Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2007

Piątkiewicz Probl Hig Epidemiol JA i wsp. 2011, Dzieci 92(2): i młodzież 311-318 jako ofiary wypadków 2000-2007 311 Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2007 Children and teenagers as road traffic casualties in the Podlaskie Voivodeship between 2000 2007 Jacek A. Piątkiewicz, Marzena Pawińska, Agnieszka Kowalewska, Jacek Jamiołkowski, Andrzej Szpak Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Wypadkowość drogowa jest jednym z istotnych zagrożeń zdrowia publicznego na świecie. Zgony z powodu wypadków drogowych określić można jako globalną epidemię, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Cel. Analiza skutków wypadkowości drogowej dotyczących dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat w województwie podlaskim w latach 2000-2007. Materiał i metoda. Analizę przeprowadzono na podstawie danych źródłowych Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku zawartych w Kartach zdarzenia drogowego (z wyłączeniem danych osobowych). Dane przeanalizowano pod względem: liczby rannych i zabitych, płci i wieku ofiar wypadku drogowego, rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym, rodzaju uczestnika ruchu drogowego oraz miejsca wypadku drogowego. Wyniki. Wśród ofiar wypadków drogowych przeważali chłopcy, ale ta przewaga w badanym okresie uległa stopniowemu zmniejszaniu. Analiza rozkładu wieku ofiar wykazała, iż blisko 50% stanowiły osoby w wieku 15-18 lat. Udział grupy wiekowej 15-18 lat wśród ofiar śmiertelnych był jeszcze wyższy i stanowił 2/3 wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Z poszczególnych kategorii ruchu drogowego (kierujący, pasażerowie, piesi) wśród ofiar wypadków drogowych w badanej grupie największy udział dotyczył pasażerów a najmniejszy kierujących pojazdami. Wśród pojazdów uczestniczących w wypadku drogowym, w którym poszkodowanymi były osoby z grupy dzieci i młodzieży, największa liczba odnosi się do samochodu osobowego (64,0%), a następnie roweru (17,9%) i motocykla (6,5%). Obliczono, że liczba lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży wynosiła w okresie 2000-2007 w województwie podlaskim średnio około 1100 lat rocznie. Wnioski. W badanym okresie występowało stopniowe zmniejszanie się liczby poszkodowanych w wypadkach drogowych w grupie dzieci i młodzieży (w okresie 2000-2006) o 40%. Liczby ofiar śmiertelnych utrzymywały się na stałym poziomie (około 20 ofiar rocznie). Słowa kluczowe: wypadki drogowe, ofiary wypadków drogowych, dzieci i młodzież, uczestnicy ruchu drogowego, utracone lata życia Introduction. Road traffic accidents are one of the major public health problems worldwide. Deaths caused by road traffic accidents can be considered as a global epidemic, especially among children and teenagers. Aim. To analyze the consequences of road traffic accidents in the population of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship between 2000 2007. Material and methods. The analysis was performed on the basis of the source data from the Voivodeship Police Headquarters in Białystok recorded in the Road Accident Charts between 2000-2007 (with the exclusion of personal data). The data analysis included: the number of injuries and fatalities, gender and age of casualties, road traffic participants, the kind of vehicle involved and the place of road traffic accident. Results. Boys dominated as casualties, but this dominance in the analyzed period was decreasing. Nearly 50% of casualties were in the age group of 15-18 years. The fatalities in the group of 15-18 years constituted 2/3 of all deaths in the group of children and teenagers. In groups of road traffic participants (drivers, passengers, pedestrians) the highest percentage of casualties was in the group of passengers, the lowest one in the group of drivers. Among the vehicles involved in road traffic accidents with children and teenagers as casualties, the greatest was the number of passenger cars (64.0%), bicycles (17.9%) and motorcycles (6.5%). It has been calculated that the total number of lost years of life due to deaths in road traffic accidents in the group of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship was about 1100 years annually between 2000-2007. Conclusion. In the analyzed period, a gradual lowering of the number of road traffic casualties in the group of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship by about 40% was observed, but the number of fatalities in this group was constant (about 20 deaths annually). Key words: road traffic accidents, road traffic casualties, children and teenagers, road traffic participants, lost years of life Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 311-318 www.phie.pl Nadesłano: 08.04.2011 Zakwalifikowano do druku: 23.04.2011 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Jacek A. Piątkiewicz Zakład Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. I Armii Wojska Polskiego 2/2, 15-103 Białystok tel. (85) 869 10 30, e-mail: zzp@amb.edu.pl Wstęp Wypadkowość drogowa jest jednym z istotnych zagrożeń zdrowia publicznego na świecie. Zgony z powodu wypadków drogowych określić można jako globalną epidemię. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia corocznie w wypadkach drogowych śmierć ponosi ponad milion osób, a urazów doznaje ponad 20 milionów osób. Wśród ofiar dominującą

312 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 311-318 grupę stanowią dzieci w wieku 5-14 lat i osoby młode w wieku 15-29 lat, dla których wypadki drogowe są drugą co do częstości przyczyną zgonów [1]. Podobny rozkład ofiar wypadków drogowych dotyczy także Europy i Polski, jednakże pod względem ciężkości wypadków drogowych, a zwłaszcza liczby śmiertelnych ofiar wypadków, dane dotyczące Polski są szczególnie niekorzystne w stosunku do większości krajów europejskich. W Polsce wskaźnik ciężkości wypadków drogowych, czyli liczba zabitych na 100 wypadków drogowych, układa się nierównomiernie w poszczególnych województwach. Województwem o najwyższym wskaźniku w latach 2000-2007 było województwo podlaskie [2]. Poważnym problemem są ofiary wypadków drogowych wśród dzieci i młodzieży, dla których urazy i zgony z tzw. przyczyn zewnętrznych, a w szczególności na skutek wypadków drogowych, stanowią jedno z głównych zagrożeń życia i zdrowia. Brak jest szczegółowych opracowań tego problemu w piśmiennictwie polskim. Cel badań Analiza skutków wypadkowości drogowej dotycząca dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat w województwie podlaskim w latach 2000-2007. Materiał i metoda Analiza została przeprowadzona na podstawie danych źródłowych Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku zawartych w Kartach zdarzenia drogowego. Karta zdarzenia drogowego zawiera część nagłówkową, 12 tabel i szkic miejsca zdarzenia. Treść Kart została udostępniona przez Komendę Wojewódzką Policji w Białymstoku z wyłączeniem danych osobowych. Kartę wypełnia policjant po przeprowadzonej osobiście wizji miejsca wypadku i ustalenia: okoliczności czasu, miejsca, charakterystyki uczestników wypadku oraz pojazdów. Analiza wypadkowości drogowej w latach 2000 2006 w województwie podlaskim w aspekcie skutków dotyczących dzieci i młodzieży do lat 18 została przeprowadzona w oparciu o Karty zdarzenia drogowego. Sposób przeprowadzania selekcji danych z Kart zdarzenia drogowego opisano w poprzedniej pracy [3]. Do analizy wyselekcjonowano 2256 Kart zdarzenia drogowego, zawierających dane o wypadkach drogowych z lat 2000-2007, dotyczących dzieci i młodzieży, jednakże dostępne szczegółowe dane z 2007 roku obejmowały tylko ofiary śmiertelne wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży. Analiza informacji dotyczących skutków wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży została przeprowadzona z wykorzystaniem klasyfikacji tych skutków jako ofiary: śmiertelne, ciężko ranne i lekko ranne opracowanej przez Komendę Główną Policji [4]. Przeanalizowano dane dotyczące ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat w latach 2000-2007 w województwie podlaskim pod względem: liczby rannych i zabitych, płci i wieku ofiar wypadku drogowego, rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym, rodzaju uczestnika ruchu drogowego oraz miejsca wypadku drogowego. Dane dotyczące wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży w województwie podlaskim porównano z danymi charakteryzującymi wypadkowość drogową z udziałem osób dorosłych w tym województwie. Wyniki Liczby dzieci i młodzieży w wielu do 18 lat ofiar wypadków drogowych w latach 2000-2006 w województwie podlaskim są przedstawione w tabeli I, gdzie zestawiono je z ogólnymi liczbami osób poszkodowanych w wypadkach drogowych w tym samym okresie oraz przedstawiono na rycinie 1. liczba ofiar 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 lata Ryc. 1. Liczba dzieci i młodzieży ofiar wypadków drogowych Fig. 1. Number of children and teenagers road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Tabela I. Liczby osób poszkodowanych dzieci i młodzieży oraz ogółem w wypadkach 2000-2006 Table I. Numbers of casualties children and teenagers as well as total number in road traffic accidents in the Podlaskie voivodeship between 2000 2006 dzieci i młodzież Liczba osób poszkodowanych zmiana w stosunku do roku 2000 w % ogółem zmiana w stosunku do roku 2000 w % 2000 488 0 2100 0 2001 420-14,1 1901-9,5 2002 446-8,8 2082-0,9 2003 401-17,8 1945-7,4 2004 322-34,0 1763-16,0 2005 357-26,8 1696-19,2 2006 293-40,0 1636-22,1 Ogółem 2727 13123

Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków 2000-2007 313 W tabeli II przedstawiono procentowo udział dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków 2000 2006. Tabela II. Udział procentowy dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków 2000-2006 Table II. Percentage of children and teenagers as casualties in total number of road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Udział procentowy 2000 23,2 2001 22,1 2002 21,4 2003 20,6 2004 18,3 2005 21,3 2006 17,9 Udział dzieci i młodzieży wśród ofiar wypadków 2000 2006 zmniejszał się stopniowo z 488 w 2000 r. do 293 w 2006 r., co odpowiada obniżeniu o 40% w 2006 r. w stosunku do 2000 r. Spadek tej liczby był w latach 2000-2006 dość równomierny (ryc. 1). Podobna tendencja wystąpiła w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2006, od 2100 w 2000 r. do 1636 w 2006 r., jednak procentowy spadek był prawie o połowę mniejszy (22,1%). Udział procentowy dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych (tab. II) zmniejszył się z 23,2% w 2000 r. do 17,9% w 2006 r., co oznacza, że w 2000 r. blisko jedną czwartą ofiar stanowiły dzieci i młodzież, a w 2006 r. już mniej niż jedną piątą. Wśród ofiar wypadków drogowych ponad 90% ofiar stanowią ranni. Liczbę osób rannych w wypadkach 2000-2006 ilustruje tabela III. Liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży były zbliżone do ogólnej liczby ofiar z tym, że szybkość obniżania się tej liczby Tabela III. Liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży Table III. Number of road traffic injuries in children and teenagers injured in in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Liczba osób rannych Zmiana w stosunku do 2000 r. w % 2000 473 0 2001 398-15,9 2002 424-10,4 2003 378-20,1 2004 304-35,7 2005 335-29,2 2006 278-41,2 Ogółem 2590 w latach 2000-2006 była nieco większa niż w przypadku ogólnej liczby ofiar wypadków (o 41,2% w 2006 r. w stosunku do 2000 r.). Liczbę śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w latach 2000-2007 w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim przedstawiono w tabeli IV. Tabela IV. Liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007 Table IV. Number of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Liczba śmiertelnych ofiar 2000 15 2001 22 2002 22 2003 23 2004 18 2005 22 2006 15 2007 21 Ogółem 158 W przeciwieństwie do zmian liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży, liczba śmiertelnych ofiar w tej grupie nie wykazała tendencji malejącej w latach 2000-2007 a w latach 2001-2005 i 2007 była wyraźnie wyższa niż w latach 2000 i 2006. Odpowiada to podobnej sytuacji w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w województwie podlaskim, która w latach 2000 2007, w odróżnieniu od liczby rannych ofiar także nie wykazała tendencji zniżkowych [2] i wynosiła 201 dla 2000 r. i 208 dla 2006 r. Udział ofiar śmiertelnych w ogólnej liczbie ofiar w grupie dzieci i młodzieży w latach 2000-2006 w województwie podlaskim wyniósł 5,0% i był niższy od udziału ofiar śmiertelnych ogółem w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych, który wyniósł 10,9%. Oznacza to, że w ogólnej liczbie ofiar wypadków 2000-2006 wypada 1 ofiara śmiertelna na 9 ofiar ogółem, a w grupie dzieci i młodzieży wypada 1 ofiara śmiertelna na 20 ofiar ogółem. Wśród ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży w 116 przypadkach (73,4%) zgon nastąpił na miejscu wypadku, a w 42 przypadkach (26,6%) w okresie 30 dni od daty wypadku. Udział zgonów na miejscu wypadku jest nieco niższy niż w ogólnej liczbie zgonów na miejscu wypadku dla województwa podlaskiego w latach 2000-2006, który wynosił 76,7% [3]. Ofiary wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży zostały scharakteryzowane pod względem: płci, wieku oraz jakiego rodzaju uczestnikiem wypadku drogowego była ofiara (kierowca, pasażer, pieszy) i jakiego rodzaju pojazd uczestniczył w wypadku.

314 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 311-318 Tabela V. Rozkład płci ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży Table V. Gender distribution of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Dziewczęta Chłopcy Liczba % Liczba % 2000 205 42,0 283 58,0 2001 164 39,1 256 60,9 2002 183 41,1 263 59,0 2003 184 45,8 217 54,2 2004 128 39,7 194 60,3 2005 168 47,1 189 52,9 2006 138 47,1 156 53 Ogółem 1170 42,9 1557 57,1 Tabela VI. Rozkład płci śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007 Table VI. Gender distribution of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2007 Chłopcy Dziewczęta Liczba % Liczba % 2000 14 93,3 1 6,7 2001 15 68,2 7 31,8 2002 18 81,8 4 18,2 2003 17 73,9 6 26,1 2004 12 66,7 6 33,3 2005 12 54,5 10 45,5 2006 7 46,7 8 53,3 2007 9 42,9 12 57,1 Ogółem 104 65,8 54 34,2 Rozkład płci ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży przedstawia tabela V. Udział dziewcząt w liczbie ofiar wypadków drogowych w latach 2000-2006 wahał się w granicach 39-47% i wynosił średnio 42,9%, a chłopców odpowiednio 57,1%. Rozkład płci śmiertelnych ofiar wypadków drogowych przedstawiono w tabeli 6. Wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych udział dziewcząt wynosił średnio 33,5%, a chłopców 66,5%. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2006 przedstawia tabela 7. Zwraca uwagę stopniowe zmniejszanie się udziału chłopców wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych z 93% w 2000 r. do 42,9% w 2007 r. W latach 2000-2006 wśród ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim było 163 dzieci (6,2%) w wieku przedszkolnym (0-6 lat), 1101 dzieci (40,42%) w wieku 7-14 lat i 1292 młodzieży (47,4%) w wieku 15-18 lat. Tylko w tej ostatniej grupie wśród ofiar były osoby kierujące pojazdami silnikowymi. W latach 2000-2006 wystąpił wyraźny spadek liczby ofiar wypadków w grupie najmłodszych ponad dwukrotny, nieco mniejszy w grupie wieku 11-14 lat o około 38-40% i niewielki tylko w grupie wieku 15-18 lat o 24%. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży przedstawia tabela VIII. Wśród ofiar śmiertelnych wypadków drogowych dominowała grupa najstarsza w wieku 17-18 lat (43,0%), a wraz z grupą wieku 15-16 lat stanowiło to 2/3 (66,5%) wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Było to znacznie więcej niż wśród ofiar wypadków drogowych ogółem, gdzie grupa wiekowa 15-18 lat stanowiła jedynie 47,4% ofiar. Uczestników ruchu drogowego można podzielić na 3 kategorie: kierujących pojazdem, pasażerów i pieszych. W tabeli IX przedstawiono rozkład ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2006 podzielonych na powyższe 3 kategorie. Wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży największą grupę we wszystkich latach okresu 2000-2006 stanowili pasażerowie pojazdów Tabela VII. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży Table VII. Age distribution of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Wiek w latach 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Razem % 0-2 17 7 9 14 8 7 6 68 2,5 3-4 18 17 15 13 11 14 7 95 3,5 5-6 39 39 21 19 23 13 17 171 6,3 7-8 53 46 51 35 24 25 23 257 9,4 9-10 64 43 50 47 40 26 28 298 10,9 11-12 49 29 59 42 29 27 26 261 9,6 13-14 45 34 46 46 43 41 30 285 10,5 15-16 77 73 58 82 44 74 67 475 17,4 17-18 126 132 137 103 100 130 89 817 30,0 Razem 488 420 446 401 323 357 293 2727 100 Tabela VIII. Rozkład wieku śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007 Table VII. Age distribution of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2007 Wiek w latach Liczba ofiar % 0-2 4 2,5 3-4 8 5,0 5-6 7 4,5 7-8 5 3,2 9-10 10 6,3 11-12 8 5,0 13-14 11 7,0 15-16 37 23,5 17-18 68 43,0 Ogółem 158 100,0

Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków 2000-2007 315 Tabela IX. Kategorie uczestników ruchu drogowego ofiar wypadków drogowych Table IX. Categories of road traffic participants road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 Kategorie uczestników ruchu drogowego Kierujący Pasażer Pieszy liczba % liczba % liczba % 2000 108 22,1 183 37,5 197 40,4 2001 85 20,2 174 41,4 161 38,3 2002 104 23,5 189 42,4 152 34,1 2003 72 18,0 192 47,8 137 34,2 2004 70 21,7 140 43,5 112 34,8 2005 61 17,1 186 52,1 110 30,8 2006 60 20,5 139 47,4 94 32,1 Ogółem 560 20,5 1203 44,1 963 35,4 w granicach 40-50% wszystkich ofiar, następnie osoby piesze w granicach 30-40% i najmniejszą grupę jak można było oczekiwać kierujący pojazdami w granicach około 20%. Tabela X przedstawia podobny rozkład kategorii uczestników ruchu drogowego wśród śmiertelnych ofiar wypadków w latach 2000-2006 w województwie podlaskim. Tabela X. Kategorie uczestników ruchu drogowego ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2007 Table X. Categories of road traffic participants road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between 2000-2007 Kategorie uczestników ruchu drogowego Kierujący Pasażer Pieszy 2000 6 5 4 2001 7 10 5 2002 9 8 5 2003 8 11 4 2004 3 9 6 2005 6 10 6 2006 3 7 5 2007 6 10 5 Ogółem 48 70 40 Wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży, podobnie jak wśród ogólnej liczby ofiar wypadków drogowych, największy udział dotyczył pasażerów (44%), jednakże odmiennie niż w ogólnej liczbie ofiar drugą co do częstości grupę stanowili kierujący (30%), a najmniejszą była grupa pieszych (26%). W latach 2000 i 2002 kierujący pojazdami byli największą grupą wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży. W tabeli XI przedstawione zostały liczby ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w latach 2000-2006 w zależności od rodzaju pojazdu, który uczestniczył w wypadku drogowym. Tabela XI. Liczby ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w latach 2000-2006 w województwie podlaskim w zależności od rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym Table XI. Number of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 by vehicle type Rodzaj pojazdu Ofiary Liczba % samochód osobowy 1129 64,0 samochód ciężarowy 35 2,0 autobus 60 3,4 motocykl 115 6,5 ciągnik rolniczy 20 1,1 motorower 81 4,6 rower 316 17,9 inne 8 0,5 Ogółem 1764 100 Dane dotyczą 1764 ofiar, gdyż nie w każdym przypadku można było ustalić, jakiego rodzaju pojazd uczestniczył w wypadku drogowym. Wśród pojazdów uwzględnione były: samochód osobowy, samochód ciężarowy, autobus, motocykl, motorower, ciągnik rolniczy, rower i inne (np. wóz konny, pojazd wolnobieżny). Jak można było oczekiwać, największa liczba ofiar dotyczy wypadków drogowych z udziałem samochodów osobowych (64,0%). Pod względem liczby ofiar drugie miejsce zajęły wypadki z udziałem rowerów (17,92%), a trzecie motocykli (6,5%). Niewielka była liczba ofiar w wypadkach drogowych z udziałem samochodów ciężarowych (2,0%). W tabeli XII przedstawiono dane o miejscach wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży według gmin. Największa liczba ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży miała miejsce w latach 2000-2006 w miastach województwa podlaskiego w: Białymstoku (491 ofiar), Łomży (206 ofiar) i Suwałkach (148 ofiar). Od 50 do 100 ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży dotyczyło 8 gmin miejskich i jednej gminy wiejskiej (Kobylin- Borzymy w powiecie Wysokie Mazowieckie). Tabela XII. Miejsca wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży według gmin Table XII. Place of road traffic accidents with participation of children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2006 by administrative districts Gmina Liczba ofiar wypadków w grupie dzieci i młodzieży Białystok 491 Łomża 206 Suwałki 148 Bielsk Podlaski, Sokółka, Grajewo, Siemiatycze, 50-100 Augustów, Choroszcz, Kobylin Borzymy, Zambrów, Wysokie Mazowieckie Inne Poniżej 50

316 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 311-318 Obliczono dla śmiertelnych ofiar wypadków 2000-2007 liczbę lat utraconych. Przy obliczeniu posłużono się danymi dotyczącymi średniego oczekiwanego dalszego okresu życia w poszczególnych grupach wiekowych odrębnie dla chłopców i dziewcząt w kolejnych latach w okresie 2000-2007 [7]. Wyniki sumarycznej liczby lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007 przedstawiono w tabeli XIII. Tabela XIII. Liczby lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim 2000-2007 Table XIII. Total number of years lost due to road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between 2000-2007 Liczby lat utraconych Chłopcy Dziewczęta Ogółem 2000 793,1 61,6 854,7 2001 850,5 460,1 1310,6 2002 999,6 247,7 1247,3 2003 977,7 376,7 1354,4 2004 710,3 382,2 1092,5 2005 686,8 626,3 1313,1 2006 402,8 537,9 940,7 2007 496,4 781,4 1277,8 Ogółem 2917,2 3473,9 9391,1 Liczba lat utraconych w poszczególnych latach w okresie 2000-2007 wahała się w granicach 800-1300 lat rocznie i pozostawała na zbliżonym poziomie. W latach 2000-2004 dominowały liczby lat utraconych z powodu zgonów chłopców ofiar wypadków drogowych, a w latach 2006-2007 zaczęła przeważać liczba lat utraconych z powodu zgonów dziewcząt ofiar wypadków drogowych. Średnia liczba lat utraconych na jedną dziewczynę ofiarę wypadku drogowego była o ponad 7 lat większa niż w przypadku chłopca ofiary wypadku drogowego. Dyskusja Okres 2000-2006 w Polsce charakteryzuje się malejącą liczbą wypadków drogowych i ofiar tych wypadków, co świadczy o poprawiającym się stanie bezpieczeństwa ruchu drogowego. W tym czasie liczba ofiar wypadków drogowych (zabici i ranni) obniżyła się z 77932 osób w 2000 r. do 64366 osób w 2006 r. tj. o 17,4% [5]. Podobna sytuacja miała miejsce także w wielu innych krajach, w tym sąsiadujących z Polską, np. w Niemczech liczba ofiar wypadków drogowych zmniejszyła się z 511577 osób w 2000 r. do 427428 osób w 2006 r., tj. o 16,4%, w Czechach z 33925 osób w 2000 r. do 29177 osób w 2006 r. tj. o 14%, a w Wielkiej Brytanii z 320283 osób w 2000 r. do 258404 osób w 2006 r. tj. aż o 32,0% [6]. Podobna tendencja jak w Polsce wystąpiła również w województwie podlaskim, gdzie liczba ofiar wypadków drogowych zmniejszyła się z 2100 osób w 2000 r. do 1636 osób w 2006 r., tj. 0 22,1%, a więc spadek w województwie podlaskim był w okresie 2000-2006 o prawie 5% większy niż w Polsce. Tematem artykułu są ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat. W tej grupie nastąpiło znaczne obniżenie liczby ofiar, z 488 osób w 2000 r. do 293 osób w 2006 r. tj. o 40,0%, czyli procentowy spadek był blisko dwukrotnie większy w tej grupie niż spadek liczby ofiar ogółem, co pozytywnie świadczy o efektach działań profilaktycznych, adresowanych do dzieci i młodzieży, prowadzonych zarówno przez Policję, administrację jak i organizacje pozarządowe na terenie województwa podlaskiego. Relatywnie większy spadek liczby ofiar w grupie dzieci i młodzieży spowodował, że udział ofiar w grupie wiekowej 0-18 lat w ogólnej liczbie wypadków drogowych zmniejszył się w województwie podlaskim z 23.2 % w 2000 r. do 17,9% w 2006 r., co nadal jest udziałem wysokim, gdyż oznacza, że prawie co piątą ofiarą wypadków drogowych jest osoba w wieku 0-18 lat. Porównywalne dane dla Polski dotyczą ofiar w grupie wieku 0-14 lat, gdyż dla zakresu wieku 0-18 lat nie znaleziono odpowiednich liczb. Liczba ofiar w wieku 0-14 lat w województwie podlaskim zmniejszyła się z 285 osób w 2000 r. do 137 osób w 2006 r., tj. o 59%. Odpowiednie liczby dla Polski w tej grupie wiekowej oznaczają spadek z 9301 osób w 2000 r. do 5908 osób w 2006 r. tj. o 36,5% [5]. Udział liczby ofiar w grupie wiekowej 0-14 lat w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych w 2006 r. w województwie podlaskim wynosi 8,4%, natomiast dla całej Polski wskaźnik ten w 2006 r. wyniósł 9,2%, co oznacza, że w województwie podlaskim jest o około 10% mniej dzieci wśród osób poszkodowanych w wypadkach drogowych niż relatywnie w Polsce. Ponieważ ponad 90% ofiar wypadków drogowych stanowią ranni, więc rozkład liczby rannych w poszczególnych latach w okresie 2000-2006 przedstawia się analogicznie jak rozkład liczby osób poszkodowanych w wypadkach drogowych ogółem. Jak wynika z tabeli 3 liczba osób rannych w grupie wiekowej 0-18 lat w wypadkach drogowych w województwie podlaskim zmniejszyła się z 473 osób w 2000 r. do 278 osób w 2006 r., co oznacza spadek o 41,2%. Natomiast udział liczby osób rannych do ogólnej liczby ofiar w tym czasie w grupie wiekowej 0-18 lat zmniejszył się z 96,9% w 2000 r. do 94,9% w 2006 r, co oznacza równocześnie, że w badanym okresie udział osób zabitych w grupie wiekowej 0-18 lat wzrósł z 3,1% w 2000 r. do 5,1% w 2006 r.

Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków 2000-2007 317 W przeciwieństwie do zmniejszającej się liczby ofiar rannych w grupie dzieci i młodzieży w latach 2000-2006, liczba ofiar zabitych w tej grupie w województwie podlaskim w badanym okresie nie zmniejszyła się, ale wahała się w granicach od 15 do 23. Odpowiada to podobnej sytuacji w ogólnej liczbie śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim, która w latach 2000 2007 w odróżnieniu od zmian liczby rannych ofiar, nie wykazywała tendencji zniżkowych i wynosiła np. 201 dla 2000 r. i 208 dla 2006 r. [3] Udział procentowy ofiar śmiertelnych w liczbie poszkodowanych w wypadkach drogowych w grupie dzieci i młodzieży jest ponad dwukrotnie niższy niż w całej grupie poszkodowanych (odpowiednio 5% i 10,9%), co wiąże się z dużą liczbą ofiar śmiertelnych wśród kierujących pojazdami w grupie dorosłych, a w grupie dzieci i młodzieży udział kierujących pojazdami w liczbie uczestników ruchu drogowego z natury rzeczy jest znacznie niższy. Porównując udział śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-14 lat w stosunku do ogólnej liczby śmiertelnych ofiar w województwie podlaskim i w Polsce stwierdzić można, że w 2006 r. udział ten wynosił dla województwa podlaskiego 37%, a dla Polski 29%.[5], czyli udział ten był w województwie podlaskim o około 30% większy. Udział grupy wiekowej 0-14 lat śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w ogólnej liczbie śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w 2006 r. w niektórych innych krajach wynosił: Niemcy 3,0%, Czechy 3,2%, Wielka Brytania 3,6% [6] i był porównywalny z danymi polskimi. Około 75% ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży ginie na miejscu wypadku, a tylko około 25% umiera w następstwie wypadku w ciągu 30 dni, co jest typowe także w przypadku ofiar śmiertelnych w grupie dorosłych. Wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży wystąpiła przewaga chłopców nad dziewczętami, przy czym w okresie 2000-2006, przewaga chłopców stopniowo się zmniejszała i od 58% w 2000 r. osiągnęła 53% w 2006 r. Udział dziewcząt wśród ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim był wyraźnie wyższy niż udział kobiet, który w badanym okresie wynosił około 35% [3]. Wśród ofiar śmiertelnych udział dziewcząt był niższy i stanowił około jedną trzecią wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Zaobserwowany w latach 2000-2006 spadek liczby ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim dotyczył głównie dzieci młodszych (0-6 lat) o 60% i dzieci starszych (7-14 lat) o 50%, natomiast w grupie młodzieży (15-17 lat) wynosił 23%. O ile wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży grupa wiekowa 15-18 lat stanowiła w 2000 r. 41,6%, to w 2006 r. udział ten wzrósł do 53,2%. Jeszcze wyraźniej grupa wiekowa 15-18 lat dominowała wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży, gdzie udział ten wyniósł w 2006 r. 66,7%, a w 2007 r. 80,9%. W pracy Goniewicza i wsp. [8] badającej wypadki komunikacyjne wśród dzieci i młodzieży na terenie Lublina w 2003 r. stwierdzono, że największa liczba osób poszkodowanych dotyczyła grup wiekowych 14-17 lat i 7-13 lat, a wśród ofiar było 53,4 % chłopców i 46,6% dziewczynek. Dane te były bardzo zbliżone do wyników przedstawionej pracy. Porównując udział ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w trzech kategoriach uczestników ruchu drogowego, tj.: kierujących pojazdami, pasażerów i pieszych, można było założyć, że najmniejszy będzie udział osób kierujących pojazdami. Dzieci do 10 lat w tym charakterze praktycznie nie uczestniczą w ruchu drogowym, poniżej wieku 16 lat przede wszystkim jako rowerzyści, a dopiero od 16 lat jako kierowcy motorowerów czy lekkich pojazdów silnikowych. W ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych, w których przeważały osoby dorosłe, w województwie podlaskim w latach 2000-2006 kierujący pojazdami stanowili około 40%, pasażerowie około 35%, a piesi około 25% [3]. W grupie dzieci i młodzieży stwierdzono wśród ofiar około 20% kierujących pojazdami, 45% pasażerów i 35% pieszych, przy czym w kolejnych latach okresu 2000-2006 udziały te nie wykazały większych zmian. Można to uznać za zgodne z oczekiwaniami. W kategoriach pasażerów jednakże stwierdzić należy, że udział ofiar w kategorii kierujących pojazdami jest wyższy niż można było się spodziewać. W grupach starszych wiekowo, oprócz rowerzystów, występują także osoby kierujące pojazdami silnikowymi. Jak podaje [9], ryzyko uczestniczenia w wypadku drogowym jest w przypadku kierowcy 18 letniego 5 krotnie wyższe niż w przypadku kierowcy w wieku ponad 25 lat. Ryzyko prowadzenia pojazdu przez kierowcę 18-letniego może być przyczyną znacznego udziału takich kierowców wśród ofiar wypadków drogowych. Wśród śmiertelnych ofiar w grupie dzieci i młodzieży w latach 2000-2007 na terenie województwa podlaskiego kategoria kierujących pojazdami znalazła się na drugim miejscu po kategorii pasażerów, a przed kategorią pieszych. Jest to zapewne związane z faktem, ze dzieci i młodzież kierujący pojazdami są zagrożone cięższymi skutkami wypadku drogowego, np. w kolizji z rowerem, w porównaniu z innymi pojazdami. Porównanie liczby ofiar wypadków w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2006 w zależności od rodzaju pojazdu uczest-

318 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 311-318 niczącego w wypadku drogowym wykazało, ze blisko 2/3 liczby ofiar (64,0%) miało związek z wypadkami drogowymi z udziałem samochodu osobowego. Jednakże kolejnymi grupami poszkodowanych były ofiary wypadków drogowych z udziałem: roweru (17,9%), motocykla (6,5%), i motoroweru (4,6%). Są to znacznie wyższe udziały procentowe tych grup poszkodowanych niż w populacji osób dorosłych. I tak porównywalne liczby w Polsce w 2006 r. wynoszą dla ofiar wypadków drogowych z udziałem roweru 9,1%, motocykla 2,5%, motoroweru 1,9% [5]. Wynika stąd wniosek, że obecność młodego rowerzysty na drodze stanowi większe ryzyko wypadku drogowego niż obecność jako rowerzysty osoby dorosłej. Porównanie miejsc wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000 2006 według gmin wykazało, że ponad 30% liczby ofiar związane jest z trzema największymi miastami województwa, tj.: Białymstokiem, Łomżą i Suwałkami, gdzie w badanym okresie poszkodowanych zostało w sumie 845 osób. W ośmiu gminach miejskich w wypadkach drogowych w badanym okresie poszkodowanych było 50-100 osób w grupie dzieci i młodzieży. W tej liczbie znalazła się tez jedna gmina wiejska, tj. Kobylin-Borzymy w powiecie Wysokie Mazowieckie. Najpoważniejszymi konsekwencjami wypadków drogowych są ofiary śmiertelne. Szczególne znaczenie mają zgony na skutek wypadków w grupie dzieci i młodzieży, należące do najczęstszych przyczyn umieralności w tej grupie. Wykładnikiem ponoszonych z tego tytułu strat społecznych są lata utracone związane z przedwczesnymi zgonami. Ze stwierdzonych liczb lat utraconych z powodu wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach 2000-2007 wynika, że coroczna liczba lat utraconych zawiera się w granicach 850-1350 lat, co daje w 7-letnim okresie sumę blisko 10 000 lat utraconych. Ta ogromna strata społeczna należy do strat, których można uniknąć, głównie poprzez właściwie prowadzoną akcję zapobiegawczą. Zaobserwować można, że o ile w latach 2000-2004 przeważały lata utracone z powodu zgonów chłopców w wypadkach drogowych, to po 2005 roku większy udział w latach utraconych wynika ze zgonów dziewcząt. Wnioski Analizując dane dotyczące wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007 przedstawić można następujące wnioski. 1. Liczba ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w badanym okresie uległa stopniowemu zmniejszeniu, w sumie o 40%, natomiast nie zmniejszała się liczba ofiar śmiertelnych. 2. Wśród ofiar przeważali chłopcy, ale ta przewaga w badanym okresie ulegała stopniowemu zmniejszeniu na rzecz ofiar wśród dziewcząt. 3. Największą grupę wśród ofiar stanowiły starsze grupy wiekowe 17-18 lat, a następnie 15-16 lat. Przewaga ta była jeszcze wyraźniejsza w przypadku ofiar śmiertelnych. 4. Największa liczba ofiar w kategoriach uczestników ruchu drogowego dotyczyła pasażerów, ale znaczny był też udział grupy kierujących pojazdami, zwłaszcza w przypadku ofiar śmiertelnych. 5. Poza ofiarami wypadków z udziałem samochodów osobowych, znaczną grupę stanowiły ofiary wypadków rowerowych (182). 6. Coroczne straty społeczne z powodu wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży na terenie województwa podlaskiego osiągają poziom około 1000 utraconych lat życia. 7. Poprawa sytuacji związanej z wypadkami drogowymi dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach 2000-2007, świadcząca o skuteczności prowadzonych akcji profilaktycznych, nakazuje kontynuować i intensyfikować prowadzenie takich akcji. Piśmiennictwo / References 1. Ministerstwo Transportu. Biuro Informacji i Promocji. Komunikat nr 46 (133) z dnia 21.03.2007. Warszawa, 2007. 2. Pawińska M, Piątkiewicz JA, Zalewska M i wsp. Road casualities in Podlaskie voivodeship in the years 2000-2006. Zdr Publ 2008, 118(4): 426-431. 3. Zarządzenie Komendanta Głównego Policji nr 635 z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie metod i form prowadzenia przez policję statystyki zdarzeń drogowych. Dziennik Urzędowy Komendy Głównej Policji 2006, 11. 4. World report on road traffic injury prevention. WHO Genewa 2004. 5. Komenda Główna Policji. Wypadki drogowe w Polsce w 2006 r. Warszawa 2007. 6. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w krajach OECD. Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Biuletyn Informacyjny, Warszawa 2007. 7. Główny Urząd Statystyczny. Trwanie życia w 2009 r. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa 2010. 8. Goniewicz M, Wnuk J, Ostrowski M i wsp. Wypadki komunikacyjne jako przyczyny obrażeń u dzieci. Zdr Publ 2006, 116(1): 158-161. 9. Transport environment and health. WHO Regional Publications, Copenhagen 2000.