SCENARIUSZ ZAJĘĆ jamdesign - Fotolia.com Sztuka szukania WYSZUKIWANIE INFORMACJI W INTERNECIE SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA UCZNIÓW KLAS I-II SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH Główny Partner Publikacja powstała w ramach projektu Trening kompetencji cyfrowych współfinansowanego przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską
Sztuka szukania Wyszukiwanie informacji w internecie scenariusz zajęć 1. Wstęp Dla młodych ludzi, często określanych mianem cyfrowych tubylców, internet to przestrzeń, w której dorastają i w której czują się komfortowo i swobodnie. W sieci realizują swoje pasje, nawiązują i kultywują relacje, budują swoją tożsamość. Internet jest też dla nich podstawowym źródłem informacji zarówno tych niezbędnych do szkoły, jak i tych, które pozwalają im rozwijać zainteresowania czy też po prostu zaspokajają ich ciekawość. Wobec ciągle rosnącej ilości dostępnych stron internetowych, oraz wobec faktu, że w sieci na dowolny temat publikować może praktycznie każdy, niezależnie od posiadanej w danym obszarze wiedzy, umiejętności skutecznego wyszukiwania informacji, świadomego ich oceniania oraz weryfikowania znalezionych treści są kluczowe. Mają wpływ nie tylko na jakość funkcjonowania w wielu obszarach życia, ale są również niezbędne do pełnego i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i szkolnym (a następnie zawodowym). Scenariusz Sztuka szukania to kolejna propozycja edukacyjna dla młodzieży opracowana przez Fundację Dzieci Niczyje w ramach programu Dziecko w Sieci. W trakcie spotkania uczniowie poznają i testują skuteczne sposoby wyszukiwania informacji w internecie oraz uczą się oceniać wiarygodność znalezionych treści i weryfikować je. 2
Charakterystyka zajęć Odbiorcy Zajęcia przeznaczone są dla uczniów w wieku 13-14 lat. Mogą być realizowane podczas godziny wychowawczej, lekcji informatyki lub zajęć pozalekcyjnych. Cele: pokazanie różnych metod wyszukiwania informacji prezentacja zaawansowanych sposobów wyszukiwania informacji zapoznanie uczestników ze sposobami weryfikacji internetowych treści Czas zajęć: Zajęcia przewidziane są na jedną godzinę dydaktyczną (45 minut) z możliwością ich wydłużenia (w tekście zaznaczono aktywności, którym można poświęcić więcej uwagi w miarę dostępnego czasu). Prowadzenie zajęć: Zajęcia zostały stworzone z myślą o nauczycielach, pedagogach i innych osobach, które w swojej codziennej pracy mają kontakt z dziećmi w wieku 13-14 lat. Lekcje mogą być również prowadzone przez studentów pedagogiki lub psychologii. Wymagana wiedza: Prowadzący zajęcia powinien posiadać podstawowe informacje dotyczące korzystania z internetu, działania wyszukiwarek oraz wyszukiwania informacji. Wymagany sprzęt: Nauczyciel prowadzi zajęcia z wykorzystaniem komputera podłączonego do rzutnika albo tablicy interaktywnej zapraszając do kolejnych zadań wybranych uczniów. W miarę możliwości rekomendowane jest wykorzystanie większej ilości stanowisk komputerowych dostępnych (indywidualnie lub w grupach) dla uczniów. Nauczyciel może przeprowadzić zajęcia, prezentując kolejne aktywności na swoim komputerze i wyświetlając wyniki dla klasy, ale rekomendowaną formą zajęć jest sytuacja, gdy uczniowie również mają dostęp do stanowisk komputerowych (pojedynczo albo w parach). Ewaluacja, zgłoszenie zajęć i zaświadczenie dla prowadzącego: Na zakończenie zajęć nauczyciele rozdają uczniom anonimową ankietę ewaluacyjną i proszą o jej wypełnienie (wzór ankiety na str. 7); można ją również pobrać z serwisu www.dzieckowsieci.fdn.pl. Przeprowadzenie ankiety nie jest obligatoryjne, ale pozwala zarówno prowadzącym zajęcia, jak i autorom programu na zdobycie informacji dotyczących odbioru scenariusza zajęć przez ich uczestników i jego ewentualną modyfikację. Po przeprowadzeniu wszystkich zaplanowanych zajęć prowadzący wypełnia formularz na stronie www.dzieckowsieci.fdn.pl/sprawozdanie (dostępny również w dziale Materiały edukacyjne ). Na jego podstawie prowadzący otrzymuje e-mailem zaświadczenie o przeprowadzeniu zajęć, przydatne w dokumentowaniu rozwoju zawodowego. 3
Przebieg spotkania Scenariusz zajęć I. JAK POSZUKUJEMY INFORMACJI W SIECI (8 MIN) Jeszcze nie tak dawno informacji poszukiwało się zupełnie inaczej niż dzisiaj w encyklopediach i książkach w domu lub bibliotece, pytając znajomych czy dzwoniąc pod specjalny numer informacji telefonicznej. Takie poszukiwania trwały czasem długo i nie zawsze kończyły się pełnym sukcesem. Dostęp do informacji był ograniczony. Nauczyciel może uzupełnić wstęp własnymi doświadczeniami i wspomnieniami. Wszystko się zmieniło od czasu, kiedy pojawił się internet. Obecnie poszukiwanie jakichkolwiek informacji zaczynamy właśnie od sieci. Nauczyciel pyta uczniów, jakich treści najczęściej poszukują w internecie i z jakich serwisów korzystają. Wymieniane nazwy i rodzaje serwisów zapisuje na tablicy albo flipcharcie. Ważne, żeby w wynikach pojawiły się: Wyszukiwarki (google, bing, onet.pl), encyklopedie online (Wikipedia, encyklopedia PWN), serwisy informacyjne (tvn24, gazeta.pl), słowniki online, blogi, fora internetowe, You Tube (informacje w formie video). II. JAK SKUTECZNIE KORZYSTAĆ Z WYSZUKIWAREK (MIN. 20 MIN) Internet zapewnia nam dostęp do informacji. Natomiast skuteczne wyszukiwanie tego, co nas interesuje, to czasami prawdziwa sztuka. Internet bowiem to ponad 60 bilionów stron (stan na listopad 2013) i liczba ta ciągle rośnie. Jako pomoc w wyszukiwaniu informacji i jak najszybszym docieraniu do interesujących nas treści nieocenione są tzw. wyszukiwarki. Nauczyciel odwołuje się do wyników poprzedniego ćwiczenia i podkreśla, że najpopularniejszą w Polsce i na świecie wyszukiwarką jest wyszukiwarka Google. Nauczyciel uruchamia wyszukiwarkę Google. Czy zdarzyło wam się nie znaleźć w sieci tego, czego potrzebowaliście? Albo szukać bardzo długo, zanim wreszcie natrafiliście na odpowiednią stronę? Jak myślicie, w jaki sposób można skutecznie wyszukiwać informacje przy użyciu wyszukiwarek? Nauczyciel wysłuchuje odpowiedzi z sali, następnie omawia poniższe zagadnienia, posługując się przykładami. Nauczyciel może samodzielnie proponować hasła i obsługiwać komputer, ale rekomendowaną formą zajęć jest angażowanie do tego uczestników zajęć. 1. Odpowiednie sformułowanie zapytania Nauczyciel zwraca uwagę na potrzebę przemyślanego, możliwie precyzyjnego formułowania zapytań wpisywanych do wyszukiwarki. Wpisuje do okna wyszukiwania (lub zaprasza do tego wybranego ucznia) ogólne hasło, np. aparat fotograficzny i zwraca uwagę na dużą liczbę wyników i ich różnorodność. Pokazuje, że dodanie dodatkowych słów określających przedmiot poszukiwania 4
(nikon, ceny, historia, jaki wybrać, opinie) zawęża zakres wyników. Zwraca uwagę na to, że na dole strony znajdują się podpowiedzi najczęściej wyszukiwanych haseł zawężających obszar poszukiwana Wyszukiwania podobne do. Akcentuje też to, że czasami wpisanie hasła w języku angielskim lub innym (oryginalnym dla poszukiwanego hasła) daje możliwość dostępu do dodatkowych informacji. Posługuje się wybranym przykładem (np. oryginalnego tytułu filmu, książki lub piosenki). Zwraca przy okazji uwagę na możliwość korzystania z opcji Tłumaczenie strony wyświetlanej przy wybranych wynikach, podkreślając jednak ograniczoną jakość automatycznych translatorów. 2. Wybór formy wyszukiwanych treści Nauczyciel (lub uczeń) wpisuje do wyszukiwarki wybrane hasło i zwraca uwagę uczniów na pasek pod oknem wyszukiwania: Internet, Grafika, Mapy, Filmy, Wiadomości, Książki, Blogi, Dyskusje, Aplikacje. Klikając w wybrane zakładki (np. grafika, filmy, blogi), podkreśla, że nie tylko wiadomości tekstowe mają wartość informacyjną. 3. Szukanie zaawansowane W sekcji Opcje (kółko zębate w prawym górnym rogu) nauczyciel (lub uczeń) wybiera link Wyszukiwanie zaawansowane i posługując się dowolnym przykładem, prezentuje możliwości precyzowania wyników wyszukiwania przy użyciu opcji zaawansowanego wyszukiwania. 4. Operatory Nauczyciel zwraca uwagę na to, że podobne możliwości precyzowania wyników wyszukiwania jak w szukaniu zaawansowanym daje nam zastosowanie tzw. operatorów. Podaje przykład jednego z nich i pyta uczniów, czy znają inne. Przy każdym z nich zaprasza klasę do wymyślenia przykładu ich zastosowania i prezentuje propozycje na komputerze te same słowa z użyciem operatorów i bez nich. Ważne jest zwrócenie uwagi uczniów na liczbę wyników oraz na to, że czasem różnice w wynikach widoczne są dopiero na kolejnych stronach. Na koniec nauczyciel wypisuje i omawia podstawowe operatory (wszystkie lub wybrane). Opcjonalnie dzieli uczniów na grupy i każdej z nich przydziela zadanie przygotowania przykładu skutecznego zastosowania danego operatora i następne zaprezentowania go na forum klasy. zapytanie wyszukiwanie konkretnego słowa lub frazy Kiedy umieszczamy wyszukiwaną frazę w cudzysłowie, wyszukiwarka pokazuje wyniki, które zawierają tylko tę frazę zachowując kolejność słów oraz interpunkcję i ortografię (np. Jeszcze Polska nie zginęła ). zapytanie -zapytanie wykluczanie konkretnego słowa Zastosowanie znaku minus (albo słowa NOT) wyklucza część wyników, pomijając zbędne wyrazy. Wpisujemy je po spacji, przed wyrazem, który chcemy pominąć w wyszukiwaniu (np. program -tv). zapytanie +zapytanie wyszukiwanie wyników z dwoma konkretnymi słowami Zastosowanie znaku plus (albo słowa AND) po spacji spowoduje, że w wynikach wyszukiwania pokażą się strony, na których jednocześnie występują oba podane słowa (np. Tablet +Apple). Site: zapytanie wyszukiwanie w określonej witrynie lub domenie Wpisanie słowa kluczowego z dodaniem operatora site: z podaniem po dwukropku określonego adresu daje możliwość poszukiwania wyników tylko w określonej witrynie (np. olimpiada site: gazeta.pl). Obszar wyszukiwania można też ograniczyć do danej domeny najwyższego poziomu (jak.org,.edu,.gov) lub domeny narodowej (jak.pl, czy.uk) np. premier Tusk site:.gov. Link: zapytanie wyszukiwanie stron zawierających linki do danego adresu URL Dzięki operatorowi link: możemy znaleźć strony, które zwierają linki do określonej przez nas strony (np. link: minecraft.net). Pozostałe operatory to między innymi: intitle, allintitle, inurl, allinurl, filetype. Nauczyciel może zaproponować uczniom wyszukanie ich działania w ramach pracy domowej. 5
III. JAK WERYFIKOWAĆ INFORMACJE (MIN. 15 MIN) Generować treści w sieci może każdy, między innymi osoby, które nie mają pojęcia o tym, o czym piszą oraz takie, które swoje prywatne teorie i opinie przedstawiają jako fakty. Zdarza się też, że w sieci pojawiają się nieprawdziwe lub nierzetelne informacje albo ukryte treści reklamowe. Czy znacie takie historie? Nauczyciel wysłuchuje historii przytaczanych przez uczniów. Może je uzupełnić o własne przykłady, np.: serwisów podających zafałszowane informacje historyczne, promujących niezdrowy tryb życia (np. szkodliwe środki na odchudzanie), proponujących wysokie nagrody po wypełnieniu formularza itp. Jak myślicie, w jaki sposób możemy sprawdzić wiarygodność treści, które znajdujemy i z których korzystamy? Nauczyciel dzieli uczniów na grupy lub zbiera wypowiedzi z całej klasy (w zależności od dostępnego czasu), a następnie zapisuje wybrane pomysły na tablicy, komentując je z udziałem uczniów. Ważne, żeby w zestawieniu znalazł się postulat weryfikowania treści poprzez korzystanie z różnych źródeł (porównywanie) oraz ocena wiarygodności źródła m.in. z uwzględnieniem następujących elementów: Rodzaj strony strona instytucji albo urzędu (ministerstwo, urząd, międzynarodowa organizacja itp.) portal informacyjny internetowe wydanie gazety blog albo strona prywatna forum strona firmy strona reklamowa Ważne jest to, żeby zauważyć, że oficjalne strony są zazwyczaj bardziej wiarygodnie niż wpisy i publikacje na stronach prywatnych, forach czy stronach reklamowych. Adres, wygląd, jakość strony Prosty adres strony w domenie narodowej lub adres najwyższego poziomu oraz jasna i przejrzysta struktura, dobrej jakości grafika i filmy, teksty wolne od błędów ortograficznych i stylistycznych, niewielka ilość reklam, działające linki podwyższają wiarygodność serwisu. Właściciel serwisu, autor i źródła tekstu Czy na stronie dostępne są dane kontaktowe prowadzącej ją firmy lub osoby? Czy strona udostępnia regulamin? Czy podano imię i nazwisko autora tekstu? Czy można go znaleźć w wyszukiwarce? Czy autor tekstu reprezentuje określoną organizację/instytucję? Czy jego powiązania z daną organizacją mogą mieć (pozytywny lub negatywny) wpływ na tekst? Czy podane informacje poparte są dowodami? Czy cytaty i odnośniki, definicje są opatrzone źródłami? Czy można je zweryfikować? Należy zwrócić uwagę uczniów na to, że pozytywne odpowiedzi na powyższe pytania istotnie podnoszą wiarygodność wyszukanych treści. W miarę dostępnego czasu nauczyciel proponuje wyszukanie treści i zweryfikowanie ich wiarygodności zgodnie z wcześniej omówionymi zasadami. Może w tym celu wrócić do wcześniej wyszukiwanych treści lub zaproponować nowe. Zadanie może być przeprowadzone z podziałem na grupy lub na forum całej klasy przy użyciu jednego komputera. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ/EWALUACJA (2 MIN) Nauczyciel dziękuje uczniom za udział w zajęciach i prosi ich o wypełnienie krótkiej ankiety ewaluacyjnej (załącznik nr 1). 6
ANKIETA EWALUACYJNA ZAŁĄCZNIK 1 Zakreśl właściwą odpowiedź tak trochę nie Czy zajęcia Ci się podobały? Czy dowiedziałeś/-aś się czegoś nowego? Czy wykorzystasz to, czego się nauczyłaś/ -eś? Zakreśl właściwą odpowiedź tak trochę nie Czy zajęcia Ci się podobały? Czy dowiedziałeś/-aś się czegoś nowego? Czy wykorzystasz to, czego się nauczyłaś/ -eś? 7
FUNDACJA DZIECI NICZYJE ul. Walecznych 59 03-926 Warszawa Tel. 22 616 16 69 fdn@fdn.pl www.fdn.pl www.dzieckowsieci.fdn.pl Copyrigth@FDN 2013 Autor: Ewa Dziemidowicz Konsultacja: Łukasz Wojtasik Redakcja: Katarzyna Wojsław Grafika: Ewa Brejnakowska-Jończyk, www.ewa-bj.pl Publikacja powstała w ramach projektu Trening kompetencji cyfrowych współfinansowanego przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. @ Fundacja Dzieci Niczyje. Tekst publikacji jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycienie komercyjne 3.0 Polska. Tekst licencji dostępny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/pl/. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Dzieci Niczyje.