14.2 Łańcuch wartości sektora naftowego i GK LOTOS Materiały do ćwiczeń Zarządzanie operacyjne

14.2 Łańcuch wartości sektora naftowego i GK LOTOS Materiały do ćwiczeń Zarządzanie operacyjne 14.2.1 Łańcuch wartości sektora naftowego 1 Przemysł naftowy i gazowy obejmuje szereg różnych działań i procesów, które wspólnie przyczyniają się do przekształcenia zasobów naftowych w końcowe produkty skierowane do odbiorców przemysłowych i prywatnych. Łańcuch wartości przemysłu naftowego obejmuje m.in. następujące działania: poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej i gazu, transport i przechowywanie, rafinacja i marketing, przetwórstwo i obrót gazem, a także serię powiązanych działań z tymi podstawowymi, takimi jak usługi wiertniczne i petrochemiczne. Całość tych działań prowadzi do otrzymania cenionych przez klientów indywidualnych i przemysłowych produktów końcowych. Analiza łańcucha wartości może zostać wykonana dla pojedynczych firm, dla grup firm, których łańcuchy wartości są ze sobą wzajemnie powiązane oraz dla całego sektora naftowego. Łańcuch wartości rozpoczyna się wraz ze wskazaniem obszarów, w których możliwe jest wydobycie ropy lub gazu. Po zakończeniu poszukiwania i identyfikacji pól naftowych, są one poddawane ekspertyzie, a produkcja zostaje uruchomiona. Te działania z reguły noszą nazwę Poszukiwania i produkcja i klasyfikowane są jako upstream w produkcji paliw. Usługi na polach naftowych (ang. oilfield services) obejmują usługi pomocnicze w ramach działań Poszukiwania i produkcja, takich jak badania sejsmiczne, odwierty, czy zaopatrzenie projektów inżynierskich. Stanowią one ważną częścią całego przemysłu naftowego i gazowego. Transport i infrastruktura transportowa, taka jak rurociągi, dostęp do dróg, kolei, portów oraz magazynowanie stanowią kluczowe elementy łańcucha wartości na różnych jego etapach, w tym i na etapie powiązań istniejących między zakładami produkcyjnymi i przetwórczymi, czyli między wydobyciem, przetwarzaniem i dostarczeniem do klienta końcowego. Działania w ramach tego obszaru określane są jako midstream. Proces rafinacji ropy naftowej oraz obróbki gazu wymaga znalezienia zastosowania dla wydzielających się w trakcie węglowodorów. Przetworzone produkty rozprowadzane są następnie do hurtowych, detalicznych bezpośrednich klientów przemysłowych. Proces rafinacji oraz marketing określane są często jako downstream przemysłu naftowego. Niektóre produkty naftowe i gazowe stanowią główny surowiec dla przemysłu petrochemicznego. Poszczególne firmy mogą obejmować jedno lub więcej działań wzdłuż łańcucha wartości, co określać będzie stopień integracji wertykalnej. Firmy często zaangażowane są w kilka działań w łańcuchu wartości, zarówno w ramach Poszukiwania i produkcji, działań rafineryjnych i marketingowych. Mogą one także dążyć do rozszerzania zasięgu danej działalności, co oznacza integrację horyzontalną i zwiększa skalę działania firmy. Na poziomie krajowym, działania upstream ograniczone są względem występujących w danym kraju zasobów naturalnych, a downstream poprzez wielkość rynku krajowego lub zdolność do eksportu towarów i usług. W łańcuchu wartości przemysłu naftowego istotne są wzajemne powiązania w firmach, pomiędzy firmamiuczestnikami, a także pomiędzy poszczególnymi krajami na każdym z etapów łańcucha. Integracja elementów łańcucha wartości horyzontalna lub wertykalna jest stosowana do generowania przez 1 Opracowano na podstawie: Tordo, S., Tracy, B.S. i N. Arfaa (2011). National Oil Companies and Value Creation, World Bank Working Paper, No.218, Washington: The World Bank, dostępny: http://siteresources.worldbank.org/intogmc/resources/9780821388310.pdf 1

określone podmioty-uczestników łańcucha większej wartości dodanej. Integracja horyzontalna pozwala firmom osiągnąć m.in. korzyści wynikające z efektu skali. W strategiach krajowych istnieją ograniczenia zasobów naturalnych, które warunkują proces poszukiwania złóż oraz działania wydobywcze a także wpływają na wybrany sposób eksploatacji złóż. Integracja wertykalna na poziomie kraju i prowadzona polityka przemysłowa może wspierać dywersyfikację łańcucha wartości. Decyzje firm w zakresie integracji wertykalnej na poziomie kraju podyktowane mogą być regulacjami i licencjami udzielanymi np. na wybudowanie określonych urządzeń przetwórczych czy infrastruktury w postaci rurociągów. Główne elementy łańcucha wartości sektora naftowego 1. Wydobycie i produkcja: Głównymi zasobami pierwotnych węglowodorów są ropa naftowa i gaz. Ropa naftowa nie jest jednorodną substancją, a jej wygląd zmienia się w zależności od światła od prawie bezbarwnej cieczy do ciężkiego, lepkiego, czarnego osadu. Ropa naftowa może ponadto charakteryzować się różną gęstością, a także zawartością siarki. Jakość ropy naftowej odzwierciedla wysokość jej ceny. Gaz może znajdować się w oddzielnych pokładach niż ropa naftowa lub w połączeniu z ropą naftową. Skład gazu wytwarzanego w odwiercie różni się znacznie, w większości przypadków jednak zawiera on czysty gaz ziemny (znany również jak metan, który jest bezbarwny i bezzapachowy), gaz płynny (NGL ang. natural gas liquides), takie jak etan, butan, propan, izobutan i benzyny naturalnej oraz zanieczyszczenia, takie jak dwutlenek węgla i woda. Transport gazu poprzez rurociąg lub dedykowane statki LNG powoduje, że poszukiwanie nowych rynków zbytu dla gazu jest trudne i znacząco droższe niż w przypadku ropy naftowej. Identyfikacja złóż ropy naftowej i gazu odbywa się najczęściej przy użyciu prostej technologii, takiej jak zdjęcia lotnicze i satelitarne oraz badania magnetyczne. Szczegółowe informacje w zakresie mniejszych powierzchni są zdobywane na podstawie badań sejsmicznych, które już są znacznie droższe. Dzięki kompleksowej analizie przy pomocy komputerów, dane są intepretowane w celu utworzenia obrazu formacji geologicznych i identyfikacji złóż węglowodorów. Następnie wykonuje się sondowanie poprzez zastosowanie odpowiedniego do danego środowiska wiertła, tj. różnych dla ziemi, płytkich lub głębokich wód. Istnieje wiele urządzeń i technologii pomocniczych, w tym także produktów i usług w zakresie prowadzenia odwiertów. Wiele firm naftowych posiada odpowiednie umowy z firmami zewnętrznymi na realizację działań w zakresie badań oraz identyfikacji i wstępnego określenia jakości, wielkości i potencjału komercjalizacyjnego złóż. Następnie mają miejsce odwierty, produkcja na pełną skalę oraz budowa odpowiedniej infrastruktury w celu połączenia miejsca odwiertu z lokalnymi podmiotami przetwórczymi lub miejsca ujścia. Infrastruktura lądowa w przemyśle naftowym jest mniej złożona i tańsza do wytworzenia niż infrastruktura morska. Nawet standardowej trudności projekty upstream zajmują pięć lat, od momentu rozpoczęcia wstępnej eksploatacji do osiągnięcia pełnej skali działania komercyjnego. W przypadku projektów o trudnym dostępie, złożonych uwarunkowaniach geologicznych lub większych wymaganiach infrastrukturalnych, czas realizacji projektu może ulec wydłużeniu. Długi okres rozwoju projektu oraz fakt, że nagłe zmiany w zarządzaniu czasem przepływu (zbyt szybki przepływ może uszkodzić zbiorniki gazowe) mają swoje konsekwencje w zmianach struktury dostaw ropy naftowej i powodują nasilenia wahania cen. Przemysł naftowy i gazowy są w zaawansowanym stadium dojrzałości, jednak nie wydaje się, aby w najbliższym czasie zasoby ropy naftowej i gazu wyczerpały się. Mimo to obszary o najłatwiejszym dostępie wody płytkie i ląd są już znacząco eksploatowane, stąd uwaga wielu firm w sektorze skupiona jest na 2

głębokich wodach lub odległych obszarach o nieprzyjaznym klimacie. Oznacza to, że z czasem wydobycie ropy naftowej i gazu będzie zapewne coraz bardziej kosztowne. 2. Transport i przechowywanie Z miejsca produkcji, surowa ropa naftowa i gaz transportowane są do odpowiednich zakładów przetwórczych, a stamtąd następnie są dystrybuowane lub wprowadzane na rynek. Ropa naftowa może być magazynowana na różnych etapach łańcucha wartości, ze względu na uwarunkowania m.in. w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa dostaw czy spekulacje cenowe. Ropa naftowa jest przechowywania w zbiornikach o dużych średnicach, może być transportowania przy wykorzystaniu transportu ciężarowego lub kolejowego a także przesyłana rurociągiem. Jednak to tankowce morskie są najbardziej upowszechnionym sposobem transportu ropy naftowej między kontynentami. Wiele portów eksportowych zlokalizowanych jest w głównych regionach naftowych, np. Ras Tanura w Arabii Saudyjskiej, nad Zatoką Perską, a głównymi węzłami importowymi i handlowymi są np. Houston Ship Channel, Lousiana Offshore Oil Port, Rotterdam i Singapur. Rafinerie, które tradycyjnie zlokalizowane były w pobliżu głównych punktów handlowych umożliwiają ograniczenie dodatkowych kosztów wynikających z transportu korzystając z tym samym z bliskiej lokalizacji względem centrów popytu na produkty naftowe. Po zakończeniu procesu rafinacji, produkty naftowej mogą być dystrybuowane podobnie jak ropa naftowa. Najbardziej popularny jest transport drogowy, ale także istnieje rozległa sieć rurociągów mieszcząca się w różnych częściach świata. Gaz ziemny może być przechowywany pod ziemią na różne sposoby, najczęściej np. w wyeksploatowanych złożach, warstwach wodonośnych i kawernach solnych. Możliwości transportowe gazu zależą od jego stanu fizycznego: ciekły gaz ziemny może być transportowany rurociągiem lub cysternami. Suchy gaz (metan) może być transportowany wyłącznie rurociągiem, a nie przy wykorzystaniu dna głębokich mórz, co znacząco ogranicza możliwość handlowania gazem pomiędzy różnymi regionami świata. Rurociągi, którymi może być transportowany suchy gaz ziemny są droższe w budowie, co stanowi dodatkowe ograniczenie możliwości handlu tego typu gazem. Skroplony gaz ziemny - LNG (ang. liquefied natural gas) może być transportowany na długie dystanse od miejsca produkcji do klienta końcowego, np. elektrowni, przemysłu chemicznego, gospodarstw domowych itp., przy wykorzystaniu wielu typów rurociągów. Dzięki regulacji stopnia kompresji gazu w rurociągu, rurociąg może być także wykorzystywany jako dodatkowe miejsce przechowywania gazu. Fizyczne przetwarzanie stanu gazu i wykorzystanie zintegrowanej sieci przesyłu w celu jego dostarczenia we wskazane miejsce i czas są niezwykle złożonym i trudnym zadaniem. W krajach nie-eksporterach gazu, producenci gazu zwykle nie są właścicielami głównym części infrastruktury rurociągowej sieci przesyłu i w związku z tym najczęściej w tych krajach gaz sprzedawany podmiotowi posiadającemu wejście do sieci. Ten element łańcucha wartości różni się w poszczególnych krajach eksporterach gazu ziemnego, takich jako Rosja czy Norwegia, gdzie producenci wspierani przez rządy nie tylko mają zawarte długoterminowe umowy na dostawy gazu, ale także posiadają udziały w rurociągach dostarczających gaz na międzynarodowy rynek. Główne projekty budowy rurociągów wymagają istotnych inwestycji i nie byłyby możliwe bez zidentyfikowanych i poszukujących długoterminowego zaangażowania użytkowników, solidnych przychodów i dobrze skonstruowanego modelu taryfowego oraz odpowiednio dostosowanych możliwości finansowania. Kiedy więcej niż jedno państwo zaangażowanie jest w tego typu projekt, staje się on przedmiotem analiz geopolitycznych. Wysokość ponoszonych kosztów jest znacząca, ale działalność ta jest opłacalna a projekty rentowne ekonomiczne. 3

3. Rafinacja i marketing Ropa naftowa prawie zawsze musi być rafinowana i przetwarzania w produkty naftowe przed jej zastosowaniem. Głównymi produktami naftowymi są: olej opałowy, olej napędowy, nafta lotnicza (inaczej nazywana kerozyną), benzyna, nafta i skroplony gaz ziemny LPG. Olej napędowy i nafta lotnicza określane są jako produkty połowicznej destylacji, podczas kiedy benzyna i nafta określane są jako produkty niskiej destylacji. Trzy główne zastosowania ropy naftowej to transport, produkcja energii elektrycznej oraz ciepła, choć ropa może być również stosowana jako surowiec w przemyśle petrochemicznym. Rafinacja ropy naftowej jest procesem wyłączenia cząsteczek węglowodorów w ropie naftowej i przekształcenia ich w bardziej wartościowe końcowe produkty naftowe. Rafinerie odpowiedzialne są za serię procesów, które polegają na oddzielaniu, konwersji i przetwarzaniu ropy naftowej. Rafinacja obejmuje kilka etapów, podczas których wytwarzane są produkty o różnych właściwościach chemicznych poprzez zmiany temperatury, ciśnienia czy zastosowanie katalizatorów lub wodoru. Rafinerie różnią się od siebie wielkością i możliwościami przetwarzania różnego rodzaju fizycznej postaci ropy i uzyskania określonej ilości różnych wyrobów. Marketing odnosi się do dystrybucji i sprzedaży produktów rafinacji, zarówno w zakresie sprzedaży hurtowej jak i detalicznej na stacjach benzynowych. Paliwa dla transportu samochodowego są sprzedawane głównie na stacjach detalicznych, podczas kiedy olej opałowy zazwyczaj jest dostarczany do klientów indywidualnych i przemysłowych, a nafta lotnicza kupowana jest bezpośrednio przez poszczególne linie lotnicze oraz porty lotnicze. 4. Obróbka gazu i marketing: Wiele firm zaangażowanych jest nie tylko w produkcję gazu, ale także w jego przetwarzanie i wprowadzenie na rynek. Zwykle gaz musi być przetworzony przez specjalne podmioty zajmujące się jego obróbką, aby nadawał się do transportu rurociągiem. Gaz płynny NGL (ang. natural gas liquids) i zanieczyszczenia ekstrahuje się z wydobywanego gazu, a następnie czysty NGL jest rozdzielany i sprzedawany. Dystrybucja gazu rurociągami do klienta końcowego jest zwykle dokonywana przez zakłady użyteczności publicznej, ale i firmy sektora naftowego mogą być zaangażowane w działalność przesyłową i transporcie gazu na długie dystanse lub w bezpośrednie dostawy do odbiorców przemysłowych, np. elektrowni. NGL sprzedawany jest również klientom przemysłowym, hurtowym i detalicznym (tym ostatnim są najczęściej stacje benzynowe). Techniczny proces wytwarzania NGL obejmuje trzy etapy: obróbkę gazu poprzez jego schłodzenie do minus 160 stopni Celsjusza, kiedy przyjmuje postać ciekłą przy normalnym ciśnieniu atmosferycznym i zmniejsza swoją objętość względem pierwotnej do jednej sześćsetnej. Proces skraplania odbywa się w wyspecjalizowanych zakładach NGL, które zlokalizowane są zarówno blisko miejsca odwiertu oraz zakładów przetwórczych gazu. NGL jest następnie przechowywany w zbiornikach izolowanych przed załadunkiem, a następnie w cysternach kriogenicznych przeznaczonych do wysyłki. Po przybyciu do miejsca przeznaczenia, NGL jest odbierany przez terminal odbiorczy, a następnie zostaje ponownie zgazowany i wprowadzany do lokalnej sieci gazowej. Projekty NGL są bardzo kapitałochłonne i powszechną praktyką jest podpisywanie przynajmniej 20-letnich umów na dostawy gazu w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego i uzasadnienia budżetu projektu. Najczęściej, właścicielem podmiotu produkującego NGL i terminalu eksportowego jest firma upstream w sektorze naftowym, podczas kiedy terminal importowy i cysterny są z reguły własnością firmy importującej. Większość firm importujących stanowią elektrownie. Ze względu na stale rosnący poziom konkurencji pomiędzy podmiotami produkującymi NGL, które zlokalizowane są we wszystkich częściach świata, najwięksi gracze na rynku posiadają udziały 4

własnościowe w podmiotach importujących, aby zapewnić sobie odbiorcę wyprodukowanego przez nie NGL. Proces obróbki gazu w GTL polega na jego przetworzeniu w gaz ziemny o wysokiej jakości, bezbarwny, bezwonny oraz w biodegradowalne produkty powstające z ropy naftowej, takich jak paliwo transportowe, nafta, oleje i smary. 5.Petrochemikalia: Petrochemikalna to substancje chemiczne wytwarzane z ropy naftowej i gazu ziemnego. Składają się na nie dwie główne grupy produktów: olefiny w tym etylen, propylen i butadien oraz związku aromatyczne, w tym benzen, toluen i ksyleny. Produkty chemiczne na bazie tych materiałów obejmują polietylen (PE), polichlorek winylu (PCV), styren i polistyren (PS) oraz polipropylen (PP), który stanowi podstawową substancję do produkcji wielu artykułów codziennego użytku. Ze względu na wynikające z tego korzyści, rafinerie i zakłady petrochemiczne zlokalizowane są najczęściej blisko siebie i często połączone są ze sobą rurociągami. Rysunek 1 Łańcuch wartości sektora naftowego. Źródło: Opracowano na podstawie: Tordo, S., Tracy, B.S. i N. Arfaa (2011). National Oil Companies and Value Creation, World Bank Working Paper, No.218, Washington: The World Bank, dostępny: http://siteresources.worldbank.org/intogmc/resources/9780821388310.pdf, Appendix 1, s. 2. 5

14.2.2 Łańcuch wartości GK Grupy LOTOS Informacje ogólne o firmie Grupa LOTOS S.A. jest jednym z największych i najbardziej efektywnych koncernów naftowych w Europie. Pod względem przychodów ze sprzedaży zajmuje drugie miejsce w grupie największych firm w Polsce oraz szóste wśród największych przedsiębiorstw w Europie Środkowo-Wschodniej. Grupa LOTOS zajmuje się wydobyciem i przerobem ropy naftowej oraz sprzedażą hurtową i detaliczną wysokiej jakości produktów naftowych. Produkuje i dostarcza m.in. benzynę bezołowiową, olej napędowy, olej napędowy do celów opałowych (lekki olej opałowy), paliwo lotnicze oraz ciężki olej opałowy. Specjalizuje się także w produkcji i sprzedaży olejów smarowych i asfaltów. Średnio co trzeci pojazd w Polsce jeździ na paliwie pochodzącym z rafinerii Grupy LOTOS. Głównym rynkiem obsługiwanym przez Grupę Kapitałową LOTOS jest Polska, ale sprzedaż na rynki zagraniczne sukcesywnie wzrasta. Produkty firmy są eksportowane do 75 krajów na całym świecie. Grupa LOTOS jest Spółką Akcyjną, której akcje notowane są od czerwca 2005 r. na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW). Zgodnie ze Statutem prowadzi działalność na terenie Polski oraz za granicą. W skład grupy kapitałowej, oprócz Grupy LOTOS (spółka matka, zarządza rafinerią w Gdańsku), wchodzi 17 spółek ze znakiem LOTOS. Dwie z nich mają swoją siedzibę poza terenem Polski - na Litwie i w Norwegii. W Grupie Kapitałowej LOTOS jest zatrudnionych ponad 5 tys. osób. 2 W skład grupy kapitałowej, poza Grupą LOTOS, która zarządza rafinerią w Gdańsku, wchodzi 15 spółek ze znakiem LOTOS - LOTOS Paliwa, LOTOS Oil, LOTOS Asfalt, LOTOS Petrobaltic, LOTOS Exploration & Production Norge, LOTOS Infrastruktura, LOTOS Terminale, LOTOS Kolej, LOTOS Lab, LOTOS Ochrona, LOTOS Straż, LOTOS Serwis, LOTOS Geonafta, LOTOS-Air BP Polska, LOTOS Gaz (w likwidacji). Działalność wydobywcza firmy W segmencie poszukiwań i wydobycia węglowodorów LOTOS obecny jest w Polsce, Norwegii oraz na Litwie, pozyskując ropę naftową i gaz ziemny ze złóż morskich i lądowych. Łącznie koncern wydobywa ok. 28 tys. baryłek ekwiwalentnych ropy naftowej dziennie. Podstawową spółką, odpowiedzialną za rozwój segmentu poszukiwawczo-wydobywczego w Grupie Kapitałowej LOTOS jest LOTOS Petrobaltic. Spółka ma ponad trzydziestoletnie doświadczenie w poszukiwaniu i eksploatacji podmorskich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Jej osiągnięcia, doświadczenie oraz kompetencje docenia Ministerstwo Środowiska RP, które udzieliło firmie pozwolenia na prowadzenie prac poszukiwawczo-wydobywczych na polskim obszarze morskim, obejmującym blisko 30 tys. km kw., co odpowiada ponad 9% powierzchni Polski. We wrześniu 2016 roku LOTOS Petrobaltic S.A. pozyskał pierwszą lądową koncesję na poszukiwanie i rozpoznanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w obszarze Młynary (woj. warmińsko-mazurskie) o powierzchni ok. 400 km 2. Za rozwój działalności na norweskim szelfie kontynentalnym odpowiada LOTOS Exploration & Production Norge. Spółkę, z siedzibą w Stavanger, powołano do życia w 2007 r. Aktualnie LOTOS Norge posiada 21 koncesji na poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej na Morzu Północnym i Norweskim. Na jednej z nich 2 https://pszk.pl/profil/lotos 6

spółka jest operatorem, tzn. firmą wiodącą w całym procesie zagospodarowania złoża oraz uruchomienia produkcji. Na początku 2011 roku LOTOS Petrobaltic stał się właścicielem firmy AB Geonafta (obecnie LOTOS Geonafta), wydobywającej ropę naftową ze złóż lądowych, zlokalizowanych na Litwie. Dzięki tej akwizycji LOTOS zyskał dostęp do dodatkowych 1700 baryłek dziennego wydobycia surowca oraz know-how w poszukiwaniu i wydobyciu węglowodorów na lądzie. Działalność rafineryjna Rafineria Grupy LOTOS, dzięki najnowocześniejszym instalacjom wybudowanym w latach 2007-2010 w ramach Programu 10+ przerabia 10,5 mln ton ropy rocznie. Program był największą, wartą blisko 1,43 mld EUR inwestycją przemysłową ostatniej dekady w Polsce. W jej realizację byli zaangażowani światowi dostawcy najnowszych technologii dla branży naftowej - Shell, ABB, CB&I, KBR, Technip czy Lurgi. Wykorzystanie najnowszych technologii sprawiło, że jest to zielona rafineria przyjazna i bezpieczna dla środowiska. Działalność handlowa Szeroka oferta naszych produktów dostępna jest w całej Polsce i zagranicą. Grupa jest liderem rynku olejów silnikowych, które docierają do 45 krajów oraz ma czołową pozycję na krajowym rynku asfaltów drogowych. Zarządza siecią 450 dogodnie zlokalizowanych stacji paliw w całym kraju, w tym 17 tzw. Miejsc Obsługi Podróżnych. W lipcu 2011 r. otworzyła sieć ekonomicznych stacji pod marką LOTOS Optima. W listopadzie 2012 r. działało już 58 stacji pod tą marką, a z biegiem czasu będzie ich więcej. Udział koncernu w polskim rynku paliw ogółem w pierwszym półroczu 2012 roku wyniósł 34,1%. Łańcuch wartości Grupy Kapitałowej LOTOS Grupa Kapitałowa LOTOS w latach 2011 2015 koncentrowała się na działalności podstawowej, czyli poszukiwaniu i wydobyciu węglowodorów, przerobie ropy naftowej oraz handlu produktami naftowymi dążąc do poprawy efektywności handlowej w powiązaniu z optymalizacją procesów rafineryjnych i logistyki. Celem realizowanej strategii było wydłużenie łańcucha wartości i zwiększenie marż sprzedawanych produktów. 1. Poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej i gazu Strategiczne obszary dla segmentu poszukiwawczo wydobywczego Grupy Kapitałowej LOTOS to Morze Bałtyckie, Polska Strefa Ekonomiczna. Wszystkie koncesje poszukiwawcze, poszukiwawczo rozpoznawcze i produkcyjne oraz wydobywcze w polskiej strefie Morza Bałtyckiego są własnością LOTOS Petrobaltic (lub spółek w których ma udziały). Według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku Segment poszukiwawczo wydobywczy operuje na: 7

6 koncesjach - na poszukiwanie i/lub rozpoznanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w polskiej strefie ekonomicznej Morza Bałtyckiego. Łączna powierzchnia koncesji poszukiwawczo rozpoznawczych na dzień 31 grudnia 2015 roku to ponad 6,2 tys km 2. 4 koncesjach na wydobycie węglowodorów na Morzu Bałtyckim w okolicach Rozewia, Jastarni oraz Łeby. Łączna powierzchnia koncesji wydobywczych na dzień 31 grudnia 2015 roku to 147,84 km 2. Łączne wydobycie ropy naftowej ze złóż bałtyckich wyniosło 162,4 tys. ton, zaś wydobycie towarzyszącego gazu ziemnego wyniosło 18,3 mln m 3. - Polska działalność lądowa: W 2012 roku LOTOS Petrobaltic rozpoczął działania na obszarze lądowym w Polsce przy współpracy z PGNiG S.A., w 2013 i 2014 r. spółki zawarły łącznie dwie umowy o wspólnych operacjach w rejonie koncesji Kamień Pomorski oraz Górowo Iławeckie. Na obu koncesjach prowadzone są prace rozpoznawczo-poszukiwawcze. - Obszar lądowy Litwy: AB LOTOS Geonafta, spółka prowadząca działalność na Litwie w ramach segmentu poszukiwawczo wydobywczego Grupy Kapitałowej LOTOS, jest liderem wydobycia ropy na Litwie ze złóż lądowych. Na koniec 2015 roku spółki z Grupy Kapitałowej AB LOTOS Geonafta łącznie prowadziły eksploatację 14 złóż. Grupa wydobyła w 2015 roku 63,4 tys. ton ropy naftowej. - Norweski Szelf Kontynentalny: Za rozwój działalności na Norweskim Szelfie Kontynentalnym odpowiada spółka LOTOS Exploration and Production Norge AS, z siedzibą w Stavanger. Według stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku ona jest udziałowcem w 27 koncesjach na poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej na Norweskim Szelfie Kontynentalnym. W 2015 roku wydobycie na Norweskim Szelfie Kontynentalnym wyniosło 89,1 tys. ton ropy naftowej oraz 288,9 mln m 3 gazu. 2. Produkcja Rafineria Grupy LOTOS w Gdańsku o nominalnej mocy przerobowej 10,5 mln ton ropy naftowej rocznie jest jednym z najmłodszych i najbardziej zaawansowanych technologicznie oraz przyjaznych ekologicznie kompleksów rafineryjnych w Europie. Mocne strony rafinerii Grupy LOTOS: Wysoki współczynnik konwersji: oznacza on duży udział paliw w strukturze produkcji oraz selektywność w kierunku lekkich i średnich destylatów pozwalającą na skuteczne dopasowanie produkcji do struktury popytu krajowego i możliwości eksportowych. Położenie: rafineria jest położona na wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Ze względu na bliskość geograficzną i bezpośrednie połączenie rurociągowe z infrastrukturą przeładunkową Portu Północnego, będącego częścią portu morskiego Gdańsk leżącego bezpośrednio nad Zatoką Gdańską stanowi to o jej korzystnej strategicznie lokalizacji, dając rafinerii istotną przewagę logistyczną w dostępie do surowców oraz kanałów sprzedaży produktów w stosunku do konkurencji w regionie. Unikalne połączenie kanałów zaopatrzenia w surowiec zapewniające równoczesny dostęp do dostaw surowców do rafinerii zarówno drogą lądową, z Rosji, za pośrednictwem sieci rurociągów 8

PERN Przyjaźń S.A., jak i dostaw surowców drogą morską z wielu krajów oraz z własnych złóż. Dostęp do dwóch kanałów zaopatrzenia pozwala nam na dywersyfikację dostaw surowca, a także płynną reakcję na zmienność cen produktów naftowych i gatunków ropy naftowej, co z kolei pozwala na skuteczną dywersyfikację gatunków ropy naftowej przerabianej w rafinerii. 3. Sprzedaż i logistyka Działalność handlowa Grupy Kapitałowej LOTOS w 2015 roku prowadzona była w ramach Grupy LOTOS oraz jej spółek zależnych: LOTOS Paliwa, LOTOS Oil, LOTOS Asfalt, LOTOS-Air BP Polska. Grupa LOTOS prowadziła działalność handlową w kraju (sprzedaż do koncernów zagranicznych) oraz w eksporcie drogą morską i lądową, natomiast spółki prowadziły produkcję i sprzedaż na rzecz poszczególnych branż: paliwowej, olejowej i asfaltowej. Grupa Kapitałowa LOTOS realizuje sprzedaż paliw na krajowym rynku detalicznym wyłącznie za pośrednictwem spółki LOTOS Paliwa. Na rynku hurtowym Grupa Kapitałowa LOTOS realizuje sprzedaż zarówno poprzez Grupę LOTOS zaopatrując koncerny międzynarodowe oraz kluczowych klientów (przetargi do Agencji Rezerw Materiałowych i Agencji Mienia Wojskowego) oraz za pośrednictwem spółki LOTOS Paliwa w transakcjach zawieranych z odbiorcami hurtowymi oraz niezależnymi operatorami. W segmencie produkcji i handlu w 2015 roku Grupa Kapitałowa LOTOS sprzedała 10 924 tys. ton produktów, o 8,1% więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Wzrost produkcji i sprzedaży GK LOTOS był efektem bardzo korzystnych marż rafineryjnych utrzymujących się przez większość miesięcy 2015 roku. Największy wzrost sprzedaży odnotowano w przypadku benzyny surowej (+77,8%) oraz paliwa bunkrowego (+ 69,7%) jednak produkty te nie są kluczowymi ze względu na stosunkowo niewielki wolumen produkcji i sprzedaży ogółem w skali roku. Największy spadek sprzedaży odnotowano w sprzedaży paliwa lotniczego (-19,6%) co wynika ze zmiany kierunku rozwoju odejściu od rynku hurtowego i skupieniu się na bardziej rentownych kanałach detalicznych. Ponadto w 2015 roku Grupa LOTOS sprzedała ropę naftową (243 tys. ton) w ramach wygranego przetargu do Agencji Rezerw Materiałowych. Poszczególne produkty oferowane przez GK LOTOS: Olej napędowy - wolumen sprzedaży oleju napędowego wyniósł w 2015 roku 4 853 tys. ton, osiągając tym samym 44,1% udziału w sprzedaży ogółem, Benzyny, z udziałem na poziomie 14,1%, wielkość wolumenu sprzedaży benzyny w roku 2015 wyniosła 1 547 tys. ton, Ciężki olej opałowy, z udziałem w sprzedaży na poziomie 13,4%. Wielkość sprzedaży tej grupy produktów w 2015 roku wyniosła 1 477 tys. ton i wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 4,1%. 9

Paliwa: Sprzedaż paliw (benzyny bezołowiowej, oleju napędowego oraz lekkiego oleju opałowego) realizowana przez Grupę Kapitałową LOTOS kierowana jest zarówno na rynek krajowy, jak i zagraniczny. LOTOS Paliwa prowadzi sprzedaż paliw wyłącznie na rynku krajowym, na którym głównymi odbiorcami są firmy paliwowe oraz sieć stacji paliw działających pod marką LOTOS. Pozostałe produkty naftowe: Ich sprzedażą zajmuje się Grupa LOTOS oraz jej spółki zależne lub współkontrolowane. LOTOS Oil zajmuje się sprzedażą olejów smarowych zarówno na rynku polskim, jak i zagranicznym, głównie poprzez dystrybutorów i autoryzowane serwisy obsługi klienta. LOTOS Asfalt realizuje sprzedaż asfaltów drogowych zarówno na rynku polskim, jak i w eksporcie, gdzie głównymi odbiorcami są firmy budowlane. LOTOS-Air BP Polska ma w ofercie paliwo lotnicze dostępne wyłącznie w kraju. Jego odbiorcami są linie lotnicze (tzw. segment into plane) oraz operatorzy rynku hurtowego. 4. Pozostała działalność Grupa Kapitałowa LOTOS prowadzi również działalność pomocniczą, która uzupełnia działalność podstawową. Wśród głównych podmiotów zależnych spółki prowadzących tego typu działalność są: LOTOS Serwis, RCEkoenergia, Energobaltic, LOTOS Terminale, LOTOS Infrastruktura, LOTOS Lab, LOTOS Straż oraz spółki z grupy kapitałowej Miliana Shipholding Company Ltd. LOTOS Straż organizuje i prowadzi działania ratownicze na terenie rafinerii Grupy LOTOS w celu ochrony życia, zdrowia i mienia, a także likwidacji powstałych pożarów, katastrof technicznych, komunikacyjnych, awarii chemicznych, ekologicznych, oraz uczestniczy w likwidacji klęsk żywiołowych. LOTOS Lab świadczy usługi w zakresie badań produktów naftowych, wód, ścieków oraz środowiska pracy. Jest spółką przyjazną dla środowiska naturalnego, w pełni respektującą i stosującą w praktyce zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, posiadającą nowoczesną, specjalistyczną aparaturę kontrolno-pomiarową. Należące do niej laboratorium jest dostępne 24 godziny na dobę, siedem dni w tygodniu. Badania są wykonywane w ciągu 24 godzin od dostarczenia próbki. Klientami spółki są międzynarodowe firmy kontrolne, organy państwowe, serwisy samochodowe oraz indywidualni zleceniodawcy. W 2004 roku spółka uzyskała certyfikat akredytacji wydany przez Polskie Centrum Akredytacji PCA (nr AB 474). Spółka posiada także ponad 120 akredytowanych metod. LOTOS Ochrona świadczy usługi ochrony osób i mienia na rzecz Grupy LOTOS i spółek zależnych w zakresie przestrzegania wymogów bezpieczeństwa na powierzonym terenie. Na bieżąco realizuje współpracę z właściwymi terytorialnie komisariatami Policji. Wszyscy pracownicy ochrony są kwalifikowanymi pracownikami ochrony fizycznej oraz posiadają zezwolenie na pracę z bronią. Pozostała działalność pomocnicza prowadzona przez spółki Grupy Kapitałowej LOTOS obejmuje m.in.: utrzymanie ruchu mechanicznego, elektrycznego i automatyki oraz usługi remontowe, wytwarzanie i dystrybucję energii elektrycznej, ciepła, gazu płynnego (LPG) oraz kondensatu gazowego, magazynowanie i dystrybucję paliw, wynajem i zarządzanie nieruchomościami własnymi lub dzierżawionymi, usługi logistyki morskiej polegające na odbiorze i magazynowaniu ropy naftowej w rejonie wydobycia, transporcie ropy naftowej ze złoża do portu oraz asyście ratowniczej dla platform. 10

Pytania do materiału 14.2 Łańcuch wartości sektora naftowego i GK LOTOS 14.2.1 Łańcuch wartości sektora naftowego 14.2.2 Łańcuch wartości GK LOTOS 1. Jakie są główne działania tworzące wartość dodaną w przemyśle naftowym? 2. Jakie działania w ramach łańcucha wartości przemysłu naftowego można określić jako upstream, midstream i downstream? Powołaj się na przykłady w tekście. 3. Jakie są możliwości integracji horyzontalnej i wertykalnej? Jakie korzyści odnoszą organizacje z tego typu integracji? 4. Jakie są główne czynniki warunkujące tworzenie wartości dodanej w łańcuchu wartości sektora naftowego? 5. Jak należy intepretować zaprezentowany łańcuch wartości dodanej w przemyśle naftowym względem modelu łańcucha wartości opracowanego przez M. Portera zakładającego podział na działania podstawowe i pomocnicze? Które z działań w ramach opisanego łańcucha wartości zaklasyfikowałbyś/-abyś jako podstawowe a które jako pomocnicze? 6. Opracuj listę składników kosztowych dla jednego z popularnych produktów sektora naftowego. 1. Na podstawie powyższych informacji o GK LOTOS opisz łańcuch wartości firmy. 2. Które z podejmowanych przez firmę działań określisz jako podstawowe a które jako pomocnicze? Odpowiedź uzasadnij. 3. Które z działań w ramach łańcucha firmy zaliczysz do upstream, midstream i downstream? 4. Gdzie Twoim zdaniem w łańcuchu wartości GK Lotos tworzona jest największa wartość dodana? 5. Jak opisałbyś/-abyś łańcuch wartości firmy wysoko/nisko zintegrowany? Odpowiedź uzasadnij. 6. Na czym mogłaby polegać integracja w łańcuchu wartości firmy Grupy LOTOS? Podaj możliwe przykłady integracji: wertykalnej (pionowej) - wstecznej (odwrotnej) i - postępującej (przedniej), integracji horyzontalnej (poziomej). 11