Mateusz Fic Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Mateusz Fic Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji Praca pisana pod kierunkiem Dr Katarzyny Stabryła-Chudzio Kraków rok 2015 1

Spis treści 1. Wstęp... 3 2. Droga Grecji do strefy euro... 3 2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro... 3 2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro... 6 3. Przebieg kryzysu... 9 3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów jesienią 2009 roku... 9 3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i Międzynarodowy Fundusz Walutowy... 11 4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w Europie... 15 5. Wnioski... 18 Literatura... 19 2

1. Wstęp Celem pracy było określenie przyczyn oraz wskazanie skutków kryzysu gospodarczego w Grecji. Wybór tematu pracy wynika z jego aktualności oraz obecności w mediach. W pracy posłużono się analizą dostępnych dokumentów i opracowań m. in. Komisji Europejskiej i Narodowego Banku Polskiego. W pierwszym rozdziale następującym po wstępie przedstawiono stan greckiej gospodarki przed jej przystąpieniem do strefy euro, wskazano na jej problemy oraz zwrócono uwagę na kontrowersje i nieprawidłowości jakie towarzyszyły akcesji Grecji do Unii Gospodarczej i Walutowej. Kolejny rozdział dotyczy przebiegu kryzysu w Grecji, uwidocznionego w 2009 roku oraz pomocy udzielonej Grecji przez Unię Europejską i Międzynarodowy Fundusz Walutowy w zamian za obietnice reform ze strony greckiego rządu. W następnym rozdziale przedstawione zostało powstanie oraz struktura Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który ma wspomagać kraje strefy euro będące w trudnej sytuacji finansowej. W rozdziale ostatnim zawarto wnioski płynące z powyższych rozdziałów. 2. Droga Grecji do strefy euro 2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro Grecja stała się pełnoprawnym członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej z dniem 1 stycznia 2001 roku. Obecne uważa się, że Grecja w ogóle nie powinna była zostać dopuszczona do strefy euro. Trudną sytuację gospodarczą tego kraju można było zaobserwować jeszcze przed jej przystąpieniem do strefy euro. W dokumencie opublikowanym przez Ministerstwo Finansów (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 3) za główne przyczyny spadku konkurencyjności Grecji na arenie międzynarodowej oraz słaby stan jej gospodarki uważa się m. in.: preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych w porównaniu z sektorem prywatnym, sztywność rynku pracy, strukturę systemu ubezpieczeń społecznych wspierającą nadmierny rozwój drobnej przedsiębiorczości oraz brak przejrzystości instytucjonalnej i legislacyjnej. System socjalny w Grecji był bardzo kosztowny. Nie motywował obywateli do płacenia większych niż minimalne składek, ponieważ korzyści z takiego działania były niewielkie. Grecy przechodzili na emeryturę bardzo wcześnie, spadała więc podaż pracy i jednocześnie wzrastało obciążenie budżetowe. Systematycznie wzrastało 3

samozatrudnienie z uwagi na trudności w pobieraniu składek na ubezpieczenia społeczne od osób samo zatrudnionych. Ponadto Grecja nie potrafiła stworzyć skutecznego systemu egzekwowania podatków. Wprowadzony w 1982 roku system indeksacji płac również negatywnie oddziaływał na gospodarkę, przyczyniając się do wzrostu poziomu bezrobocia (wykres 1). Miał on doprowadzić do zmniejszenia się różnicy dochodów w społeczeństwie. W rezultacie jednak doprowadził do nadmiernego wzrostu płac pracowników niedoświadczonych i niewykwalikowanych o stosunkowo małej produktywności w relacji do wynagrodzenia jakie otrzymywali. Koszty zatrudnienia były wysokie, a nieproporcjonalne zarobki w tej grupie zawodowej spowodowały niechęć przedsiębiorców do zatrudniania większej ilości pracowników. Stopniowo zaczęto łagodzić reguły systemu indeksacji, gdyż zauważono, że jest on niekorzystny. W 1992 roku zniesiono go całkowicie. Wykres 1. Stopa bezrobocia w Grecji i Unii Europejskiej w latach 1981-2005 Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 11. Grecką gospodarkę ograniczały również inne regulacje dotyczące pracy, między innymi wysokie koszty zwolnień i rotacji pracowników. Przedsiębiorcy niechętnie zatrudniali nowych ludzi w okresie dobrej koniunktury z uwagi na kosztowną redukcję etatów w przypadku niekorzystnej zmiany w sytuacji gospodarczej. Grecki rynek pracy pozostawał w grupie najbardziej regulowanych wśród krajów OECD (Rozkrut, Woreta, 2005, s. 12). Aż do 1993 roku banki komercyjne były zobligowane do zakupu skarbowych instrumentów dłużnych. Jednocześnie były zobowiązane do przeznaczenia 75% 4

środków odpowiadających wartości zgromadzonych przez nie depozytów na finansowanie preferowanej przez państwo działalności, z tego 40% musiało być zainwestowane w zakup bonów skarbowych (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 4). Pieniądze uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych były wykorzystywane do finansowania nierentownych spółek państwowych działających w branżach schyłkowych. Analogicznie więc spadała podaż kredytów dla instytucji prywatnych, co skutkowało wypieraniem ich projektów przez nieefektywną działalność państwową. Niskie tempo prywatyzacji pomagało w utrzymaniu takiego stanu rzeczy. W latach 1981-1990 Grecja była jedynym krajem w Unii Europejskiej, w którym nakłady na inwestycje w środki trwałe spadały zamiast rosnąć, średnio 0,4% rocznie (Rozkrut, Woreta, 2005, s. 13). Należy podkreślić, że Grecja miała bardzo znikomy napływ inwestycji zagranicznych, co spowalniało jej rozwój. Było to spowodowane między innymi brakiem przejrzystych reguł i niejasnymi procedurami administracyjnymi, oraz słabo rozwiniętą infrastrukturą utrudniającą prowadzenie działalności gospodarczej. Przyczyniła się do tego również polityka makroekonomiczna Grecji, ukierunkowana na zapewnienie osiągniecia korzyści politycznych zamiast dążenia do stabilności i równowagi. W konsekwencji wszystkie te czynniki doprowadziły do tego, że grecki przemysł był słabo rozwinięty i nie był konkurencyjny na arenie międzynarodowej. Odzwierciedlało się to w pogłębiającym się deficycie obrotów towarowych (wykres 2). Wykres 2. Saldo obrotów towarowych w Grecji w latach 1980-2003 (% PKB) Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14. 5

2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro Kwestia przyjęcia Grecji do strefy euro do dzisiaj wzbudza kontrowersje. Analitycy są zgodni, że jedną z przyczyn kryzysu było przyjęcie Grecji do strefy euro, pomimo niepełnego stosowania się do kryteriów zbieżności z Maastricht. W raporcie o konwergencji z 2000 roku Komisja Europejska pozytywnie oceniła sytuację Grecji. Raport wskazywał na to, że (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 7-8): 1. Kryterium stóp procentowych zostało spełnione. Średnia długoterminowa stopa procentowa za okres dwunastu miesięcy poprzedzających dokonywaną ocenę wyniosła 6,4% i była niższa od wartości referencyjnej ustanowionej na poziomie 7,2% (wykres 3). 2. Od grudnia 1999 roku Grecja spełniała kryterium inflacji. Jej wartość w marcu 2000 roku wynosiła 2,0%, czyli o 0,4 pkt proc. poniżej wartości referencyjnej (Zmniejszenie inflacji przez Grecję było krótkookresowe. Wskaźnik inflacji przekroczył swoją wartość referencyjna już w październiku 2000 roku - wykres 3). 3. Deficyt sektora general government został zredukowany w ciągu czterech lat z 10,2% PKB do 1,6% PKB, w kolejnych latach prognozowano utrzymanie poziomu deficytu poniżej 3% PKB (wykres 3). 4. Grecja uczestniczyła w mechanizmie ERM i ERM II ponad dwa lata (do grudnia 2000 roku). Wahania kursu walutowego w tym okresie zostały uznane za zgodne z wymaganiami zawartymi w traktacie z Maastricht (wykres 3). 5. Dług publiczny Grecji nie został obniżony poniżej referencyjnego poziomu 60% PKB. Ze względu na obniżający się dług oraz perspektywę utrzymania tego trendu w następnych latach uznano kryterium długu jako spełnione (wykres 3). 6

Wykres 3. Wypełnienie kryteriów konwergencji przez Grecję Źródło: Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 8. W 2004 roku zrewidowano przedstawione wyżej dane statystyczne. Jak się okazało, deficyt finansów publicznych Grecji przed przystąpieniem do strefy euro znacznie przekraczał maksymalne 3% PKB (wykres 4). 7

Wykres 4. Deficyt sektora finansów publicznych w Grecji w latach 1988-2003 Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14. Unia Europejska i nowy rząd grecki zaczęły podejrzewać, że statystyki w Grecji były fałszowane. W raporcie przygotowanym przez greckie Ministerstwo Finansów wskazano, że poprzednie rządy uciekały się do kreatywnej księgowości i skutecznie ukrywały realną wielkość deficytu za pomocą transakcji finansowych. Jedną z nich była umowa z bankiem Goldman Sachs, który zaproponował Grecji skomplikowany swap. Grecja dostała pieniądze, które pozwoliły jej zmniejszyć deficyt budżetowy w zamian za przychody z opłat lotniskowych. Kolejne greckie rządy zawarły wiele podobnych umów co pozwoliło na zmniejszenie deficytu, oraz przesunięcie długu w przyszłość. Pierwszy ujawniony kontrakt, który miał przyczynić się do ukrywania długów pochodzi z 2001 roku, czyli został zawarty po przystąpieniu Grecji do strefy euro. Wielu ekonomistów i polityków podejrzewa, że takie umowy były zawierane wcześniej i dzięki temu Grecja zdołała dostać się do strefy euro. Były grecki premier jak i inni greccy politycy sprawujący wówczas władzę zaprzeczają, że dochodziło do takich oszustw (Kozieł, 2011). Analitycy są zgodni, że przywódcy unijni nie powinni byli wprowadzić Grecji do strefy euro. Jak powiedział Otmar Issing (główny ekonomista Bundesbanku w latach 1990-1998): W 1998 roku Grecja mogła tylko marzyc o Euro, nikt nie wierzył w taki scenariusz (Toscer, 2013). Podobne zdanie miał Yves- Thibault de Silguy sprawujący funkcje komisarza europejskiego ds. euro w latach 1995-1999 (Toscer, 2013): Było oczywiste, ze Grecja nigdy nie spełni warunków. Zwłaszcza tych, które dotyczą inflacji i długu publicznego Jak to możliwe, że deficyt budżetowy nagle zaczął się kurczyć i 8

w niespełna dwa lata Grecja dokonała gospodarczego cudu? Udało jej się to tylko dzięki kreatywnej księgowości i wątpliwym transakcjom z Goldman Sachs. 19 czerwca 2000 roku Rada Europejska zadecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro. Unia Europejska miała w tym konkretny cel. Chciała poszerzać unię walutową, aby móc skuteczniej konkurować z amerykańskim dolarem. Taki stan rzeczy był popierany przez Francję, która nie chciała, aby unia walutowa została zdominowana przez Niemcy. Europejski Bank Centralny również nie zgłaszał sprzeciwu, choć niechętnie patrzył na pomysł przystąpienia Grecji do strefy euro. Wydaje się, że powinien był w tej kwestii stanowczo zaprotestować, być może udałoby się uniknąć jednego z większych kryzysów finansowych w historii. 3. Przebieg kryzysu 3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów Od 2002 roku, gdy euro weszło do obiegu gotówkowego Grecy systematycznie się zadłużali przeznaczając pieniądze na bieżącą konsumpcję zamiast na inwestycje, które mógłby ożywić grecką gospodarkę. Zarobki w sferze publicznej wzrosły dwukrotnie. W październiku 2009 roku ujawniono, że deficyt sektora rządowego i samorządowego wyniesie 12,7%, a nie 3,7% jak zakładano w kwietniu 2009 czy 8% zakładanych we wrześniu 2009 roku. Ostatecznie w 2010 roku Eurostat wskazał, że deficyt Grecji w 2009 roku wynosił 13,6% PKB (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Rewizja danych aż o dziewięć punktów procentowych była szokiem. Dotychczas żaden kraj UE nie wykazał aż takiej rozbieżności. Inwestorzy i wierzyciele zdali sobie sprawę, że greckie statystyki były od lat fałszowane. Reakcją na te informacje było obniżenie ocen wiarygodności kredytowych przez agencje ratingowe, co doprowadziło do spadku wartości greckich aktywów na rynkach finansowych. W wyniku obniżki ratingów przez agencje S&P,Fitch i Moody s greckie obligacje zyskały miano śmieciowych. Wzrost ryzyka bankructwa Grecji przyczynił się do pogorszenia sytuacji kapitałowej i zmniejszenia płynności w greckim systemie bankowym. Z banków zaczęto masowo wycofywać depozyty, zarówno przez zagranicznych inwestorów jak i obywateli greckich. Wysokie ryzyko niewypłacalności Grecji przyczyniło się do wzrostu kosztów pożyczek jej udzielanych. Grecja wpadła w spiralę zadłużeniową. Unia Europejska musiała opracować plan, dający wyjście z tej sytuacji. Rozważano między innymi (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 19): 9

1. Wykluczenie Grecji ze strefy euro. Dobrowolne odejście Grecji ze strefy euro wiązałoby się z ustaleniami dotyczącymi następujących kwestii: - transferu kompetencji w zakresie prowadzenia polityki pieniężnej z EBC do krajowego banku centralnego, zwrotu krajowemu bankowi centralnemu udziału w kapitale EBC oraz w rezerwach walutowych strefy euro, utworzenia nowej waluty, przywrócenia drachmy lub przyjęcia innej niż euro waluty międzynarodowej. Unia walutowa zapewnia amortyzację skutków kryzysu państwom członkowskim charakteryzującym się wysokim długiem sektora rządowego i samorządowego. Grecja nie miała bodźców ekonomicznych do jej opuszczenia. 2. Doprowadzenie do bankructwa Grecji. Skutkiem niewypłacalności Grecji byłyby straty na rachunkach wierzycieli oraz konieczność znacznej poprawy w krótkim czasie salda budżetu. W wyniku spadku zaufania do Grecji transfery międzynarodowe zostałyby ograniczone. Dopływ zagranicznych środków do greckich przedsiębiorstw zostałby zahamowany, co ograniczyłoby ich rozwój. Ogłoszenie niewypłacalności przez Grecję groziłoby załamaniem stabilności sektora finansowego Unii Europejskiej (wykres 5). 3. Udzielenie Grecji wsparcia finansowego. Ostatecznie zdecydowano się na ten trzeci wariant. Bankructwo Grecji wiązałoby się z dużymi stratami finansowymi dla pozostałych państw Unii Europejskiej, oraz zachwiałoby stabilnością finansową strefy euro. Dzisiejsze systemy finansowe są ze sobą mocno zintegrowane, więc kryzys jednego kraju odbija się na innych. 10

Wykres 5. Zaangażowanie zagranicznych banków w inwestycje w Grecji w marcu 2010 roku (mld USD) Źródło: Ministerstwo Finansów Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 20. 3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i MFW Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Musiała jednak zobowiązać się do szeregu reform, które miały w długim terminie zrównoważyć system finansowy oraz doprowadzić do obniżenia poziomu deficytu budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w 2014 roku (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Grecja zobowiązała się także zreformować system emerytalny, wzmocnić instytucjonalne ramy finansów publicznych oraz poprawić konkurencyjność greckiej gospodarki. Pozostałe reformy miały dotyczyć miedzy innymi reorganizacji administracji publicznej, wprowadzenia zmian w sztywnych regulacjach dotyczących rynku pracy, poprawy klimatu inwestycyjnego, 11

racjonalizację działalności przedsiębiorstw państwowych, poprawę wykorzystania funduszu z UE (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Działania oszczędnościowe rządu spowodowały liczne strajki, zamieszki i niezadowolenie obywateli jednak rząd był zobowiązany do ich wprowadzania w celu otrzymania pomocy finansowej. Na mocy porozumienia zawartego w maju 2010 roku między Grecją a Unią Europejską i Międzynarodowym Funduszem Walutowym Grecji przyznano 110 mld euro pożyczki w ramach tzw. pierwszego programu pomocowego (80 mld euro udostępniła Komisja Europejska, a pozostałem 30 mld euro Międzynarodowy Fundusz Walutowy). Kwota ta miała być wypłacana w transzach od maja 2010 do czerwca 2014 roku w miarę realizacji zaakceptowanych reform. Chodziło głównie o redukcję deficytu budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w 2014 roku. Miało to zostać osiągnięte między innymi poprzez obniżanie emerytur, redukcje kadrowe oraz zmniejszenie zarobków w sektorze publicznym i służbie zdrowia. Od Grecji wymagano zrównoważenia salda bilansu handlowego, stabilizacji sektora bankowego, obniżenia kosztów lokalnej administracji, czy umożliwienie łatwiejszego zakładania firm. Program zakładał też redukcję długu publicznego od 2014 roku. Realizację tego programu mieli kontrolować co kwartał eksperci tzw. trojki czyli Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/ass isting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu 10. 04. 2015). Okazało się jednak, że środki z pierwszego programu pomocowego nie są wystarczające. 14 marca 2012 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz ministrowie finansów państw strefy euro zatwierdzili drugi pakiet pomocowy dla Grecji w wysokości 164,5 mld euro. 144,7 mld euro pochodziło z Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej - funduszu pomocy, który rozpoczął swoją działalność w 2010 roku. Pozostałą kwotę tj. 19.8 mld euro miał pokryć Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Tak jak w przypadku pierwszego programu pomocowego kwotę podzielono na raty wypłacane od marca 2012 do grudnia 2014 roku w miarę realizacji celów wyznaczonych greckiemu rządowi. Oprócz głównego celu postawionemu greckiemu rządowi, czyli konsolidacji fiskalnej, wymaganiami trojki były głównie: poprawa konkurencyjności, redukcja jednostkowych kosztów zatrudnienia poprzez uelastycznienie rynku pracy, prywatyzacja, oraz, podobnie jak w przypadku pierwszego pakietu pomocowego, usprawnienie administracji publicznej w celu sprawniejszego 12

przeprowadzania reform (http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis-- redukcja-greckiego-dugu--w-zamian-za-wicej-reform-006502 data odczytu: 10.05.2015). W listopadzie 2012 Eurogrupa, oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy zdecydowali o obniżeniu kosztów obsługi pożyczek udzielonych Grecji oraz wydłużeniu terminu ich spłacalności. W efekcie w latach 2010-2014 Grecja otrzymała 240 mld euro pomocy, które uchroniły ją przed niewypłacalnością. W styczniu 2015 roku w greckich wyborach parlamentarnych zwyciężyła lewicowa partia Syriza będąca do tej pory w opozycji. Jest to przejawem niezadowolenia greckich obywateli z prowadzenia polityki oszczędności. Partia ta w swoim programie stanowczo opowiadała się przeciwko polityce zaciskania pasa. Pod koniec stycznia grecki minister finansów Yanis Varoufakis zapowiedział zerwanie współpracy z kontrolerami trojki (http://www.polskieradio.pl/5/3/artykul/1366173,grecja-zawiesza-wspolprace-z-trojkakredytodawcow data odczytu: 10.05.2015). Obecnie (kwiecień 2015) trwają negocjacje w sprawie kolejnego programu pomocowego dla Aten. Syriza i obywatele greccy nie chcą dalszej polityki oszczędności budżetowych i reform narzucanych przez trójkę, jednocześnie chcą pozostać w strefie euro, licząc na dalsze wsparcie finansowe i redukcję długu. Oprocentowanie 10 letnich obligacji rządowych Grecji w dniu 1 kwietnia 2015 wynosiło 13%. Dzień wcześniej Agencja Standard & Poor's obniżyła rating Grecji o jeden stopień, z "B minus" do "CCC plus" z perspektywą negatywną. W ocenie agencji Grecja nie będzie w stanie honorować swoich zobowiązań finansowych "bez głębokich reform lub dalszej pomocy finansowej". Pomimo trwających już od lutego 2015 roku rozmów, władze Grecji nie zdołały się porozumieć z MFW w celu uwolnienia wynoszącej do 7,2 mld euro transzy pomocy. Kredytodawcy domagają się kolejnych reform i cięć, na co nie chcą zgodzić się Grecy. Do 5 czerwca Grecja musi oddać MFW kolejną transzę należności w wysokości około 300 mln euro. Rzecznik MFW William Murray ostrzegł, że Grecja zostanie pozbawiona finansowania, jeśli nie zapłaci należnej raty. Wysokość długu publicznego w stosunku do PKB w 2014 roku to niemalże 175% (wykres 6) tj. 350 mld euro. Jak wskazuje wykres 7 przy założeniu utrzymania 3% PKB nadwyżki pierwotnej Grecja potrzebowałaby ponad 58 lat na spłacenie całego długu (http://www.bankier.pl/wiadomosc/grecja-na-razie-zostaje-w-strefie-euro- 7238542.html data odczytu: 10.05.2015). 13

Wykres 6. Wysokość długu publicznego Grecji w latach 2006-20142014 (%PKB) Źródło: http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp (data odczytu 10.05.2015). Wykres 7. Dług publiczny Grecji prognoza do roku 2030 (% PKB) Źródło: Sporek, 2013, s. 80. 14

4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w strefie euro W maju 2010 roku w odpowiedzi na rozprzestrzeniający się kryzys finansowy Rada ECOFIN podjęła decyzję o ustanowieniu tymczasowego europejskiego mechanizmu stabilizacyjnego składającego się z (Trzcińska, 2013, s. 11): 1. Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (European Financial Stability Facility, EFSF) udzielającego wsparcia wyłącznie krajom strefy euro finansowanego poprzez emisję instrumentów dłużnych gwarantowanych przez kraje strefy euro. 2. Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (European Financial Stabilisation Mechanism, EFSM) pozyskującego środki na rynkach finansowych (przez Komisję Europejską) poprzez emisję papierów dłużnych gwarantowanych przez budżet Unii Europejskiej. Potrzebne okazało się jednak utworzenie stałego mechanizmu przywracania stabilności finansowej gospodarek krajów strefy euro. W grudniu 2010 roku Komisja Europejska podjęła decyzję o utworzeniu Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który miał w przyszłości zastąpić tymczasowe EFSF oraz EFSM. Aby utworzyć Europejski Mechanizm Stabilności (European Stability Mechanism, ESM) konieczne było wprowadzenie zmian w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). (Trzcińska 2013, s. 10) W marcu 2011 roku art. 136 TFUE dodano ustęp trzeci, który umożliwił państwom strefy euro powołanie mechanizmu stabilności mającego służyć ochronie stabilności strefy euro. Zgodnie z tym zapisem, udzielenie ewentualnego wsparcia finansowego podlega rygorystycznym warunkom. Działalność ESM zainaugurowano 8 października 2012 podczas pierwszego posiedzenia zarządu. Głównym zadaniem ESM jest (Trzcińska, 2013, s. 17): Pozyskiwanie finansowania i oferowanie wsparcia, obwarowanego rygorystycznymi warunkami dostosowanymi do formy pomocy, państwom strefy euro doświadczającym, bądź zagrożonym poważnymi problemami finansowymi, gdy jest to niezbędne w celu ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości oraz jej członków. Zatem podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wsparcia z MFW, ESM oferuje pomoc państwom strefy euro, w których występują zakłócenia w normalnym dostępie do finansowania rynkowego lub ryzyko wystąpienia takich zakłóceń. ESM finansuje swoje działania, pozyskując środki na rynkach kapitałowych. ESM ma status międzynarodowej instytucji finansowej ustanowionej na mocy międzyrządowego porozumienia państw strefy euro, dlatego wszystkie kraje 15

posługujące się walutą euro są członkami ESM. Całkowity kapitał Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego wynosi 704,8 mld euro (wykres 8), na które składa się (http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015).2015): - 80,5 mld euro kapitału wpłaconego przez państwa członkowskie, - 624,3 mld euro kapitału na żądanie. Struktura kapitału ESM (mld euro) [WARTOŚĆ] [WARTOŚĆ] Kapitał wpłacony Kapitał na żądanie Wykres 8. Struktura kapitału ESM Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015). Efektywna zdolność do udzielenia pożyczek przez ESM wynosi około 500 mld euro podlega rewizji co 5 lat (Narodowy Bank Polski, 2011, s. 4). Europejski Mechanizm Stabilności dysponuje następującymi instrumentami pomocy finansowej (http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015).2015): 1. Pożyczkami dla krajów dotkniętych lub zagrożonych poważnymi problemami finansowymi. 2. Zakupem obligacji państw członkowskich na pierwotnym i wtórnym rynku długu. 3. Ostrożnościową pomocą finansową w postaci ostrożnościowej warunkowej linii kredytowej (PCCL), bądź ą ź wspomagającej uwarunkowanej linii kredytowej (ECCL). 4. Pożyczkami dla krajów na dokapitalizowanie instytucji finansowych. 5. Bezpośrednim dokapitalizowaniem instytucji finansowych w określonych warunkach. 16

Tabela 1. Rating ESM wystawiony przez agencje Moody s i Fitch Rating długoterminowy Rating krótkoterminowy Moody's Aa1 P-1 Fitch Ratings AAA F1+ Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015). Tabela 2. Wkład kapitałowy państw członkowskich Członkowie ESM Udział (%) Kapitał ( w mld euro) Kapitał wpłacony (w mld euro) Austria 2,7644 19,48 2,23 Belgia 3,4534 24,34 2,78 Cypr 0,1949 1,37 0,16 Estonia 0,1847 1,3 0,15 Finlandia 1,7852 12,58 1,44 Francja 20,2471 142,7 16,31 Niemcy 26,9616 190,02 21,72 Grecja 2,7975 19,72 2,25 Irlandia 1,5814 11,14 1,27 Włochy 17,7917 125,4 14,33 Łotwa 0,2746 1,93 0,22 Litwa 0,4063 2,86 0,33 Luksemburg 0,2487 1,75 0,2 Malta 0,0726 0,51 0,06 Holandia 5,6781 40,02 4,57 Portugalia 2,4921 17,56 2,01 Słowacja 0,8184 5,77 0,66 Słowenia 0,4247 2,99 0,34 Hiszpania 11,8227 83,33 9,52 Razem 100 704,8 80,5 Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015). 17

5. Wnioski Grecja nie była przygotowana do wejścia do strefy euro. Problemy jej gospodarki można było zauważyć jeszcze przed 2000 rokiem. Do jej głównych problemów można było zaliczyć między innymi: sztywność rynku pracy, kosztowny system socjalny, preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych oraz brak przejrzystości instytucjonalnej i legislacyjnej. Grecja nie spełniła kryteriów z Maastricht. Pomimo tego Komisja Europejska pozytywnie oceniła raport o wypełnieniu przez Grecję kryteriów konwergencji nominalnej i zdecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro. Jak się później okazało, statystyki przedstawione przez Grecję były fałszowane. Grecja weszła do strefy euro bez wyraźnych głosów sprzeciwu ze strony Unii Europejskiej. Grecy po przyjęciu euro zaczęli się zadłużać przeznaczając pieniądze na konsumpcję zamiast na inwestycje. Jednocześnie dalej przedstawiali fałszywe statystyki, aż do 2009 roku. W 2009 roku Grecy ujawnili prawdziwe statystyki. Okazało się, że grecka gospodarka jest w bardzo słabym stanie i nie przetrwa bez pomocy z zewnątrz. Zdecydowano się pomóc Grecji, gdyż jej bankructwo wiązałoby się z dużymi stratami finansowymi innych państw wspólnoty, oraz zachwiałoby stabilnością sektora finansowego strefy euro i całej Unii Europejskiej, a sama Grecja nie chciała opuszczać strefy euro. Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego w zamian za obietnice przeprowadzenia reform, które miały uzdrowić grecką gospodarkę. Dotychczas były to dwa programy pomocowe. W 2015 roku do władzy w Grecji doszła lewicowa partia Syriza. Jest to przejawem niezadowolenia Greków, którzy nie chcą się zgodzić z polityką oszczędności. W związku z pogłębiającym się kryzysem w strefie euro, Unia Europejska podjęła decyzję o utworzeniu stałego mechanizmu wspierającego państwa będące w trudnej sytuacji gospodarczej. Takim projektem jest Europejski Mechanizm Stabilności, który ma status międzynarodowej instytucji finansowej. Jego łączny kapitał wynosi 704,8 mld euro i jego zadaniem jest udzielanie pomocy państwom strefy euro mających finansowe kłopoty. 18

Literatura Gajewski P. (2013), Kryzys w strefie euro Przyczyny przebieg i perspektywy jego rozwiązania, Narodowy Bank Polski, Warszawa. Informacja na temat nowych zasad funkcjonowania Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF) oraz przyszłego kształtu Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM), (2011), Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny, Warszawa. Kalka P. (2012), Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego, Biuletyn Instytutu Zachodniego, nr 99, Poznań. Karnowski J. (2006), Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, Warszawa, Waszyngton. Kryzys grecki - geneza i konsekwencje (2010), Narodowy Bank Polski, Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, Warszawa. Mroczek K., Więcek A. (2013), Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki w ujęciu sektorowym, Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny 1/2013. Mundry R. (2012), Działania Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (EFSM) oraz Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej (EFSF), Zakład Polityki Gospodarczej, Wrocław. Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii stan na sierpień 2011 r., Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny. Rozkrut M., Woreta R. (2005), Sukcesy i porażki Grecji na drodze do strefy euro Wnioski dla nowych krajów UE, Narodowy Bank Polski, Warszawa. Trzcińska A. (2013), Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej unii finansowej, Departament Zagraniczny, Narodowy Bank Polski. Sporek T. Globalne konsekwencje kryzysu finansowego w Grecji, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach. Źródła internetowe: Baj L. (2012), Alfabet greckiego kryzysu, http://m.wyborcza.biz/biznes/1,106501,11955849,alfabet_greckiego_kryzysu.html data odczytu: 10.05.2015. Gans M. (2013), Europejski Mechanizm Stabilności, http://uniaeuropejska.org/europejski-mechanizm-stabilnosci/ data odczytu 10.05.2015. 19

Gwiazda A. (2010), Udawanie Greka w eurolandzie, http://www.tygodnikprzeglad.pl/udawanie-greka-eurolandzie/ data odczytu: 10.05.2015. Kolany K. (2015), W co gra Grecja?, http://www.bankier.pl/wiadomosc/w-co-gra-grecja-7236647.html data odczytu: 10.05.2015. Kozieł H. (2012), Wysokie koszty nieuzasadnionej pobłażliwości, Rzeczpospolita, http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/762411.html?print=tak&p= data odczytu: 10.05.2015. Literki kontra kryzys. ESM - brakujący element unii monetarnej, (2012) Polska Agencja Prasowa http://wyborcza.biz/waluty/1,111132,12462446,literki_kontra_kryzys ESM braku jacy_element_unii.html#ixzz3zw60hiqe data odczytu: 10.05 2015. Tajne pożyczki z Goldman Sachs pomogły ukryć dług Grecji (06.03.2013) http://forsal.pl/artykuly/600397,tajne_pozyczki_z_goldman_sachs_pomogly_ukryc_dlu g_grecji.html data odczytu: 10.05.2015. Toporowski P. (2015), Czas na katharsis: redukcja greckiego długu w zamian za więcej reform, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis--redukcja-greckiego-dugu- -w-zamian-za-wicej-reform-006502 data odczytu: 10.05.2015. Toscer O. (2013), Grecja- Europejska Pięta Achillesa, https://www.youtube.com/watch?v=nvlsumznfv8 data odczytu: 10.05.2015. Widzyk A. (2015), KE: "niepokojące tendencje" na rynkach z powodu Grecji, Polska Agencja Prasowa http://www.pap.pl/palio/html.run?_instance=cms_www.pap.pl&_pageid=1&s=infopak iet&dz=gospodarka&idnewscomp=198194&filename=&idnews=201505&data=&statu s=biezace&_checksum=1011012708 data odczytu: 10.05.2015. http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/greek_loan_facility/index_en.ht m data odczytu: 10.05.2015. http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/assi sting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015. http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/index_en.htm data odczytu: 10.05.2015. http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/resp onding_to_the_debt_crisis/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015. 20

http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015. http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp data odczytu: 10.05.2015. 21