pod redakcją Zofii Dach i Bogumiły

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne pod redakcją Zofii Dach i Bogumiły Szopy Kraków 2004

AUTORZY: Zofia Dach - rozdziały 3, 7, 9,12 Stanisław Miklaszewski - rozdziały l, 2, 4, 10, 11 Artur Pollok - rozdział 8 Bogumiła Szopa - rozdziały 5, 6

Recenzent Adam Noga Projekt okładki i stron tytułowych Marcin Sokołowski Redaktor Janina Ziarkowska Korekta Zespół Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2004 ISBN 83-908535-7-4 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Krakowie ul. Lubelska 21,30-003 Kraków tel.: (0-12) 634-32-59, fax: (0-12) 634-03-81 httpt//www.pte.pl, e-mail: krakow@pte.pl Skład i łamanie Małgorzata Kopijka Druk i oprawa Drukarnia TECHNET Sp. z 0.0. ul. Wielicka 28, 30-552 Kraków Wydanie Objętość I 16,0 ark. wyd.

Spis treści Wstęp 11 Rozdział 1 GŁÓWNE KATEGORIE MAKROEKONOMICZNE 1.1. Pojęcie i cele makroekonomii 13 1.2. Rachunek makroekonomiczny: produkt narodowy, produkt krajowy i dochód narodowy 14 1.2.1. Uwagi wstępne 14 1.2.2. Produkt narodowy brutto 16 1.2.3. Produkt krajowy brutto i dochód narodowy 18 1.2.4. Czynniki wzrostu dochodu narodowego i problem jego podziału.. 20 1.2.5. Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego 24 1.3. Bilans płatniczy państwa i jego znaczenie w rachunkowości społecznej 28 Pytania sprawdzające 31 Rozdział 2 WSPÓŁCZESNE TEORIE MAKROEKONOMICZNE 2.1. Uwagi wstępne 32 2.2. Główne wątki teorii lm. Keynesa 34 2.3. Nurty w ramach teorii keynesowskiej 40 2.4. Monetaryzm 43 2.5. Makroekonomiczne teorie neoklasyczne 46 Pytania sprawdzające 49 Rozdział 3 KONTROWERSJE RYNKOWEJ WOKÓŁ ROLI PAŃSTW A W GOSPODARCE 3.1. Ekonomiczne funkcje państwa 50 3.1.1. Uwagi wstępne 50 3.1.2. Funkcja instytucjonalna i prawna 51 3.1.3. Funkcja alokacyj na (efektywności) 51

6 3.1.4. Funkcja stabilizacyjna 54 3.1.5. Funkcja redystrybucyj na (sprawiedliwości) 55 3.2. Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce 56 3.3. Współczesna gospodarka rynkowa 58 3.4. Potrzeba aktywnej roli państwa w gospodarce rynkowej 59 3.5. Rola państwa w procesie przekształceń systemowych gospodarki polskiej... 62 3.5.1. Rola państwa w gospodarce centralnie planowanej 62 3.5.2. Rola państwa w procesie transformacji 64 Pytania sprawdzające 67 Rozdział 4 RYNEK PIENIĘŻNO-KREDYTOWY I JEGO DETERMINANTY 4.1. Podmioty rynku pieniężnego 69 4.2. Podaż pieniądza i popyt na pieniądz 70 4.3. Stopa procentowa i czynniki ją określające 74 4.4. Banki i ich rodzaje 77 4.5. Kurs walutowy - rodzaje i czynniki determinujące 80 4.6. Polityka pieniężna 84 4.6.1. Uwagi wstępne 84 4.6.2. Cele strategiczne polityki pieniężnej 84 4.6.3. Pośrednie cele polityki pieniężnej 85 4.6.4. Operacyjne cele polityki pieniężnej 88 Pytania sprawdzające 89 Rozdział 5 POLITYKA FISKALNA 5.1. Państwo a popyt globalny 90 5.2. Budżet państwa 92 5.3. Rola polityki fiskalnej 95 5.3.1. Istota i instrumenty polityki fiskalnej 95 5.3.2. Funkcje polityki fiskalnej 98 5.3.3. Aktywna i pasywna polityka fiskalna 99 5.4. Podstawowe problemy polityki fiskalnej 101 5.5. Polityka fiskalna w Polsce 105 Pytania sprawdzające 111 Rozdział 6 MODEL/S-LM 6.1. Geneza i ogólna charakterystyka modelu 112 6.2. Modyfikacja funkcji konsumpcji 113 6.3. Funkcja inwestycji i wydatków rządowych 115

7 6A. Równowaga na rynku towarowym - krzywa /S 116 6.5. Równowaga na rynku pieniężnym - krzywa LM 119 6.6. Ogólna równowaga w gospodarce zamkniętej 122 6.7. Użyteczność modelu JS-LM 123 6.7.1. Uwagi wstępne 123 6.7.2. Analiza polityki fiskalnej 124 6.7.3. Analiza polityki monetarnej 125 6.8. Problemy skuteczności polityki fiskalnej i monetarnej 126 6.9. Model/S-LM w gospodarce otwartej - model Flerninga-Mundella l30 6.9.1. Uwagi wstępne l30 6.9.2. Równowaga zewnętrzna - krzywa BP 131 6.9.3. Ogólna równowaga w gospodarce otwartej - model JS-LM-BP l33 6.10. Skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej w gospodarce otwartej l34 6.10.1. System stałych kursów walutowych l34 6.10.2. System płynnych kursów walutowych l36 Pytania sprawdzające 138 Rozdział 7 RYNEK PRACY I BEZROBOCIE 7.1. Istota rynku pracy w gospodarce i jego elementy 140 7.2. Teorie bezrobocia 143 7.3. Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje 148 7 A. Bezrobocie w wybranych krajach 151 7.5. Interwencjonizm państwowy na rynku pracy 154 7.6. Bezrobocie w Polsce 156 7.6.1. Rynek pracy w gospodarce centralnie planowanej 156 7.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie w procesie transformacji systemu gospodarczego 158 7.6.3. Skutki bezrobocia 162 7.6A. Przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce 164 Pytania sprawdzające 167 Rozdział 8 PROCESY INFLACYJNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 8.1. Pojęcie i geneza inflacji :... 168 8.2. Główne teorie inflacji 172 8.3. Typologia procesów inflacyjnych 176 8A. Oczekiwania inflacyjne 183 8.5. Inflacja a bezrobocie 185 8.6. Koszty inflacji 187 8.7. Polskie doświadczenia z inflacją 189 Pytania sprawdzające 192

8 Rozdział 9 W AHANIA KONIUNKTURALNE W GOSPODARCE RYNKOWEJ 9.1. Koniunktura gospodarcza. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego 193 9.2. Teorie przyczyn wahań cyklicznych 196 9.3. Historia kryzysów nadprodukcji 201 9.4. Koniunktura gospodarcza po II wojnie światowej. Deformacja cyklu koniunkturalnego 203 9.5. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego 206 9.6. Kryzysowe doświadczenia w gospodarce centralnie planowanej 208 9.7. Wahania koniunkturalne w Polsce w okresie transformacji systemowej 210 Pytania sprawdzające 212 Rozdział 10 EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW HANDLOWYCH 10.1. Polityka wolnego handlu a protekcjonizm i neoprotekcjonizm 213 10.2. Proces internacjonalizacji współczesnej gospodarki 219 Pytania sprawdzające 224 Rozdział 11 PROCESY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 11.1. Teoretyczne podstawy regionalnej integracji gospodarczej 225 11.2. Powstanie Wspólnot Europejskich 231 11.3. Etapy rozwoju Unii Europejskiej 233 11.4. Strefy wolnego handlu w Europie 238 11.4.1. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 238 11.4.2. Środkowoeuropejski Układ o Wolnym Handlu 239 11.5. Ugrupowania integracyjne we współczesnym świecie 242 11.5.1. Stowarzyszenie Krajów Azj i Południowo-Wschodniej 242 11.5.2. Północno amerykańska Strefa Wolnego Handlu 245 11.5.3. Wspólny Rynek Ameryki Południowej 247 Pytania sprawdzające 249 Rozdział 12 GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ 12.1. Istota i mechanizm globalizacji gospodarki światowej 250 12.1.1. Pojęcie i czynniki kształtujące proces globalizacji 250 12.1.2. Mechanizmy globalizacji 253 12.2. Transnarodowe korporacje jako główne podmioty procesu globalizacji 255 12.3. Kontrowersje wokół globalizacji 259

9 l2.4. Polska w procesie globalizacji 261 l2.5. Globalne problemy współczesnego świata 265 12.5.1. Uwagi wstępne 265 12.5.2. Problemy demograficzne i żywnościowe 266 12.5.3. Problemy surowcowo-energetyczne 267 12.5.4. Problemy ekologiczne 269 Pytania sprawdzające 271 Literatura 272

Wstęp Na polskim rynku księgarskim jest wiele renomowanych podręczników z zakresu ekonomii, zwłaszcza tłumaczonych z literatury zachodniej. Zawierają one głównie analizy gospodarek krajów wysoko rozwiniętych. Mimo wielu zalet, nie mogą one być jedynym źródłem wiedzy dla studentów polskich. Dlatego autorzy niniejszego podręcznika starali się, aby nawiązywał on do doświadczeń i realiów transformującej się gospodarki polskiej. Praca składa się z 12 rozdziałów. Każdy z nich zamyka zestaw pytań umożliwiających samodzielne opracowanie poszczególnych zagadnień. Podręcznik przeznaczony jest głównie dla studentów studiów ekonomicznych, ale prezentowany w nim zakres tematyczny może być przydatny również dla studentów kierunków pozaekonomicznych, takich jak: prawo, administracja, socjologia, psychologia czy geografia. Ze względu na przystępny język opracowania, z powodzeniem może on być też wykorzystany przez szerszy krąg czytelników, zwłaszcza menedżerów i praktyków administracji publicznej. Praca zawiera nowoczesny sposób przedstawienia podstawowych zagadnień współczesnej makroekonomii z ilustracjami graficznymi, niezbędne zaś ujęcia algebraiczne zostały pomyślane tak, aby ułatwić zrozumienie rozpatrywanych problemów. Będziemy wdzięczni czytelnikom za wszelkie uwagi i sugestie dotyczące formy, treści oraz układu niniejszego podręcznika. Prosimy je kierować pod adresem: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Oddział w Krakowie, ul. Lubelska 21, 30-003 Kraków. Tylko ciągły proces weryfikacji i uzupełnień może bowiem stanowić gwarancję utrzymania każdego podręcznika na odpowiednim poziomie merytorycznym i dydaktycznym. Autorzy