 2011 roku jak i w 2015 roku stanowiły 0,6% podmiotów. W gminie Radzymin działa jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249 osób. Biorąc pod uwagę zmiany demograficzne w gminie Radzymin, liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. osób w wieku produkcyjnym wzrosła o 8,4% (z 166,4 w 2011 roku do 181,7 w 2014 roku). Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 ludności w 2011 roku wynosiła 87 a do 2014 roku wzrosła do 92. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie Radzymin wzrosła w okresie 2011-2015 o 17,4%. Zmiana nie była jednak jednakowa dla każdej sekcji. W pięciu sekcjach zanotowano spadek liczby podmiotów, były to sekcja A (spadek o 26%), sekcja O (spadek o 14%), sekcja K (spadek o 7%), sekcja R (spadek o 3%). Likwidacji uległ również jeden z dwóch podmiotów działających w sekcji B. Pozostałe sekcje zwiększyły swoją liczebność. Na szczególną uwagę zasługują sekcje, w których liczba podmiotów wzrosła o ponad 30%: sekcja P wzrost o 30%, sekcja N o 30%, M- o 31%, J- o 33%, S i T o 34%. Tabela 34. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach 2011-2015 wg sekcji PKD Sekcja Opis sekcji 2011 2012 2013 2014 2015 Zmiana (liczba) Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 29 30 33 24 23-6 Sekcja B Górnictwo i wydobycie 2 1 1 2 1-1 Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe 302 311 329 334 357 55 Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i parę wodną 2 4 2 2 3 1 Sekcja E Dostawa wody 22 24 24 27 26 4 Sekcja F Budownictwo 326 343 354 359 372 46 Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów 761 797 830 858 871 110 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa 229 237 248 243 254 25 Sekcja I Działalność z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 63 78 70 71 78 15 Sekcja J Informacja i komunikacja 57 73 89 86 85 28 Sekcja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 77 75 75 73 72-5 60

Sekcja Opis sekcji 2011 2012 2013 2014 2015 Zmiana (liczba) Sekcja L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 41 43 49 45 56 15 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 182 200 224 248 265 83 Sekcja N Działalność z zakresie usług administrowania 90 109 123 128 129 39 Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa 8 7 7 7 7-1 Sekcja P Edukacja 73 82 97 107 104 31 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 61 70 74 82 84 23 Sekcja R Działalność związana z kultura, rozrywką i rekreacją 39 41 38 38 38-1 Sekcje S i T Źródło: BDL GUS Pozostała działalność usługowa, gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 122 122 141 153 184 62 Podstawę działalności w gminie Radzymin stanowią przedsiębiorstwa produkujące materiały budowlane, głównie cegłę, przedsiębiorstwa owocowo-warzywne, cukiernicze, produkcji napojów i wód mineralnych, artykułów z tworzyw sztucznych. Uzupełnieniem działalności są usługi głównie remontowo-budowlane, instalatorskie, stolarskie, transportowe oraz działalność handlowa 13. Według danych na 2016 rok podmioty gospodarcze są zlokalizowane na całym terenie gminy Radzymin. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (1091 podmioty) oraz miejscowości Słupno (268). Najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów (6), Rżyska (12), Borki (13), Emilianów (14), Nowy Janków (15) oraz Zwierzyniec (15). W miejscowości letniskowej Popielarze nie funkcjonuje żaden podmiot gospodarczy. Tabela 35. Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Miejscowość/ sołectwo Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Arciechów 17 7,80 Borki 13 4,36 Cegielnia 70 7,74 Ciemne 70 7,33 Dybów-Kolonia 17 4,62 Emilianów 14 7,00 Łąki 33 10,34 Łosie 23 6,23 Mokre 34 6,77 Nadma 115 6,53 Nowe Załubice 52 10,99 Nowy Janków 15 5,95 Popielarze 0 0,00 Radzymin 1091 9,59 Ruda 28 6,09 Rżyska 12 3,90 Sieraków 25 5,52 Słupno 268 9,29 Stare Załubice 59 6,96 Stary Dybów 44 6,82 Stary Janków 18 7,66 Wiktorów 6 4,32 Zawady 18 5,61 Zwierzyniec 15 6,17 13 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin 2004 2015. 61

Miejscowość/ sołectwo Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Gmina 2057 8,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG Rysunek 11. Liczba podmiotów wpisana do CEIDG Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG Według stanu na koniec września 2015 roku na terenie Gminy Radzymin działało 2177 gospodarstw rolnych, nieruchomości rolnych było 3949. W latach 2010-2015 liczba gospodarstw rolnych powiększyła się o 631 podmiotów, co stanowi wzrost o 9,75%. Sfera działalności gospodarczej zdaniem mieszkańców powinna być oddzielona od sfery mieszkaniowej, ze względu na występujące konflikty interesów. Uciążliwość ta jest szczególnie dotkliwa w miejscowości Słupno i Radzymin. 3.16. Gospodarka finansowa gminy W 2014 roku dochody ogółem budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca wyniosły 2 851zł, tj. mniej od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 115 zł). Dochody budżetu gminy w ostatnich latach wyraźnie wzrastały. W latach 2012-2014 znacznie wzrosły również wydatki ogółem budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca, z 2 291 zł do 2 732 zł. Wskaźnik ten był jednak nadal niższy od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 109 zł). 62

Rysunek 12. Dochody i wydatki budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca w latach 2012-2014 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2012 2013 2014 dochody ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca wydatki ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Kluczowym źródłem dochodów budżetowych polskich gminą są dochody z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dochody z podatku od nieruchomości. Udział dochodów z PIT stanowił 35,6% w dochodach własnych JST, udział dochodów z podatku od nieruchomości 19,8% 14. Istotnym problemem gminy Radzymin, zmniejszającym jej dochody własne jak również świadczącym o trudnej sytuacji ekonomicznej mieszkańców jest nie regulowanie podatku od nieruchomości. W 2015 roku władze lokalne podjęły 68 decyzji o umorzeniu podatku od nieruchomości. Najwięcej pozytywnie rozpatrzonych wniosków dotyczyło nieruchomości w mieście Radzymin oraz miejscowościach Nadma, Borki i Słupno. Najwyższe kwoty przyznanego umorzenia odnosiły się do nieruchomości położonych w mieście Radzymin oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Wskaźnik kwoty przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców był najwyższy dla miasta Radzymin oraz miejscowości Borki i Słupno. Można wnioskować zatem, największe problemy z regulowaniem podatku od nieruchomości mają mieszkańcy miasta Radzymina oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Tabela 36. Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości przyznana w 2015 r. w gminie Radzymin Miejscowość/ sołectwo Liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków Kwota przyznanego umorzenia Kwota przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców Arciechów 0 0,00 0,00 Borki 6 7802,80 2618,39 Cegielnia 4 2360,00 261,06 Ciemne 4 1016,00 106,39 Dybów-Kolonia 0 0,00 0,00 Emilianów 0 0,00 0,00 Łąki 0 0,00 0,00 Łosie 1 225,00 60,98 14 Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego 2014, GUS, Warszawa. 63

Miejscowość/ sołectwo Liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków Kwota przyznanego umorzenia Kwota przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców Mokre 1 514,00 102,39 Nadma 7 2272,13 129,10 Nowe Załubice 1 1520,00 321,35 Nowy Janków 1 270,00 107,14 Popielarze 0 0,00 0,00 Ruda 3 573,00 5,04 Rżyska 3 656,00 142,61 Sieraków 1 1157,00 375,65 Słupno 5 3299,56 728,38 Stare Załubice 4 3546,00 122,91 Stary Dybów 3 340,00 40,09 Stary Janków 1 197,00 30,54 Wiktorów 0 0,00 0,00 Zawady 0 0,00 0,00 Zwierzyniec 0 0,00 0,00 Radzymin 23 23103,70 9507,70 Gmina 68 48852,19 197,90 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urząd Miasta i Gminy Radzymin 3.17. Podsumowanie analizy wskaźnikowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego. Sfera społeczna Liczba ludności w gminie Radzymin rośnie, na dzień 30 kwietnia 2016 roku gminę zamieszkiwało 24 685 osób, tj. o 5 672 osób więcej niż w roku 2005. Najwięcej mieszkańców gminy mieszkało w mieście Radzymin, następnie w miejscowościach Słupno oraz Nadma, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to Popielarze, Wiktorów oraz Emilianów. Należy mieć to na uwadze analizując dane statystyczne, ponieważ niewielka liczba mieszkańców tych miejscowościach często zawyża wskaźnik przeliczony na 100 mieszkańców i zakrzywia rzeczywiste występowanie i natężenie problemów w gminie Radzymin. Do obszarów atrakcyjnych osadniczo, których liczba mieszkańców wyraźnie wzrasta zalicza się Nowe Załubice, Arciechów oraz miasto Radzymin, nieznaczny ubytek ludności odnotowano w miejscowościach Nowy Janków oraz Rżyska. Struktura wieku ludności ulega korzystnym zmianom, gmina nie jest silnie dotknięta zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Struktura ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin była zróżnicowana; trudna sytuacja demograficzna związana ze starzeniem się ludności występuje przede wszystkim w miejscowościach Rżyska, Stare Załubice, Arciechów oraz Mokre. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów-Kolonia, Łąki oraz Słupno. Gmina Radzymin pozostaje atrakcyjną lokalizacją dla nowych osadników, saldo migracji wewnętrznych jest dodatnie. Frekwencja w wyborach jest jednym z mierników oceny kapitału społecznego. W wyborach samorządowych w 2014 roku, wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz wyborach Prezydenckich w 2015 roku, frekwencja wyborcza w gminie Radzymin była wyższa od średniej dla Polski, co pozwala ocenić pozytywnie zaangażowanie mieszkańców w sprawy publiczne. Najwyższy poziom osiągnęła frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w okręgu wyborczym nr 3 (północna część miasta oraz śródmieście Radzymina), najniższy poziom frekwencji odnotowano w okręgach wyborczych nr 2 (południowo-wschodnia część miasta Radzymin). 64

Największe zainteresowanie udziałem w wyborach samorządowych wykazali się mieszkańcy północnej, wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina, północno-wschodniej części gminy. Najmniej zaangażowani byli natomiast mieszkańcy wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina oraz miejscowości w południowo-wschodniej części gminy. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych, cztery szkoły gimnazjalne oraz dwie szkoły ogólnokształcące. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby uczniów w szkołach podstawowych o 20% w latach 2011-2014, liczba gimnazjalistów natomiast zmniejszyła się o 10%. Znacznie zmalała natomiast liczba licealistów (o ponad 30%). Wyniki sprawdzianu szóstoklasisty pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z j.polskiego oraz matematyki. Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były niższe niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim. Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym, najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie oraz z języka polskiego. Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. Najlepszy dostęp do szkół podstawowych mają mieszkańcy centralnej części miasta oraz miejscowości Stare Załubice, Słupno, Cegielnia, Nadma oraz Stary Janków. Część budynków oświatowych wymaga modernizacji. Trudna sytuacja dzieci i młodzieży, wyrażona wskaźnikiem liczby uczniów objętych pomocą (dofinansowane obiady, zniżki na obiady, dofinansowane wycieczki szkolne oraz wypoczynek letni) występuje przede wszystkim wśród uczniów szkół w Radzyminie oraz Słupnie, Ciemnem i Nadmie. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie, Słupnie i w miejscowości Ciemne. Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia mieszka w Radzyminie oraz Nadmie, Słupnie, Starych Załubicach oraz w Kolonii Dybów. W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw; najwięcej przestępstw popełniono w mieście Radzymin oraz w Słupnie, Nadmie, Emilianowie i miejscowości Ciemne. W miejscowościach Stary Janków oraz Zwierzyniec nie stwierdzono żadnego przestępstwa. Ze względu na niewielką liczbę osób zamieszkałych na obszarach wiejskich gminy, z przeliczenia wskaźnika popełnionych przestępstw wynika, że największa koncentracja przestępstw w tym okresie widoczna jest w miejscowości Popielarze, Emilianów, Arciechów oraz Nowy Janków. Nie odzwierciedla to jednak rzeczywistej skali przestępczości, najwięcej zdarzeń zarejestrowano w mieście Radzymin oraz w Słupnie. W gminie Radzymin popełniono 275 wykroczeń, spośród których 88% stanowiły kradzieże. Najwięcej wykroczeń popełniono w Radzyminie oraz Emilianowie i Cegielni. Na terenie 11 miejscowości nie doszło do wykroczeń. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba, kolejnym bezrobocie. Korzystnym procesem jest spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej oraz spadek liczny osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku. Największa liczba osób w rodzinach pobierających świadczenia jest w Radzyminie i Sierakowie. W miejscowości Janków Stary i Sieraków wykazano najwyższy wskaźnik świadczeniobiorców Ośrodka Pomocy Społecznej (znacząco przekracza średnią dla gminy). 65

W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1048 bezrobotnych, tj. o 0,4% więcej aniżeli w roku 2011. Na koniec 2015 roku liczba osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 548. Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 493 osób. Największa liczba osób bezrobotnych zamieszkuje miasto Radzymin oraz miejscowości Słupno, Nadma oraz Ciemne. Na tych obszarach zamieszkuje również najwięcej osób trwale bezrobotnych. Duża liczba osób bezrobotnych bez wykształcenia średniego mieszkało w Radzyminie oraz Słupnie. Do kluczowych czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze gospodarczej należą: wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych, wysoki wskaźnik bezrobocia długotrwałego, nierównomierne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie gminy. O aktywności mieszkańców świadczy działanie na terenie gminy Radzymin 40 organizacji pozarządowych. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO aktywnie działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Zawady, Ruda i Stary Dybów. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej oraz miejsc integracji. 66

Tabela 37. Delimitacja - sfera społeczna (1) Miejscowość/ sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Liczba wykroczeń na 100 mieszkańców Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Arciechów 48,30 51,06 16,33 4,59 1,5 0,46 Borki 55,21 58,21 20,31 1,34 0,0 3,36 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 1,00 0,0 1,00 Ciemne 52,56 40,60 15,18 1,47 0,5 3,46 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 1,36 16,5 4,48 Emilianów 60,00 33,93 15,20 9,50 0,6 0,50 Łąki 54,85 26,97 11,65 2,19 0,8 0,00 Łosie 45,85 34,88 11,86 1,08 0,8 1,35 Mokre 45,51 48,11 14,78 0,80 0,2 1,20 Nadma 49,53 40,14 14,19 1,42 0,0 1,93 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 1,48 0,0 1,53 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 2,78 0,0 3,57 Popielarze 100,00-100,00 10,00 0,0 0,00 Radzymin 56,00 39,08 15,74 1,38 0,7 1,56 Ruda 46,96 37,38 12,78 1,52 0,0 1,09 Rżyska 53,23 50,70 17,91 0,65 0,0 3,25 Sieraków 52,01 32,48 12,75 1,10 3,0 4,42 Słupno 51,76 29,99 11,94 1,35 0,3 2,53 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 1,42 0,3 1,53 Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 1,40 0,0 0,00 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 0,00 0,3 5,11 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 0,72 0,0 4,32 Zawady 56,59 38,10 15,61 0,62 0,6 1,56 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 0,00 0,0 0,82 Gmina 53,7 38,3 14,9 1,41 26,1 1,85 67

Tabela 38. Delimitacja - sfera społeczna (2) Liczba osób Liczba osób bezrobotnych Liczba osób bezrobotnych bez Miejscowość/ bezrobotnych na 100 powyżej 12 miesięcy na 100 wykształcenia średniego na 100 sołectwo mieszkańców mieszkańców mieszkańców Arciechów 5,05 2,75 3,67 Borki 2,68 1,34 1,68 Cegielnia 5,20 3,21 2,32 Ciemne 6,18 3,77 2,41 Dybów-Kolonia 4,08 1,90 2,99 Emilianów 2,50 1,50 1,00 Łąki 5,33 3,45 3,45 Łosie 3,79 1,90 1,08 Mokre 4,38 2,39 2,19 Nadma 3,92 2,44 1,76 Nowe Załubice 4,44 2,75 2,33 Nowy Janków 3,57 2,78 1,98 Popielarze 0,00 0,00 0,00 Radzymin 3,95 1,75 1,91 Ruda 5,00 2,17 2,17 Rżyska 8,77 4,55 5,52 Sieraków 3,09 1,99 2,43 Słupno 4,71 2,95 1,94 Stare Załubice 4,13 2,36 2,00 Stary Dybów 4,50 2,17 2,02 Stary Janków 5,53 2,98 1,70 Wiktorów 5,76 2,88 3,60 Zawady 3,12 1,56 1,25 Zwierzyniec 2,88 1,23 1,65 Gmina 4,21 2,21 2,02 68

Rysunek 13. Występowanie problemów w sferze społecznej na terenie gminy Źródło: opracowanie własne Przeprowadzona analiza wykazała, że do czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze społecznej należą: średni poziom edukacji, spadek liczby uczniów w szkołach gimnazjalnych oraz liceach ogólnokształcących, nierównomierny dostęp do szkół na terenie gminy wysoki wskaźnik bezrobocia wysokie nakłady na pomoc społeczną i duża ilość rodzin objętych pomocą niski kapitał społeczny Problemy społeczne rozłożone są na terenie gminy nierównomiernie. Najtrudniejsza sytuacja społeczna występuje na następujących obszarach: Ciemne, Sieraków, Słupno, Radzymin, Emilianów, Zawady Nowy Janków. 69