Prof. dr. hab. Krzysztof Błażejczyk Klimatolog Warszawa, 3 lutego 2015 r. Opinia na temat Operatu ochrony klimatu wykonanego przez firmę KRAMEKO sp. z o.o. Operat ochrony klimatu został opracowany na zlecenie Tatrzańskiego Parku Narodowego jako część dokumentacji do projektu Planu Ochrony Parku. Wykonawcą opracowania jest firma KRAMEKO, a osobami odpowiedzialnymi merytorycznie: mgr inż. Marcin Czerny i mgr Katarzyna Mitka. Opracowanie zawiera 135 stron, w tym: 51 tabel i 18 map. Załącznikami do opracowania (których nie poddano ocenie) jest 21 kartograficznych, cyfrowych warstw tematycznych. Uwagi ogólne Na wstępie opracowania Autorzy podają, że zostało ono wykonane na podstawie istniejącego Operatu Ochrony Przyrody Nieożywionej i Gleb autorstwa prof. T. Niedźwiedzia z roku 1997 uzupełnionego danymi z publikacji Klimat Tatr (red. M. Konček) z roku 1974. Mimo bezdyskusyjnej naukowej rzetelności obydwu opracowań w żaden sposób nie można się zgodzić ze stwierdzeniem Autorów mówiącym, że oparcie się na okresach obserwacyjnych: 1951-1960, 1931-1960, 1961-1970, 1951-1970 i 1951-1980, wykorzystanych przez prof. Niedźwiedzia, w pełni umożliwiło opracowanie koncepcji ochrony warunków klimatycznych (str. 9). Autorzy ponawiają tę opinie na str. 17 pisząc: nie ma potrzeby wykonywania żadnych prac inwentaryzacyjnych w celu sporządzenia projektu Planu Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Mimo tak kategorycznych, zacytowanych stwierdzeń wątpliwość przyjętych założeń o braku potrzeby przeprowadzenia aktualizacji inwentaryzacji klimatu Parku dostrzegają sami Autorzy włączając do opracowania rozdział 2.1.2. Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w klimacie TPN. Podają tam, na podstawie publikowanych doniesień różnych autorów, że w ciągu ostatnich 50-60 lat obserwuje się w Tatrach istotne zmiany dwóch podstawowych elementów klimatu: temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych. Należy przy tym pamiętać, że największe, niekiedy skokowe zmiany niektórych charakterystyk klimatu, podawane także w cytowanych publikacjach, miały miejsce po roku 1990, a więc już po okresie obserwacyjnym
wykorzystywanym w opracowaniu T. Niedźwiedzia z 1997 r., a tym bardziej po okresie wykorzystywanym w książce Klimat Tatr. Poza ogólnikowymi stwierdzeniami Autorzy opracowania w żaden sposób nie uwzględniają tego faktu w swych rozważaniach. A przecież obydwa te elementy klimatu w decydujący sposób wpływają na kondycję i zasięg wielu zbiorowisk roślinnych oraz funkcjonowanie fauny TPN. Drugą, kluczową słabością merytoryczną opracowania jest jego zakres tematyczny. Na 80 stronach opracowania Autorzy omawiają poszczególne cechy klimatu Tatr. Jest to część całkowicie odtwórcza, w której przytaczane są jedynie informacje z wcześniejszych opracowań źródłowych (T. Niedźwiedzia z 1992 i 1997 r. oraz M. Končeka z 1974 r.). Nawiasem mówiąc, w wielu miejscach przytoczenia te zawierają błędy merytoryczne i interpretacyjne (uwagi na ten temat znajdą się w drugiej części opinii). Niemniej, w części C, dotyczącej ochrony klimatu, nie ma żadnych nawiązań do przedstawionych w części B cech klimatu. Według Autorów jedyne elementy klimatu, wymagające działań ochronnych, to stan sanitarny powietrza i klimat akustyczny. Opierają się przy tym na bardzo ogólnikowych informacjach, że teren Parku jest narażony na zanieczyszczenia powietrza ze źródeł punktowych (paleniska schronisk i różnych obiektów leżących na terenie Parku i w jego sąsiedztwie) oraz liniowych (ruch samochodowy na drogach wewnętrznych Parku n na drogach otaczających TPN). Podobne, ogólnikowe uwagi odnoszą się do zagrożeń klimatu akustycznego. Autorzy nie popierają tych stwierdzeń żadną dokumentacją faktograficzną opartą na pomiarach terenowych. W odniesieniu do stanu sanitarnego powietrza Autorzy przytaczają jedynie dane o stężeniu zanieczyszczeń w Zakopanem w roku 2012. Dane te w żaden sposób nie ilustrują stanu sanitarnego atmosfery w obrębie Parku, zwłaszcza w jego częściach odległych od miasta. Poza tym, przyjęcie danych z jednego roku jest absolutnie niewystarczające, a w interpretacji tych przypadkowych i wyrywkowych danych Autorzy nie odnieśli się do norm sanitarnych dotyczących ochrony przyrody. W odniesieniu do klimatu akustycznego brak jest natomiast jakiejkolwiek inwentaryzacji zjawiska hałasu. Proponowane działania ochrony czystości powietrza i klimatu akustycznego mają zatem charakter intuicyjny, nie poparty żadnymi informacjami o rzeczywistym występowaniu i nasileniu wymienionych zagrożeń. W proponowanych kierunkach ochrony klimatu Autorzy koncentrują się tylko na działaniach ochronnych czystości powietrza i minimalizacji hałasu, a w żaden sposób nie nawiązują do działań niezbędnych dla ochrony cech klimatu kluczowych dla funkcjonowania ekosystemów TPN (np. jak chronić klimat ekosystemów flory ciepło- i zimnolubnej czy też wodnej, jak ograniczyć tempo wzrostu temperatury oraz zachować odpowiedni reżim opadów
i zjawisk atmosferycznych w częściach parku leżących najbliżej Zakopanego). Nie ma także żadnych odniesień do możliwych zagrożeń dla flory i fauny Parku wynikających ze zmienionych w ostatnich 20-30 latach właściwości klimatu (opady, temperatura, pokrywa śnieżna). Uwagi szczegółowe Str. 11 brak jest uzasadnienia uznania niektórych pięter klimatycznych za najcenniejsze. Str. 11 w rozdziale 4 nie wykazano żadnych powiązań regionów topograficznych z zasobami klimatycznymi, stąd też tytuł tabeli 2 jest całkowicie nieadekwatny do jej zawartości. Str. 13 w tabeli 3 brak jest wielu istotnych prac odnoszących się do klimatu poszczególnych części Tatr (np. Doliny Gąsienicowej, Doliny Suchej Wody). Str. 18 nieprawdziwe jest stwierdzenie: promieniowanie słoneczne wynika z położenia geograficznego ; promieniowanie słoneczne wynika z fizycznej aktywności Słońca, a położenie geograficzne co najwyżej decyduje o ilości tego promieniowania docierającej do różnych części Ziemi. Str. 18 podobnie błędne jest stwierdzenie: Pochłanianie promieniowania przez powierzchnię czynną zależy ; żadna powierzchnia, jako zbiór punktów na płaszczyźnie, nie ma zdolności pochłaniania promieniowania. Str. 19 (i dalsze) niepoprawne jest używanie określeń powietrze polarno-kontynentalne powinno być powietrze polarne kontynentalne. Str. 19 niejasne są sformułowania typu, np. Kierunek wschodni występuje najczęściej w zimie ; chodzi chyba o adwekcję powietrza z kierunku wschodniego. Str. 19 nieprecyzyjne jest sformułowanie centrum wyżu nad Karpatami ; Karpaty są rozległym masywem górskim i należy sprecyzować, o którą część Karpat chodzi. Str. 20 sformułowanie nadmierna ekspozycja na jego promieniowanie może wywoływać wiele skutków niepożądanych wymaga dopowiedzenia, jakie to mogą być skutki. Str. 20 nieprawdziwe jest stwierdzenie, wskaźniki bioklimatyczne ochładzania i normalnej temperatury efektywnej najlepiej charakteryzują warunki bioklimatyczne; są to wskaźniki bardzo stare i tylko ogólnie informują o natężeniu bodźców meteorologicznych.
Str. 22 w tabeli 4 nieprawidłowo podano, że stacja na Hali Gąsienicowej prowadzi obserwacje co 3 godziny przez całą dobę ; obserwacje są tu prowadzone co 3 godziny, ale tylko pomiędzy godziną 6 a 18 UTC. Str. 29 stwierdzenie Charakterystyczną cechą obszarów górskich jest występowanie inwersji wprowadza w błąd; występowanie inwersji jest cechą charakterystyczną wszystkich obszarów (np. w Krakowie inwersje występują przez około 80% dni w roku), a cechą obszarów górskich jest częstsze jej występowanie i większa intensywność niż na terenach równinnych. Str. 31 mapa średnich rocznych temperatur (sic!) powietrza; poza nieprawidłową formą gramatyczną (powinno być mapa średnich rocznych wartości temperatury powietrza brak jest wyjaśnienia metody określenia zasięgów temperatury, z mapy wynika, że były to izohipsy, podczas gdy na stronach poprzedzających Autorzy podkreślają rolę inwersji, a w tabeli 38 i 39 słusznie zwracają uwagę na to, że zasięg wysokościowy poszczególnych zakresów temperatury jest różny na zboczach północnych i południowych. Str. 33-39 uwagi analogiczne jak wyżej. Str. 41 Autorzy piszą na wstępie, że ważne wskaźniki zmian klimatu to nie tylko wskaźniki termiczne ; jest to w zasadzie prawda, ale dlaczego zastosowana tylko w odniesieniu do rozdziału Przymrozki, dni mroźne. Str. 42 informacje zawarte w tab. 8 ilustrują nieaktualność omawianych danych; np. na Hali Gąsienicowej pierwsze jesienne przymrozki są obserwowane na początku września, a niekiedy nawet pod koniec sierpnia. Poza tym operowanie średnimi datami nie pozwala na analizę rzeczywistych warunków termicznych w Parku. Str. 43-45 brak opisu metody wyznaczenia zasięgów przedstawionych na mapach 5 i 6, zwłaszcza, że dane pomiarowe dotyczą tylko kilku punktów, rozłożonych nierównomiernie na terenie Parku; analogiczna uwaga dotyczy map: 7-11. Str. 56 informacja, że na Kasprowym Wierchu liczba dni z burzą jest większa niż obserwowana na innych stacjach meteorologicznych w Parku jest myląca; zwiększona liczba dni z burzą wynika z położenia stacji na grzbiecie głównym Tatr, gdzie obserwatorzy notują także burze po stronie Słowackiej, które nie przekraczają pasma gór. Str. 82 szokującym stwierdzeniem jest: promieniowanie rozproszone ulega odchyleniu w atmosferze ; nie ma ono żadnego potwierdzenia naukowego.
Str. 82 dalsza część tego kuriozalnego zdania mówi, że promieniowanie rozproszone osiąga wyższe wartości w Rowie Podtatrzańskim wskutek zalegania mas powietrza ; nie ma żadnej bariery, która sprawiałaby, że jakaś masa powietrza zalega tylko nad Rowem, a już nie nad samymi Tatrami. Str. 83 razi wykorzystanie danych z okresu 1954-1958, poza tym Autorzy przytaczają te dane w nieaktualnych jednostkach energetycznych (spoza układu SI). Niedosyt budzi brak danych na temat sum promieniowania oraz map obrazujących dopływ promieniowania do różnie eksponowanych zboczy. Str. 96 tabela 39 wątpliwości budzi fakt, czemu typ roślinności w obrębie pięter klimatycznych Autorzy określają na podstawie danych Pawłowskiej sprzed 50 lat. Są przecież nowsze opracowania szaty roślinnej TPN. Str. 109 tytuł rozdziału Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w klimacie TPN nie odpowiada jego treści; Autorzy nie podają żadnych informacji o procesach (w domyśle chodzi chyba o procesy klimatyczne) zachodzących w klimacie Tatr. Str. 114 w tabeli 43 autorzy nie wymieniają żadnych skutków dla elementów klimatu (np. tworzenie mgieł, ryzyko smogu, zmiany reżimu opadowego, zmiany dopływu promieniowania słonecznego, zmiany usłonecznienia itp.) związanych z zanieczyszczeniami powietrza. Koncentrują się jedynie na ogólnikowym stwierdzeniu o pogorszeniu się stanu sanitarnego powietrza. Str. 125 stwierdzenie, że na przestrzeni ostatnich lat zastosowano szereg zabiegów dla ochrony lokalnych warunków klimatycznych. Do najistotniejszych należy modernizacja schronisk, w których zmieniono system ogrzewania z węglowego na elektryczny, drzewny lub/i słoneczny stoi w sprzeczności z informacjami na mapie 16. Wymienione w tekście schroniska są na mapie zaznaczone jako punkty o dużym zagrożeniu dla klimatu. Str. 127 podane w tabeli 50 zasady monitoringu klimatu akustycznego są absolutnie niewystarczające do określenia zagrożenia hałasem. Jednorazowy pomiar raz w roku o godz. 12 dostarczy jedynie danych przypadkowych. Monitoring klimatu akustycznego należy prowadzić zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 października 2007 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii (Dz. U. Nr. 192, poz. 1392, zał. 1). Podsumowanie
Przedstawione do oceny opracowanie Operat ochrony klimatu jest dokumentem miernej jakości. Opiera się na danych klimatycznych nie uwzględniających najnowszego okresu. Sugerowane w opracowaniu elementy klimatu, które należy chronić to jedynie stan sanitarny powietrza oraz klimat akustyczny. W dokumencie brak jest natomiast wiarygodnych informacji, popartych danymi eksperymentalnymi, na temat rzeczywistego stanu tych cech klimatu. W proponowanych działaniach ochronnych brak jest jakichkolwiek odniesień do ewentualnych skutków tych działań dla podstawowych charakterystyk klimatu (promieniowania, temperatury, opadów, pokrywy śnieżnej) kluczowych dla funkcjonowania ekosystemów TPN. Na podstawie ocenianego opracowania nie ma szans powstać rzetelny Plan Ochrony Klimatu TPN. Prof. dr hab. Krzysztof Błażejczyk