Gleboznawstwo i geomorfologia

Transkrypt

1 Gleboznawstwo i geomorfologia Wykład dla studentów ochrony środowiska I rok...nie ma życia bez gleby, ani gleby bez życia Stanisław Miklaszewski (1907)

2 Gleboznawstwo i geomorfologia WYKŁAD 4: OBSZARY GÓRSKIE

3 1. Definicje i podział Rozmieszczenie obszarów górskich na Ziemi nawiązuje bezpośrednio do układu płyt litosfery, a w szczególności do przebiegu granic między poszczególnymi płytami oraz stref rozłamowych w obrębie płyt, noszących nazwę ryftów śródkontynentalnych.

4 1. Definicje i podział Góry to formy ukształtowania terenu o silnie urozmaiconej rzeźbie, ich wysokość względna przekracza 300 m od dna najbliższych dolin oraz cechuje je duże nachylenie stoków. Formy te złożone są z elementów wklęsłych (doliny i kotliny) oraz wypukłych (szczyty). Powstawanie obszarów górskich związane jest z działalnością sił wewnętrznych (np. wulkanizm) oraz procesy tektoniczne prowadzące do deformacji warstw skalnych, do których zaliczamy fałdy oraz uskoki. Te ostatnie są najpowszechniejszymi procesami odpowiedzialnymi za powstawanie gór.

5 1.1 Uskoki Są to deformacje podłoża skalnego powodujące przerwanie ciągłości warstw i przesunięcie ich względem siebie w poziomie lub w pionie. Wyróżniamy 3 typy uskoków: 1. Normalne powierzchnia uskokowa jest nachylona w stronę skrzydła zrzuconego. Uskoki takie są typowe w warunkach rozciągania litosfery.

6 1.1 Uskoki 2. Odwrócone (inwersyjne) wzdłuż uskoku jeden fragment skorupy jest nasuwany na drugi. Typowe dla warunków skracania litosfery.

7 1.1 Uskoki 3. Przesuwcze kierunek przesunięcia jest równoległy do kierunku rozciągłości powierzchni uskokowej (w lewo lub w prawo lewo/prawoprzesuwcze).

8 2. Podział genetyczno-strukturalny obszarów górskich Wyróżniamy następujące obszary górskie, w których: 1. rzeźba nawiązuje do systemu uskoków zrzutowych normalnych, odzwierciedla naprężenia rozciągające w litosferze, związany jest z obszarami rozbieżnych granic płyt kontynentalnych. 2. rzeźba nawiązuje do systemu nasunięć, czyli odzwierciedla naprężenia skracające w litosferze, typowy dla zbieżnych granic płyt. 3. rzeźba nawiązuje do uskoków przesuwczych. Występować mogą zarówno naprężenia rozciągające i skracające, miejscami naprzemiennie.

9 2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych Góry zrębowe Najważniejszym procesem tektonicznym są przemieszczenia wzdłuż uskoków normalnych (ruchy pionowe). W ich obrębie wyróżniamy następujące formy rzeźby: Zręby tektoniczne wydźwignięte fragmenty tektoniczne. Po ich obu stronach występować mogą uskoki. W odmianie symetrycznej wyniesienie zrębu jest jednakowe z obu stron. Istnieją również odmiany asymetryczne o różnym wyniesieniu obu stron zrębu.

10 2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych Góry zrębowe Półzręby to formy zrębów wyniesione tylko wydłuż jednego uskoku (np. Tatry). Cechuje je wyraźna asymetria i mają krótki, stromy stok przy uskoku, a łagodne nachylenie po przeciwnej stronie.

11 2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych Góry zrębowe Zewnętrzne progi tektoniczne to niższe formy rzeźby wchodzące w skład zrębu, powstają wzdłuż linii uskoku. Podlegają procesowi erozji, co prowadzi do powstawania trójkątnych lic progów tektonicznych.

12 2.2. Góry związane z pasami nasunięć Są to najbardziej dynamiczne przekształcenia rzeźby terenu o średnim tempie dźwigania tektonicznego 1-10mm/rok (1-10km/1mln lat). Ich średnie tempo niszczenia jest podobne, co oznacza swoisty stan równowagi dynamicznej zapobiegający obniżaniu się średniej wysokości łańcucha górskiego. Posiadają one dwa typy rzeźby: Rzeźba zgodna rysy rzeźby pokrywają się ze strukturą podłoża Rz. Inwersyjna brak jest zgodności pomiędzy rozciągłością głównych form rzeźby, a przebiegiem głównych struktur tektonicznych.

13 Zapadliska tektoniczne Są to obniżenia terenu wzdłuż uskoków, występują w miejscach, gdzie zachodzą procesy rozciągania skorupy ziemskiej. Zaliczamy do nich: Rowy tektoniczne długie, linijne zapadliska ograniczone z obu stron progami tektonicznymi Półrowy tektoniczne ograniczone uskokiem tylko z jednej strony (np. Dolina Śmierci w Kalifornii). Rozziew rombowy powstaje wzdłuż strefy uskokowej o charakterze przesuwczym.

14 Formy sejsmotektoniczne Powstają na skutek działalności sejsmicznej, poprzez przemieszczenie się w obrębie ośrodka skalnego, co prowadzi do powstania tego typu form. Wyróżniamy: Skarpy uskokowe powstają na powierzchni uskoków w przypadku u. normalnych są to formy linijne o dużej rozciągłości (do 10km) i wysokości 0,5-10m. Mają one przebieg prostoliniowy lub lekko kręty. skarpy związane z nasunięciami są kręte i zygzakowate. Szczeliny tektoniczne powstają w miejscu lokalnego rozciągnięcia skorupy ziemskiej. Są mało trwałe i szybko wypełniają się osadami.

15 2.3. Małe formy rzeźby związane z uskokami przesuwczymi Powstają wzdłuż uskoków przesuwczych, gdzie przeważają ruchy horyzontalne. Zaliczamy do nich: Zapadliska rombowe - duże formy Kotliny - płytkie formy

16 3. Góry wg innych kryteriów Stosując kryteria morfograficzne można wyróżnić: góry pojedyncze o różnych rozmiarach, np. odosobnione stożki wulkaniczne lub masywy górskie (Harz, Wogezy), ciągi górskie o różnej długości, szerokości i wysokości. W zależności od budowy, pochodzenia i rozczłonkowania wyróżniamy z kolei: o wały górskie, złożone z masywów, grup i grzbietów górskich, rozczłonkowanych śródgórskimi rowami i kotlinami zapadliskowymi oraz dolinami (np. Sudety), o łańcuchy górskie (np. Alpy, Karpaty, Himalaje, Andy), a w ich obrębie pasma górskie, złożone z szeregu pojedynczych grzbietów górskich, oraz masywy i grupy górskie.

17 3. Góry wg innych kryteriów Ciąg łańcuchów tego samego wieku i pochodzenia nosi nazwę systemu górskiego, np. alpejski system górski. Na podstawie kryteriów hipsometrycznych rozróżnia się: góry niskie wysokości do 500 m n.p.m. (np. Góry Świętokrzyskie), góry średnie wysokości do 1500 m n.p.m. (np. Beskidy, Sudety), góry wysokie osiągające wysokości do 8848 m n.p.m. (np. Himalaje, Kaukaz, Alpy, Tatry).

18 3. Góry wg innych kryteriów Wyróżnia się dwa zasadnicze ciągi górskie: około-pacyficzny oraz eurazjatycki. Ciąg okołopacyficzny tworzą góry: Andy, Kordyliery, Kamczatki, Kołymskie, Czerskiego, Stanowe, Korei i Japonii, Archipelagu Malajskiego oraz Alpy Australijskie. Ciąg eurazjatycki o przebiegu równoleżnikowym tworzą góry: Atlas, Betyckie, Alpy, Apeniny, Karpaty, Bałkan, Dynarskie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Hindukusz, Karakorum, Kunlun, Himalaje, Malajskie.

19 Dziękuję za uwagę

20