Autor: Magdalena Bednarz Realizacja eksperymentu wg instrukcji. Ruchy górotwórcze, jak przedstawić etapy tworzenia się gór fałdowych? 1. Realizowane treści podstawy programowej Przedmiot Fizyka Geografia Informatyka Realizowana treść podstawy programowej I. 3) posługuje się pojęciem ciśnienia, w tym stopnia geotermicznego III. 5)... wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a powstawaniem gór typu fałdowego, III. 6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem ruchy górotwórcze, góry fałdowe subdukcja, kolizja, basen sedymentacyjny; zdolność poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz ich wykorzystywania 2. Kształcone kompetencje: kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne. umiejętnośd uczenia się. 3. Cele szczegółowe jednostki wykonywanie modelu basenu sedymentacyjnego (geosynkliny), zademonstrowanie wypływu ruchów bocznych na fałdowanie się warstw osadów w geosynklinie, zaprezentowanie powstawania gór fałdowych na modelu, opisanie procesu subdukcji i kolizji. 4. Umiejętności jakie uczeń nabędzie Po ukończeniu lekcji uczeń: wykona model powstawania gór fałdowych uzupełni schemat powstawania gór fałdowych odpowiednimi terminami (karta pracy ucznia), korzystając z atlasu geograficznego, wypisze we właściwe miejsca tabeli nazwy gór oraz ustali w jakiej orogenezie powstały(karta pracy ucznia), wyjaśni jakie są różnice pomiędzy subdukcją a kolizją, sformułuje i zapisze wnioski z przeprowadzonego doświadczenia, 1
5. Rozwiązanie problemu. Uczniowie samodzielnie dobierają materiały do budowy basenu sedymentacyjnego a tym samym do stworzenia modelu obrazującego etapy powstawania gór fałdowych. Zapoznają się z różnymi sposobami tworzenia warstw osadowych, które pod wpływem ruchów bocznych zachowują się plastycznie i w konsekwencji ulegają fałdowaniu. Zadaniem uczniów będzie sprawdzenie, z jakiego materiału uzyskad warstwy skalne, które będą się fałdowad w wyniku ścisku bocznego. Możliwe materiały stosowane przez uczniów do wykonania: a) warstwy osadowe: kolorowe szarfy wypełnione piaskiem, solą, plastelina lub modelina, kawałki druta dł. ok.50 cm. owinięte kolorową bibułą. Uwaga warstwy osadów muszą się od siebie odznaczad np. kolorem lub strukturą świadczy to o różnym wieku tych osadów b) geosynklina (basen sedymentacyjny): przeźroczysty duży worek np. na śmieci 35litr lub25 litrowy, aby worek był stabilny należy go przymocowad np. do obudowy kosza na śmieci. c) ruchy boczne (ścisk boczny) możemy wykonad przez naciskanie boków worka geosynkliny deskami, płytka ceramiczna o wymiarach 10x10cm, zeszytem A4 w grubej okładce. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp Pomoc dydaktyczna Ilość sztuk 1 Pręt, drut długości ok. 50 cm 9 sztuk 2 Duża przeźroczysta reklamówka, przeźroczysty worek na 3 sztuki śmieci 35 l lub 50 l 3 Uchwyt do kosza (aby przymocować worek, reklamówkę) 3 sztuki 4 Kolorowe wstążki lub szarfy 9 sztuk 5 Kolorowa bibuła 3 sztuki 6 Sól kuchenna /mąka 1 kg 7 Plastelina/ modelina/wata kosmetyczna 3 opakowania 8 Deski /płytki ceramiczne o wymiarach np10x10 6 sztuk 9 plastikowa miska 1 10 papierowy ręcznik lub ściereczka 1 6. Proponowany przebieg zajęć z rozliczeniem czasowym Lp Opis kolejnych działań Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) 1 Zapoznanie uczniów z przebiegiem lekcji. Rozdanie kart pracy wraz z załącznikiem nr 1 i załącznikiem nr 2. 2 Uczniowie pracują w grupach pięcioosobowych. Skład grup został ustalony na wcześniejszych zajęciach. Nauczyciel rozdaje uczniom Czas trwania w minutach 3 min
karty pracy wraz z załącznikiem 1 2 Wykonanie przez uczniów ćwiczeń 1-3. 6 min 3 Sprawdzenie przez uczniów poprawności wykonania ćwiczenia. Uczniowie pokazują nauczycielowi wykonane ćwiczenie. Nauczyciel sprawdza ćwiczenie. 5 min 4 Konstruowanie modelu basenu 20 min sedymentacyjnego. 5 Zapoznanie się ze sposobami uzyskiwania 3 min struktur fałdowych z przyniesionych materiałów(drut, pręt, modelina). 6 Zastosowanie 1 sposobu wykonania 6 min struktur fałdowych drut lub pręt owinięty kolorowymi bibułami lub wstążkami. 7 Zapisanie wniosków z obserwacji. 3 min 8 Zastosowanie 2 sposobu wykonania struktur fałdowych kolorowa plastelina lub modelina. 6 min 9 Zapisanie wniosków z obserwacji. 3 min 10 Zastosowanie 3 sposobu wykonania struktur fałdowych kolorowe szarfy wypełnione mąką lub solą. 6 min 11 Zapisanie wniosków z obserwacji. 3 min 12 Podanie, który ze sposobów stworzenia struktur fałdowych jest najlepszy, bądź jak można go ulepszyć? 3 min 13 Wyjaśnienie procesu fizycznego tj. ścisku bocznego zachodzącego podczas doświadczenia (na dużej głębokości wewnątrz Ziemi związanego również ze stopniem geotermicznym) 14 Wykonanie fałdowania osadów w basenie sedymentacyjnym. 15 Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu. 16 Przedstawienie uczniom tematu następnych zajęć. Sprzątanie sali. Całkowity czas trwania bloku 7. Karta pracy grupy 5 min 5 min 9 min 5 min 90 min Jak przedstawić etapy tworzenia się gór fałdowych? Nazwisko i imię:... Nazwisko i imię:... 1. Waszym zadaniem jest wykonanie w przeźroczystym worku spełniającym rolę goeosynkiliny (basenu sedymentacyjnego) modelu tworzenia się gór fałdowych. Należy uwzględnić następujące etapy: proces akumulacja osadów w basenie sedymentacyjnym 3
fałdowanie się warstw skalnych w wyniku ruchów bocznych powstanie gór fałdowych. Sami zadecydujcie z jakiego materiału stworzycie struktury fałdowe, sprawdzicie jaki jest najlepszy sposób stworzenia modelu gór fałdowych. 2. Przed przystąpieniem do wykonania zadania uporządkujcie i sprawdźcie swoją wiedzę na temat ruchów górotwórczych, powstawania gór fałdowych. Przeczytajcie notatkę, wykonajcie zadania umieszczone w załączniku nr 1. 3. Sprawdźcie czy dobrze wykonaliście dwiczenia. Poproście nauczyciela o sprawdzenie dwiczeo. 4. Wykonajcie model obrazujący etapy powstawania gór fałdowych. 5. Zapoznajcie się z kilkoma sposobami wykonania struktur fałdowych. 6. Wykonajcie eksperyment korzystając z pierwszego sposobu i zapiszcie swoje obserwacje. Wykorzystajcie uchwyt do kosza na śmieci o wys. ok. 50 cm, do którego przymocowany zostanie przeźroczysty worek.. 7. Wykonajcie eksperyment korzystając z drugiego sposobu i zapiszcie swoje obserwacje. 4
8. Wykonajcie eksperyment korzystając z trzeciego sposobu i zapiszcie swoje obserwacje. 9. Podajcie, z których materiałów najlepiej wykonad struktury fałdowe. Czy można wykorzystad jeszcze inne materiały aby model ulepszyd? 10. Przeprowadźcie pokaz powstawania gór fałdowych. 11. Przeprowadźcie kalkulację kosztów wykonania eksperymentu oraz oszacujcie koszty pracy. Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Ilość sztuk Cena jednostkowa Cena łączna 1 Pręt, drut długości ok. 50 9 cm 2 Duża przeźroczysta 3 reklamówka, przeźroczysty worek na śmieci 35 l lub 50 l 3 Kolorowe wstążki lub szarfy 4 5
4 Kolorowa bibuła 4 5 Plastelina/modelina 2-3 opakowania 6 Sól kuchenna/mąka 1-2 kg 7 Deska o wymiarach 10x10cm / płytka ceramiczna o wym. 10cmx10cm 2 sztuki Suma kosztów Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) 1 2 3 4 5 6 Suma: Liczba osób Łącznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (zł) Koszt 9. Kryteria oceniania pracy uczniów Wkład pracy ucznia 1 2 3 4 5 6 Stopieo wykonania zadania Prawidłowy zapis na karcie 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 10. Uwagi o realizacji bloku zajęć Osoba testująca nie ma zastrzeżeo. 11. Literatura uzupełniająca, zalecana podręczniki i artykuły: 1. Roman Malarz,: Podręcznik do geografii dla klasy pierwszej gimnazjum Puls ziemi, wyd. Nowa Era, Straszyn 2009 2. Flis J.: Szkolny słownik geograficzny,wyd. WSiP, Warszawa 1986 3. Paweł Wład: Podręcznik do geografii dla klas pierwszych gimnazjum Nasza planeta, wyd. Ortus 6 4. rysunek w załączniku nr 1 na podstawie: źródło: Encyklopedia szkolna LAROUSSE. Ziemia planeta żywa. Wyd. Delta
http://pl.wikipedia.org/wiki/orogeneza 12. Karta informacyjna dla uczniów na temat planowanych zajęć. (Uczniowie otrzymują kartę na zajęciach poprzedzających dane zajęcia.) Tematem następnych zajęd będzie wykonywanie modelu powstawania gór fałdowych. Twoim zadaniem będzie opracowanie sposobu wykonania struktur fałdowych z przyniesionych materiałów. Zastosuj takie materiały, żeby najdokładniej pokazad powstawanie struktur fałdowych. Oprócz materiałów koniecznych do zbudowania modelu gór fałdowych na zajęcia musisz przynieśd następujące pomoce: Lp Pomoc dydaktyczna Ilość sztuk 1 Deska o wymiarach 10x10cm / płytka ceramiczna o 2 wym. 10cmx10cm 2 Sól kuchenna/mąka 1-2 kg. 3 Plastelina/modelina 2-3 opakowania 4 Kolorowa bibuła 4 opakowania 5 Kolorowe wstążki lub szarfy 3-4 sztuki 6 Duża przeźroczysta reklamówka, przeźroczysty worek 1 sztuki na śmieci 35 l lub 50 l 7 Pręt, drut długości ok. 50 cm 3 sztuki 8 łyżka 1 9 papierowy ręcznik lub ściereczka 1 7
ZAŁĄCZNIK NR 1 Notatka dot. Ruchów górotwórczych Zadania RUCHY GÓROTWÓRCZE (orogeniczne) Góry powstają w czasie orogenezy (to okres powstawania gór) trwa on miliony lat. W historii Ziemi było bardzo dużo orogenez ale orogeny (góry), które w nich powstały nie zawsze przetrwały do czasów współczesnych. Większośd orogenez miała miejsce w prekambrze. W dzisiejszej rzeźbie kontynentów możemy wyróżnid góry, które powstały później w 3 orogenezach orogeneza kaledońska miała miejsce w erze paleozoicznej na przełomie syluru i dewonu. Góry, które wówczas powstały nazywamy Kaledoniami. Są to m.in. G. Skandynawskie, G. Kaledooskie, G. Grampian, Sajany. orogeneza hercyńska (waryscyjska) miała miejsce w paleozoiku w karbonie. Do hercynidów możemy zaliczyd m.in. Gory Harz, Sudety, G. Świętokrzyskie, Reoskie, Góry Łupkowe, Wogezy, Schwarzwald, Appalachy, Wielkie Góry Wododziałowe. orogeneza alpejska miała miejsce na przełomie mezo i Kenozoiku. Alpidy to najwyższe góry świata dlaczego? Bo są najmłodsze. Zaliczamy do nich: Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty, Góry Pontyjskie, Zagros, Kaukaz, Kopet Dag, Pamir, Hindukusz, Karakorum, Himalaje, Andy. Powstawanie gór fałdowych związane jest z przemieszczaniem się płyt litosfery. Występowanie gór obserwuje się w strefach, gdzie: dwie płyty kontynentalne w wyniku ruchów poziomych napierają na siebie doprowadzając do zderzenia -KOLIZJI, np. Płyta Afrykaoska i Euroazjatycka powstały góry pd Europy i Góry Atlas w Afryce; Płyta Dekanu i Euroazjatycka powstały m.in. Himalaje. Tworzywem gór stały się osady basenu oceanicznego 8
zawartego między napierającymi płytami. Stale postępujące kurczenie się basenu powoduje boczne naciski i fałdowanie się osadów. Sfałdowana strefa zwiększa obciążenie litosfery i w wyniku zachwiania równowagi skorupy ziemskiej pojawiają się ruchy pionowe, wynoszące sfałdowany obszar. góry powstają też, gdy płyta oceaniczna wsuwa się pod płytę kontynentalną - SUBDUKCJA czemu towarzyszy zdzieranie z jej powierzchni osadów, fałdowanie i przyrastanie do powierzchni kontynentów - przykładem są góry okołopacyficzne. Zadanie 1. Oznacz numerami od 1 do 5 etapy rozwoju gór zgodnie z kolejnością powstawania: Powstawanie gór zrębowych... Gromadzenie się osadów w morzu (basenie sedymentacyjnym/geosynklinie)... Powstawanie gór fałdowych... Zrównanie rzeźby fałdowej... Zrównanie rzeźby zrębowej... 9
Zadanie 2 Na podstawie poniższych schematów opisz etapy powstawania gór fałdowych. Zadanie 3 Podaj co najmniej 6 przykładów gór typu fałdowego i zlokalizuj je na fizycznej mapie świata. 10