Technologie informacyjno-komunikacyjne w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego

Technologie informacyjno-komunikacyjne w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego

TECHNOLOGIE INFORMACYJNO- KOMUNIKACYJNE W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Dominika Czerniawska Dominik Batorski Warszawa 2012 PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO

Publikacja przygotowana i wydana w ramach projektu badawczego pt. Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie Projekt realizowany na podstawie umowy Nr UDA-POKL.08.01.02-14-35/10-00 o dofinansowanie Projektu Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, zawartej w dniu 2.02.2011 r. pomiędzy Województwem Mazowieckim, w imieniu którego działa Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, a firmą MGG Conferences Sp. z o.o. Koordynator projektu: Danuta Bluj, MGG Conferences Sp. z o.o. Kierownik merytoryczny zespołu badawczego: Dominik Batorski, Uniwersytet Warszawski ICM Tytuł publikacji: Technologie informacyjno-komunikacyjne w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego Autorzy: Dominik Batorski, Uniwersytet Warszawski ICM Dominika Czerniawska, Uniwersytet Warszawski ICM Redakcja naukowa: Dominik Batorski, Uniwersytet Warszawski ICM Redakcja językowa: Elżbieta Michalak Projekt graficzny, szablon wydawniczy: Marta Gierych Skład i przygotowanie do druku: detep Maria Jakubowska, www.detep.pl Copyright by Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych ISBN: 978-83-63557-36-2 Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska Wydawca: MGG Conferences Sp. z o.o., ul. Rakowiecka 43a m. 6, 02-521 Warszawa www.mgg-conferences.pl

SŁOWO WSTĘPNE Polska w ostatnich dwóch dekadach doświadczyła głębokich zmian społeczno-gospodarczych. O ich dynamice i kierunku zadecydowało kilka czynników. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku kluczową rolę odegrały transformacja ustrojowa i rozwój gospodarki rynkowej. W ostatnim czasie istotne znaczenie zyskał proces integracji europejskiej dołączenie Polski do wspólnego rynku oraz napływ funduszy europejskich. Niebagatelny wpływ na sytuację gospodarczą kraju ma także otwarcie europejskiego rynku pracy dla Polaków, które wywołało silną falę emigracji zarobkowej. Coraz istotniejszym czynnikiem zmian staje się postępujący rozwój i upowszechnienie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Odmiennie niż w przypadku akcesji do Unii Europejskiej zmian tych nie wywołuje żadne pojedyncze wydarzenie. Są one związane z wprowadzaniem w życie zaawansowanych rozwiązań technicznych i mają bardzo subtelny charakter. Warto podać kilka przykładów zmian, jakie pociągają za sobą te rozwiązania. I tak nowe technologie przeprofilowują zapotrzebowania na kompetencje na rynku pracy. Cenione jeszcze do niedawna umiejętności tracą na wartości, a w ich miejsce pojawiają się inne, znacznie bardziej pożądane i cenne. Łatwiejszy przepływ informacji, a także obniżenie kosztów komunikacji i transportu na większe odległości przyczyniają się do zwiększenia zasięgu konkurencyjności firmy lokalne coraz częściej rywalizują z firmami z innych krajów, i to zarówno na rynkach regionalnych, jak i wychodząc na rynek globalny. Nowe technologie przyczyniają się do zmian w zakresie organizacji pracy. Wymuszają także tworzenie nowych modeli biznesowych. Zwiększająca się liczba produktów w postaci cyfrowej (m.in. treści, oprogramowanie), w połączeniu z łatwością ich kopiowania, sprawia, że coraz trudniej jest sprzedawać te dobra w formie konfekcjonowanej na nośnikach fizycznych. Tę formę obrotu wypierają modele oparte na sprzedaży usług (np. SaaS oprogramowanie jako usługa). Jako usługa oferowane zaczyna być nie tylko oprogramowanie, widoczne jest to również w przypadku sprzętu (np. leasing). Technologie informacyjno-komunikacyjne doprowadziły do epokowych przemian w komunikowaniu się, dając możliwość upowszechniania informacji bez pośrednictwa tradycyjnych mediów, a także wymiany informacji i komunikacji dwukierunkowej. Dzięki Internetowi firmy mogą tworzyć własne kanały komunikacji, skierowane bezpośrednio do obecnych i przyszłych klientów. Ten potencjał porozumiewania się każdego z każdym prowadzi też do innego zjawiska, a mianowicie malejącej roli pośredników. Doskonale ilustruje to rynek książki, gdzie sprzedaż elektroniczna szybko zyskuje kosztem tradycyjnych księgarni. Rośnie też liczba tytułów publikowanych w modelu self-publishing, bez udziału klasycznych wydawców. Podobnie tracą znaczenie pośrednicy instytucjonalni na przykład pośrednictwo pracy w coraz większym stopniu opiera się na wykorzystaniu Internetu, ograniczając tym samym rolę urzędów pracy. Zasygnalizowane przykłady zmian to tylko niewielki fragment złożonego i zmieniającego się dynamicznie kontekstu funkcjonowania firm, instytucji i organizacji oraz sposobu, w jaki mogą one 3

działać. Zmieniający się świat wymaga od działających w nim podmiotów wysokich zdolności adaptacyjnych. Jednym z najważniejszych narzędzi umożliwiających skuteczną adaptację jest niewątpliwie zrozumienie istoty zachodzących procesów. Do tej pory brakowało usystematyzowanej wiedzy o roli technologii informacyjno-komunikacyjnych w przemianach społeczno-gospodarczych w Polsce. Lukę tę wypełnia seria opracowań powstałych w wyniku projektu Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie, zrealizowanego w ramach poddziałania 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu było usystematyzowanie wiedzy i wielu rozproszonych badań na temat wpływu rozwoju i upowszechnienia technologii informacyjno-komunikacyjnych na zmiany społeczno-gospodarcze. Tak powstała seria kilkunastu raportów tematycznych. Raporty zawierają zarówno analizy o charakterze diagnostycznym, jak i elementy prognostyczne, wskazujące już teraz na widoczne zjawiska i procesy, które w niedalekiej przyszłości mogą wydatnie zyskać na popularności i znaczeniu. Opracowania zawierają też rekomendacje dla różnego rodzaju podmiotów firm, urzędów i organizacji. Projekt realizowany jest w województwie mazowieckim i koncentruje się na tym regionie. Niemniej jednak autorzy często analizują dane dotyczące całej Polski, a także innych krajów. Jest to uzasadnione, ponieważ analizowane trendy mają bardziej ogólny, ponadregionalny charakter. Celem niniejszego raportu jest opis dostępności i wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w województwie mazowieckim na tle całego kraju. Diagnoza ta i wnioski z niej płynące są podstawą do bardziej szczegółowych analiz tematycznych, przedstawionych w innych raportach. Rozpowszechnienie technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych oraz ich wykorzystanie wśród indywidualnych użytkowników ma znaczenie dla popytu na nowe technologie, wpływa także na rynek pracy i kompetencje pracowników. Dodatkowo jest istotnym wskaźnikiem popytu na różnego rodzaju usługi i treści cyfrowe, a zatem pośrednio decyduje też o zapotrzebowaniu i opłacalności przedsięwzięć w obszarze produktów cyfrowych. Raport analizuje mocne i słabe strony województwa w tej kwestii oraz jego wewnętrzne zróżnicowanie. Dominik Batorski kierownik merytoryczny projektu 4

SPIS TREŚCI Słowo wstępne 3 Wprowadzenie 6 1. Komputer i Internet w gospodarstwach domowych 6 1.1. Przyczyny braku technologii ICT w gospodarstwach domowych 8 2. Rodzaj i przepustowość dostępu do Internetu 9 3. Inne technologie w gospodarstwach domowych 12 4. Upowszechnienie technologii mobilnych 14 5. Zróżnicowanie dostępności Internetu w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego 16 6. Mieszkańcy województwa mazowieckiego a nowe technologie 24 6.1. Dostęp a korzystanie z komputera i Internetu 26 7. Umiejętności i sposoby korzystania z komputerów i Internetu 28 Podsumowanie 32 O Autorach 34 O projekcie 35

WPROWADZENIE Rozpowszechnienie technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych oraz ich wykorzystanie wśród indywidualnych użytkowników ma duże znaczenie gospodarcze. Nie tylko odpowiada za znaczą część popytu na nowe technologie, ale ma też wpływ na rynek pracy oraz kompetencje pracowników. Dostępność i wykorzystanie technologii informacyjno- -komunikacyjnych jest nie tylko istotnym wskaźnikiem popytu na sprzęt, ale również na różnego rodzaju usługi i treści cyfrowe. Pośrednio decyduje więc o zapotrzebowaniu i opłacalności przedsięwzięć w obszarze produktów cyfrowych. Celem niniejszego raportu jest scharakteryzowanie dostępności oraz korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych w województwie mazowieckim. Diagnoza ta i wnioski z niej płynące stanowią podstawę bardziej szczegółowych analiz tematycznych dotyczących Mazowsza, przedstawionych w innych raportach. W tym opracowaniu przedstawiamy dostępność technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych. Koncentrujemy się na komputerach, Internecie i telefonach komórkowych, ale omówimy także inne technologie. Interesuje nas też jakość dostępu do Internetu, rodzaje i przepustowość łączy, a także zagadnienia mobilności i technologii mobilnych. Analizie poddamy uwarunkowania zróżnicowania dostępności technologii zarówno w wymiarze regionalnym, jak i w zależności od charakterystyk gospodarstw domowych. W ostatnich partiach raportu zwracamy uwagę na sprawę postaw wobec Internetu: niekorzystania z niego mimo posiadanego w domu dostępu, oraz na sposoby jego wykorzystywania: kompetencje posiadane przez użytkowników i to, jak wykorzystują te technologie. ➊ KOMPUTER I INTERNET W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH Komputery i dostęp do Internetu są coraz powszechniejsze w gospodarstwach domowych. W województwie mazowieckim w 2011 roku komputer miało 68,5% gospodarstw domowych. Jest to więcej niż w całym kraju, gdzie odsetek ten wynosił 65,8%. W porównaniu do innych województw na Mazowszu dostępność komputera w domu jest bardzo wysoka. Znajduje się ono w czołówce, tuż za województwem małopolskim (70% gospodarstw z komputerem), obok województwa wielkopolskiego (69,5%) i pomorskiego (69,2%). Należy podkreślić, że w województwie mazowieckim stosunkowo dobra sytuacja widoczna była już w 2003 roku, wówczas jedynie województwo pomorskie miało wyższy odsetek gospodarstw z komputerem. Wzrost w następnych latach był systematyczny, choć niższy niż w innych województwach, co zmniejszyło różnice między mazowieckim a innymi województwami. Mazowieckie odróżnia się głównie od województw tzw. ściany wschodniej, z którymi bezpośrednio graniczy.

Wykres 1. Procent gospodarstw domowych posiadających komputer 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 31,9 42,3 49,5 60,7 66,2 18,6 20,2 29,6 29,8 43 40,5 60 52,9 64,1 59,2 23,1 37,6 55,9 60,6 65 27,8 42,1 49,9 54,8 61,8 30,8 44 52,7 64,6 70 35,8 41,2 49,6 61,1 68,5 29,7 23,2 39,8 38,8 52,2 48,2 60,5 58,9 65,6 67,7 25,0 35,3 47,4 57,1 64 37,4 44,5 60,1 70,1 69,2 30,6 45 47,8 58,5 64,3 23,4 22,5 31 33,3 41 44,1 52,8 53,2 59,5 63,4 31,6 46,2 54,1 66,1 69,5 21,7 27,4 43,7 57,7 64,5 2003 2005 2007 2009 2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Jeśli chodzi o dostęp do Internetu, to województwo mazowieckie zajmuje jedno z czołowych miejsc w skali wszystkich województw. Większy odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu odnotowano tylko w dwóch województwach małopolskim i wielkopolskim, a taki sam w województwie pomorskim. Jednocześnie różnice między poszczególnymi województwami bywają znaczące i wynoszą do kilkunastu punktów procentowych. W 2003 roku, kiedy pierwszy raz w Diagnozie społecznej zadano pytanie o dostępność Internetu w domu, w mazowieckim odsetek ten wynosił 20,4%, co stawiało je na pierwszym miejscu wśród województw. Z pewnością miała na to wpływ duża dostępność Internetu w Warszawie. Później nastąpiła stagnacja wzrostu (był najniższy w skali województw). Następnie systematyczny wzrost odsetka gospodarstw w dostępem do Internetu zapewnił mazowieckiemu miejsce w czołówce województw pod względem dostępności Internetu w domu. Największy wzrost odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu zanotowano w mazowieckim w latach 2007 2009; wyniósł on wtedy prawie 16 p. proc. Był to okres szybszego upowszechnienia dostępu do sieci na terenie całego kraju. W ostatnich dwóch latach odsetek gospodarstw domowych z Internetem zwiększył się o 10 p. proc. 7

Wykres 2. Procent gospodarstw domowych z dostępem do Internetu 0 10 20 30 40 50 60 70 Dolnośląskie 15,4 28,7 37,6 53,2 62,3 Kujawsko-pomorskie 9,0 14,4 26,9 51,2 61,1 Lubelskie 8,9 16,1 26,1 43,2 54,2 Lubuskie 13,5 38,9 38,9 52,2 60,9 Łódzkie 14,6 33,2 33,2 45,4 55,6 Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie 13,6 24,9 20,4 23,7 16,2 22,4 10,1 15,8 43,5 37 35,2 19,6 29,4 45,5 25,4 34,1 49,2 57,3 52,9 49,5 65,7 62,9 61,2 59,1 61,3 2003 2005 2007 2009 2011 Pomorskie 19,5 26,8 47 61,2 63,3 Śląskie 15,2 28,3 38,7 51,7 61,6 Świętokrzyskie 8,7 13,516,3 39,9 52,3 Warmińsko-mazurskie 9,9 19,6 30,8 41,6 58,1 Wielkopolskie 19,9 26,9 38,9 57,9 65 Zachodniopomorskie 10,0 14,8 34,3 51 60,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Warto zaznaczyć, że komputery i dostęp do Internetu częściej mają gospodarstwa domowe liczące więcej osób, stąd też dostęp do tych technologii w domu ma większy odsetek osób. Komputer w domu w 2011 roku miało 76,7% mieszkańców województwa, a dostęp do Internetu 70,8%. Odsetki te są nieco wyższe niż wartości dla całego kraju, gdzie 75,5% ma w domu komputer, a 70,5% dostęp do sieci. 1.1. Przyczyny braku technologii ICT w gospodarstwach domowych Ważnym elementem diagnozy korzystania z komputera i Internetu jest poznanie powodów, dla których ludzie rezygnują z korzystania z tych mediów. Ograniczenia finansowe zmusiły do rezygnacji z posiadania komputera stacjonarnego 6,3% mieszkańców województwa mazowieckiego, z komputera przenośnego 15,6%. Jeśli wyłączymy mieszkańców Warszawy, czynniki finansowe zaczynają odgrywać nieco większą rolę i procenty tych, którzy nie mogą pozwolić sobie na zakup komputera, wynoszą odpowiednio: 8,3% i 20,1%. Najczęściej wymienianym powodem braku dostępu do Internetu w domu jest brak takiej potrzeby. Ten powód podawany jest przez respondentów częściej w województwie mazowieckim (57% nieposiadających dostępu) niż w całym kraju (44% nieposiadających dostępu). W drugiej grupie powodów nieposiadania Internetu w domu stwierdzono: brak odpowiedniego sprzętu 32%, brak umiejętności 31% oraz zbyt duże koszty dostępu 26%. Jak widać z tego zestawienia, istotniejsze są powody miękkie (brak potrzeby, brak kompetencji). Ograniczenia finansowe deklaruje co czwarty respon- 8

dent nieposiadający dostępu do Internetu. Powody związane z ograniczeniami technologicznymi (brak sprzętu, brak możliwości podłączenie stałego łącza) można zakwalifikować jako mniej istotne. Obawy związane z prywatnością, bezpieczeństwem i szkodliwością odeszły wyraźnie na dalszy plan. Być może jest to związane z większą wiedzą dotyczącą Internetu także wśród nieinternautów. Warto zaznaczyć, że w województwie mazowieckim powody miękkie mają większe znaczenie niż w przypadku całego kraju. Po wyłączeniu z analizy Warszawy przyczyny braku dostępu do Internetu zmieniają się tylko nieznacznie. Najistotniejszy pozostaje brak potrzeby (59% nieposiadających dostępu), brak umiejętności (30% nieposiadających dostępu), brak odpowiedniego sprzętu (28%) i koszty (28%). Wykres 3. Powody braku dostępu do Internetu w domu Procent gospodarstw nieposiadających dostępu do Internetu 0 10 20 30 40 50 60 Powody braku dostępu brak odpowiedniego sprzętu brak możliwości korzystanie z łącza stałego możliwości korzystania gdzie indziej Internet nie jest nam potrzebny Internet nie ma nic ciekawego do zaoferowania względy prywatności lub bezpieczeństwa Internet może być szkodliwy koszty dostępu są zbyt duże brak umiejętności inny powód 3 2 4 1 1 1 1 1 3 4 4 7 22 26 26 31 32 31 44 Kraj Mazowieckie 57 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2011. ➋ RODZAJ I PRZEPUSTOWOŚĆ DOSTĘPU DO INTERNETU Obecnie coraz większe znaczenie ma nie tylko sam dostęp do Internetu, lecz także rodzaj i przepustowość łącza. Porównując pod tym względem województwo mazowieckie z całym krajem, trzeba stwierdzić, że nie różni się ono znacząco. Różnica widoczna jest właściwie tylko w łączeniu się przez sieć komórkową (ew. przez telefon komórkowy) i wynosi ok. 4 p. proc. Większy odsetek osób korzystających z sieci komórkowych wskazuje na lepsze rozwinięcie tego typu infrastruktury, ale być może też na większe zainteresowanie mobilnym dostępem w Warszawie i województwie mazowieckim. Co istotne, ponad 50% gospodarstw domowych ma dostęp do sieci poprzez stałe łącze. Wielkość ta jest identyczna w województwie i w całym kraju. Jeśli jednak wyłączy się z analiz Warszawę, dostęp do Internetu poprzez stałe łącze będzie miało niespełna 40% gospodarstw domowych (przy 53% gospodarstw posiadających dostęp do Internetu). Największy wzrost gospodarstw domowych posiadających stałe łącze w województwie mazowieckim 9

bez Warszawy odnotowano między 2007 a 2009 rokiem (ponad 10 p. proc.). Później, mimo stosunkowo gorszej sytuacji w porównaniu do całego kraju, wzrost był umiarkowany. Wykres 4. Rodzaj dostępu do Internetu w województwie mazowieckim i w całym kraju w 2011 r. Mazowieckie 0,3 50,7 14,7 2,2 dial-up stałe łącze Kraj 0,3 50,4 10,5 2,9 sieć komórkowa (ew. modem w komórce 0 20 40 60 80 inne Procent gospodarstw domowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2011. W samej Warszawie dostęp do połączenia z Internetem przez stałe łącze jest powszechny. Ma go 67,3% gospodarstw domowych. Największy wzrost odnotowano pomiędzy 2005 a 2007 rokiem. Może to oznaczać, że w stolicy powoli następuje nasycenie dostępności Internetu. Widocznym trendem jest również mobilne łączenie się z siecią. Wzrost odsetka gospodarstw korzystających z takiego łącza jest wyraźny. W Warszawie w 2011 roku dostęp przez sieć komórkową miało niemal co piąte gospodarstwo domowe (19,6%). W województwie mazowieckim było to 11,6% gospodarstw, w całym kraju 10,5%. Duży rozwój tego typu łączy nastąpił szczególnie między 2009 a 2011 rokiem. Wykres 5. Dynamika upowszechnienia stałych łączy i mobilnego dostępu do Internetu w Polsce, w Warszawie i w województwie mazowieckim z wyłączeniem Warszawy 80 Procent gospodarstw domowych 70 60 50 40 30 20 10 0 67,3 60,9 49,4 50,4 43,8 39,8 34,3 31,8 23,8 23 19 19,6 15 12,5 11,6 5,7 0,6 1,7 10,5 1,6 5,3 0,3 2005 2007 2009 2011 Kraj: łącze stałe Kraj: Internet mobilny Mazowieckie bez Warszawy: łącze stałe Mazowieckie bez Warszawy: Internet mobilny Warszawa: łącze stałe Warszawa: Internet mobilny Lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2005-2011. 10

W całym województwie mazowieckim stałe łącze z Internetem ma ponad 50% gospodarstw domowych. W 2011 roku najczęściej spotykane były łącza o prędkości 1 Mb/s (19%) i 2 Mb/s (23%). Łącza o prędkości 6-10 Mb/s ma 24%, powyżej 10 Mb/s 12%. Pod względem szybkości łączy województwo mazowieckie nie różni się znacząco od całego kraju. Istotna różnica dotyczy dostępności łączy o największej przepustowości powyżej 10 Mb/s, których w województwie mazowieckim jest aż dwukrotnie więcej niż w całej Polsce (6% łączy w całym kraju, 12% w województwie mazowieckim). Dostępność infrastruktury jest jednak zróżnicowana. W województwie mazowieckim bez Warszawy dostęp do najszybszych łączy jest gorszy niż w całym kraju. Powszechniejsze są łącza do 512 kb/s (17% gospodarstw), rzadsze te najszybsze, powyżej 6Mb/s. W Warszawie 50% stałych łączy ma szybkość przynajmniej 6Mb/s, łącza do 512 kb/s stanowią jedynie 7%. Różnica w infrastrukturze pomiędzy całym krajem i województwem mazowieckim a samą Warszawą jest bardzo duża. Od 2007 roku rozwój szybkości łączy był ogromny. Można to powiedzieć zarówno w odniesieniu do Warszawy, która pozytywnie wyróżnia się na tle całego kraju, jak i do całego województwa mazowieckiego. Pomiędzy 2007 a 2011 rokiem spadek odsetka łączy o prędkości do 512 kb/s wyniósł 60 p. proc. w województwie mazowieckim bez Warszawy i 53 p. proc w samej Warszawie. W ciągu 4 lat wolne łącza zostały zmarginalizowane. Ich miejsce zajęły łącza o szybkości 1-2 Mb/s na terenie województwa i powyżej 6 Mb/s w Warszawie. Pod tym względem dokonał się spektakularny rozwój. Należy oczekiwać dalszego dynamicznego wzrostu przepustowości łączy sieciowych. Wykres 6. Zmiany przepustowości stałych łączy w Warszawie i w województwie mazowieckim bez Warszawy 2011 7 8 22 50 14 Warszawa 2009 2007 27 60 18 23 18 18 5 2 14 15 do 512 kb/s Kraj Woj. mazowieckie bez Warszawy 2011 2009 2007 2011 2009 12 17 35 46 21 30 77 26 30 24 36 28 14 21 8 8* 7 8 5 7 15 14 14 1 Mb/s 2 Mb/s pow. 6 Mb/s inna/trudno powiedzieć 2007 66 11 31 19 0% 20% 40% 60% 80% 100% Odsetek gospodarstw domowych posiadających stałe łącze * pow. 1 Mb/s Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2007-2011. 11

➌ INNE TECHNOLOGIE W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH Dostęp do innych technologii w województwie mazowieckim jest zbliżony do poziomu obserwowanego w całym kraju. Nieznacznie więcej gospodarstw w mazowieckim ma w domu telefon stacjonarny (3 p. proc.). Nieznacznie mniej ma dostęp do płatnej telewizji (3 p. proc.). W przypadku telewizorów LCD lub plazmowych, odtwarzaczy DVD, kina domowego różnice wynoszą 1-2 p. proc. Wykres 7. Dostęp do nowych technologii w gospodarstwach domowych Procent gospodarstw domowych 0 10 20 30 40 50 60 70 80 telefon stacjonarny 54 57 telewizor LCD/ plazma 50 49 płatna telewizja 70 67 odtwarzacz DVD 61 63 kino domowe czytnik książek 2 2 18 17 Kraj Mazowieckie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2011. Jeśli przyjrzeć się bliżej rozwojowi dostępności do nowych technologii w gospodarstwach województwa mazowieckiego, to po raz kolejny ujawniają się różnice między Warszawą a pozostałą częścią województwa (z wyłączeniem kina domowego). Technologiami najczęściej dostępnymi w gospodarstwach domowych poza Warszawą są odtwarzacze DVD i telewizja kablowa lub satelitarna 59%. W Warszawie jest to telewizja satelitarna lub kablowa 79%, odtwarzacze DVD 69%. Z biegiem czasu dysproporcje zmniejszyły się tylko w przypadku niektórych technologii (dostępność odtwarzaczy DVD). W Warszawie wcześniej wzrosła dostępność telewizji kablowej lub satelitarnej oraz odtwarzaczy DVD. W przypadku telewizorów LCD/plazmowych większe różnice pomiędzy Warszawą a pozostałą częścią województwa nastąpiły później. W zestawieniu zmian dostępności tych czterech technologii można zaobserwować wyraźną poprawę. Warszawa wypada lepiej w porównaniu z resztą województwa i całym krajem. Zaznaczyć jednak należy, że województwo mazowieckie po wyłączeniu Warszawy ma niższe wskaźniki dostępności tych technologii w stosunku do całego kraju. Większe różnice dotyczą telewizji kablowej i satelitarnej oraz telewizorów plazmowych i LCD. 12

Wykres 8. Dynamika dostępu do technologii w gospodarstwach domowych w Warszawie i w województwie mazowieckim bez Warszawy Mazowieckie bez Warszawy 59 43,3 43,8 40,7 Mazowieckie bez Warszawy 59 53,5 43,5 20,4 Warszawa Kraj 79 71,7 63,5 55,2 70 59,5 57,2 53 2011 2009 2007 2005 Warszawa Kraj 69 63,4 54,5 37,2 61 59,4 49,1 26 2011 2009 2007 2005 0 50 100 0 50 100 Odsetek gospodarstw posiadających telewizję kablową bądź satelitarną Odsetek gospodarstw posiadających odtwarzacz DVD Mazowieckie bez Warszawy 43,8 30,7 18 Mazowieckie bez Warszawy 17 13,4 11,2 Warszawa Kraj 57,4 38,1 15,4 50 33,7 20,3 2011 2009 2007 Warszawa Kraj 18 12,9 11,3 18 16,6 12,8 2011 2009 2007 0 50 100 Odsetek gospodarstw posiadających telewizor LCD/plazmowy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2007-2011. 0 50 100 Odsetek gospodarstw posiadających kino domowe 13

➍ UPOWSZECHNIENIE TECHNOLOGII MOBILNYCH Wcześniejsze analizy pokazały między innymi zwiększającą się dostępność Internetu mobilnego. Zmiany te widoczne są szczególnie w województwie mazowieckim w Warszawie prawie 20% gospodarstw dysponuje takim łączem, a w pozostałej części województwa ponad 11%. Odsetek osób posiadających stały dostęp do Internetu przez sieć komórkową na przykład Orange Free, Blueconnect, iplus, Play Online, Aster Mobile wyraźnie wzrósł. Co istotne, wzrost ten jest widoczny w całym województwie mazowieckim, które pozytywnie wyróżnia się na tle kraju, gdzie pomiędzy 2009 a 2011 rokiem wzrost był mniejszy. Wykres 9. Mobilny dostęp do Internetu w latach 2009-2011 w Warszawie i w województwie mazowieckim bez Warszawy 20 Odsetek osób posiadających stały dostęp do Internetu przez sieć komórkową 18 16 14 12 10 8 6 4 2 5,3 9,9 12,3 16,5 6,6 13,6 2009 2011 0 Kraj Warszawa Mazowieckie bez Warszawy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2009-2011. Technologie mobilne to nie tylko mobilny dostęp do Internetu. Warto w tym miejscu przyjrzeć się trendom związanym z takim sprzętem jak przenośne komputery czy telefony komórkowe. Porównując obecność komputerów przenośnych i stacjonarnych w gospodarstwach domowych, trzeba stwierdzić, że diametralnie wzrosła dostępność tych pierwszych. Jeszcze w 2005 roku w województwie mazowieckim, gdzie były one najbardziej rozpowszechnione, miało je mniej niż 5% gospodarstw. Po 2007 roku nastąpił radykalny skok. W 2011 roku w mazowieckim laptop miało 41,7% gospodarstw, a w połowie województw odsetek ten wynosił przynajmniej 40%. Obok gwałtownego skoku w dostępności komputerów przenośnych nastąpiło osłabienie wzrostu czy w niektórych wypadkach zmniejszenie odsetka gospodarstw posiadających komputer stacjonarny. 14

W przypadku województwa mazowieckiego odsetek gospodarstw posiadających taki komputer wynosi 49,6%, co sprawia, że jest to nadal powszechniejsza technologia niż komputer przenośny, lecz już mniej popularna niż w 2009 roku (spadek o 1,6 p. proc.). Spadek odsetka gospodarstw domowych posiadających komputery stacjonarne pomiędzy 2009 a 2011 rokiem był widoczny w województwie kujawsko-pomorskim, lubuskim, małopolskim, opolskim, pomorskim (o 6,5 p. proc), śląskim i wielkopolskim. Komputery stacjonarne wciąż znajdują się w większości gospodarstw domowych, ale biorąc pod uwagę dynamiczny wzrost dostępności komputerów przenośnych i stagnację bądź spadek dostępności komputerów stacjonarnych, proporcje te będą się szybko zmienić. Wykres 10. Dynamika dostępności komputerów stacjonarnych i przenośnych w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego 100 90 komputer stacjonarny Procent gospodarstw domowych w woj. mazowieckim 80 70 60 50 40 30 20 39,6 45,6 13,7 komputer przenośny 51,2 49,6 41,7 29,9 10 4,9 0 2005 2007 2009 2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2005-2011. Kolejnym obszarem upowszechnienia technologii mobilnych są telefony. Tutaj zmiany zaczęły się najwcześniej i są najwyraźniejsze. Odsetek osób mających telefon stacjonarny w domu w województwie mazowieckim spadł pomiędzy 2003 a 2011 rokiem o 22,6 p. proc. i wynosi obecnie 59,5%. Spadek ten był systematyczny, jednak najbardziej widoczny pomiędzy 2007 a 2011 rokiem. Porównując województwo mazowieckie do innych województw, obserwujemy, że skala rezygnacji z telefonów stacjonarnych nie jest tu większa. Jedynie kilka województw (małopolskie, opolskie, podkarpackie i podlaskie) ma większy odsetek gospodarstw posiadających telefon stacjonarny. Natomiast w województwach warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim odsetek ten wynosi niewiele ponad 44%. W omawianym okresie (lata 2003-2011) w województwie mazowieckim wzrost odsetka posiadaczy telefonów komórkowych wyniósł 50,1 p. proc. Obecnie 87,5% mieszkańców mazowieckiego ma taki telefon. Największy wzrost użytkowników nastąpił pomiędzy 2005 a 2007 rokiem (21,4 p. proc.). Pod względem posiadania telefonów komórkowych województwo mazowieckie znajduje się w czołówce. Nieznacznie większy odsetek użytkowników odnotowano 15

w województwie zachodniopomorskim (88,8%). W całym kraju rzadko spada on poniżej 80% (wyjątkiem jest województwo podlaskie 75,9%). Jak widać, zasięg telefonów komórkowych jest ogromy, a w przypadku telefonów stacjonarnych systematycznie spada. Wykres 11. Dynamika dostępności telefonów stacjonarnych i komórkowych w województwie mazowieckim 100 90 80 70 60 50 40 82,1 37,4 79,4 50 76,1 71,4 81,2 68,6 87,5 59,5 30 20 10 0 procent gospodarstw z telefonem stacjonarnym procent osób z telefonem komórkowym 2003 2005 2007 2009 2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. ➎ ZRÓŻNICOWANIE DOSTĘPNOŚCI INTERNETU W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Posiadanie komputera i dostępu do Internetu w domu pozostaje w związku z dochodami w rodzinie. Jak pokazuje wykres 12, posiadanie komputera jest silnie zróżnicowane w grupach wyróżnionych ze względu na kwartyle dochodu na jednostkę konsumpcyjną w gospodarstwie domowym (kwartyle zostały wyliczone dla całego kraju). W województwie mazowieckim w gospodarstwach o niższych dochodach 42% posiada komputer, a wśród gospodarstw z najwyższym dochodem jest to 91%. Należy zwrócić uwagę, że sytuacja gospodarstw o najniższych dochodach w województwie mazowieckim jest pod względem posiadania komputera gorsza niż w całym kraju. Różnica ta w 2011 roku wyniosła 5 p. proc. Wśród gospodarstw z 2. kwartyla dochodów różnice pomiędzy mazowieckim a krajem są niewidoczne, w 3. kwartylu dochodów wynoszą 3 p. proc. Ogólnie rzecz biorąc, zróżnicowanie dostępności komputerów ze względu na dochody jest w województwie mazowieckim większe niż w całej Polsce. Przyglądając się dynamice wzrostu odsetka gospodarstw domowych, trzeba zauważyć różną dynamikę wzrostu. Różnice pomiędzy najzamożniejszymi a najmniej zamożnymi gospodarstwami w województwie mazowieckim pomiędzy 2003 a 2011 rokiem nieznacznie się powiększyły. Różnice pomiędzy 2. a 3. kwartylem wyraźnie się zmniejszyły. 16

Wykres 12. Posiadanie komputera w gospodarstwie domowym ze względu na dochody na osobę w województwie mazowieckim i w całym kraju Odsetek gospodarstw posiadających komputer 100 91 90 86 80 87 82 70 66 63 60 60 60 65 67 62 62* 50 47 54 56 47 47 40 44 42 46 39 35 41 41 30 37 32 32 46 26 49 28 26 20 24 38 23 27 10 14 19 21 0 kraj: 1. kw. doch. kraj: 2. kw. doch. kraj: 3. kw. doch. kraj: 4. kw. doch. woj. maz. 1. kw. doch. woj. maz. 2. kw. doch. woj. maz. 3. kw. doch. woj. maz. 4. kw. doch. 2011 2009 2007 2005 2003 * W latach 2005-2007 odsetek gospodarstw posiadających komputer w tym kwartylu praktycznie się nie zmienił. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Jeśli wziąć pod uwagę dostępność Internetu, to podobnie jak w przypadku komputera jest ona związana z zamożnością. W województwie mazowieckim wśród gospodarstw domowych z najniższymi dochodami na jednostkę konsumpcyjną Internet posiada 35% gospodarstw, wśród najzamożniejszych jest to 87%. W 2. i 3. kwartylu dostęp do Internetu ma odpowiednio: 54% i 59%. W porównaniu do całego kraju najistotniejszą różnicą jest dostęp do Internetu w najuboższych gospodarstwach, który w województwie mazowieckim jest gorszy niż w całym kraju (różnica 6 p. proc.). Z kolei najzamożniejsi mieszkańcy województwa mazowieckiego mają Internet w domach częściej, niż można to zaobserwować w skali kraju. W województwie mazowieckim wzrost dostępności Internetu w gospodarstwach z 1. kwartyla dochodów widoczny jest po 2005 roku i przez następne cztery lata jest dynamiczny. Gospodarstw z 2. kwartyla posiadających dostęp do Internetu zaczyna intensywnie przybywać po 2007 roku. Podobnie wygląda to wśród najzamożniejszych z 3. i 4. kwartyla dochodów. Widoczna jest utrzymująca się różnica w dostępie do Internetu pomiędzy gospodarstwami z najwyższego i najniższego kwartyla dochodów. Na skutek dynamicznego wzrostu pomiędzy 2009 a 2011 rokiem bardzo zmniejszyła się natomiast różnica pomiędzy 2. a 3. kwartylem. Mimo wyraźnego upowszechniania się Internetu w gospodarstwach domowych o najniższych dochodach ich relatywnie gorsza sytuacja jest nadal widoczna. 17

Wykres 13. Posiadanie dostępu do Internetu w gospodarstwie domowym ze względu na dochody na osobę w województwie mazowieckim i w całym kraju 100 Odsetek gospodarstw posiadających dostęp do Internetu 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 41 38 20 9 5 kraj: 1. kw. doch. 55 39 28 16 kraj: 2. kw. doch. 62 47 38 25 10 13 kraj: 3. kw. doch. 83 67 56 41 30 kraj: 4. kw. doch. 35 27 15* 6 woj. maz. 1. kw. doch. 54 32 14* 11 woj. maz. 2. kw. doch. 59 49 34 25 16 woj. maz. 3. kw. doch. 87 74 51 41 32 woj. maz. 4. kw. doch. 2011 2009 2007 2005 2003 * W latach 2003-2005 w 1. i 2. kwartylu dochodów nastąpił niewielki spadek odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu, odpowiednio o 2 i 3 p. proc. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Zróżnicowanie pod względem obecności komputerów i dostępu do Internetu w gospodarstwach domowych pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi jest wciąż obecne. W 2011 roku w miastach województwa mazowieckiego (z wyłączeniem Warszawy) komputer miało 63,5% gospodarstw domowych. Jest to 5,8 p. proc. mniej niż w skali kraju. Różnica pomiędzy obszarami miejskimi a wiejskimi w mazowieckim wyniosła w 2011 roku 7,1 p. proc. Obszary wiejskie w mazowieckim wypadają nieznacznie lepiej w porównaniu do obszarów wiejskich w całym kraju. Wzrost odsetka gospodarstw domowych posiadających komputer pomiędzy rokiem 2003 a 2011 był wyraźny. Jeśli chodzi o obszary wiejskie, to największy wzrost zaobserwowano pomiędzy 2007 a 2009 rokiem (16,8 p. proc.). W tym samym okresie nieco większy wzrost widoczny jest również na obszarach miejskich województwa mazowieckiego (11,6 p. proc.). Analizując dostęp do Internetu na obszarach wiejskich i miejskich (z wyłączaniem Warszawy) województwa mazowieckiego, można stwierdzić, że podobnie jak w przypadku komputerów dostęp do Internetu zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich jest słabszy niż w całym kraju. Różnice w 2011 roku wyniosły: na obszarach miejskich 8 p. proc., na obszarach wiejskich 5 p. proc. 18

Wykres 14. Posiadanie komputera w gospodarstwie domowym ze względu na typ miejscowości w województwie mazowieckim i w całym kraju Odsetek gospodarstw posiadających komputer 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 50,5 33,8 34,5 18,8 17,6 72,9 65,4 63,9 53,8 54,1 60,2 52,7 44,6 48,4 44,4 48,9 39,1 30,1 32,1 25 81,4 69,2 63,5 58,8 56,4 2003 2005 2007 2009 2011 Kraj: obszary miejskie Kraj: obszary wiejskie Warszawa Mazowieckie: obszary miejskie Mazowieckie: obszary wiejskie (bez W-wy) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Wykres 15. Posiadanie dostępu do Internetu w gospodarstwie domowym ze względu na typ miejscowości w województwie mazowieckim i w całym kraju 90 Odsetek gospodarstw posiadających dostęp do Internetu 80 70 60 50 40 30 20 10 0 68,4 55,5 57,4 52,4 37 43,5 39,7 31,6 29,0 38,5 19,5 33,7 23,6 20,0 18,3 11,9 7,0 13,1 10,7 7,3 2003 2005 2007 2009 2011 77,6 65,8 58,8 51,6 47,6 Kraj: obszary miejskie Kraj: obszary wiejskie Warszawa Mazowieckie: obszary miejskie Mazowieckie: obszary wiejskie (bez W-wy) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. W samym województwie mazowieckim różnice pomiędzy obszarami wiejskimi a miejskimi wyniosły 11,2 p. proc (różnica jest mniejsza niż w całym kraju, gdzie wynosi 14,2 p. proc.). Największy wzrost dostępności Internetu na obszarach wiejskich jest zauważalny pomiędzy 2007 a 2009 rokiem (13,9 p proc.). W tym okresie różnica pomiędzy obszarami wiejskimi a miejskimi znacznie się zmniej- 19

szyła. Na obszarach miejskich województwa mazowieckiego wzrost odsetka gospodarstw z dostępem do Internetu był systematyczny, z największym wzrostem pomiędzy 2005 a 2007 rokiem (18,5%). Regionalne zróżnicowanie dostępności do Internetu jest bardzo duże. Przedstawione dane nie do końca dobrze to oddają, ponieważ zliczają do jednej grupy obszarów wiejskich wsie podwarszawskie i prowincjonalne części województwa. Znacznie lepszego pojęcia o zróżnicowaniu dostępności Internetu w mazowieckich gminach dostarczają dane o korzystaniu z ulgi na Internet. Są one dobrym przybliżeniem dostępności sieci na różnych obszarach. Z ulgi mogą korzystać osoby płacące podatek PIT, które płacą za dostęp do Internetu w miejscu zamieszkania. W 2010 roku odliczenie takie wystąpiło w zeznaniach podatkowych prawie 5,9 mln osób. Nie wszyscy, którzy są do tego uprawnieni, faktycznie korzystają z ulgi; ponadto nie mogą z niej skorzystać np. rolnicy płacący jedynie podatki rolne i gruntowe. Niemniej analizy wskazują, że dane o korzystaniu z ulgi dobrze obrazują zróżnicowanie w dostępności Internetu. Pewne odchylenia, które mogą się tu pojawić, dotyczą raczej zawyżenia wskaźników dla najmniejszych gmin wiejskich. Wykres 16. Korzystanie z ulgi na Internet w gminach województwa mazowieckiego i całego kraju w 2010 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Wykres 16 pokazuje zależność korzystania z ulgi, a więc pośrednio dostępności Internetu, od liczby osób płacących podatki w danej gminie. Jak można zaobserwować, największa dostępność Internetu jest w największych gminach miejskich, choć zdarza się, że również w małych gminach wskaźnik ten przyjmuje wysokie wartości. Gminy województwa mazowieckiego wypadają dość przeciętnie na tle całego kraju. W wielu, szczególnie niedużych, wiejskich gminach korzystanie z Internetu i ulgi jest na niskim poziomie. 20

Techno lo g i e i nfo r m acyjno -ko m u ni kacyj n e w gos po da rst wac h d o m ow yc h woj ewó dz t wa m a zow i ecki ego Wykres 17. Procent podatników korzystających z ulgi na Internet w gminach województwa mazowieckiego w latach 2007-2010 2007 r. 2008 r. 0.25 0.30 0.20 0.25 0.20 0.15 0.15 0.10 0.10 0.05 0.05 0.00 0.00 2009 r. 0.30 0.25 0.20 2010 r. 0.30 0.25 0.20 0.15 0.15 0.10 0.10 0.05 0.05 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Na wykresie przedstawiającym dynamikę zmian w latach 2007-2010 można zaobserwować, że największa dostępność Internetu jest w Warszawie oraz jej najbliższych okolicach, a także w większych miastach województwa. W okresie kliku lat nastąpił wyraźny przyrost korzystających z ulgi. Pozytywne jest to, że przyrost dotyczył w znacznej mierze obszarów, które wcześniej były w nieco gorszej sytuacji. Precyzyjniejszą mapę zmian od 2007 do 2010 roku przedstawia wykres 18. Warto porównać dane dla 2010 roku z przyrostami w latach poprzednich. Jak widać, największe wzrosty korzystania z ulgi odnotowano poza Warszawą i jej najbliższą okolicą. Wiele spośród małych gmin doświadczyło szybkiego przyrostu dostępności Internetu. Przedstawione analizy potwierdza wykres 19. W latach 2007-2010 największy przyrost użytkowników Internetu nastąpił w gminach, w których korzystanie z ulgi kształtowało się wcześniej na średnim poziomie. Najpowolniejszy wzrost odnotowano w niektórych gminach wiejskich, gdzie dostępność sieci w 2007 roku też była bardzo niska, ale również w niektórych gminach miejskich, gdzie już kilka lat temu wielu podatników korzystało z ulgi na Internet. 21

Wykres 18. Procent podatników korzystających z ulgi na Internet w gminach województwa mazowieckiego w roku 2010 oraz zmiany w latach 2007-2010 2010 r. Zmiany w okresie 2007 2010 r. 0.30 0.14 0.25 0.12 0.20 0.10 0.15 0.08 0.10 0.06 0.05 0.04 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Wykres 19. Przyrost podatników korzystających z ulgi na Internet w gminach w województwie mazowieckim i w całym kraju w 2010 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Warto podkreślić, że na tle zmian zachodzących w skali całego kraju rozwój dostępności Internetu w województwie mazowieckim przedstawia się dość dobrze. Widoczna jest przede wszystkim szybsza poprawa sytuacji w gminach wiejskich, w których w 2007 roku Internet był stosunkowo 22

słabo dostępny. W całej Polsce przyrosty korzystania z ulgi w tego typu gminach były wyraźnie niższe. Z drugiej strony, nieco szybciej rosło korzystanie z niej w gminach miejskich, w których już wcześniej sytuacja była dobra. Tym samym na poziomie całego kraju różnice między największymi i najmniejszymi gminami raczej się zwiększają. Szczególnie małe wiejskie gminy od lat pozostają na bardzo niskim poziomie korzystania z Internetu i z ulgi podatkowej wśród płatników PIT. Tymczasem w województwie mazowieckim różnice nie tylko nie rosną, lecz nawet zmniejszają się i mniejsze gminy powoli poprawiają swoją pozycję, nadrabiając dystans w stosunku do miast. W podsumowaniu należy stwierdzić, że choć regionalne zróżnicowanie dostępności Internetu jest bardzo duże, to jednak sytuacja większości obszarów województwa mazowieckiego ulega stopniowej poprawie i powoli przestają one pozostawać w tyle za innymi gminami wiejskimi o podobnej wielkości w Polsce w takim stopniu, w jakim było to jeszcze kilka lat temu. Duże zróżnicowanie pod względem dostępu do Internetu w domu widoczne jest także przy podziale na typy gospodarstw domowych. W województwie mazowieckim dostęp do Internetu najpowszechniejszy jest wśród rodzin z dziećmi. W przypadku małżeństw mających przynajmniej jedno dziecko odsetek gospodarstw posiadających w domu Internet wynosi ok. 85%. W przypadku gospodarstw wielorodzinnych i nierodzinnych wieloosobowych odsetek gospodarstw z dostępem do Internetu wynosi ok. 80%. Wśród rodzin niepełnych siedem na dziesięć ma Internet w domu. Dostęp do Internetu w domu najmniej upowszechniony jest wśród małżeństw nieposiadających dzieci oraz gospodarstw nierodzinnych jednoosobowych. W porównaniu do całego kraju szczególnie zwraca uwagę różnica w dostępie do Internetu wśród gospodarstw nierodzinnych wieloosobowych (wynosi 25 p. proc.) oraz nierodzinnych jednoosobowych (12,5 p. proc.). Widoczna jest również lepsza sytuacja wśród rodzin niepełnych (4,3 p. proc.). Wykres 20. Posiadanie dostępu do Internetu w gospodarstwie domowym ze względu na typ rodziny w województwie mazowieckim i w całym kraju nierodzinne wieloosobowe 52,9 78,9 nierodzinne jednoosobowe 25 37,5 wielorodzinne 80,4 78,5 rodziny niepełne 70,1 65,8 małżeństwa z 3 i więcej dzieci 84,5 84,3 małżeństwa z 2 dzieci 86,5 87,4 małżeństwa z 1 dzieckiem małżeństwa bez dzieci 46,8 47,8 85,7 81,7 Mazowieckie Kraj 0 20 40 60 80 100 Procent gospodarstw z dostępem do Internetu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2011. 23

➏ MIESZKAŃCY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO A NOWE TECHNOLOGIE W województwie mazowieckim w 2011 roku z komputera korzystało 62,7% osób. Internetu aktywnie używało niewiele mniej, bo 59,5% 1. W porównaniu do całego kraju jest to nieznacznie lepiej (60,6% korzysta z komputera, 57,9% z Internetu). Znacznie popularniejszą technologią jest obecnie telefon komórkowy. Miało go 87,5% mieszkańców województwa, jest to o 2,6 p. proc. więcej niż w całym kraju. Po wyłączeniu z analizy Warszawy województwo mazowieckie wypada słabiej w obszarze korzystania z komputera i Internetu w porównaniu do całego kraju. Odsetek użytkowników komputerów wynosi 51,6% (7,1 p. proc. mniej niż w skali kraju), użytkowników Internetu 50,1% (6,9 p. proc. mniej niż w skali kraju). Odsetek użytkowników telefonów komórkowych jest zbliżony do wyniku w kraju (84,1% w województwie mazowieckim bez Warszawy, 84,9% w całym kraju). Zestawiając korzystanie z komputera i Internetu oraz z telefonu komórkowego w województwie mazowieckim i w całym kraju, trzeba stwierdzić, że różnice nie są tu duże. W województwie mazowieckim nieznacznie większy jest odsetek osób korzystających ze wszystkich technologii (2,4 p. proc.) i nieznacznie mniejszy odsetek osób niekorzystających z żadnej z wymienionych technologii. Wykres 21. Korzystanie z komputerów, Internetu i telefonów komórkowych w Polsce i województwie mazowieckim 100% 90% Procent osób pow. 16 roku życia 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 54,5 56,9 1,1 0,5 30,5 30,7 komputer, Internet i telefon komórkowy komputer i Internet telefon komórkowy nie korzysta z żadnej z tych technologii 10% 13,8 11,9 0% Kraj Mazowieckie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2011. 1 Przyjmujemy tu nieco inną definicję użytkowników niż w raportach z badań Diagnozy Społecznej, koncentrując się na osobach, które regularnie korzystają z sieci i korzystały z niej w ostatnim okresie. 24

Prawie 12% mieszkańców województwa mazowieckiego nie korzysta ani z telefonów komórkowych, ani z komputerów, ani też z Internetu. Jeśli wyłączymy z analiz Warszawę, odsetek ten wzrasta do 15,3%. Odsetek korzystających jedynie z telefonu komórkowego wzrasta do 36,7%, natomiast korzystających ze wszystkich technologii jest mniejszy prawie o 10 p. proc. i wynosi 47,4%. Oznacza to, że intensywność i powszechność wykorzystania tych technologii jest w dużym stopniu związana z miejscem zamieszkania i w dużo większej koncentracji występuje w Warszawie. W porównaniu do poszczególnych województw mieszkańcy województwa mazowieckiego znajdują się na 4. miejscu pod względem odsetka internautów. Częściej z Internetu korzystają jedynie mieszkańcy województw: dolnośląskiego, lubuskiego, pomorskiego i śląskiego. Równie często z Internetu korzystają mieszkańcy województwa małopolskiego. Wykres 22. Korzystanie z Internetu w województwach w latach 2007-2011 Procent osób w wieku 16+ korzystających z Internetu 0 10 20 30 40 50 60 70 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie 43 35 50 54 61 57 Lubelskie 34 44 53 Lubuskie 44 54 62 Łódzkie 40 48 55 Małopolskie Mazowieckie Opolskie 45 43 39 53 52 49 60 60 56 2007 2009 2011 Podkarpackie 38 44 54 Podlaskie 41 50 57 Pomorskie 54 58 61 Śląskie 44 54 62 Świętokrzyskie 30 39 49 Warmińsko-mazurskie 32 45 49 Wielkopolskie 43 52 57 Zachodniopomorskie 36 53 59 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2007-2011. Wzrost odsetka użytkowników w województwie mazowieckim od 2007 roku był systematyczny i wyniósł 9 p. proc. w latach 2007-2009 oraz 7 p. proc. w latach 2009-2011. W innych województwach, m.in. w dolnośląskim i kujawsko-pomorskim, można było zaobserwować bardziej dynamiczny wzrost liczby użytkowników Internetu, lecz stosunkowo wysoki odsetek w latach wcześniejszych pozwolił województwu mazowieckiemu pozostać w czołówce pod względem odsetka internautów. Z żadnej z wymienionych technologii (telefon komórkowy, komputer, Internet) nie korzysta obecnie 11,8% mieszkańców województwa mazowieckiego. Ze wszystkich tych technologii korzysta 56,9%. Znacznie częściej korzystają z nich mieszkańcy stolicy. Po wyłączeniu z analizy 25

Warszawy odsetek osób niekorzystających z telefonu komórkowego, Internetu i komputera wzrasta do 15,1%, a korzystających ze wszystkich tych technologii spada do 47,4%. 6.1. Dostęp a korzystanie z komputera i Internetu Dostęp do nowych technologii systematycznie się rozszerza. Obserwować można również ciągły wzrost użytkowników tych technologii. Porównanie dostępności komputerów i Internetu w domu z odsetkiem osób korzystających z tych technologii wskazuje, że istnieje grupa posiadająca dostęp, ale niekorzystająca z tych technologii. Dostęp do komputera w domu w województwie mazowieckim w 2011 roku miało 76,7%, do Internetu nieco mniej 70,8% (w skali kraju jest to 75,5% komputer i 70,5% Internet). Oznacza to, że choć komputery i Internet są częściej obecne w gospodarstwach domowych liczących więcej osób, to jednocześnie część z nich nie korzysta z tych technologii mimo posiadania dostępu. Wśród osób posiadających komputer w domu nie używa go 20,6%, w przypadku Internetu odsetek ten wynosi 20,4% (w skali kraju odsetki wynoszą ponad 22%). Wyniki te są bardzo istotne. Oznaczają bowiem, że w tych przypadkach niekorzystanie z Internetu nie może wynikać z przyczyn o twardym charakterze, takich jak brak sprzętu lub infrastruktury dostępowej, czy też z ograniczeń finansowych. Pomimo łatwego dostępu we własnym domu osoby te nie decydują się na rozpoczęcie korzystania z komputera i Internetu. Wykres 23. Posiadanie dostępu do komputera i Internetu w domu a korzystanie z nich w województwie mazowieckim Odsetek osób w wieku 16+ w województwie mazowieckim 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 44,0 40,1 52,3 23,1 28,7 19,4 30,6 44,9 62,2 59,1 53,1 56,4 44,8 43,2 69,4 52,5 76,8 2003 2005 2007 2009 2011 70,9 62,7 59,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. Posiadanie Internetu w domu Posiadanie komputera w domu Korzystanie z Internetu Korzystanie z komputera Wykres 23 zestawia odsetek osób posiadających komputer i Internet z odsetkiem osób korzystających z tych technologii. Jak widać, dostęp do komputera w domu ma 76,8% mieszkańców województwa mazowieckiego. Wzrost odsetka osób dysponujących tą technologią w domu następował nieprzerwanie od 2003 roku. Użytkowników tej technologii w 2011 roku było 26

62,7%. Alarmujące jest to, że od 2003 roku powiększyła się różnica między odsetkiem osób podsiadających komputer a korzystających z niego. W przypadku Internetu można obserwować zarówno systematyczny wzrost odsetka osób posiadających dostęp w domu, jak i jego użytkowników. W 2011 roku 70,9% mieszkańców województwa mazowieckiego miało dostęp do tej technologii w domu, korzystało z niej 59,55% osób. Podobnie jak w przypadku komputerów, wzrost dostępności Internetu w domach jest bardziej dynamiczny niż wzrost odsetka użytkowników. Mniej więcej do 2007 roku odsetki użytkowników i osób posiadających łącze internetowe w domu były zbliżone, z czasem ta różnica zaczęła się zwiększać. Biorąc pod uwagę te wyniki, należy sprawdzić, jaki odsetek osób, mimo posiadania dostępu do Internetu w domu, nie korzysta z tej technologii. W 2011 roku 20,4% mieszkańców województwa mazowieckiego posiadających dostęp do Internetu w domu nie korzystało z niego. Różnica ta zmniejszała się od 2003 roku, jednak odsetek jest wciąż dość wysoki. Jest to grupa, która nie ma żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o dostępność technologii, a mimo to z niej nie korzysta. Wykres 24. Odsetek osób powyżej 16 roku życia posiadających dostęp do Internetu w domu i niekorzystających z niego 60 Odsetek osób w wieku 16+ posiadających dostęp w domu i niekorzystających z Internetu 50 40 30 20 10 49,2 50,7 28 31 23,5 25 Kraj Mazowieckie 22 22,7 19,9 20,4 0 2003 2005 2007 2009 2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Diagnozy społecznej 2003-2011. 27