Elementy genetyki i hodowli selekcyjnej drzew leśnych - red. J. Sabor Spis treści Przedmowa CZĘŚĆ I. LEŚNE BADANIA GENETYCZNE. HISTORIA I KIERUNKI J. Sabor: Kierunki badań genetycznych drzew w doświadczalnictwie leśnym K. Zajączkowski: Działalność Zakładu Genetyki i Fizjologii Drzew Leśnych IBL w Warszawie W. Chałupka: Początki badań genetycznych drzew leśnych w Komiku W. Barzdajn, W. Kowalkowski, M. Niemczyk: Historia badań nad selekcją drzew leśnych w Katedrze Hodowli Lasu Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu S. Tarasiuk, S. Bellon, S. Gunia: Historia badań zmienności drzew leśnych w Katedrze Hodowli Lasu SGGW w Warszawie J. Sabor: Historia badań genetycznych drzew leśnych w środowisku krakowskim CZĘŚĆ II. PODSTAWY TEORETYCZNE. GENETYKA BIOCHEMICZNA L. Mejnartowicz: Wstęp do genetyki biochemicznej Podstawowe pojęcia genetyczne. Geny letalne i subletalne. Izoenzymy. Geny sprzęŝone. Geny markerowe. Rekombinacja DNA. Genom chloroplastowy i jego zmienność. Genom mitochondrialny M. Polak-Berecka: Określanie poziomu zmienności genetycznej w populacjach drzew leśnych metodą markerów izoenzymowych Izoenzymy jako produkty róŝnych alleli i genów. Elektroforeza Ŝelowa. Zmienność genetyczna. Parametry zmienności genetycznej. Zmienność struktur genetycznych populacji drzew leśnych. A. Lewandowski: Wykorzystanie izoenzymów jako markerów genetycznych Ocena poziomu samozapłodnienia u drzew iglastych. Ocena poziomu zanieczyszczenia obcym pyłkiem plantacji nasiennych. Ocena stopnia zamieszania szczepów na plantacjach nasiennych. J. Sabor: Ocena zmienności genetycznej z zastosowaniem markerów terpenowych Chemizm terpenów. Chromatografia. Markery genetyczne. CZĘŚĆ III. PODSTAWY TEORETYCZNE. GENETYKA POPULACYJNA K. Rykowski: Tezy o naturalności lasów Pojęcie naturalności. Kierunki kształtowania lasu naturalnego. Las naturalny a ekosystem leśny. Koncepcja potencjalnej roślinności naturalnej. Zgodność fitocenozy z biotopem. Renaturalizacja. Trwałość lasu. Rola lasów zdegradowanych. Pojęcie integralności ekologicznej. Zmienność genetyczna drzew leśnych a selekcja sztuczna. Pomaturalna hodowla lasu. Ekologia restytucyjna. Idea zachowania integralności ekologicznej. Lasy referencyjne. J. Sabor: Rola doświadczeń proweniencyjnych w poznaniu zmienności wewnątrz-gatunkowej drzew leśnych oraz w ocenie wartości genetyczno-hodowlanej poszczególnych populacji cząstkowych ZałoŜenia metodyczne. Gatunek jako populacja genetyczna. Ocena zmienności wewnątrzgatunkowej. Zasady selekcji masowej i indywidualnej. MoŜliwości introdukcji gatunków obcych. Zastosowanie wyników badań proweniencyjnych do hodowli selekcyjnej drzew. Zmienność rasowa. Ocena wartości genetyczno-hodowlanej pochodzeń. Odziedziczalność cech. Plastyczność populacji cząstkowych. Ocena adaptacji. Identyfikacja genotypów. Banki genów.
H. Fober: Czy istnieją edafotypy drzew Wyniki doświadczeń porównawczych. Rasy glebowe jesionu i buka. Interakcja genotypu i siedliska. Doświadczenia nawozowe. Doświadczenia rodowo-proweniencyjne. Stopień interakcyjności. CZĘŚĆ IV. ZMIENNOŚĆ WEWNĄTRZGATUNKOWA DRZEW LEŚNYCH J. Sabor: Zmienność wewnątrzgatunkowa drzew leśnych. Sosna zwyczajna i świerk pospolity Zasięg występowania. Rasy i formy. Zmienność w doświadczeniach proweniencyjnych. Ekotypy. J. Matras: Zmienność klinalna cech ilościowych i jakościowych europejskich pochodzeń sosny pospolitej w doświadczeniu IUFRO 1982 Doświadczenie IUFRO 1982 w Sękocinie. Zmienność klinalna cech przyrostowych i jakościowych. J. Kowalczyk: Ocena zmienności rodowej sosny pospolitej w plantacyjnych uprawach nasiennych Pojęcie odziedziczalności. Indeksy selekcyjne. Ocena zmienności rodowej. J. Matras: Zmienność wewnątrzgatunkowa świerka w doświadczeniu IUFRO 1972 Powierzchnie doświadczalne. ZałoŜenia metodyczne. Wzrost. Plastyczność. Klasyfikacja populacji. K. Skrzyszewska: Zmienność wewnątrzgatunkowa jodły pospolitej w doświadczeniach proweniencyjnych Historia badań. Wartość genetyczno-hodowlana. Polimorfizm genetyczny. Izoenzymy. Terpeny. Zmienność w zasięgu występowania. S. Gunia: Badania proweniencyjne sosny zwyczajnej, świerka pospolitego i jodły pospolitej prowadzone w Katedrze Hodowli Lasu SGGW Powierzchnia polskich pochodzeń sosny w Lipcach w LZD Rogów. Sosna europejskich pochodzeń na powierzchni Jasień w LZD Rogów. Świerk doświadczenia IUFRO 1972 w Guchowie w LZD Rogów. Rody świerka na powierzchni Strzelna w LZD Rogów. Uprawy porównawcze jodły w Rogowie. M. Kulej: Zmienność wewnątrzgatunkowa modrzewia Taksonomia. Badania proweniencyjne. ZróŜnicowanie wewnątrzgatunkowe. Wartość genetycznohodowlana. Zmienność geograficzna. W. Barzdajn: Proweniencyjna zmienność buka zwyczajnego w Polsce Badania proweniencyjne - buk zwyczajny. Zmienność. Cechy adaptacyjne. Fenologia. Korelacje. Podobieństwo pokoleń. M. Sulkowska: Genetyczna zmienność populacji buka zwyczajnego w Polsce Populacje cząstkowe. Metody badawcze. Ocena zmienności genetycznej. Średnia liczba alleli na locus. Średni procent loci polimorficznych. Heterozygotyczność. Dystans genetyczny. W. Barzdajn: Wykorzystanie zmienności dębów w hodowli lasu Doświadczenia pochodzeniowo-rodowe. Kierunki selekcji. Zmienność gatunkowa i proweniencyjna. Cechy adaptacyjne. Pędzenie wiosenne. Odporność na mączniaka. Produkcyjność. Cechy jakościowe. Plantacje nasienne. KrzyŜowanie. CZĘŚĆ V. ZASOBY GENOWE A. Boratyński: Historia rozsiedlenia waŝniejszych gatunków drzew leśnych w Europie Środkowej Zlodowacenia plejstoceńskie. Interglacjaty. Holocen. Współczesne piętra roślinne. Historia migracji. W. Bugala: Kolekcje dendrologiczne w Arboretum Kórnickim Historia Arboretum. Arboretum Kórnickie dzisiaj. Cel i zadania.
J. Staszkiewicz: BioróŜnorodność drzew i krzewów, krzyŝowanie i introgresja Historia badań nad zmiennością roślin drzewiastych. Rola krzyŝowania. Zmienność wewnątrzgatunkowa. Sosna. Świerk. Modrzew. Dąb. Olsza. Brzoza. Wiśnia. Jarząb. Jawor. Dereń. Trzmielina. Wiciokrzew. Środowisko a cechy morfologiczne. CZĘŚĆ VI. PLANTACJE DRZEW LEŚNYCH T. Zając: MoŜliwości wprowadzania gatunków drzewiastych na nieefektywnych gruntach rolnych Geneza problemu. Kryteria siedliskowo-socjalne. Program zwiększenia lesistości. K. Zajączkowski: Dobór odmian topól i wierzb do uprawy na plantacjach drzew szybko rosnących Dobór odmian topól i wierzb do uprawy w pełnym i krótkim cyklu produkcyjnym. Plantacje odmianowe w Polsce. J. Nowakowska: Biotechnologia roślin oraz jej zastosowanie w praktyce leśnej Definicja biotechnologii. Proces transformacji roślin. Zastosowanie roślin tiansgenicznych w praktyce leśnej. Perspektywy. S. Bellon: Obce gatunki drzew a półnaturalna hodowla lasu Model lasu przyszłości i uwarunkowania jego realizacji. Obce gatunki drzew w leśnictwie. Pojęcia, cele i sposoby introdukcji. Uwarunkowania introdukcji obcych gatunków w Polsce. CZĘŚĆ VII. PRZYGOTOWANIE SELEKCYJNEGO MATERIAŁU ROZMNOśENIOWEGO A. Zalęski, E. Aniśko, W. Kantorowicz: Zasady oceny nasion w Lasach Państwowych Cel i zakres. Gatunki podlegające ocenie. Metody oceny. A. Zatęski: Zastosowanie rentgenowskich metod oceny nasion w leśnictwie Zasady oceny rentgenowskiej nasion. Budowa wewnętrzna nasion. Kontrast wodny. Chemiczne substancje kontrastujące. E. Aniśko, A. Zalęski: Ustalenie optymalnego poziomu wilgotności nasion sosny i świerka przeznaczonych do przechowywania Minimalny próg zawartości wody w nasionach. Optymalne procesy suszenia nasion. B. Suszka, P. Chmielarz: Długoterminowe przechowywanie nasion świerka pospolitego (Picea abies (L.) Karst) Aktualny stan wiedzy o przechowywaniu nasion świerka pospolitego. Wyniki badań. Przechowywanie w chłodni. Kriokonserwacja. B. Suszka: Przedsiewne przysposabianie nasion drzew i krzewów do kiełkowania Spoczynek nasion. Kategorie nasion. Ustępowanie spoczynku. Stratyfikacja. Pora dojrzewania. Wymagania cieplne. Modele stratyfikacji. Postępowanie z nasionami stratyfikowanymi. Nasiona wolne od spoczynku. Likwidacja głębokiego spoczynku. T. Tylkowski: Przedsiewne przysposabianie nasion wybranych gatunków drzew i krzewów leśnych Wymagania cieplne. Przysposobienie do kiełkowania nasion jodły, jałowca, cisa, klonów, graba, dereni, leszczyny, głogu, trzmielin, buka, kruszyny, jesionu, rokitnika, czereśni ptasiej, czeremchy, śliwy tarniny, szakłaka, jarząbów, lipy drobnolistnej, wiązów, kaliny koralowej. W. Wesoły: Ocena jakości fizjologicznej sadzonek Zasady oceny. Przewodnictwo elektrolityczne korzenia. Wydajność wzrostowa korzeni. Pomiar potencjału wodnego pędów. Przewodnictwo elektryczne pędu. Test zginania. Pomiar fluorescencji
chlorofilu. Markery biochemiczne. J. Sabor: Szkółkarstwo w programach selekcji drzew leśnych Charakterystyka produkcji szkółkarskiej w Polsce. Ocena jakości materiału sadzeniowego. Szkółkarstwo leśne w programach selekcji. K. Szczygieł: MoŜliwości wegetatywnego rozmnaŝania drzew leśnych in vitro Organogeneza. Embriogeneza somatyczna. Zastosowanie kultur tkankowych drzew. M. Hauke, W. Wesoły: MikrorozmaŜanie drzew leśnych Charakterystyka mikrorozmnaŝania. Materiał roślinny. PoŜywki. Regulatory wzrostu. Ukorzenianie. Zastosowanie. J. Matras: Zasady przenoszenia nasion w warunkach nizinnych Pojęcie regionu występowania populacji i regionu nasiennego. Zmienność populacyjna podstawowych gatunków drzew leśnych i regiony mateczne. Ogólne i szczegółowe zasady przenoszenia nasion. CZĘŚĆ VIII. ZASADY PIELĘGNACJI. ZABIEGI UPRAWOWE M. Giertych: Pozytywne oddziaływanie człowieka na strukturę genetyczną populacji drzew leśnych Wpływ cięć pielęgnacyjnych na zmianę struktury genetycznej drzew. Selekcja populacyjna i indywidualna. Plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne. Testy potomstwa. Zysk genetyczny. Ocena metod hodowli selekcyjnej. W. Maciaszek: Zmienność gleb a moŝliwości restytucji ekosystemów leśnych Struktura i zmienność gleb. Gleby terenów wyŝynnych i niŝowych. Gleby górskie. Czynniki wpływające na zmienność gleb. Restytucja ekosystemów leśnych. A. Jaworski: Pielęgnacja sosny i buka w okresie młodocianym (czyszczenia). Jakościowa trzebieŝ grupowa Niektóre właściwości biologiczne sosny. Cel i zasady pielęgnacji. Niektóre właściwości biologiczne buka. Jakościowa trzebieŝ grupowa. J. Walczyk: Mechanizacja prac leśnych w ochronie bioróŝnorodności Maszyny i urządzenia do zbioru nasion. Frezarki. Odskrzydlacze. Maszyny czyszczące. Otoczkowanie. Sortowniki. Siewniki. Maszyny szkółkarskie. A. Barszcz: UŜytkowanie leśnych baz surowcowych a bioróŝnorodność Wytyczne w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na zasadach ekologicznych a bioróŝnorodność. Zachowanie i wzbogacanie róŝnorodności biologicznej lasu przy pozyskiwaniu drewna. Rola starych drzew. Kontrola pozyskiwania runa. CZĘŚĆ IX. OCHRONA ZASOBÓW GENOWYCH. CZYNNIKI ZAGROśENIA H. Stępniewska: Choroby nasion drzew oraz siewek i sadzonek w szkółkach leśnych powodowane przez grzyby Choroby grzybowe nasion. Bezpłodność. Mumifikacja. Plamistość. Profilaktyka. Choroby siewek i sadzonek. Zgorzel pasoŝytnicza. Choroby aparatu asymilacyjnego. Rdze. Mączniak. Plamistość. Brunatnienie liści. Smołowa plamistość. Skrętak. Zamieranie pędów sosny. Szara pleśń. Pomór topoli. Przeciwdziałanie. M. Skrzypczyńska: Szkodniki nasion i szyszek drzew iglastych Rys historyczny badań w Polsce. Ogólna charakterystyka szkodników nasion i szyszek. Przegląd wybranych gatunków kono- i seminifagów. T. Kaźmierczak: Ocena występowania, prognozowanie i zwalczanie owadów -szkodników wtórnych w drzewostanach naturalnych i na plantacjach nasiennych
Szkodniki wtórne i ich parazytoidy w drzewostanach naturalnych świerka, jodły, buka i na plantacjach nasiennych. Profilaktyka i zwalczanie z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć w tej dziedzinie. CZĘŚĆ X. OCHRONA ZASOBÓW GENOWYCH. PROGRAMY I METODY W. Fonder: Realizacja Programu zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010 Współczesne koncepcje rozwoju lasu. Programy selekcji i zachowania zasobów genowych. Stan realizacji. J. Matras: Zasady oceny pilności potrzeb w zakresie ochrony róŝnorodności genetycznej w lasach Cel ochrony róŝnorodności genetycznej. Ocena pilności potrzeb - wskaźnik zagroŝenia. Kryteria wyboru gatunków, populacji i osobników do zachowania ich róŝnorodności. Zasady i sposób oceny. Zalecenia szczegółowe. J. Matras: Ochrona leśnych zasobów genowych Cele strategiczne. Znaczenie zróŝnicowania genetycznego. Czynniki powodujące zagroŝenie róŝnorodności genetycznej. Kategorie obiektów wybieranych do ochrony. Podstawowe metody wykorzystywane w zachowaniu zasobów genowych. Kryteria wyboru genotypów populacji i zbiorowisk roślinnych do ochrony. Realizacja. A. Zalęski: Podział Polski na regiony nasienne Cel regionalizacji. Regiony mateczne sosny, świerka, jodły, modrzewia, dębów i buka. Charakterystyka fizyezno-geograficzna mikroregionów. R. Poznański: Metody utrzymania trwałości lasu a zachowanie leśnej róŝnorodności biologicznej Procesy rozwoju lasu a róŝnorodność biologiczna. Odnowienie. PrzeŜywanie. Ubywanie. Istota trwałości istnienia lasu. Teoretyczne i metodyczne podstawy nowego systemu utrzymania trwałości lasu. Planowanie. Metody. W. Chałupka: Procesy rozmnaŝania generatywnego a ochrona zasobów genowych w drzewostanach RozmnaŜanie generatywne. Ontogeneza drzewa. Okres dojrzałości. Okres juwenilny. Okresowość kwitnienia. Kwitnienie i obradzanie nasion a przyrost drzew. Ochrona dynamiczna. Struktura genetyczna populacji chronionych. J. Sabor: Idea regionalnych banków genów ZałoŜenia programowe. Zachowanie zasobów genowych na przykładzie regionalnego Karpackiego Banku Genów i regionalnego Banku Genów Buka Zwyczajnego RDLP w Katowicach. Dodatek A Dodatek B Wydawca CILP Rok wydania 2006 Liczba stron 671 Wymiary 170x249mm Okładka miękka ISBN 83-88478-21-4