STUDIA WY SZE W DZIEDZINIE GEOINFORMACJI: ASPEKTY MODERNIZACJI W POLSCE. Wstêp

Transkrypt

1 STUDIA POLSKIE WY SZE W DZIEDZINIE TOWARZYSTWO GEOINFORMACJI: INFORMACJI ASPEKTY MODERNIZACJI PRZESTRZENNEJ W POLSCE ROCZNIKI GEOMATYKI 2009 TOM VII ZESZYT 3(33) 7 STUDIA WY SZE W DZIEDZINIE GEOINFORMACJI: ASPEKTY MODERNIZACJI W POLSCE Jerzy GaŸdzicki Polskie Towarzystwo Inforacji Przestrzennej Rada ds. Ipleentacji INSPIRE S³owa kluczowe: studia wy sze, geoinforacja, geoatyka, geoinforatyka Wstêp Dynaiczny rozwój technologii inforacyjnych i telekounikacyjnych i powi¹zanych z nii technologii geoprzestrzennych oraz rosn¹ce potrzeby spo³eczeñstwa korzystaj¹cego z tych technologii i zwanego inforacyjny, stwarzaj¹ koniecznoœæ ci¹g³ego odernizowania procesów kszta³cenia w dziedzinie geoinforacji. Nie wystarczaj¹ przy ty cz¹stkowe dzia- ³ania w skali poszczególnych uczelni, wydzia³ów, przediotów nauczania, czy te incydentalnych projektów szkoleniowych. Potrzebne jest bardziej kopleksowe, interdyscyplinarne podejœcie prowadz¹ce do wypracowania dotycz¹cego tej dziedziny systeu kszta³cenia, który powinien byæ dostosowany do tworzonego systeu szkolnictwa wy szego w Polsce. Artyku³ niniejszy naœwietla w sposób ogólny aspekty i probley odernizacji studiów wy szych w dziedzinie geoinforacji w Polsce, stanowi¹c wprowadzenie do dalszych artyku³ów zawartych w niniejszej publikacji. Tworz¹ one zwart¹ teatycznie ca³oœæ i przedstawiaj¹ kolejno: 1) rozwój geoatyki jako dziedziny nauki, technologii i edukacji, zw³aszcza w Kanadzie (Zarzycki, 2009), 2) wyczerpuj¹ce charakterystyki prograów specjalnoœci geoinforacyjnych prowadzonych w raach siediu kierunków studiów, a ianowicie inforatyki, geodezji i kartografii, geografii, geologii, leœnictwa, gospodarki przestrzennej, górnictwa i geologii, 3) koncepcjê utworzenia kierunku studiów geoinforatycznych ³¹cznie z opiniai znanych ekspertów reprezentuj¹cych ró ne uczelnie i kierunki studiów. Materia³ ten jest w pe³ni aktualny, poniewa powsta³ bezpoœrednio przed opublikowanie, stanowi¹c podstawê dla analiz porównawczych, prac koncepcyjnych i konkretnych dzia³añ organizacyjnych zierzaj¹cych do unowoczeœniania prograów studiów, wspó³pracy iêdzyuczelnianej, interdyscyplinarnej oraz iêdzynarodowej, a tak e tworzenia spójnego systeu kszta³cenia w dziedzinie geoinforacji. Autoro, którzy poœwiêcili czas swoich wakacji letnich i wnieœli wk³ad do tej publikacji nale y siê szczególne uznanie.

2 8 JERZY GA DZICKI Ogólna ocena szkolnictwa wy szego w Polsce Punkte wyjœcia dla dalszych rozwa añ w niniejszy artykule jest ogólna ocena szkolnictwa wy szego w Polsce zawarta w raporcie Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD, 2007). W dokuencie ty, podkreœlaj¹c wielkie osi¹gniêcia w okresie po upadku kounizu, stwierdzono, e: pod wieloa istotnyi wzglêdai Polska do³¹czy³a do krajów z nowoczesny, dostosowuj¹cy siê do zian i twórczy szkolnictwe wy szy, proces niezbêdnych zian nie zosta³ zakoñczony, a niektóre z najtrudniejszych probleów nie zosta³y rozwi¹zane; niezbêdne s¹ dalsze refory. Za podstawowe wyzwanie uznano wypracowanie spójnej wizji docelowego systeu szkolnictwa wy szego w Polsce, która powinna: ustalaæ cele spo³eczne i ekonoiczne, odchodziæ od ukierunkowania na iloœæ, przy zachowaniu sztywnych struktur akadeickich, okreœlaæ relacje iêdzy nauczanie i badaniai w ró nych rodzajach instytucji, wskazywaæ w³aœciwe iejsce dla kszta³cenia publicznego i prywatnego, zawodowego i ustawicznego. Na tle tego raportu warto tu zwróciæ uwagê na nastêpuj¹ce probley: dostosowanie kszta³cenia do zieniaj¹cych siê potrzeb spo³ecznych i gospodarczych, ukierunkowanie standardów i prograów kszta³cenia na uzyskiwane efekty, wspó³dzia³anie iêdzyuczelniane i interdyscyplinarne, zapewnianie jakoœci kszta³cenia, internacjonalizacja kszta³cenia. Dostosowanie kszta³cenia do zieniaj¹cych siê potrzeb spo³ecznych i gospodarczych Zarówno liczba, jak i profil absolwentów w danej dziedzinie powinny byæ dostosowane do przewidywanego zapotrzebowania spo³ecznego i gospodarczego, na pracê tych absolwentów po ukoñczeniu przez nich studiów oraz w póÿniejszy okresie ich dzia³alnoœci zawodowej. Ogólnie rzecz bior¹c, ay tu do czynienia z powi¹zanie iêdzy rynkie studiów oraz rynkie pracy i jego prognozowany rozwoje. W Polsce powsta³ szczególny rynek nazwany tu rynkie studiów, który kszta³towany jest z jednej strony przez potencja³ i politykê poszczególnych uczelni przedstawiaj¹cych oferty oraz z drugiej strony przez kandydatów na studia w danej dziedzinie, kieruj¹cych siê w swoich wyborach ró nyi obiektywnyi i subiektywnyi otywai. Po obydwóch stronach znaczenie aj¹ czynniki ekonoiczne. Odczuwa siê pod ty wzglêde brak centralnej koordynacji. Planowanie przez uczelnie naboru studentów na dany kierunku powinno byæ analizowane i bilansowane w skali kraju, przy uwzglêdnieniu naboru studentów na kierunki pokrewne, projektów szkoleniowych i specjalnych for kszta³cenia w danej dziedzinie oraz wystêpuj¹cych potrzeb regionalnych. Wed³ug opinii autora przyk³ade skutków braku koordynacji i wspó³pracy o e byæ rekrutacja na kierunku geodezji i kartografii w roku Studia geodezyjne i kartograficzne bêd¹

3 STUDIA WY SZE W DZIEDZINIE GEOINFORMACJI: ASPEKTY MODERNIZACJI W POLSCE 9 prowadzone przez 18 uczelni w ty 9 publicznych. ¹cznie zaoferowano blisko 4 tysi¹ce iejsc na studiach in ynierskich oraz oko³o 1 tysi¹ca na studiach agisterskich (Geodeta, 2009). W stosunku do lat szeœædziesi¹tych i siededziesi¹tych ubieg³ego wieku jest to wzrost dziesiêciokrotny, a wówczas liczba geodetów i kartografów wystarcza³a do realizacji wielkich zadañ,.in. w zakresie osnów podstawowych i ewidencji gruntów, a tak e w zakresie eksportu us³ug geodezyjnych i kartograficznych. Czy ywio³owe kszta³cenie w kierunku geodezji i kartografii nie przerodzi siê w kszta³cenie przysz³ych bezrobotnych? Wówczas, gdy oszacowanie zapotrzebowania na pracê jest trudne, istotne jest, aby absolwenci zostali przygotowani do kszta³cenia ustawicznego, a tak e, aby pozyskana wiedza oraz wyuczone uiejêtnoœci u³atwia³y i podejowanie pracy w o liwie szeroki spektru dzia³alnoœci zawodowej. Z tego punktu widzenia nasycenie prograów kszta³cenia w dziedzinie geoinforacji treœciai inforatycznyi jest niew¹tpliwie uzasadnione. W raporcie OECD zaleca siê w ty zakresie wprowadzenie nastêpuj¹cych ogólnych rozwi¹zañ: systeu inforowania kandydatów na studia i studentów o trendach na rynku pracy, systeu onitorowania karier absolwentów, echanizów reagowania przez uczelnie na potrzeby rynku, echanizów zwiêkszaj¹cych elastycznoœæ studiów przez uo liwianie ziany uczelni lub kierunku studiów, rozwi¹zañ organizacyjnych zwiêkszaj¹cych udzia³ pracodawców w dostosowywaniu kszta³cenia do rzeczywistych potrzeb. Ukierunkowanie standardów i prograów kszta³cenia na uzyskiwane efekty Postuluje siê, aby ka dy dyplo i certyfikat by³ okreœlony przez: pozio kszta³cenia, nak³ad pracy studenta wyra ony w punktach ECTS 1, profil nauczania, efekty nauczania w sensie pozyskanej wiedzy, wyuczonych uiejêtnoœci i ukszta³towanych postaw. Przy opracowywaniu i ocenie prograów kszta³cenia nale y braæ pod uwagê przede wszystki efekty, a nie sposób ich uzyskiwania, stosuj¹c ty say podejœcie zorientowane na studenta nie zaœ na nauczyciela. Proponowane przedioty i treœci nauczania powinny byæ weryfikowane i odyfikowane, przyjuj¹c za podstawê wyagane efekty wynikaj¹ce z za³o onej sylwetki absolwenta. Mo e on byæ np. twórc¹ systeów geoinforacyjnych, specjalist¹ w zakresie technologii geoprzestrzennych, producente danych geoprzestrzennych lub u ytkownikie tych systeów, technologii i danych w konkretnej dziedzinie. 1 European Credit Transfer Syste zbiór procedur opracowanych przez Koisjê Europejsk¹ i uo - liwiaj¹cych zaliczanie studiów krajowych i zagranicznych do prograu obowi¹zuj¹cego studenta w acierzystej uczelni. Punkty ECTS wyra aj¹ liczbowo wk³ad pracy studenta niezbêdnej dla zaliczenia danego przediotu. W wiêkszoœci pañstw europejskich wk³ad pracy wyaganej dla zaliczenia pe³nego roku studiów wyra a siê liczb¹ 60 punktów.

4 10 JERZY GA DZICKI W ty zalecany podejœciu d¹ y siê tak e do (Kraœniewski, 2008): przystosowania oferty prograowej do zró nicowanych potrzeb grup studentów, np. zagranicznych, pracuj¹cych lub niepe³nosprawnych, zapewnienia dogodnych warunków pracy na uczelni, u³atwienia dostêpu do us³ug potrzebnych studento. Wspó³dzia³anie iêdzyuczelniane i interdyscyplinarne Artyku³y zaieszczone w niniejszej publikacji ukazuj¹ zwi¹zki istniej¹ce poiêdzy kszta³cenie w dziedzinie geoinforacji na ró nych kierunkach studiów i przez ró ne uczelnie, które ciesz¹ siê w Polsce znaczn¹ autonoi¹. Bliska wspó³praca iêdzy nii jest niezwykle potrzebna i o e przybieraæ ró ne fory, poczynaj¹c od wyiany doœwiadczeñ i udostêpniania ateria³ów dydaktycznych, a po wspólne organizowanie i prowadzenie studiów. Dobry przyk³ade pod ty wzglêde jest wspó³praca uniwersytetów holenderskich. Cztery znane uczelnie: Uniwersytet w Utrechcie (Utrecht University), Uniwersytet Techniczny w Delft (Delft University of Technology), Miêdzynarodowy Instytut Nauki Geoinforacyjnej i Obserwacji Ziei (The International Institute for Geo-Inforation Science and Earth Observation) oraz Uniwersytet w Wageningen (Wageningen University), po³¹czy³y swoje si³y i prowadz¹ wspólnie progra agisterski w zakresie geoinforacji (Master of Science in Geographical Inforation Manageent and Applications). Podkreœla siê, e ró ne podejœcia wspó³dzia³aj¹cych uczelni wzajenie siê uzupe³niaj¹ z korzyœci¹ dla studiuj¹cych. Znaczna czêœæ prograu jest realizowana w forie nauczania na odleg³oœæ (distance learning), istnieje o liwoœæ studiowania w pe³ny wyiarze czasu (dwa lata) i w po³owie wyiaru czasu (cztery lata). Zapewniana jest o liwoœæ stosowania prograów indywidualnych, uwzglêdniaj¹cych szczególne zainteresowania studentów. Wskazana jest równie wspó³praca iêdzywydzia³owa, a wiêc interdyscyplinarna wspó³praca w obrêbie danej uczelni. W dziedzinie geoinforacji powinno siê korzystaæ z o liwoœci, jakie pod ty wzglêde stwarza ustawa prawo o szkolnictwie wy szy (Ustawa, 2005) oraz zwi¹zane z ni¹ przepisy wykonawcze (Rozporz¹dzenie, 2007). Godne uwagi s¹ zw³aszcza przepisy dotycz¹ce akrokierunków studiów oraz studiów iêdzykierunkowych 2. 2 W ustawie stosuje siê nastêpuj¹ce okreœlenia: a) akrokierunek studiów obszar kszta³cenia stanowi¹cy po³¹czenie kierunków studiów aj¹cych podobne standardy kszta³cenia, b) studia iêdzykierunkowe studia wy sze prowadzone wspólnie na ró nych kierunkach przez uprawnione jednostki organizacyjne jednej lub kilku uczelni, c) standardy kszta³cenia zbiór regu³ kszta³cenia na studiach wy szych, prowadzonego w ró nych forach w raach kierunków studiów, akrokierunków lub studiów iêdzykierunkowych.

5 STUDIA WY SZE W DZIEDZINIE GEOINFORMACJI: ASPEKTY MODERNIZACJI W POLSCE 11 Zapewnianie jakoœci kszta³cenia ywio³owy rozwój kszta³cenia w dziedzinie geoinforacji stwarza piln¹ potrzebê prowadzenia dzia³añ zapewniaj¹cych nale yt¹ jakoœæ tego kszta³cenia. Nale y tu wyieniæ: stosowanie przez uczelniê wewnêtrznego systeu oceny jakoœci kszta³cenia, w³¹czanie do procesu oceny jakoœci przedstawicieli innych uczelni oraz œrodowiska pozaakadeickiego, wprowadzanie wzorcowych prograów studiów dla specjalnoœci geoinforacyjnych w raach poszczególnych kierunków studiów, stosowanie w nauczaniu jednolitego s³ownictwa opartego na standardach iêdzynarodowych, haronizowanie nauczania w zakresie podstawowych etod i technik, uwzglêdnianie nauczania na odleg³oœæ. Nale y podkreœliæ, e postulowane w tej publikacji utworzenie kierunku studiów geoinforatycznych powinno ieæ równie pozytywny wp³yw na pozio kszta³cenia w raach specjalnoœci geoinforacyjnych prowadzonych na innych kierunkach. Internacjonalizacja kszta³cenia Kszta³cenie w dziedzinie geoinforacji (geoatyki, geoinforatyki), jako dziedziny nowej i podlegaj¹cej szybkieu rozwojowi, jest szczególnie podatne na procesy uiêdzynarodowienia, co powinno byæ spo ytkowane dla dobra studentów, otwieraj¹c przed nii o - liwoœci rozszerzenia dostêpnego rynku pracy. Internacjonalizacja w ty zakresie o e byæ realizowana.in. przez: prowadzenie zajêæ z wybranych przediotów w jêzyku obcy 3 dla studentów polskich, prowadzenie pe³nych prograów studiów w jêzyku obcy dla studentów polskich i zagranicznych, uczestnictwo w prograach studiów i projektach o charakterze iêdzynarodowy, zapewnianie obilnoœci studentów i wyk³adowców w skali iêdzynarodowej, proocjê polskich uczelni za granic¹. Dzia³ania te powinny byæ prowadzone zgodnie z cele ogólny wytyczony przez Deklaracjê Boloñsk¹ oraz kolejne konferencje europejskich inistrów ds. szkolnictwa wy szego i polegaj¹cy na utworzeniu Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wy szego (The European Higher Education Area EHEA). 3 Preferowany jêzykie jest jêzyk angielski.

6 12 JERZY GA DZICKI Podsuowanie W nawi¹zaniu do treœci niniejszego zwiêz³ego artyku³u aj¹cego charakter wprowadzaj¹cy do ca³oœci ateria³ów tej publikacji autor proponuje podjêcie konkretnych dzia³añ zierzaj¹cych do odernizacji studiów wy szych w dziedzinie geoinforacji w Polsce. Poni ej przedstawione s¹ uwagi na ten teat. 1. Podstawowy akte prawny dotycz¹cy geoinforacji w Polsce bêdzie ustawa o infrastrukturze inforacji przestrzennej. Poniewa dla rozwoju tej infrastruktury kszta³cenie w dziedzinie geoinforacji a kluczowe znaczenie, sprawy dotycz¹ce odernizacji kszta³cenia geoinforacyjnego powinny byæ przediote zainteresowania inistra w³aœciwego ds. adinistracji publicznej, a w szczególnoœci na ocy tej ustawy, G³ównego Geodety Kraju wykonuj¹cego zadania koordynacyjne, a tak e Rady Infrastruktury Inforacji Przestrzennej jako iêdzyresortowego cia³a opiniodawczego. Adresatai wniosków i inicjatyw w ty zakresie powinny byæ wyienione wy ej organy, inister w³aœciwy ds. szkolnictwa wy szego oraz odpowiednie szko³y wy sze. W pierwszej kolejnoœci nale y postulowaæ wykonanie przez G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii analizy potrzeb spo³ecznych i ekonoicznych w zakresie kszta³cenia na kierunku geodezji i kartografii. 2. Jest oczywiste, e powodzenie wszelkich dzia³añ aj¹cych na celu unowoczeœnienie kszta³cenia w rozpatrywanej dziedzinie zale y od zainteresowanych œrodowisk akadeickich, od zaanga owania w te dzia³ania pracowników naukowych i dydaktycznych, ich woli, abicji i chêci wspó³pracy. Mo na ieæ nadziejê, e publikacja niniejsza oraz powi¹zana z ni¹ XIX konferencja Polskiego Towarzystwa Inforacji Przestrzennej przyczyni¹ siê do po ytecznych inicjatyw jednocz¹cych te œrodowiska. 3. W obecnej sytuacji ekonoicznej Ÿród³e finansowania tych wyienionych wy ej dzia³añ powinny byæ g³ównie fundusze Unii Europejskiej. Potrzebne s¹ dobre projekty: realizowalne, nale ycie uzasadnione, a przede wszystki po yteczne. Literatura Geodeta, 2009: Znów przyby³o iejsc. Magazyn Geoinforacyjny Geodeta 5/2009. Warszawa. Kraœniewski A., 2008: Kierunki rozwoju szkolnictwa wy szego. Seinariu ISW-FRP. OECD, 2007: OECD Review of Tertiary Education. Poland. Rozporz¹dzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kszta³cenia dla poszczególnych kierunków i pozioów kszta³cenia, a tak e trybu tworzenia i warunków, jakie usi spe³niaæ uczelnia, by prowadziæ studia iêdzykierunkowe oraz akrokierunki. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r.: Prawo o szkolnictwie wy szy. Dz.U. nr 164 poz z póÿn. z. Zarzycki G., 2009: Fro Surveying and Mapping to Geoatics. Roczniki Geoatyki, t. VII, z. 3, PTIP, Warszawa. prof. zw. dr hab. in. Jerzy GaŸdzicki gazdzicki@post.pl