POLSKIE Kszta³cenie TOWARZYSTWO w zakresie geoatyki INFORMACJI na kierunku PRZESTRZENNEJ leœnictwo ROCZNIKI GEOMATYKI 06 TOM IV ZESZYT 4 177 KSZTA CENIE W ZAKRESIE GEOMATYKI NA KIERUNKU LEŒNICTWO EDUCATION IN GEOMATICS ON FORESTRY COURSES Gra yna Kaiñska Katedra Urz¹dzania Lasu, Geoatyki i Ekonoiki Leœnictwa, Wydzia³ Leœny Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego S³owa kluczowe: kszta³cenie, geoatyka, leœnictwo Keywords: education, geoatics, forestry Jedn¹ z dziedzin naukowych, której jeszcze foralnie nie a, ale która zyska³a swoj¹ to saoœæ w raach Polskiej Akadeii Uiejêtnoœci (jednej z najstarszych instytucji naukowej w Polsce), jest geoinforatyka. Takiej dyscypliny naukowej foralnie nie a, a jednak wszyscy spotykay siê nieal codziennie z apai cyfrowyi. Taka dziedzina nie wystêpuje na adnej oficjalnej liœcie, a jednak satelitarne systey geodezji, kartografii i teledetekcji s¹ w powszechny u yciu. Taka dziedzina nie a jeszcze swojej kadry naukowej. Jest to cytat z artyku³u Integracja i inkubacja nauk w PAU autorstwa przewodnicz¹cego Miêdzywydzia³owej Koisji Nauk Technicznych PAU prof. Ryszarda Tadeusiewicza opublikowanego w najnowszy nuerze (7-8, 06) Probleów Nauki (Tadeusiewicz, 06). Mo ey jednoznacznie stwierdziæ, e geoatyka od lat jest wa ny eleente kszta³cenia na kierunku leœnictwo. Wszystkie jej eleenty znajduj¹ uznanie i s¹ wykorzystywane przez specjalistów zajuj¹cych siê szeroko rozuian¹ przestrzeni¹. W dalszy ci¹gu systey inforacji przestrzennej stanowi¹ jej trzon, ale dostêp i nowa jakoœæ pozyskiwanych danych ka e równorzêdnie traktowaæ Ÿród³a inforacji pierwotnej jak i techniki ich przetwarzania. Kszta³cenie w zakresie geoatyki prowadzone jest zarówno w uczelniach pañstwowych jak i prywatnych na ró nych pozioach: licencjacki, in ynierski, agisterski, doktorancki oraz na studiach podyploowych. Kszta³cenie na kierunku leœnictwo zapocz¹tkowa³y i rozwijaj¹ Wydzia³y Leœne w: Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Ka dy z nich a swoj¹ (czasai historyczn¹ ju ) datê rozpoczêcia pe³nej edukacji w ty zakresie: Wydzia³ Leœny w Warszawie rok 1992 (Olenderek, Olenderek, 04), Wydzia³ Leœny w Krakowie rok akadeicki 1995/1996 (Wê yk, Kozio³, 04), Wydzia³ Leœny w Poznaniu rok akadeicki 1997/1998 (Strzeliñski, 04). Zakres kszta³cenia, wykaz przediotów obligatoryjnych i fakultatywnych oraz ich wyiar godzinowy przedstawiaj¹ tabele 1, 2, 3.
178 Gra yna Kaiñska Tabela 1. Wykaz przediotów i fakultetów z zakresu geoatyki realizowanych na Wydziale Leœny SGGW (06 r.) Przediot i kartografia Podstawy fotograetrii i SIP Przedioty fakultatywne Przedioty fakultatywne Fotograetria i SIP i kartografia Teledetekcja i fotograetria Systey inforacji przestrzennej + SIP + SIP Systey Inforacji Geograficznej II Geographic Inforation Systes II Fotograetria Forest Photograetry Prograowanie II Prograing II Nueryczne przetwarzanie danych teledetekcyjnych Digital processing of reotely sensed data Analizy przestrzenne Spatial analyses Systey inforacyjne Forest Inforation Systes Rodzaj studiów, specjalnoœ æ dzienne in ynierskie dzienne in ynierskie dzienne in ynierskie dzienne agisterskie przyrody i krajobrazu przyrody i krajobrazu przyrody i krajobrazu zaoczne agisterskie uzupe³niaj¹c e zaoczne agisterskie uzupe³niaj¹c e przyrody i krajobrazu dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology dzienne agisterskie technologie inforacyjne forest inforation technology Wyk³ady Æwiczenia kaeraln e + æwiczenia terenowe +36 12 36 60 165 + 6 + 12 5 5 9 21 12 18 9 21
Kszta³cenie w zakresie geoatyki na kierunku leœnictwo 179 Tabela 2. Wykaz przediotów i fakultetów z zakresu geoatyki realizowanych na Wydziale Leœny AR w Poznaniu (06 r.) Nazwa Fotograetria i SIP Fotograetria i SIP Fotograetria i SIP Systey INFO w ochronie œrodowiska Mapa nueryczna w nadleœnictwie SIP w urz¹dzaniu Inwentaryzacja Planowanie przestrzenne Rekreacyjne zagospodarowanie Urz¹dzanie Urz¹dzanie Urz¹dzanie Internet - zagadnienia praktyczne Zalesienia gruntów porolnych Kierunek na studiac h dziennych Seestr Przedioty geoatyczne Wyk³ady [h] Æwiczenia [h] Jednostka prowadz¹ca œrodowiska leœneg o X studia zaoczn e œrodowiska 12 16 Fakultety geoatyczne X studia zaoczn e œrodowiska leœneg o œrodowiska leœnego œrodowiska leœnego œrodowiska leœneg o studia zaoczn e œrodowiska leœnego Przedioty z eleentai geoatyki 35 K. In ynierii Leœnej III K. In ynierii Leœne j K. In ynierii Leœnej II +18 æw. terenowych. II 9+6 æw. terenowych 9+6 æw. terenowych 37+54 æw. terenowych 27+18 æw. terenowych Fakultety z eleentai geoatyki
180 Gra yna Kaiñska Tabela 3. Wykaz przediotów obowi¹zkowych i fakultetów z zakresu geoatyki realizowanych na Wydziale Leœny AR w Krakowie (06 r.) Specjalnoœæ na studiach dziennych Przedioty obowi¹zkowe Systey Inforacji Przestrzennej wyk³ad æwiczeni a Fotograetria i fotointerpretacja wyk³ad æwiczeni a SIP i fotograetria wyk³ad æwiczeni a Gospodarka Ochrona zasobów leœnych 25 Studia zaoczne Fakultety Geoinforatyka tworzenie i prezentacja ap Techniki kartowania GPS Wyk³ady 5 4 Æwiczenia kaeralne 6 Æwiczenia terenowe 5 Zajêcia dydaktyczne prowadz¹ pracownicy Laboratoriu GIS i Teledetekcji Katedry Ekologii Lasu Przedioty fakultatywne wybrane przez studentów w roku 05/06 to: Metody nueryczne w fotograetrii i teledetekcji Metody analizy danych rastrowych w SIP Budowa SIP dla nadleœnictwa Wykorzystanie SIP w nadleœnictwie Budowa SIP na pozioie regionalny i krajowy Wykorzystanie SIP na pozioie regionalny i krajowy Wykorzystanie sieci neuronowych Fotograetria w urz¹dzaniu Zajêcia prowadzone s¹ przez pracowników Zak³adu Systeów Inforacji Przestrzennej i Geodezji Leœnej Katedry Urz¹dzania Lasu, Geoatyki i Ekonoiki Leœnictwa SGGW. Poza acierzystyi wydzia³ai pracownicy wyienionych jednostek prowadz¹ zajêcia z zakresu geoatyki na innych kierunkach studiów i/lub forach kszta³cenia np. w Poznaniu na Wydziale Rolniczy, w Krakowie na studiach podyploowych, w Warszawie na kierunkach: przestrzenna, œrodowiska, architektura krajobrazu, turystyka i rekreacja, inforatyka i ekonoetria oraz na studiu podyploowy. O rosn¹cy zainteresowaniu t¹ probleatyk¹ œwiadczy rosn¹ca liczba prac agisterskich. Na Wydziale Leœny AR w Poznaniu pierwsza praca obroniona zosta³a w 01 roku, w chwili obecnej jest ich 12. Na Wydziale Leœny AR w Krakowie od 1999 roku do 06 zrealizowano 17 prac. Na Wydziale Leœny SGGW w Warszawie od roku 1992 do lipca tego roku obroniono 187 prac agisterskich. Pierwsze prace dotyczy³y zagadnieñ zwi¹zanych z budow¹ bazy geoetrycznej czy tworzenie nuerycznego odelu terenu, kolejne to tworzenie systeu inforacji przestrzennej dla obiektu leœnego, obszaru chronionego czy parku zabytkowego. Obecne, bazuj¹c na LMN i innych Ÿród³ach inforacji przestrzennej, poszukuj¹ rozwi¹zañ wa nych probleów z zakresu hodowli, ochrony, urz¹dzania, ³owiectwa, in ynieryjnego zagospodarowania, turystyki czy edukacji.
Kszta³cenie w zakresie geoatyki na kierunku leœnictwo 181 Technologie Inforacyjne w Leœnictwie (Forest Inforation Technology FIT) to nowa specjalnoœæ na Wydziale Leœny SGGW. To dwuletnie, angielskojêzyczne studia agisterskie na kierunku leœnictwo. Realizowane s¹ wspólnie przez Wydzia³ Leœny SGGW i Uniwersytet w Eberswalde. Zajêcia odbywaj¹ siê w pierwszy seestrze w Eberswalde, w nastêpny w Warszawie. Na drugi roku studenci wybieraj¹ dowoln¹ uczelniê, na której bêd¹ pisali pracê dyploow¹. Progra jest otwarty dla posiadaj¹cych stopieñ licencjata lub in yniera leœnictwa albo dziedzin pokrewnych i udokuentowan¹ znajooœæ jêzyka angielskiego. Ukoñczenie studiów jest jednoznaczne z uzyskanie tytu³u agistra obu uczelni. Rocznik stanowiæ o e aksyalnie 25 osób: po 8 z Polski i Nieiec i 9 z innych krajów. Wyk³adane s¹ in.: prograowanie internetowe, cyfrowa obróbka danych teledetekcyjnych, adinistracja i zarz¹dzanie, syste inforacyjny, urz¹dzanie, pó³naturalna hodowla, ekologia. Rok akadeicki 05/06 by³ pierwszy dla tej nowej specjalnoœci. Studia rozpoczê³o (jeszcze bez udzia³u studentów polskich) 12 osób: 8 z Nieiec, po jednej osobie z Austrii, Ghany, Nigru i USA. Przejœcie z systeu studiów jednolitych na dwustopniowe uo - liwi polski studento ubieganie siê o przyjêcie na FIT. Miejy nadziejê, e ju od przysz³ego roku polscy studenci w pe³ni wykorzystaj¹ przys³uguj¹cy i liit. O pozytywnej ocenie saych studiów jak i ich przebiegu ówi¹ ich uczestnicy na ³aach lipcowego wydania Ech Leœnych (Pudlis, 06). Podpisana w roku 1999, równie i przez Polskê, Deklaracja Boloñska zierza do utworzenia do roku Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wy szego. Deklaracja zawiera szeœæ postulatów wskazuj¹cych sposoby realizacji celów stawianych nowej idei: wprowadzenie systeu ³atwo czytelnych i porównywalnych stopni (dyploów), wprowadzenie studiów dwustopniowych, wprowadzenie punktowego systeu rozliczania studentów (ECTS), usuwanie przeszkód ograniczaj¹cych obilnoœæ studentów i pracowników, wspó³dzia³anie w zakresie zapewnienia jakoœci kszta³cenia, propagowanie probleatyki europejskiej w kszta³ceniu. Od roku akadeickiego 03/04 w Szkole G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego prowadzone s¹ studia w systeie dwustopniowy. Na Wydziale Leœny, na studiach stacjonarnych obowi¹zuj¹ 3,5-letnie studia in ynierskie i 1,5-roczne studia agisterskie. Brak nowego iniu prograowego spowodowa³, e studia in ynierskie dla trzech pierwszych roczników zosta³y dostosowane do obowi¹zuj¹cego starego iniu. Realizowane przedioty zosta³y ju wczeœniej przedstawione (Olenderek, Olenderek, 04), jak równie ujête s¹ w tabeli 1. Plany studiów pierwszego i drugiego stopnia w roku 06/07 s¹ ju dostosowane do ogólnych ustaleñ i raowych treœci kszta³cenia zawartych w nowy standardzie. Standard kszta³cenia na kierunku leœnictwo dla studiów pierwszego stopnia zak³ada, e koñcz¹ siê one (po obronie pracy in ynierskiej) nadanie tytu³u zawodowego in yniera, trwaj¹ nie krócej ni 7 seestrów, liczba godzin zajêæ nie powinna byæ niejsza ni 2400, liczba punktów ECTS nie niejsza ni 2. Raowe treœci kszta³cenia przedstawia tabela 4. Inne wyagania to: zajêcia z zakresu wychowania fizycznego 60 godzin, jêzyków obcych 1 godzin, technologii inforacyjnej godzin, treœci huanistyczne w wyiarze nie niejszy ni 60 godzin, zajêcia z zakresu ochrony w³asnoœci intelektualnej oraz bezpieczeñstwa pracy i ergonoii, przynajniej po³owê zajêæ stanowiæ powinny æwiczenia audytoryjne, laboratoryjne lub projektowe.
182 Gra yna Kaiñska Kszta³cenie w zakresie geoatyki, zgodnie ze standarde, obejuje: Metody poiarów geodezyjnych Systey pozycjonowania globalnego Zdjêcia fotograetryczne i obrazy satelitarne ich wykorzystanie Interpretacjê oraz nueryczne opracowanie zdjêæ i obrazów Syste inforacji przestrzennej Leœn¹ apê nueryczn¹ Nueryczny odel terenu Analizy przestrzenne Efekte kszta³cenia a byæ zrozuienie specyfiki pozyskiwania danych przestrzennych o lasach, uiejêtnoœæ przetwarzania i wizualizacji danych przestrzennych o lasach. Tabela 4. Studia I stopnia grupy treœci kszta³cenia, sk³adniki treœci kszta³cenia w grupach, inialna liczba godzin zajêæ zorganizowanych oraz inialna liczba punktów ECTS (Ÿród³o: www.nisw.gov.pl) GRUPA TREŒCI PODSTAWOWYCH Treœci kszta³cenia w zakresie: Godziny 1. Mateatyki i statystyki ateatycznej 45 2. Fizyki 3. Cheii 4. Fizjologii roœlin drzewiastych 5. Botaniki i zoologii leœnej 45 6. Ekologii GRUPA TREŒCI KIERUNKOWYCH Treœci kszta³cenia w zakresie: 1. Siedliskoznawstwa leœnego 2. Hodowli 3. Ochrony ekosysteów leœnych 4. Urz¹dzania ekosysteów leœnych 5. Techniki i in ynierii leœnej 6. U ytkowania zasobów leœnych 7. Geoatyki 8. Zarz¹dzania ECTS 2 21 660 67 Tabela 5. Studia II stopnia grupy treœci kszta³cenia, sk³adniki treœci kszta³cenia w grupach, inialna liczba godzin zajêæ zorganizowanych oraz inialna liczba punktów ECTS (Ÿród³o: www.nisw.gov.pl) GRUPA TREŒCI PODSTAWOWYCH Treœci kszta³cenia w zakresie: 1. Doœwiadczalnictwa leœnego GRUPA TREŒCI KIERUNKOWYCH Treœci kszta³cenia w zakresie: 1. Siedliskoznawstwa leœnego 2. Hodowli 3. Ochrony ekosysteów leœnych 4. Urz¹dzania ekosysteów leœnych 5. Techniki i in ynierii leœnej 6. U ytkowania zasobów leœnych 7. Geoatyki 8. Zarz¹dzania Godziny ECTS 3 2 22 Studia drugiego stopnia koñcz¹ siê nadanie tytu³u zawodowego agistra. Trwaj¹ nie krócej ni 3 seestry, liczba godzin zajêæ nie powinna byæ niejsza ni 900, a liczba punktów ECTS nie niejsza ni 90, równie przynajniej 50% stanowiæ powinny æwiczenia. Raowe treœci kszta³cenia przedstawia tabela 5. Kszta³cenie w zakresie geoatyki, zgodnie ze standarde dla studiów drugiego stopnia, obejuje integracjê ró nych Ÿróde³ danych przestrzennych o œrodowisku leœny w celu prowadzenia szeroko rozuianych analiz danych przestrzennych. Opracowany na Wydziale Leœny SGGW nowy plan studiów pierwszego stopnia, w raach geoatyki w leœnictwie, zak³ada realizacjê trzech przediotów: Geodezji leœnej, Fotograetrii i teledetekcji i Systeów inforacji przestrzennej w nastêpuj¹cej liczbie godzin (tab. 6).
Kszta³cenie w zakresie geoatyki na kierunku leœnictwo 183 Tabela 6. Nowe przedioty obowi¹zkowe z grupy geoatyka do realizacji na studiach stacjonarnych in ynierskich Wydzia³u Leœnego SGGW Przediot Seestr punkty ECTS Wyk³ad Æwiczeni a kaeralne Æwiczenia terenowe I / 4 14 14 Fotograetria i teledetekcja IV / 3 12 24 Systey inforacji przestrzennej V / 3 13 26 Dodatkow¹ for¹ kszta³cenia s¹ seinaria i konwersatoria w liczbie 44 godzin dla ka dej uruchoionej specjalizacji. Nie przewiduje siê uruchaiania fakultetów na ty etapie kszta³cenia. Progray wy ej wyienionych przediotów zosta³y tak zbudowane by sprostaæ za³o enio standardu (w raach dostêpnych godzin) z g³ówny akcente na ich stronê praktyczn¹. Na przyk³ad Geodezjê leœn¹ rozpoczn¹ æwiczenia terenowe, wyniki których wykorzystane zostan¹ na æwiczeniach kaeralnych. Geoatyka na studiach drugiego stopnia realizowana bêdzie w forie jednego przediotu, obowi¹zkowego dla wszystkich specjalizacji w wyiarze godzin wyk³adów i godzin æwiczeñ. Bêdzie poszerzenie wiadooœci i uiejêtnoœci narzêdziowych z tego zakresu, s³u ¹cych iêdzy innyi realizacji pracy agisterskiej. G³êbiej zainteresowany t¹ probleatyk¹ proponujey specjalizacjê Techniki geoinforacyjne w kszta³towaniu œrodowiska przyrodniczego. G³ówny cele specjalizacji jest zdobycie przez jej absolwentów uiejêtnoœci: wykorzystania stanu wiedzy nauk przyrodniczych do konstruowania koputerowych odeli obiektów przyrodniczych i procesów w forie dostosowanej do przetwarzania w systeach inforacji geograficznej, narzêdziowego wykorzystania wspó³czesnych technik geoinforacyjnych do inwentaryzacji stanu i analizy zian œrodowiska przyrodniczego, interpretacji przyrodniczej rezultatów analiz przestrzennych, ukierunkowanych na poznanie lub zarz¹dzanie uk³adai przyrodniczyi. Realizacja tak sforu³owanego celu przeprowadzona bêdzie w trzech blokach: I. Podstawy erytoryczne interpretacji i kierunki wykorzystania danych przestrzennych do inwentaryzacji, ochrony, u ytkowania i zarz¹dzania zasobai leœnyi, zadrzewieniai i parkai zabytkowyi. Fora realizacji to wyk³ady z udzia³e zapraszanych specjalistów. II. Regulacje prawne i ekonoiczne pozyskania, wykorzystania i udostêpniania przyrodniczych danych na szczeblu globalny, UE i krajowy. Fora wyk³ad. III. Techniki geoinforacyjne w pozyskiwaniu i przetwarzaniu przestrzennych danych przyrodniczych. Fora wyk³ady i æwiczenia w raach nastêpuj¹cych przediotów: Fotograetria i teledetekcja obszarów wiejskich Eleenty geodezji wspó³czesnej Analizy przestrzenne Wybrane techniki odelowania systeowego Mateatyczne podstawy przetwarzania danych przestrzennych Koputerowa redakcja ap i kartoznawstwo Udostêpnianie danych przestrzennych w sieciach koputerowych Tworzenie baz danych systeów inforacji przestrzennej.
184 Gra yna Kaiñska Opracowany na Wydziale Leœny SGGW progra studiów drugiego stopnia zak³ada, e ka da uruchoiona specjalizacja obejie: 0 godzin zajêæ obowi¹zkowych (z podzia³e na: 60 godzin wyk³adów i 90 godzin æwiczeñ), 80 godzin stanowiæ bêd¹ seinaria i konwersatoria, zaœ 1 godzin przeznaczonych jest na fakultety do wyboru przez studentów z puli wszystkich fakultetów, nie tylko z danej specjalizacji. ¹cznie ka dego studenta czeka od 2 do 350 godzin zajêæ w raach wybranej specjalizacji plus czas przeznaczony na studiowanie literatury i realizacjê pracy agisterskiej. Zaplanowane na Wydziale Leœny SGGW zajêcia w raach geoatyki stanowi¹ 5,6% wszystkich obligatoryjnych zajêæ na studiach pierwszego stopnia i 7,3% na studiach stopnia drugiego. S¹ wiêc obowi¹zkowe dla wszystkich studentów. Dla tych, którzy wybior¹ j¹ jako specjalizacjê udzia³ zajêæ z tego zakresu w stosunku do ca³ego prograu wyniesie 7,3% dla studiów pierwszego stopnia i od % do 43,3% dla studiów drugiego stopnia. Czy nowy syste kszta³cenia bêdzie lepszy dla przysz³ego leœnika i leœnictwa? Czy uo liwi koñcz¹cy studia zdobycie wiedzy uo liwiaj¹cej pracê równie w innych resortach? Czy Ci, którzy postawi¹ na geoatykê bêd¹ ieli wiêksze o liwoœci wyboru? Literatura MNiSW, 06: Standardy kszta³cenia. Kierunek leœnictwo. www.nisw.gov.pl Olenderek H., Olenderek T., 04: Kszta³cenie w zakresie geoatyki na wydzia³ach leœnych. Roczniki geoatyki, to II, zeszyt 3, Warszawa. Pudlis E., 06: Raz w Eberswalde, raz w Warszawie, Echa leœne. Strzeliñski P., 04: Dzia³alnoœæ naukowa i dydaktyczna w zakresie leœnej geoatyki na Wydziale Leœny Akadeii Rolniczej w Poznaniu. Roczniki geoatyki, to II, zeszyt 3, Warszawa. Strzeliñski P., Wêgiel A., Grajewski S., 06: Geoatyka na Wydziale Leœny AR w Poznaniu osi¹gniêcia dydaktyczne i dorobek naukowy (ateria³ niepublikowany). Tadeusiewicz R., 06: Integracja i inkubacja nauk w PAU. Probley Nauki, Foru Akadeickie nr 7-8. Wê yk P., Kozio³ K., 04: Edukacja geoinforatyczna studentów Wydzia³u Leœnego Akadeii Rolniczej w Krakowie. Roczniki geoatyki, to II, zeszyt 3, Warszawa. Suary Education in geoatics on forestry courses was initiated and developed on Forestry Faculties in three cities: Warsaw, Cracow and Poznan. This paper presents obligatory and optional courses on this subject realized during the acadeic year 05/06. This year arked also the beginning of education in a new specialization Forest Inforation Technology (FIT) on two-year aster degree forestry studies in English. These studies are carried out jointly and held in the seats of both the Warsaw Agricultural University and the University of Eberswalde. The graduates get Master of Science degree of both universities. The new standard and the odel of two-stage studies, coing into force in the acadeic year 06/ 07, will undoubtedly influence the education in geoatics on Forestry Faculties. The curricula of the courses in geoatics on both stages of studies are also presented. dr in. Gra yna Kaiñska Grazyna.Kainska@wl.sggw.pl tel. (0 22) 593 82 25