EUROPEJSKIEJ. pod redakcją Heleny Tendery-Właszczuk

Transkrypt

1

2 BARIERY INTEGRACJI UNII EUROPEJSKIEJ pod redakcją Heleny Tendery-Właszczuk POlSKIE TOWARrfSTWO EKONOMICZNE KRAKÓW 2009

3 Autorzy Wojciech Bqba - rozdz. 4 Czesław Kłak - rozdz. 1 Helena Tendera- Właszczuk - rozdz. 2 (współautorstwo) Marta Wajda-Lichy - rozdz. 5 Magdalena Zajqc-Frqs - rozdz. 3 Magdalena Zajqczkowska - rozdz. 2 (współautorstwo) Recenzent Grażyna Wojtkowska-Łodej Koordynacja Artur Pollok wydania Projekt okładki i stron tytułowych Mirosław Krzyszkowski Opracowanie redakcyjne i korekta Agnieszka Penarska Wydanie książki finansowane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2009 ISBN Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Krakowie ul. Lubelska 21, Kraków tel.: , fax: http.z/ krakow@pte.pl

4 SPIS TREŚCI WSTĘP 9 WYKAZ SKRÓTÓW 11 1 BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ W I FILARZE UNII EUROPEJSKIEJ. ZAGADNIENIA PRAWNE 1.1. Wprowadzenie Unia Europejska. Prawo Unii Europejskiej. Prawo wspólnotowe - zagadnienia wprowadzające Cechy prawa wspólnotowego. Źródła prawa wspólnotowego Przykłady barier prawnych w integracji europejskiej w ramach I filaru - zagadnienia ogólne Analiza orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu 27 2 INSTYTUCJONALNE BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 2.1. Wprowadzenie Ewolucja systemu instytucjonalnego Wspólnot Europejskich - od Europejskiej W spólnoty W ęgla i Stali do traktatu nicejskiego Geneza Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Uwagi wstępne Struktura Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Przyczyny niewejścia w życie Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Zmiany w traktacie konstytucyjnym z 2004 r Zawartość traktatu lizbońskiego

5 Proces ratyfikacyjny traktatu lizbońskiego System decyzyjny Unii Europejskiej Porównanie zmian instytucjonalnych wprowadzanych traktatem lizbońskim z obecnie obowiązującymi na mocy traktatu nicejskiego Podsumowanie SPOŁECZNE BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ 3.1. Wprowadzenie Koncepcja europejskiego modelu społecznego Modele polityki społecznej Zabezpieczenie społeczne w krajach Unii Europejskiej Wybrane elementy zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego w Unii Europejskiej Udział kobiet w polityce Unii Europejskiej Podsumowanie BARIER Y DALSZYCH ROZSZERZEŃ UNII EUROPEJSKIEJ 4.1. Wprowadzenie Znaczenie procesu rozszerzania Unii Europejskiej Warunki uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej : Polityka rozszerzenia Unii Europejskiej Klasyfikacja barier dalszych rozszerzeń Unii Europejskiej Bariery dalszego rozszerzenia według źródła pochodzenia czynnika Bariery dalszego rozszerzenia według charakteru czynnika Bariery rozszerzenia dla potencjalnych krajów członkowskich Unii Europejskiej Uwagi wstępne Kraje Bałkanów Zachodnich ' Stosunki Unii Europejskiej z Turcją Inne kraje sąsiedzkie Unii Europejskiej Podsumowanie EKONOMICZNY DOROBEK INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ. PERSPEKTYWY ROZSZERZENIA STREFY EURO 5.1. Wprowadzenie Zarys historii integracji monetarnej Ekonomiczne efekty integracji monetarnej 193

6 Zmiany instytucjonalno-prawne w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej po 1999 r Perspektywy rozszerzenia strefy euro 201 LITERATURA 205 SPIS TABEL 212 SPIS RYSUNKÓW 214

7 WSTĘP Jednym z podstawowych problemów Unii Europejskiej narastającym od wielu lat są bariery integracji, które mogą być różnie rozumiane. Autorzy niniejszego opracowania podjęli próbę zbadania barier prawnych, instytucjonalnych i społecznych integracji europejskiej oraz barier związanych z dalszym rozszerzeniem Unii - o nowe kraje członkowskie oraz rozszerzeniem strefy euro. Badanie barier integracji europejskiej w wybranych obszarach ma służyć ocenie ich wpływu na proces integracji, a zwłaszcza na jego przyszłość. Nabierający w ostatnich latach tempa proces globalizacji światowej gospodarki powoduje, że otoczenie międzynarodowe, w którym zachodzi proces integracji europejskiej, staje się coraz bardziej złożone i trudno przewidywalne. Analiza barier integracji europejskiej, zarówno o charakterze wewnętrznym jak i zewnętrznym, ma w takiej sytuacji istotne znaczenie. Praca składa się z pięciu rozdziałów. Opracowanie rozpoczyna analiza najważniejszych przyczyn, które powodują, że osiągnięcie stanu harmonizacji prawa państw członkowskich Unii Europejskiej w obszarze I filaru oraz osiągnięcie stanu jego jednolitości w obszarach współpracy napotyka poważne przeszkody. Analiza prowadzona jest na podstawie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu oraz Sądu Pierwszej Instancji i dotyczy okoliczności wpływających na realizację zasady jednolitości prawa wspólnotowego. W rozdziale drugim przedstawiono istotną barierę integracji, jaką jest konieczność zmian zasad funkcjonowania instytucji wspólnotowych i mechanizmu podejmowania decyzji. Reforma instytucjonalna stanowi bowiem niezbędny warunek dalszego, sprawnego funkcjonowania Unii w powiększonym składzie. Jako główne kierunki reform wskazane zostały m.in. uproszczenie oraz usprawnienie działania W spólnot, uproszczenie instrumentów prawnych i procedur, ujednolicenie przepisów prawnych oraz określenie tożsamości politycznej Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej. Dokonano analizy ewolucji wspólnotowego systemu instytucjonalnego i systemu podejmowania decyzji oraz przed-

8 10 stawiono zmiany wprowadzane zapisami traktatu lizbońskiego w stosunku do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Celem tej części badań jest określenie, w jaki sposób dotychczasowe reformy systemu instytucjonalnego wpływały na efektywność funkcjonowania Unii Europejskiej oraz czy nowy traktat lizboński ma szansę stać się traktatem eliminującym instytucjonalne bariery integracji. W rozdziale trzecim przedstawiono wybrane problemy związane z różnorodnością modeli polityki społecznej obowiązujących w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego w jej ramach. Zaprezentowano zasadnicze koncepcje związane z pojęciem europejskiego modelu społecznego oraz omówiono różne rodzaje modeli polityki społecznej. Ponadto dokonano analizy różnic w kosztach pracy w poszczególnych krajach Unii, udziału wydatków społecznych w PKB, wydatków społecznych przypadających na osobę oraz przeciętnych zmian tej wielkości w ostatnich latach. Przedstawiono także udział wydatków emerytalno-rentowych w PKB, omówiono ochronę socjalną w poszczególnych krajach Unii według źródeł finansowania, jak również nakłady na aktywne i pasywne instrumenty rynku pracy. Analizie poddany został PKB per capita, stanowiący element zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego, oraz udział kobiet w kształtowaniu polityki Unii Europejskiej. W rozdziale czwartym przedstawiono najważniejsze bariery dalszego rozszerzania Unii Europejskiej. Zaprezentowano charakterystykę procesu rozszerzania Unii, omówiono kryteria uzyskania członkostwa w Unii, a także aktualną politykę rozszerzenia realizowaną przez to ugrupowanie. Analizie poddano bariery dalszego rozszerzania Unii, przy czym zagadnienie to zaprezentowano w dwóch ujęciach, oraz przedstawiono bariery dalszego rozszerzenia w odniesieniu do konkretnych grup krajów (BałkanówZachodnich, Turcji oraz pozostałych krajów sąsiedzkich Unii). Głównym celem tej części pracy jest ocena wpływu barier rozszerzania Unii Europejskiej na przyszłość tego procesu. W ostatnim rozdziale przedstawiono zarys historii integracji monetarnej oraz jej ekonomiczne efekty. Zaprezentowano zmiany instytucjonalno-prawne w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej, które zaszły po 1999 r. Zarysowano także dalsze perspektywy rozszerzenia strefy euro. Helena Tendera-Wlaszczuk

9 SPIS TABEL 2.1. Udział państw członkowskich Unii Europejskiej w wybranych instytucjach (przed reformą instytucjonalną i po reformie na mocy traktatu nicejskiego) Porównanie aktów prawnych według traktatu nicejskiego i Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Porównanie instrumentów działania według Traktatu o Unii Europejskiej oraz Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Przebieg ratyfikacji Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy w państwach członkowskich Porównanie obecnego składu Parlamentu Europejskiego z traktatem nicejskim oraz traktatem lizbońskim Harmonogram ratyfikacji traktatu lizbońskiego Najważniejsze różnice pomiędzy pierwszym a drugim czytaniem Najważniejsze różnice pomiędzy pierwszym i drugim a trzecim czytaniem z postępowaniem pojednawczym przed Komisją Pojednawczą Liczba aktów prawnych przyjętych w ramach procedury współdecydowania w latach Zasada większości kwalifikowanej w wariancie przyj ętym w traktacie nicejskim oraz liczba ludności Unii Europejskiej w 2006 L Koszty pracy w krajach Unii Europejskiej w latach (w euro) Udział wydatków socjalnych według grup w 2001 r. (w % ogółu wydatków) Wydatki na ochronę socjalną w Unii Europejskiej w latach (w %) Ochrona socjalna w poszczególnych krajach Unii Europejskiej według źródeł finansowania w latach 1995 i 2001 (w %) Struktura publicznych wydatków na politykę rynku pracy i stopa bezrobocia w Unii Europejskiej w 2004 r. (w %) Odsetek kobiet wśród osób pełniących funkcje publiczne w krajach Unii Europejskiej Stosunek społeczeństw państw członkowskich Unii Europejskiej do dalszego rozszerzania UE według badań Eurobarometru (czerwiec 2007 r.) 163

10 4.2. Porównanie podstawowych wartości ekonomicznych krajów aspirujących do członkostwa w Unii Europejskiej w 2006 r. (dane MFW) Handel krajów aspirujących do członkostwa w UE z Unią Europejską w 2006 r. (dane MFW) Daty i rozmiary zmian kursów walut w ESW względem ecu w latach (w %) Stopień dywergencji makroekonomicznej między krajami Unii Europejskiej Deklarowane ternliny przystąpienia nowych państw członkowskich do mechanizmu kursów walutowych 2 oraz Unii Gospodarczej i Walutowej Poziom spełnienia kryteriów konwergencji przez nowe kraje Unii Europejskiej

11 SPIS RYSUNKÓW 2.1. Procedura współpracy Procedura zgody : Procedura współdecydowania Zmiany etapów przyjmowania aktów legislacyjnych w latach Średnia roczna stopa inflacji w 15 krajach Unii Europejskiej Korelacja cykli koniunkturalnych krajów Unii Europejskiej z Niemcami i USA w okresie Korelacja cykli koniunkturalnych państw Unii Gospodarczej i Walutowej z Niemcami i USA w okresie Wysokość deficytów budżetowych w wybranych krajach Unii Europejskiej (jako % PKB) Wyniki badania opinii publicznej dotyczącego wprowadzenia euro w nowych krajach członkowskich ( ) 204

12 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Krakowie Wydanie I Objętość 13,2 ark. wyd. Nakład egz. Skład i łamanie Małgorzata Kopijka Druk i oprawa TECHNET Sp. z 0.0. ul. Biskupińska 3A, Kraków Druk ukończono w marcu 2009 r.

13