COPYRIGHT POLITYKA Przedruk po uzyskaniu zgody Wydawcy. Kontakt: Anna Kałamaga, tel. 451-61-29, e-mail: a.kalamaga@polityka.com.pl POLITYKA. NIEZBĘDNIK INTELIGENTA 25/2006 ROPA WSZYSTKICH NAS OSTRZEGANO Andrzej Lubowski http://www.polityka.pl/polityka/index.jsp?place=lead10&news_cat_id=841&news_id=18357 5&layout=1&forum_id=5001&fpage=Threads&page=text Świat. Widmo klęski paliwowej To, Ŝe niepohamowany apetyt na ropę zagraŝa przyszłości naszej cywilizacji, powoli dociera do powszechnej świadomości. Ale przepaść między poczuciem zagroŝenia i działaniami, aby mu zapobiec, pozostaje wciąŝ ogromna. Ostatnio odrobinę się skurczyła, bo ropa blisko dwukrotnie podroŝała (z 35 dol. za baryłkę latem 2004 r. do 70 dol.), a jej główni dostawcy wydają się bardziej niŝ kiedyś nieobliczalni. Są zaś cztery powaŝne powody, by kategorycznie ograniczyć zuŝycie tego surowca. Andrzej Lubowski Wrzesień 2009 r. Steve, huragan kategorii 5, uderza w Houston. Ofiary w ludziach niewielkie, ale ogromne spustoszenie w infrastrukturze. Zniszczone rafinerie, zbiorniki paliw i platformy wiertnicze u wybrzeŝa Zatoki Meksykańskiej. W najlepszym wypadku miną miesiące, zanim Houston, gdzie przetwarza się jedną czwartą amerykańskiej ropy, stanie na nogi. Ceny benzyny idą ostro w górę. W wielu miastach ustawiają się kolejki przed stacjami benzynowymi. Zaczyna jej brakować. Stacje telewizyjne na całym świecie pokazują obrazki z Teksasu. Od ekranów nie mogą oderwać oczu terroryści z Al-Kaidy. Czekali cierpliwie na ten moment od września 2005 r., od huraganu Katrina. 26 września 2009 r. W Arabii Saudyjskiej Ŝycie toczy się normalnie. Największy na świecie producent ropy naftowej pompuje dziennie 10 mln baryłek. Większość ropy Królestwa wędruje z Abqaiq do rafinerii w Ras Tanura. Abqaiq to małe miasto na pustyni, gdzie odbywa się wstępna obróbka ropy, aby uczynić ją bezpieczniejszą do transportu tankowcami. To Abqaiq był celem nieudanego ataku Al-Kaidy 24 lutego 2006 r. Godz. 12.45. Kontrolerzy ruchu lotniczego przechwytują rozpaczliwy sygnał od pasaŝera samolotu lecącego z Teheranu do Rijadu. Zanim zdołali odpowiedzieć, połączenie jest przerwane. Samolot znika z ekranu radaru. O 13.04 arabski kanał telewizyjny informuje o masowej eksplozji w Abqaiq. W odstępie kilku minut pojawiają się wiadomości o ataku na dwa największe terminale eksportu ropy z Arabii Saudyjskiej w Ras Tanura i Yanbu u wybrzeŝa Morza Czerwonego. Wygląda to na robotę Al-Kaidy, powtórkę 11 września. Eksperci spekulują, Ŝe ok. 7 mln baryłek ropy dziennie, czyli 8 proc. światowego zuŝycia, będzie wyeliminowane na co najmniej sześć miesięcy. Ale nikt nie wie na pewno. 1
Rynki naftowe ogarnia chaos. Cena baryłki sięga 150 dol. Fachowcy szacują, Ŝe cena benzyny podskoczy do 7 dol. za galon w USA i do 10 w Europie. Przywódcy polityczni i gospodarczy na całym świecie obawiają się najgorszego. To scenariusz, wokół którego CNN zbudowała program pt. Ostrzegano nas, emitowany w Stanach 18 marca 2006 r. Powstał z udziałem byłego szefa CIA, prezesa British Petroleum, wiceprezesa General Motors i masy ekspertów. Mathew Simmons, analityk naftowy i autor świeŝo wydanej ksiąŝki Twilight in the Dessert (Zmierzch na Pustyni o zasobach Arabii Saudyjskiej i jej przesadnie róŝowych prognozach wydobycia), twierdzi, Ŝe rzeczywistość moŝe być znacznie bardziej ponura. Jak ponura? Simmons ociąga się z odpowiedzią. Seria wojen o dostęp do ropy między sąsiadującymi ze sobą miastami, a w końcu między państwami. Krótko mówiąc totalny chaos. Niewygodne prawdy Jak na dłoni widać cztery główne powody, aby ograniczyć zuŝycie ropy: klimat, czyli groźba katastrofy ekologicznej; zmiana relacji między popytem i podaŝą; geopolityka droga ropa to cios w demokrację i wsparcie dla autorytarnych reŝimów i terroru; obawy o los miliardów ludzkiej biedoty. Klimat. Nazywam się Al Gore i byłem kiedyś następnym prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki to jedyny zabawny moment w dokumentalnym filmie Niewygodna Prawda, jaki wszedł w końcu maja 2006 r. na ekrany kin w Ameryce. Topnieją lody Arktyki. Coraz większe połacie Afryki dewastuje susza. Poziom wody podnosi się, zatapiając wsie południowych Indii. Huragany i sztormy pustoszą Australię i Nowy Orlean. Sceptycyzm co do skali i tempa zmian klimatycznych coraz częściej ustępuje zrozumieniu, Ŝe to nie Ŝarty. Burmistrzowie ponad dwustu amerykańskich miast zobowiązują się dobrowolnie sprostać wymaganiom układu z Kioto obniŝyć emisję gazów cieplarnianych w swoich miastach w 2012 r. do poziomu z 1990 r. Gdy George W. Bush odrzucił Kioto, był to pierwszy i dobrze zapamiętany akt arogancji i ignorancji. Dla Europy oznaczał zlekcewaŝenie jej obaw o stan środowiska naturalnego i klimatu. Sam prezydent oświadczył, Ŝe brak mu przekonywającego dowodu, Ŝe dwutlenek węgla i niekorzystne zmiany klimatu mają ze sobą cokolwiek wspólnego. Dla jednych, odrzucając Kioto, Bush spłacał długi zaciągnięte wobec wielkiego przemysłu, który szczodrze finansował jego kampanię. Inni powiadają, Ŝe dotrzymanie przez Amerykę umowy z Kioto jest niewykonalne, a więc decyzja była wyłącznie przejawem realizmu. WraŜliwa podaŝ, rosnący popyt. Dziennie świat zuŝywa dziś 84 mln baryłek ropy. 34 mln, a więc 40 proc., pochodzi z krajów OPEC, 12 mln z terenów byłego ZSRR (Rosja, AzerbejdŜan, Kazachstan), 8 mln z USA, 13,5 mln z krajów OECD (Kanada, Norwegia, Wielka Brytania), a pozostałe 16,5 mln z reszty świata (głównie z Meksyku i Chin). Najwięksi eksporterzy netto to Arabia Saudyjska, Rosja, Norwegia, Iran i Wenezuela. Za 20 lat, według szacunków OPEC, zuŝycie wzrośnie do 113 mln baryłek dziennie: niemal się podwoi w krajach rozwijających się z 29 do 53 mln. Dwie trzecie tego przyrostu zuŝycia przypadnie na Azję (Chiny, Indie). 2
W najbliŝszych latach przyrost wydobycia pochodzić będzie głównie z Rosji i rejonu Morza Kaspijskiego. Ale w 2015 r. wydobycie poza OPEC osiągnie swój pułap 58-59 mln baryłek. Od tego momentu świat moŝe liczyć niemal wyłącznie na OPEC. Tak przynajmniej widzi przyszłość sam OPEC, który zakłada, Ŝe niewiele się zmieni w sposobie, w jakim ludzkość uŝywa energii. PodaŜ jest bardzo wraŝliwa. Katrina dała przedsmak tego, co się moŝe zdarzyć. Al-Kaida otwarcie deklaruje swe intencje sabotaŝu dostaw. Ropa podroŝała nie tylko dlatego, Ŝe gwałtownie wzrosły zakupy Chin i Indii, ale i dlatego, Ŝe zawierucha na Bliskim Wschodzie podniosła premię za ryzyko, co jest swego rodzaju podatkiem od niepewności. Kto wie, co jutro wymyśli rząd w Teheranie albo Hugo Chavez? Kto wie, czy nie wyleci w powietrze duŝy rurociąg czy rafineria? Te zagroŝenia nie są niczym nowym. Ale dziś brakuje rezerw, którymi moŝna by się było podeprzeć. Jeszcze kilka lat temu moŝliwości produkcyjne przekraczały o blisko 10 proc. światowe zuŝycie. Ale to wzrosło szybko, a rezerwowe moce skurczyły się. Dlatego awaria, powaŝny huragan, atak na duŝą rafinerię, nieznaczne nawet zachwianie podaŝy powodują wzrost cen. Popyt rośnie szybciej niŝ podaŝ. To prowadzi do ostrej rywalizacji o dostęp do surowca. Nieprzypadkowo Chiny szukają długoletnich kontraktów. Ropa i gaz jako instrumenty nacisku politycznego to nie fantazja. Iran wielekroć groził obcięciem wydobycia i eksportu, zwłaszcza w odpowiedzi na ewentualne sankcje. Hugo Chavez nie przestaje o tym mówić. Rosja jest wstrzemięźliwa w słowach, ale mniej w czynach. Przekonała się o tym na swej skórze zimą Ukraina. Obcięcie dostaw, zwłaszcza zimą, moŝe spowodować, Ŝe liczba ofiar w ludziach będzie porównywalna z liczbą ofiar akcji militarnej. Petropolityka. Na Stany Zjednoczone przypada 4 proc. ludności i 25 proc. światowego zuŝycia ropy. Rosnąca zaleŝność Ameryki od importu ropy ogranicza jej pole manewru na Bliskim Wschodzie, skłania do moralnie wątpliwych sojuszy i sieje przyszły terror. W 1973 r., kiedy cena ropy skoczyła z niespełna 2 do 10 dol., jedna trzecia amerykańskiego zuŝycia pochodziła z importu. Dziś USA importują 60 proc. zuŝywanej ropy. Wielcy eksporterzy w tzw. Trzecim Świecie: Arabia Saudyjska, Wenezuela, Nigeria, Sudan to systemy autorytarne. Większość tych petroreŝimów miałaby mizerne szanse na przetrwanie, gdyby nie dochody ze sprzedaŝy drogiej ropy. Im droŝsza ropa, tym mniejsze w krajach naftowych szanse na wolne media i wybory, niezaleŝne sądy i partie polityczne. Reformy rzadko podejmuje się z przekonania w ich dobroczynny sens. Zwykle wymuszają je okoliczności. Wysokie ceny energii dają luksus ignorowania tego, co mówi demokratyczna opozycja (jeśli taka istnieje) i zagranica. Mohammad Khatami próbował reform w Iranie, gdy ropa była tania. Jego następcy nie muszą. To nie przypadek, Ŝe Liban, pierwsza demokracja w świecie arabskim, nie ma ani kropli ropy. To nie przypadek, Ŝe pierwszym krajem Zatoki Perskiej, w którym miały miejsce wolne wybory, gdzie kobiety mają nie tylko prawo głosu, ale mogą ubiegać się o wybieralny urząd, który zreformował prawo pracy, to Bahrajn. Jednocześnie to pierwszy kraj regionu, któremu kończy się ropa. Przez prawie dwadzieścia lat wysokie ceny energii słuŝyły za kamizelkę ratunkową niewydolnemu sowieckiemu mocarstwu. Gdy ropa była droga, BreŜniew wyprawił się do 3
Afganistanu. Gdy mocno potaniała, Gorbaczowowi zabrakło pieniędzy, aby wytrzymać wyścig zbrojeń i jednocześnie kupić spokój w dogorywającym imperium. Kiedy Związek Radziecki oficjalnie dokonał swego Ŝywota, w BoŜe Narodzenie 1991 r. ropa kosztowała 17 dol. za baryłkę. Potem szczęście uśmiechnęło się do Władimira Putina. Gigantyczne dochody ze sprzedaŝy energii napełniły kiesę Kremla. Kontrola kurka zastąpiła rakiety, czołgi i rozsiane po świecie bazy wojskowe. Gdy Bush po raz pierwszy spotkał Putina latem 2001 r., zajrzał mu głęboko w oczy i dostrzegł duszę demokraty. Ropa kosztowała wtedy 25 dol. Dzisiaj dostrzegłby czarne morze ropy po 70 dol. za baryłkę. Rosja była przeciwko inwazji na Irak, bo targały nią obawy, Ŝe nie odzyska długów, jakie Saddam zaciągnął w Moskwie, Ŝe straci wielkiego odbiorcę broni, ale jeszcze bardziej bała się, Ŝe gdy Bush dobierze się do irackiej ropy, zdeprecjonuje to pozycję Rosji jako strategicznego partnera. Niepokoiła się i o to, Ŝe rosyjskie firmy stracą uprzywilejowaną pozycję w dostępie do irackich pól naftowych. Rosja eksportuje dziennie ok. 8 mln baryłek. RóŜnica między ropą za 25 dol. a dzisiejszą ceną 70 dol. to, jak nietrudno policzyć, 360 mln dol. dziennie ekstra. Kreml ma dziś tyle pieniędzy, Ŝe do reform mu nie spieszno. W kwietniu 2006 r. Rosja siedziała na 225 mld dol. rezerw walutowych! W ocenie PFC Energy, lidera w dziedzinie konsultingu energetycznego, ponad 75 proc. światowych rezerw ropy znajduje się pod kontrolą rządów. To one decydują o inwestycjach i produkcji, co daje im moŝliwość uŝycia kurka w celach politycznych. Biednemu ropa w oczy. Droga energia najsilniej bije w biednych. Kraje rozwijające się zaleŝą od ropy bardziej niŝ kraje wysoko uprzemysłowione. Ich gospodarki są bardziej energochłonne, zuŝycie energii mniej efektywne. Gdy energia droŝeje, pod znakiem zapytania stają plany rozwoju ze wszystkimi tego następstwami. UNCTAD szacuje, Ŝe kraje rozwijające się, które nie są członkami OPEC, wydają na import ropy ok. 3,5 proc. swego PKB z grubsza dwa razy tyle co główne kraje OECD. W opinii Banku Światowego wzrost ceny ropy o 10 dol. za baryłkę zmniejsza o 1,5 punktu procentowego tempo wzrostu PKB w krajach o dochodach poniŝej 300 dol. na głowę. Dla wielu z nich droŝsza ropa oznacza pogrąŝanie się w nędzy. Im droŝsza ropa, tym atrakcyjniejsze alternatywy Po naszej planecie porusza się 520 mln samochodów. 200 mln przypada na Amerykę. Amerykański transport w 99 proc. zaleŝy od ropy. Henry Ford zbudował swój pierwszy samochód w 1896 r. na czysty etanol. Model T, którego produkcja ruszyła w 1908 r., mógł uŝywać etanolu, benzyny lub mieszanki. W 1997 r. amerykańskie firmy samochodowe zaczęły masową produkcję pojazdów przystosowanych do E85 (85 proc. etanolu i 15 proc. benzyny), ale oferuje ją zaledwie 600 spośród 170 tys. stacji paliwowych. Dziś prezesi Forda, General Motors i DaimlerChryslera deklarują poparcie dla alternatywnych paliw. W zamian chcą, aby rząd pomógł sfinansować badania i produkcję pomp dla nowego paliwa i stworzył zachęty dla konserwatywnie nastawionych uŝytkowników aut. Dwie drogi mogą doprowadzić do tego, aby amerykańskie samochody Ŝarły mniej benzyny. Pierwsza, to narzucić producentom samochodów ostre standardy zuŝycia paliwa. Tę ścieŝkę wybrano po kryzysie 1973 r. Ma ona mankamenty. Po pierwsze, jeśli nabywca chce samochód bardziej ekonomiczny, to moŝe go sobie dziś kupić, bo ma wybór. Po drugie, przestawienie na nowe modele zabiera sporo czasu. Po trzecie, co zrobić, jeśli po dziesięciu 4
latach Detroit powie, Ŝe potrzebuje więcej czasu? Drugi sposób, praktykowany od lat w Europie i w Japonii, to wysoki podatek na benzynę. Zmienia preferencje nabywcy, a to motywuje producentów, aby wytwarzać to, co się lepiej sprzedaje. Ale na razie mało komu w Kongresie przechodzi przez gardło postulat podwyŝki podatku. Import ropy z krajów OPEC nie podlega cłu, ale importer etanolu z Brazylii płaci 54 centy cła za galon. Przy jakiej cenie benzyny Amerykanie przestaną jeździć do pobliskiego sklepu pojazdem z napędem na cztery koła? Jaki podatek zmieni apetyt na samochody terenowe? Pojawiają się pierwsze sygnały rynkowe. W rejonie Nowego Jorku uŝywana Toyota Prius po 30 tys. km przebiegu kosztuje więcej niŝ nowa, bo nowych brakuje. U Avisa w San Francisco, w końcu maja 2006 r., wypoŝyczenie najmniejszego samochodu, tzw. subcompactu, kosztuje więcej (218 dol. za tydzień) niŝ wynajęcie SUV (206 dol.). Przy tak drogiej benzynie moŝna się trochę ścisnąć. Amerykańscy producenci samochodów zostali daleko za Hondą i Toyotą, które oferują juŝ hybrydy napędzane elektrycznością i benzyną. W Kongresie szefowie GM, Forda i Chryslera powiedzieli, Ŝe aby etanol mógł powaŝnie zmniejszyć zaleŝność Ameryki od importu ropy, musi być dostępny w 20-30 proc. wszystkich stacji. Venture Capital węszy duŝe pieniądze Przy dzisiejszej cenie benzyny i niepewnych źródłach zaopatrzenia alternatywom zaczynają się przyglądać nie tylko ekolodzy, ale nawet giganty naftowe, które zbiły fortunę na zwyŝkach cen. Na serio zainteresowali się inwestorzy podwyŝszonego ryzyka. W tym samym czasie, gdy liderzy z Detroit targowali się z przywódcami Kongresu, w San Francisco John Doerr zebrał niewielką grupkę ludzi, którzy albo pracują nad nowymi rozwiązaniami w zakresie energetyki, albo są gotowi zainwestować w alternatywne źródła energii. Doerr to niekwestionowany król venture capital, generalny partner największej na świecie firmy od ryzykownych inwestycji Kleiner Perkins Caufield and Byers (KPCB), człowiek, który finansował Google, Amazon, Nets-cape, Intuit, AOL, SunMicrosystem, a duŝo wcześniej Lotus i Genentech. Wartość rynkowa firm zbudowanych przy jego udziale (finansował je i do dziś jest członkiem rad nadzorczych wielu z nich) przekracza pół biliona dolarów. Doerr zainwestował juŝ m.in. w Miasole, młodą firmę z sektora energii słonecznej (mia sole to po włosku moje słońce). Jest wśród energetycznych inwestorów inny miliarder Vinod Koshla, pierwszy szef Sun Microsystems, do niedawna partner w KPCB. Koshla stawia duŝe pieniądze na etanol, dlatego w jego grupie nie mogło zabraknąć Brazylijczyka i Szweda. Brazylijczyk prof. Jose Goldenberg, sekretarz stanu w ministerstwie środowiska stanu Sao Paulo (ludność ponad 40 mln), to weteran doświadczeń z etanolem. A etanol z trzciny cukrowej niemal całkowicie uniezaleŝnił Brazylię od importu ropy. W 1975 r. wojskowy rząd nakazał mieszanie benzyny z etanolem. Odpowiedzią na kolejny szok naftowy wywołany w 1979 r. rewolucją w Iranie było przyśpieszenie produkcji cukru i przechodzenia na etanol. Fiat pierwszy zaoferował tamtejszemu rynkowi samochód napędzany wyłącznie etanolem. Niespełna rok później jego śladem poszli wszyscy producenci obecni na brazylijskim rynku. 5
Z kolei Per Carstedt stworzył na północy Szwecji region biopaliw, za co dostał specjalną nagrodę króla. Dziesięć lat temu kupił od Forda 400 Taurusów na mieszankę paliwową (tzw. flexi-fuel) i zbudował 40 stacji dystrybucji etanolu. Udowodnił, Ŝe są chętni i Ŝe taki samochód daje sobie radę w zimnym klimacie. Później, w porozumieniu z władzami Sztokholmu i Göteborga, złoŝył wielkim producentom samochodów w Europie ofertę zakupu w ciągu dwóch lat 3 tys. samochodów wielkości Golfa na mieszankę etanolu z benzyną. Tak powstał Ford Focus flexi-fuel. W Szwecji sprzedano ich w trzy lata 15 tys. Do rywalizacji przystąpił Saab i tak powstał Saab 9-5 Bio-Power z silnikiem, który łączy zalety etanolu z zaletami turbo (duŝe przyśpieszenie). Przekonać się dała takŝe Scania, producent autobusów, i dziś cała komunikacja autobusowa Sztokholmu wykorzystuje etanol. Silnik Diesla przerobiono na czysty etanol i sypią się zamówienia z Chin, Sao Paulo, a takŝe ze Słupska. Dziś w Szwecji co dziesiąta stacja paliw oferuje wyłącznie E85, a ich liczba podwaja się co roku. Parlament uchwalił niedawno, Ŝe do 2009 r. 60 proc. wszystkich stacji ma oferować paliwa z surowców odnawialnych, co oznacza w praktyce przede wszystkim etanol. Szwecja opodatkowała nie tylko benzynę, ale teŝ emisję dwutlenku węgla, aby skłonić do przesiadki do aut hybrydowych. 13 proc. samochodów sprzedanych w pierwszym kwartale 2006 r. moŝe jeździć na biopaliwach. Ponad połowa wartości sprzedaŝy SEKAB, największego szwedzkiego dystrybutora, to import z Brazylii; 30 proc. to przetworzone na paliwo nadwyŝki taniego francuskiego i włoskiego wina, a tylko 10 proc. to produkcja z miejscowego surowca. Ale laboratorium SEKAB pracuje nad produkcją etanolu z traw, ściółki leśnej, odpadków tartacznych, a nawet komunalnych śmieci. Szwedzi są bowiem przekonani, Ŝe wprawdzie najłatwiej produkować etanol z trzciny cukrowej lub ze zbóŝ, ale poniewaŝ prędzej czy później pojawią się bariery podaŝowe, więc technologie oparte na surowcach, które nie konkurują z popytem na Ŝywność, rokują lepsze nadzieje. Ameryce pod tym względem daleko do Szwecji, ale tu teŝ wiele się zmienia. Wal-Mart zaczyna instalować napędzane wiatrem turbiny, aby generować prąd, i przymierza się do uŝycia baterii słonecznych, aby oświetlić parkingi przed tysiącami swych sklepów. Najczystsza bowiem energia to wiatr i słońce. Przez długi czas Ameryka nie chciała słyszeć o energetyce atomowej. Lecz czasy się zmieniają i nawet ruch Zielonych zerka na nią odrobinę łaskawszym okiem. Orędownicy budowy nowych reaktorów nuklearnych do grona swych sojuszników pozyskali Patricka Moore a, współtwórcę Greenpeace. Nadal jednak brakuje przekonywającej odpowiedzi na pytanie: co robić z odpadami z elektrowni atomowych. Doświadczenia po huraganie Katrina nie budzą zaufania co do umiejętności federalnych i lokalnych agencji nadzoru i szybkiego reagowania na katastrofy. Biopaliwa są zaś pod ręką, są bezpieczne. I nie wymagają kolosalnych inwestycji. Etanol moŝna wyprodukować z kaŝdego biologicznego surowca, który zawiera liczącą się zawartość cukru (burak albo trzcina), albo z materiałów, które moŝna przetworzyć na cukier, takie jak skrobia (zboŝa) czy celuloza (drzewo, trawy, ściółka leśna, większość miejskich śmieci). Do produkcji biodiesla świetnie się nadają rośliny oleiste, takie jak soja (Ameryka), rzepak i słonecznik (Europa). Na razie koszt produkcji biopaliw z trzciny cukrowej jest niŝszy niŝ ze zbóŝ i roślin oleistych, stąd przewaga Brazylii i szansa dla Afryki i Indii, ale postęp w konwersji celulozy na etanol moŝe ten rachunek zmienić. 6
Koszty produkcji biopaliw łatwo mierzyć; trudniej policzyć korzyści. Bo ile jest warte bezpieczeństwo energetyczne, zmniejszona emisja gazów cieplarnianych, poprawa wydajności silnika, dodatkowe szanse dla regionów rolniczych i przy właściwej polityce ochrona gleby i ekosystemu? Samolot F-16 spala 100 l paliwa na minutę. Pentagon wydał w zeszłym roku na paliwo prawie 5 mld dol. Coraz bardziej interesuje się więc konwersją węgla na paliwo ciekłe metodą Fischera-Tropscha. W czasie II wojny światowej uŝywały jej hitlerowskie Niemcy i Japonia. Potem, aby poradzić sobie z międzynarodowym embargo, takŝe Afryka Południowa. Dziś w wielu krajach próbuje się tę metodę udoskonalić. Szansa Busha Z chwilą, gdy alternatywne źródła energii staną się realnym zagroŝeniem dla ropy, w interesie jej producentów będzie zniszczyć konkurentów, nawet kosztem czasowego zwiększenia podaŝy i zmniejszenia marŝy zysku. Zarówno główni producenci jak i koncerny naftowe siedzą na kupie gotówki. Np. Exxon ma jej 27 mld dol. Inwestorzy wiedzą, Ŝe rynek jest kapryśny i nieprzewidywalny. Pamiętają, Ŝe cena ropy spadła z 40 dol. w 1981 r., gdy rozpoczęła się wojna między Irakiem i Iranem, do 10 dol. w 1986 r. Są więc ostroŝni, szukają gwarancji. Richard Lugar, przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Senatu USA, który nazwał energię albatrosem bezpieczeństwa narodowego Ameryki, uwaŝa, Ŝe rząd powinien ustanowić próg, poniŝej którego cena ropy nie spadnie. Proponuje 38 dol. za baryłkę, przekonany, Ŝe przy takiej cenie rozmaite alternatywy etanol, biodiesel, metoda Fischera-Tropscha, piaski kanadyjskie stają się konkurencyjne. Przez dziesięciolecia lobby naftowe w Ameryce rozpychało się łokciami. śyło w świetnej komitywie z lobby samochodowym jechali na jednym wygodnym wózku. Dziś są szanse na zmianę aliansów. Droga ropa i geopolityka otwierają nowe moŝliwości przed lobby rolniczym. Detroit nie ma kłopotów z etanolem. MoŜe na nim nawet wygrać. Ma szanse nadrobić dystans stracony w stosunku do Japonii. Ameryka wyda w tym roku na import ropy ponad 350 mld dol. Na paliwa przypada ponad 1/3 deficytu handlowego USA. W którymś momencie logika i siły rynku wezmą górę i Ameryka zmniejszy swą zaleŝność od importu ropy. Pytanie: Kiedy, na jakich warunkach i za jaką cenę? Prezydent Bush apeluje, aby w ciągu najbliŝszych sześciu lat USA zmniejszyły o 75 proc. import ropy z Bliskiego Wschodu. Brzmi to dobrze, lecz na liście pięciu najwaŝniejszych dostawców ropy do USA tylko jeden, Arabia Saudyjska, to kraj Zatoki Perskiej. Niemal 60 proc. importu przypada na Meksyk, Kanadę, Wenezuelę i Nigerię. Cały import z Zatoki Perskiej to mniej niŝ 20 proc. (Irak jest siódmy, za Angolą). Argument, Ŝe najwięksi dostawcy to kraje zaprzyjaźnione: Meksyk i Kanada (35 proc. całego importu) to nieporozumienie. Ropa to nie świeŝe truskawki, gdzie cena zaleŝy od bliskości geograficznej sprzedawcy. Cenę wyznacza rynek światowy. Jeśli amerykańskie dolary nie trafiają do Teheranu lub Moskwy, to Iran i Rosja i tak korzystają z apetytu amerykańskiego społeczeństwa na benzynę. Tak jak Richardowi Nixonowi ze względu na nieskazitelnie antykomunistyczną kartę łatwiej było niŝ jego demokratycznym poprzednikom zacząć dialog z Chinami, a Lyndonowi Johnsonowi (zwaŝywszy na jego korzenie w rasistowskim Południu) utorować drogę prawom 7
obywatelskim dla Murzynów, tak George W. Bush tkwiący po uszy w nafcie miałby lepszą niŝ inni szansę, gdyby starczyło mu wyobraźni, woli i odwagi rozpocząć krucjatę na rzecz alternatywnych źródeł energii. Potęga Wielkiej Brytanii przez blisko 150 lat wiązała się nieodłącznie z obfitością węgla. Tym, czym dla Anglii był węgiel, dla Ameryki stała się ropa. Obfitość taniej ropy i umiejętność jej wykorzystania umoŝliwiła USA dominację energetyczną. Z czasem ta dominacja uległa erozji. Dziś kończy się era taniej ropy i Ameryka potrzebuje transformacji. Od tego, czy i jak sobie z nią poradzi, czy zdoła ograniczyć zaleŝność od importu energii, zaleŝy nie tylko jej przyszłość, ale i przyszłość świata. Andrzej Lubowski jest ekonomistą i publicystą mieszkającym w Kalifornii, doradcą SEKAB. Wiosną 2007 r. nakładem wydawnictwa Bertelsmann ukaŝe się jego ksiąŝka Kontuzjowane Mocarstwo. 8