Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12)

Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Zielonej Górze 65 950 Zielona Góra, ul. Bohaterów Westerplatte 31 Wykonawca: AKME Zdzisław Wiśniewski Sp. z o.o. 54-067 Wrocław, ul. Brodzka 177 Autorzy opracowania: mgr Maciej Broda (kierownik badań) mgr Przemysław Guszpit Jacek Wojcieszak Marcin Wójcik Wrocław 2008 1

Zagadnienia wstępne i informacje o stanowisku W okresie od 21-31 lipca 2008 r. firma AKME Zdzisław Wiśniewski Sp. z o.o. z Wrocławia przeprowadziła na podstawie decyzji nr 46/G/2008 z dnia 23 kwietnia 2008 r., wydanej przez Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp. wyprzedzające, ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Deszczno 10 (135 AZP 46-12), pow. Gorzów Wlkp., woj. lubuskie (ryc. 1). Badania podjęto w związku z planowaną budową odcinka drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn. w woj. lubuskim (nr stanowiska na obszarze inwestycji: Deszczno S3-23). Inwestorem przedsięwzięcia jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Zielonej Górze. Prace archeologiczne przeprowadził zespół w składzie: mgr Maciej Broda (kierownik badań), mgr Przemysław Guszpit, Jacek Wojcieszak, Marcin Wójcik. Ryc. 1. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Lokalizacja stanowiska na mapie 1:10000 na tle fragmentu badanego w ramach AZP obszaru 46-12. 2

Stanowisko Deszczno 10 (lokalizacja: 52 40`39``N, 15 17`49``E) odkryte zostało podczas badań powierzchniowych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przez T. Szczurka i T. Seniowa (Muzeum Lubuskie w Gorzowie Wlkp.) w 1986 r. (fot. 1). Fot. 1. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Widok ogólny stanowiska od południowego-wschodu przed przystąpieniem do badań. Z powierzchni stanowiska zakwalifikowanego jako ślad osadniczy pozyskano wówczas 1 fr. ceramiki naczyniowej datowanej ramowo na pradzieje. W 2006 r. A. Jaszewska i S. Groblica (Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska Alina Jaszewska w Zielonej Górze) przeprowadzili powtórne badania powierzchniowe o charakterze weryfikacyjnym w rejonie projektowanej drogi ekspresowej S3 w woj. lubuskim. Na powierzchni dochodzącego do 5 ha stanowiska odkryto i wydzielono dodatkowo: punkt osadniczy z okresu wpływów (na podstawie 1 fr. ceramiki) oraz punkt osadniczy z okresu nowożytnego (na podstawie 2 fr. ceramiki) - por. karty KESA stanowiska w załączniku.. Omawiane stanowisko usytuowane jest na terasie wyższej doliny Warty na średniej wysokości 20,4-20,6 m n.p.m. (ryc. 2) w terenie nieeksponowanym i zajmuje pole orne na działkach geodezyjnych nr 374/1 i 374/3, obręb Deszczno, których obecnym właścicielem jest 3

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Zielonej Górze. Omawiane stanowisko położone jest bezpośrednio na południowy-zachód linii kolejowej Gorzów Wlkp. Zbąszynek i przylega do drogi polnej biegnącej z Deszczna do Karnina. Ryc. 2. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Plan warstwicowy stanowiska. 4

Wyniki ratowniczych badań archeologicznych W 2008 r. badaniami wykopaliskowymi objęto obszar 10 arów w ramach stanowiska, zgodnie z założeniem GDDKiA odnośnie obszaru przeznaczonego do badań archeologicznych. Prace na stanowisku rozpoczęto od wytyczenia jednego wykopu badawczego w kształcie zbliżonym do litery T obejmującego pełne ary w ramach hektara 1 o numerach: 12-18 i 24, 34, 44 (ryc. 2, 3). Warstwę humusu ornego o średniej miąższości 0,30 m usunięto przy pomocy sprzętu ciężkiego pod nadzorem osób uprawnionych do przeprowadzenia badań (fot. 2). Nie stwierdzono pod nią wyraźnie odcinającego się podglebia, poniżej zalegał piaszczysty i gliniasty calec. W kolejnym etapie doczyszczono profile wykopu i jego powierzchnię na poziomie calca. Wykonano dokumentację rysunkową i fotograficzną powierzchni przeznaczonej do badań i przystąpiono do metodycznej eksploracji zlokalizowanych 7 obiektów archeologicznych (ryc. 3). Fot. 2. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Południowo-zachodni fragment stanowiska podczas odhumusowania. 5

Fot.3 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 12 ćwiartka C i A, plan. Fot.4 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 12 ćwiartka D i B, plan. 7

Fot.15 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 18 ćwiartka D i B, plan. Fot.16 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 18 ćwiartka C i A, plan. 13

Fot.17 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 24 ćwiartka B i A, plan. Fot.18 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 24 ćwiartka D i C, plan. 14

Fot.19 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 34 ćwiartka B i A, plan. Fot.24 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 34 ćwiartka D i C, plan. 15

Fot.25 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 44 ćwiartka D i C, plan. Fot.26 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Ar 44 ćwiartka B i A, plan. 16

Obiekt nr 1 (fot. 27, 28, ryc. 4) Zlokalizowany został na arze 18. [niwelacja!] W rzucie poziomym miał kształt wydłużony owalny? o wymiarach 10,5x4,7 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o maksymalnej głębokości 0,5 m. Wypełnisko stanowiła szara ziemia z rudymi soczewkami, wyraźnie odcinająca się od żółtego podłoża. Funkcja: zbiornik akumulacyjny? Chronologia: kultura łużycka Materiał zabytkowy: 5 fr. ceramiki, 3 szt. kości, 1 fr. rozcieracza kamiennego Ryc. 4 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 18, ob. 1, plan i profil. 17

Fot. 27. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 18, ćwiartka D i B, ob. 1. Rzut. Fot. 28. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 18, ob. 1. Profil. 18

Obiekt nr 2 (fot. 29, ryc. 5) Zlokalizowany został na arze 18. W rzucie poziomym był w kształcie fragmentu owalu o wymiarach 4,5x4,2 m. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o maksymalnej głębokości 0,35 m. (wypełnisko stanowiła szara ziemia z żółtymi soczewkami, słabo odróżniająca się od szarożółtego podłoża. Funkcja: nieokreślona Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy: 2 fr. ceramiki Ryc. 5 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 18, ob. 2, plan. Fot. 29. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 18, ćwiartka C, ob. 2. Rzut. 19

Obiekt nr 3 (fot. 30, ryc. 6) Zlokalizowany został na arze 17. W rzucie poziomym miał kształt nieregularny owalny o wymiarach 10,0x0,6 m, dłuższą osią zorientowany w kierunkach NE SW. Po przecięciu w profilu rysował się jako niecka o maksymalnej miąższości 0,8 m. Wypełnisko stanowiła szara ziemia z żółtymi, rdzawymi przebarwieniami. Funkcja: zbiornik akumulacyjny Chronologia: wczesny okres epoki brązu Materiał zabytkowy: 24 fr. ceramiki (prawdopodobnie z jednego naczynia), 1 szt. możdżenia Ryc.6 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 17, ob. 3, plan. Fot. 30. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 17, ćwiartka D i B, obiekt 3. 20

Obiekt nr 4 (fot. 31, ryc. 7) Zlokalizowany został na arze 16. W rzucie poziomym miał kształt wydłużony nieregularny o wymiarach 11,1x6,0 m, dłuższa oś w linii NE SW. Po przecięciu w profilu rysował się jako płytka niecka o maksymalnej miąższości 0,1 m. Wypełnisko stanowiła szara ziemia, na obrzeżach przemieszana z żółtym podłożem. Funkcja: obiekt rowkowy melioracyjny? Chronologia: nowożytność Materiał zabytkowy: 3 fr. cegieł. Ryc.7 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 16, ob. 6, plan Fot. 31. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 16, ćwiartka C i A, ob. 4. Rzut. 21

Obiekt nr 5 (fot. 32, ryc. 8) Zlokalizowany został na arze 24, ćwiartka B. W rzucie poziomym miał kształt owalny o wymiarach 1,1x0,75 m, dłuższa oś w linii NE SW. Po przecięciu w profilu rysował się jako płytka niecka o maksymalnej miąższości 0,1 m. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia z płatami żółtej gliny wyraźnie rysująca się na tle żółto brunatnego podłoża. Funkcja: nieokreślona. Chronologia: pradzieje Materiał zabytkowy: 1 fr. ceramiki Ryc.8 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 24, ćwiartka B, ob. 5, plan i profil. Fot. 32. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 24, ćwiartka B, ob. 5. Rzut. 22

Obiekt nr 6 (fot. 33, ryc. 9) Zlokalizowany został na arze 24 i 34. W rzucie poziomym miał kształt owalny o wymiarach 0,75x0,5m, dłuższa oś w linii NE SW. Po przecięciu w profilu rysował się jako paraboliczne zagłębienie o maksymalnej miąższości 0,5 m. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia wyraźnie odcinająca się na tle żółtawego podłoża. Funkcja: nieokreślona. Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy: brak. Ryc.9 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 24 i 34, ob. 6, plan i profil. Fot. 33. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 34, ćwiartka B, ob. 6. Rzut. 23

Obiekt nr 7 (fot. 34, ryc. 10) Zlokalizowany został na arze 44. W rzucie poziomym miał kształt owalny o wymiarach 0,75x0,65m, dłuższa oś w linii N S. Po przecięciu w profilu rysował się jako półkolista niecka o maksymalnej miąższości 0,5 m. (wypełnisko stanowiła żółta ziemia z rdzawymi przebarwieniami, niezbyt wyraźnie odcinała się od podłoża aczkolwiek zasięg obiektu można było wyznaczyć na podstawie zalegania w wypełnisku licznych kamieni o wielkości 10x5x5 cm i drobniejszego żwiru. Funkcja: nieokreślona. Chronologia: nieokreślona Materiał zabytkowy: brak. Ryc.10 Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23).Hektar 1, ar 44, ob. 7, plan i profil. Fot. 34. Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) (S3-23). Hektar 1, ar 44, ćwiartka C, ob. 7. Rzut. 24

Charakterystyka odkrytych obiektów i faz użytkowania stanowiska Badania na stanowisku Deszczno 10 doprowadziły do odkrycia 7 obiektów archeologicznych. Wydzielono je pod względem funkcjonalnym na: pozostałości po zbiornikach akumulujących wodę, obiekty rowkowe i obiekty o nieokreślonej funkcji. Na podstawie analizy pozyskanych zabytków ruchomych fragmentów ceramiki naczyniowej odkrytych zostało: obiekt datowany na wczesny okres epoki brązu, obiekt datowany na kulturę łużycką, obiekt datowany ramowo na pradzieje i 2 obiekty o chronologii nowożytnej. W pozostałych 2 obiektach nie pozyskano materiału datującego, zatem nie sprecyzowano ich chronologii. Podczas doczyszczania powierzchni pozyskano także kilka fragmentów ceramiki pradziejowej i nowożytnej. Na podstawie powyższych danych wyznaczono następujące fazy zagospodarowania stanowiska. Najstarszą fazą datowaną prawdopodobnie na wczesny okres epoki brązu, której pozostałości uchwycono w postaci zbiornika akumulacyjnego (ob. 3), gdzie w warstwie mułu zalegały fragmenty ceramiki pochodzące najpewniej z jednego naczynia i silnie zbutwiałe fragmenty drewna nie tworzące jednak intencjonalnej konstrukcji. Następną, drugą fazę reprezentuje zapewne również zbiornik akumulacyjny związany z kulturą łużycką. Intensywne zagospodarowanie badanego obszaru w okresie nowożytności (uprawa mechaniczna pola) doprowadziło zapewne do zniszczenia innych obiektów związanych z tymi dwiema najstarszymi fazami. Nie wykluczone jest, że obiekty określone jako pradziejowe i pozbawione materiału datującego również pochodziły z tych okresów chronologicznych. Kolejna, trzecia faza datowana na okres nowożytny reprezentowana jest przez jeden obiekt rowkowy prawdopodobnie o charakterze melioracyjnym i obiekt o nieokreślonej funkcji. Najmłodsza faza związana jest ze współczesnością (ostatnie stulecie?) i intensywną up rawą roli na terenie stanowiska (widoczne ślady głębokiej orki na poziomie calca). 25

Wnioski końcowe W wyniku wyprzedzających badań archeologicznych na omawianym stanowisku potwierdzono jego osadniczy charakter o chronologii od wczesnej epoki brązu po współczesność. Niestety odkryta osada została w znacznym stopniu zniszczona poprzez intensywna uprawę roli zwłaszcza w czasach współczesnych. W związku z powyższymi wynikami wnioskujemy wyłącznie o nadzór przy dalszych pracach ziemnych na pozostałym nieprzebadanym obszarze stanowiska. Zapewne mamy tu do czynienia z peryferyczna częścią dużej wielokulturowej osady (stan. Deszczno 11/13) zlokalizowanej ok. 80-100 m na południowy-wschód od omawianego stanowiska badanej w ramach obecnego kontraktu przez Ośrodek Naukowo-Konserwatorski z Poznania. 26