Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Badanie długookresowego zadłużenia publicznego Polski Wstęp Dług sektora finansów publicznych jest jednym z podstawowych czynników, które są rozpatrywane w ramach oceny stabilności finansowej państwa. Szczególnie istotne znaczenie ma analiza relatywnego poziomu zadłużenia publicznego w stosunku do produktu krajowego brutto w krótkim i długim okresie. W literaturze spotykamy się najczęściej z opisem kształtowania się dynamiki i struktury długu publicznego, charakterystyką metod zarządzania tym długiem, analizą związku między deficytem budżetowym i innymi zjawiskami makroekonomicznymi 1 oraz wskazywaniem na negatywny wpływ zbyt wysokiego poziomu zadłużenia publicznego na wzrost gospodarczy i stabilność makroekonomiczną gospodarki. Najczęściej wśród ujemnych stron nadmiernego długu publicznego wymieniane są zbyt wysokie koszty jego obsługi, podważanie zaufania inwestorów do swobodnego transferu zysków i wycofywania zainwestowanego kapitału w przyszłości [9, s.77], negatywny wpływ długu zagranicznego na inwestycje prywatne 2 oraz niekorzystny wpływ zbyt wysokiego deficytu budżetowego w powiązaniu z takimi zjawiskami jak wysoka inflacja oraz zakłócenia w handlu zagranicznym [6]. Teoria ekonomii postuluje również występowanie dodatnich stron umiarkowanego deficytu budżetowego. Można tu między innymi wymienić zależność między wzrostem wydatków publicznych i wzrostem popytu krajowego utrzymującym zadowalające tempo wzrostu gospodarczego oraz prowadzącym do spadku bezrobocia 3. 1 Zob. analizę zaprezentowaną w pracy [16] oraz badanie związku między polityką fiskalną, poziomem zadłużenia publicznego i wzrostem gospodarczym przedstawione przez Autorów pracy [7, s. 3-19]. 2 Poprzez mniejsze możliwości finansowania handlu zagranicznego (importu), który jest znaczącym składnikiem inwestycji prywatnych [1]. 3 O korzystnym wpływie długu publicznego finansującego wzrost kapitału ludzkiego na wzrost gospodarczy w długim okresie pisał między innymi B. U. Wigger [17, s.47-59]. 1
Obserwacja tendencji w kształtowaniu się udziału długu publicznego w produkcie krajowym brutto jest podstawą oceny stabilności systemu finansowego państwa. Według A. J. Makina stosunek długu publicznego do PKB rośnie wraz ze wzrostem poziomu stóp procentowych, spadkiem tempa wzrostu produktu krajowego oraz pogarszaniem się salda pierwotnego budżetu [1]. Zależności te przedstawia następująca formuła: gdzie: i stopa procentowa, g stopa wzrostu PKB, PB pierwotne saldo budżetu 4. D PKB i g D i g PKB t 1 t, (1) t1 PB PKB Stosunkowo nieliczne są jednak opracowania mające na celu ustalenie mechanizmu powstawania długu publicznego oraz określania jego poziomu w długim okresie 5. Jest to szczególnie ważne, jeżeli uwzględnimy fakt, że narastanie deficytów budżetowych i długu publicznego może mieć bardzo dynamiczny charakter. Dla przykładu w krajach ASEAN-4 w latach 1996-23 zanotowany został wzrost skonsolidowanego długu publicznego z około 3 do 6 % w stosunku do PKB [1, s.286] oraz związany z tym znaczący wzrost kosztu obsługi długu publicznego. Oba te zjawiska w dużej mierze decydują o powstaniu bariery zwiększania wydatków na cele prorozwojowe w gospodarce. W przypadku Polski w latach 1999-25 koszt obsługi długu Skarbu Państwa w stosunku do PKB kształtował się w przedziale 2,3-3, % [12]. Pomimo znaczącej obniżki stóp procentowych od zaciągniętych kredytów i spadku rentowności papierów skarbowych, udział kosztów obsługi długu publicznego w ogólnych wydatkach budżetu państwa wynosi kilkanaście procent. Kontynuacja tej tendencji prowadzić może do tzw. pułapki finansów publicznych, czyli wzrostu długu t 4 Ujemne pierwotne saldo budżetu, będące różnicą dochodów i wydatków budżetowych pomniejszonych dodatkowo o koszty obsługi długu publicznego, sygnalizuje przekroczenie granicy bezpieczeństwa w zakresie obsługi długu i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla finansów państwa [3, s. 27]. 5 Na przykład J. Sztaudynger rozważa wpływ przekroczenia dopuszczalnego poziomu relatywnego zadłużenia zagranicznego, mierzonego stosunkiem zadłużenia do eksportu, na zmianę alokacji podaży pomiędzy eksport, konsumpcję i inwestycje oraz spadek popytu na import [15, s.76 i dalsze]. 2
publicznego spowodowanego wzrostem kosztów jego obsługi 6. Podstawowym celem przeprowadzonego badania jest określenie przyszłych względnych wartości zadłużenia sektora publicznego dla polskiej gospodarki oraz sformułowanie diagnozy w zakresie potencjalnego zagrożenia stabilności finansów publicznych. Prognozy poziomu zadłużenia zostaną oparte na wynikach analizy charakteru zmian podstawowych proporcji w zakresie długu publicznego oraz dynamiki PKB w latach 1995-26. W tym drugim przypadku rozpatrzone będą dwa warianty kształtowania się produktu krajowego brutto w czasie. W pierwszym sformułowana zostanie hipoteza o wykładniczym charakterze jego wzrostu. Natomiast w drugim hipoteza modelowa będzie miała postać liniową. Dynamika deficytu budżetowego oraz publicznego długu krajowego i zagranicznego w Polsce w latach 1995-25 Deficyt budżetowy powstaje w momencie, gdy istnieje nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego dochodami. Najczęściej jest on przedstawiany w sposób względny w odniesieniu do produktu krajowego brutto. Na rys. 1 zaprezentowane zostało kształtowanie się deficytu budżetowego dla Polski w latach 1995-26. 6 Można się również spotkać z poglądami o mniejszym znaczeniu kosztów obsługi zadłużenia publicznego dla gospodarki. Na przykład B. R. Schiller wyraża pogląd, że prawdziwą granicą długu nie są koszty jego obsługi lecz koszt alternatywny działań finansowanych przez wydatki publiczne [13, s.388]. 3
6, 5, 4,2 4,9 4,4 4,5 4, 3, 2,9 2, 2,2 2,2 2,2 1,9 2,1 2,4 1, 1,1, 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 Rys. 1. Deficyt budżetowy dla Polski w latach 1995-26 (% PKB) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. W tabeli 1 zamieszczone zostały podstawowe wielkości oraz proporcje w zakresie długu publicznego w Polsce w latach 1995-26 (zob. rys. 2-3). Lata Państwowy dług publiczny w Polsce w latach 1995-26 (w mln zł) Państwowy dług publiczny ogółem 1 % PKB Państwowy dług publiczny krajowy % PKB Państwowy dług publiczny zagraniczny Tabela 1 % PKB 1995 167 266,7 49,6 66 16,1 19,6 11 16,6 3, 1996 185 62,8 43,9 79 68,8 18,8 15 994, 25,1 1997 221 649,7 43, 14 58,1 2,2 117 591,6 22,8 1998 237 399,9 39,5 121 182,2 2,2 116 217,7 19,3 1999 273 383,5 41, 139 819,4 21, 129 99,3 19,5 2 28 474, 37,7 145 53, 19,5 12 835,2 16,2 21 32 16,7 38,8 183 78, 23,6 98 99,1 12,7 22 353 843, 43,8 218 213,7 27, 18 557,1 13,4 23 48 631,3 48,5 251 166, 29,8 127 777,9 15,2 24 432 284,4 46,9 291 31, 31,6 111 22, 12,1 25 467 733, 47,7 314 878, 32,1 124 689, 12,7 26 53 675,6 2 47,9 352 328,1 33,5 126 198,4 12, 1 zadłużenie sektora finansów publicznych po konsolidacji uwzględniającej przepływy między instytucjami tego sektora, 2 na dzień 3.9.26. Źródło: dane GUS i obliczenia własne na podstawie danych GUS. 4
6 5 4 3 2 1 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 Dług publiczny ogółem Dług publiczny krajowy Dług publiczny zagraniczny Rys. 2. Dług sektora finansów publicznych dla Polski w latach 1995-26 (mln zł) Źródło: GUS. 6 5 4 3 2 1 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 Dług publiczny ogółem Dług publiczny krajowy Dług publiczny zagraniczny Rys. 3. Relatywny dług publiczny dla Polski w latach 1995-26 (% PKB) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. W kształtowaniu się zadłużenia publicznego Polski w ostatnich kilkunastu latach zaobserwować można kilka tendencji. Następuje stały wzrost długu publicznego 5
ogółem, a jego dynamika uległa wyraźnemu wzrostowi od 21 roku. Notowany jest znaczący względny spadek finansowania deficytów budżetowych długiem zagranicznym na korzyść zadłużenia krajowego, z jednoczesną zamianą kredytów na obligacje jako elementu zadłużenia zagranicznego. Utrzymanie się stosunku długu ogółem do PKB w latach 24-26 na praktycznie identycznym poziomie, nieznacznie niższym od pierwszego progu ostrożnościowego, zostało uzyskane dzięki znaczącemu wzrostowi dynamiki produktu krajowego brutto w tych latach. Jeżeli założylibyśmy, że w latach 24-26 występowałby wzrost PKB na poziomie przeciętnym z okresu 21-23 to proporcja ta wynosiłaby odpowiednio 49,4, 51,5 oraz 53,6 %. Powyższym zmianom towarzyszy również zmiana struktury czasowej długu publicznego powodująca przede wszystkim spadek ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka refinansowania. Wskazują na to jednoznacznie wzrosty wartości miar określających wymienione rodzaje ryzyka: duration, ATR - average time to refixing, ATM - average time to maturity [14]. Należy jednocześnie zauważyć, że w przypadku krajowego długu rynkowego czas dostosowania kosztów obsługi do nowego poziomu stóp procentowych, mierzony wskaźnikiem duration, przekracza 2 lata [11]. Dopuszczalne maksymalne zadłużenie publiczne Ograniczenia związane z dopuszczalnym poziomem długu publicznego uregulowane zostały w Konstytucji RP (art. 216 ust. 5) oraz w ustawie o finansach publicznych. W aktach tych określono, że skonsolidowany dług publiczny, powiększony o przewidywaną kwotę wypłat z tytułu gwarancji i poręczeń, nie może przekroczyć 6 % produktu krajowego brutto. Ustawa o finansach publicznych przewiduje dodatkowo konieczność zastosowania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych, jeżeli dług publiczny przekroczy kolejne progi 5, 55 i 6 %. Maksymalny poziom zadłużenia publicznego oraz deficytów budżetowych regulują również przepisy Unii Europejskiej. Dokumenty te określają procedurę przeciwdziałania nadmiernym deficytom, łącznie z określonymi sankcjami finansowymi. Procedura ta może być uruchomiona w przypadku wystąpienia nadmiernego deficytu albo stwierdzenia przekroczenia wartości referencyjnych dla deficytu (3% PKB) lub długu publicznego (6% PKB). Obliczając poziom zadłużenia sektora finansów publicznych należy uwzględniać fakt, że wykorzystywane przez Komisję Europejską dane statystyczne w odniesieniu do 6
tego sektora (na podstawie ESA 95) nie są identyczne ze stosowanymi według polskiej metodologii. Podstawowe różnice wynikają z innych definicji zakresu sektora publicznego oraz zakresu przedmiotowego długu. Polskie regulacje nie zaliczają do tego sektora otwartych funduszy emerytalnych, a uwzględniają w nim Agencję Rynku Rolnego i jednostki badawczo-rozwojowe. W rozumieniu przepisów UE dług publiczny nie obejmuje zobowiązań wymagalnych. Wyniki empiryczne W procedurze wyznaczenia stosunku długu publicznego do PKB w długim okresie wykorzystane zostały dwa odmienne podejścia będące odzwierciedleniem odmiennych założeń, co do kształtowania się realnego produktu krajowego brutto w czasie. W pierwszym z nich (wariant 1) PKB charakteryzuje się stałą stopą wzrostu, a w drugim (wariant 2) przyjęto, że PKB rośnie w sposób liniowy. Dynamikę nominalnego i realnego PKB w Polsce w latach 1995-26 przedstawia rys. 4 (w obliczeniach realnego PKB wykorzystano wskaźniki cen PKB podawane przez GUS 7, w ostatnim roku ze względu na brak informacji o wartości tego wskaźnika zastosowano przeciętną wartość wzrostu cen w przemyśle, transporcie i budownictwie). 7 Zagadnienie przeszacowywania kategorii realnych związane z zaniżonym wzrostem cen wykazywanym przez statystykę publiczną omawiał J. J. Sztaudynger [15, s.28-29]. 7
1 2 1 8 6 4 2 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 Nominalny PKB Realny PKB Rys. 4. Dług sektora finansów publicznych dla Polski w latach 1995-26 (mln zł) Źródło: dane GUS i obliczenia własne na podstawie danych GUS. Poniżej zaprezentowane zostały oszacowane modele dynamiki realnego PKB w obu wariantach (w nawiasach podano średnie błędy szacunku parametrów): wariant 1 (wykładniczy): PKˆ B exp(12,73,38 t), t (,14) (,2) R 2 =,97; F(1,1)=376,38; Se =,23 mln zł, wariant 2 (liniowy): PKˆ B t 329742,521636,96 t, (5123,57) (696,16) R 2 =,98; F(1,1)=552,34; Se = 8324,82 mln zł. W oparciu o uzyskane wyniki estymacji stwierdzić można, że średnie tempo wzrostu realnej wartości PKB ( w ) w badanym okresie wynosiło 3,8% (wariant 1) oraz 16 36,96 mln zł (wariant 2). Kolejnym krokiem było obliczenie stosunku deficytu budżetowego (St) do produktu krajowego brutto. W tym celu przyjęto założenie o występowaniu 8
proporcjonalnego związku między tymi dwiema wielkościami 8 : St PKB t. (2) Parametr δ oszacowany został na podstawie modelu liniowego bez wyrazu wolnego 9, który po estymacji przyjął poniższą postać: Ŝ t,32 PKB. (,3) t Wykorzystując posiadane wartości w (odmienne w poszczególnych wariantach) oraz δ, wyznaczyć można poziom publicznego zadłużenia krajowego w okresie prognozowanym (DT) 1 : wariant 1: wariant 2: D S dt PKB exp(w t) dt, (3) T t T t T t D S dt (PKB w t) dt. (4) T t T t T t Ostatnim etapem stosowanej procedury jest wyznaczenie stosunku długookresowego poziomu zadłużenia publicznego ogółem do PKB. Podstawą tych obliczeń było przyjęcie założenia o odmienności mechanizmu powstawania zadłużenia krajowego i zagranicznego. W pierwszym przypadku sformułowana została teza o kreowaniu długu krajowego wyłącznie w oparciu o występujące deficyty budżetowe. Uzasadnieniem takiego podejścia jest obserwacja, że w ostatnich latach przyrost długu krajowego był praktycznie równy wysokości deficytu budżetowego. Między tymi wielkościami występuje bardzo silny związek współczynnik korelacji liniowej Pearsona dla danych za lata 1995-24 był równy,95, a w całym badanym okresie wyniósł,76. Natomiast proces zmian wartości zadłużenia zagranicznego ma charakter celowy. Występują w tym przypadku decyzje, trudne do przewidzenia i modelowania ilościowego, związane na przykład ze zmianą struktury długu pod względem rodzaju 8 Zob. [2]. 9 Zob. [8]. 1 Dług publiczny stanowi skumulowane zobowiązania sektora publicznego, które powstały w wyniku finansowania wydatków publicznych przewyższających dochody publiczne w kolejnych okresach [4, s. 46]. 9
instrumentów finansowych, terminów zapadalności oraz jego wcześniejszego wykupu 11. Dodatkowo należy zauważyć (zob. rys. 2), że w ostatnim okresie (lata 21-26) poziom absolutnej wartości długu zagranicznego praktycznie nie ulega zmianie. Maleje natomiast jego udział w produkcie krajowym brutto (zob. rys. 5). 35 3 Zagraniczny dług publiczny (% PKB) 25 2 15 1 5 1995 1997 1999 21 23 25 27 29 211 213 215 217 219 221 223 Rys. 5. Udział zagranicznego długu publicznego w PKB dla Polski w latach 1995-224 (w latach 27-224 wartości przewidywane, przy założeniu stałej stopy spadku) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. W związku z przyjętymi założeniami udział krajowego długu publicznego do PKB w okresie prognozowanym został obliczony, w zależności od rozpatrywanego wariantu, na podstawie następujących wzorów: wariant 1 (dla T udział długu krajowego w PKB dąży do proporcji 841 w, ): DT PKB T 1 1, (5) w exp(w T) wariant 2 (w długim okresie dług krajowy jest proporcjonalny do PKB): 11 Klasycznym przykładem może być redukcja zadłużenia w stosunku do Klubu Paryskiego, która miała miejsce w 25 roku. 1
D T PKB T 2 2 T t PKB T w PKB t w 2 2. (6) PKB w T Stosunek długu publicznego ogółem do PKB w latach 27-22 równy jest sumie przyszłych wartości udziałów zadłużenia krajowego i zagranicznego (zob. tab. 2 oraz rys. 6). Tabela 2 Udziały publicznego długu krajowego (DK), publicznego długu zagranicznego (DZ) oraz publicznego długu ogółem (D) w PKB dla Polski w latach 27-224 Lata Wariant 1 (wykładniczy) Wariant 2 (liniowy) D K/PKB D Z/PKB D/PKB D K/PKB D Z/PKB D/PKB 27 32,82 11,7 43,9 31,46 11,7 42,53 28 34,74 1,21 44,95 33,69 1,21 43,9 29 36,58 9,41 45,99 35,89 9,41 45,3 21 38,36 8,68 47,3 38,5 8,68 46,73 211 4,6 8, 48,7 4,18 8, 48,19 212 41,71 7,38 49,9 42,29 7,38 49,67 213 43,29 6,8 5,9 44,37 6,8 51,17 214 44,82 6,27 51,9 46,43 6,27 52,7 215 46,28 5,78 52,7 48,46 5,78 54,24 216 47,7 5,33 53,3 5,47 5,33 55,8 217 49,6 4,92 53,97 52,47 4,92 57,38 218 5,36 4,53 54,9 54,44 4,53 58,98 219 51,62 4,18 55,8 56,4 4,18 6,58 22 52,84 3,85 56,69 58,35 3,85 62,2 221 54,1 3,55 57,56 6,28 3,55 63,83 222 55,13 3,28 58,68 62,19 3,28 65,74 223 56,21 3,2 59,76 64,9 3,2 67,65 224 57,25 2,78 6,81 65,99 2,78 69,54 Źródło: obliczenia własne. 11
7 Wariant 2 65 Wariant 1 Dług publiczny ogółem (% PKB) 6 55 5 45 4 35 3 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 218 219 22 221 222 223 224 Rys. 6. Udział długu publicznego ogółem w PKB dla Polski w latach 27-224 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Rozpatrując kształtowanie się powyższych udziałów można stwierdzić, że przy zachowaniu dotychczasowych tendencji w zakresie dynamiki długu krajowego i produktu krajowego brutto pierwszy próg ostrożnościowy wynoszący 5% zostanie osiągnięty w 213 roku. W przypadku gdy Polska zaadoptuje metodologię obliczania długu publicznego stosowaną przez UE próg ten zostanie przekroczony znacznie szybciej (szacuje się, że wartość długu będzie wówczas wyższa o około 1%). Analiza wrażliwości Kształtowanie się relatywnego poziomu długu publicznego jest w dużym stopniu uzależnione od tempa wzrostu gospodarczego 12. W okresach korzystnej koniunktury gospodarczej nawet wysokie przyrosty długu nie muszą stanowić bezpośredniego zagrożenia dla stabilności finansów państwa. Jednakże w przypadku spowolnienia wzrostu lub wręcz recesji gospodarczej sytuacja w tym zakresie znacząco się pogarsza. 12 O wpływie tempa wzrostu gospodarczego na stosunek długu publicznego do PKB pisał również W. R. Easterly [5]. 12
W celu zobrazowania skali tego zagrożenia przeprowadzona została analiza wpływu spadku tempa wzrostu gospodarczego na udział długu publicznego w produkcie krajowym brutto. Rozważany był wyłącznie, korzystniejszy z punktu widzenia gospodarki, wariant wykładniczy wzrostu realnego PKB. Wyniki analizy wrażliwości zamieszczone zostały w tabeli 3 i zaprezentowane na rys. 7. Tabela 3 Relatywne zadłużenie publiczne Polski w latach 27-22 analiza wrażliwości Lata Dynamika PKB w latach 1995-26 2,5% 2,7% 2,9% 3,1% 3,3% 3,5% 27,466,462,457,453,449,445 28,48,475,47,466,461,456 29,494,489,483,478,473,468 21,59,53,497,491,485,479 211,523,516,51,53,496,49 212,538,53,523,515,58,51 213,552,544,536,528,52,512 214,566,557,548,54,531,523 215,581,571,561,552,543,534 216,595,584,574,564,554,544 217,69,598,586,576,565,555 218,623,611,599,587,576,565 219,637,624,611,599,587,575 22,65,636,623,61,597,585 Źródło: obliczenia własne. 7 65 Dług publiczny ogółem (% PKB) 6 55 5 45 4 35 3 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 218 219 22 2,5% 2,9% 3,3% Rys. 7. Wpływ zmiany dynamiki PKB na poziom zadłużenia publicznego Polski w latach 27-22 Źródło: obliczenia własne. 13
Uzyskane rezultaty pozwalają stwierdzić, że spadek dynamiki PKB o,3 punktu procentowego w okresie 1995-26 spowodowałby osiągnięcie pierwszego progu ostrożnościowego w roku 212 (w wariancie pierwotnym był to rok 213). Natomiast spadek o około 1 punkt procentowy przyspiesza to negatywne zjawisko o kolejne dwa lata. Wnioski i podsumowanie Interpretacja uzyskanych wyników wskazuje na brak występowania w najbliższych sześciu latach istotnych zagrożeń w zakresie kształtowania się długu publicznego w Polsce. Należy jednak podkreślić, że formułując te wnioski zakładamy stabilność dotychczasowych tendencji w kształtowaniu się rozpatrywanych wielkości. W przypadku wystąpienia niekorzystnych zmian w poziomie inflacji, stóp procentowych oraz kursu walutowego 13, wpływy budżetowe zamiast finansować wydatki związane z podnoszeniem konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz zwiększaniem zasobu kapitału ludzkiego, zostaną przeznaczone na obsługę zadłużenia. Najbardziej istotnym zagrożeniem stabilności finansowej państwa jest jednak możliwość spadku dynamiki wzrostu PKB. Spowolnienie wzrostu gospodarczego wiąże się ze spadkiem przychodów budżetowych, przy jednoczesnym utrzymaniu się lub nawet wzroście wydatków publicznych przeznaczanych w dużym stopniu na dopłaty do ubezpieczeń społecznych oraz wsparcie osób bezrobotnych. W najbliższych latach planowany jest znaczący wzrost wydatków budżetowych, któremu ma jednocześnie towarzyszyć spadek dochodów budżetowych. Związane jest to z planami wprowadzenia obniżek składki rentowej, podwyżek w sektorze budżetowym, wsparcia socjalnego rodzin wielodzietnych, waloryzacji rent i emerytur oraz zachęt dla producentów biopaliw. Dodatkowe wydatki i niższe przychody szacowane są na poziomie około 4 mld zł w 28 roku i 6 mld zł w roku następnym. Stanowi to dodatkowy czynnik wzrostu ryzyka związanego ze zbyt wysokim zadłużeniem publicznym. Pełna analiza zjawiska zadłużenia publicznego powinna dodatkowo uwzględniać odmienną wrażliwość gospodarek na nadmierny poziom zadłużenia. W wielu krajach 13 Według szacunków W. Misiąga z IBnGR, osłabienie złotego o 1 grosz powoduje, że dług zagraniczny rośnie o około 23 mln zł. 14
Unii Europejskiej notowany jest relatywny poziom długu publicznego znacząco przekraczający kryteria konwergencji. Można tu wymienić takie kraje jak Belgia (dług publiczny stanowił w 25 roku 93,3% PKB), Włochy (16,4%) oraz Grecję (17,5%) [12]. Pomimo stosunkowo restrykcyjnych reguł w tym zakresie poziom zadłużenia publicznego w krajach UE oraz krajach OECD charakteryzuje się stałą tendencją wzrostową. Przeciętna wartość udziału długu publicznego w PKB w strefie euro wzrosła w ostatnich 1 latach z 77,6 do 79,%, a w krajach OECD z 73,7 do 78,1%. Literatura Borensztein E.: The Effect of External Debt on Investment. Finance and Development, September 1989. Branson W. H.: Macroeconomic Theory and Policy. Harper & Row, New York 1989. Ciak J.: Deficyt budżetowy zagrożenie dla finansów publicznych. Bank i Kredyt 5/22. Ciak J.: Problem krajowego długu publicznego w Polsce. Bank i Kredyt 1-2/1998. Easterly W. R.: Growth Implosions and Debt Explosions: Do Growth Slowdowns Cause Public Debt Crises? Contributions to Macroeconomics, Vol. 1, Issue 1, The B. E. Journals in Macroeconomics, The Berkeley Electronic Press 21. Fischer S.: The Role of Macroeconomic Factors In Growth. NBER Working Paper No. 4565. Gang G., Greiner A., Semmler W.: Growth Effects of Fiscal Policy and Debt Sustainability in the EU. Empirica, 28/21, Kluwer Academic Publishers. Hozer J.: O badaniu proporcjonalności zmiennych. Przegląd Statystyczny 1/1975. Kołodko G. W.: Transformacja polskiej gospodarki. Sukces czy porażka? Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992. Makin A. J.: Public Debt Sustainability and Its Macroeconomic Implications In ASEAN-4. ASEAN Economic Bulletin, Vol. 22, No. 3 (25). Program konwergencji. Aktualizacja 24. Ministerstwo Finansów, Warszawa 24. Raport roczny. Dług publiczny 25 rok. Ministerstwo Finansów, Departament Należności i Zobowiązań Finansowych, Warszawa 26. Schiller B. R.: The Economy Today. Random House, New York 1989. Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 27-9. Ministerstwo Finansów, Warszawa 26. Sztaudynger J. J.: Ekonometryczne modelowanie produkcji, wymiany zagranicznej i zadłużenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997. Thornton D. L.: Do Government Deficits Matter? Federal Reserve Bank of St. Louis Review, Vol. 72, No. 5, September/October 199. Wigger B. U.: Public Debt, Human Capital Formation, and Dynamic Inefficiency. International Tax and Public Finance, 12/25, Springer Science and Business Media, Inc. 15
Summary The paper attempts to assess the long-run public debt burden in the Polish economy. The assumptions made in the applied model distinguish two different patterns of creation of national and foreign debts. The first one equals to cumulated budget deficits which are proportional to GDP. In that case exponential and linear growth of GDP was considered. The relative level of foreign debt was calculated using the exponential time series model. Some useful remarks were made on the basis of a sensitivity analysis.