Serowary Salmonella wystêpuj¹ce u zwierz¹t, w ywnoœci i paszach w Polsce w latach

Med. Weter. 2012, 6 (7) 411 Praca oryginalna Original paper Serowary Salmonella wystêpuj¹ce u zwierz¹t, w ywnoœci i paszach w Polsce w latach 2005-2010 ANDRZEJ HOSZOWSKI, MAGDALENA SKAR YÑSKA, DARIUSZ WASYL, MAGDALENA ZAJ C, ANNA LALAK, ILONA SAMCIK, DANUTA WNUK Zak³ad Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy Hoszowski A., Skar yñska M., Wasyl D., Zaj¹c M., Lalak A., Samcik I., Wnuk D. Salmonella serovars in animals, food and feed during the years 2005-2010 in Poland Summary Data collection on the occurrence of Salmonella along the food chain is an important element of the implementation of Salmonella control programs in EU Member States. Consequently, it is possible to evaluate the current epidemiological situation and trends of infection over tim as well as identify the sources and routes of the pathogen s spread. The article presents the occurrence of Salmonella serovars in the years 2005-2010 in Poland and shows their epidemiological significance as a cause of infections in animals. Slide agglutination was used to identify Salmonella serovars of 5264 isolates originating from animals, foods, feeds, organic fertilizers and sewage sludge. A decrease in the occurrence of Salmonella Enteritidis and Salmonella Typhimurium in poultry was found, probably as a consequence of the implementation of national control programs in breeding flocks of Gallus gallus, laying hens, and broilers. Simultaneously, the epidemiological impact of other serovars, such as S. Mbandaka or S. Kentucky has increased. During the last six years Salmonella Typhimurium, Enteritidis and Derby were the most frequently found serovars in pigs. The swine-specific S. Choleraesuis as well as S. Bredeney, S. Goldcoast, S. Infantis, S. Hadar, S. Mbandaka and autoagglutinating isolates were found in less than 10% of investigated isolates. Serovars S. Typhimurium and S. Enteritidis were most prevalent in geese and ducks. Occurrence of the same Salmonella serovars in humans and animals and food might indicate their epidemiological links. There was no explicit domination of particular Salmonella serovars in isolates from feed and the environment of their production. Eight out of ten of the most prevalent Salmonella serovars for animals and humans were found in organic fertilizers and sewage sludg which confirmed the crucial role of animal reservoirs in the circulation of this pathogen in nature. The presented epidemiological data might also be useful in laboratories for the selection of diagnostic sera for Salmonella identification and thus improve their work. Keywords: Salmonella serovars, salmonellosis Infekcje wywo³ywane przez pa³eczki Salmonella, pomimo wielu lat zwalczania, nadal stanowi¹ wa ny problem epidemiologiczny. Wed³ug danych Europejskiego Urzêdu ds. Bezpieczeñstwa ywnoœci (EFSA), by³y one w 2009 r. przyczyn¹ 34% zatruæ pokarmowych cz³owieka odnotowanych w 27 krajach cz³onkowskich UE i wywo³a³y zachorowania ponad 10 tysiêcy osób (7). W Stanach Zjednoczonych rocznie notuje siê blisko 42 tysi¹ce przypadków salmonellozy, chocia ich prawdziwa liczba jest prawdopodobnie wielokrotnie wy sza (20). Uwa a siê, e w skali globu ka dego roku na salmonellozê mo e chorowaæ nawet 93, milionów osób, a w przypadku 155 tysiêcy choroba koñczy siê œmierci¹ (13). Koszty spo³eczne zwi¹zane z leczeniem ludzi i zwierz¹t s¹ du e i siêgaj¹ rocznie oko³o 3 miliardów USD w Stanach Zjednoczonych, a w Danii szacuje siê je na 15 milionów dolarów (23). Istotnym elementem realizacji programów zwalczania Salmonella w poszczególnych krajach cz³onkowskich UE jest gromadzenie danych dotycz¹cych wystêpowania zarazka, dziêki czemu mo liwe jest rozpoznanie aktualnej sytuacji epidemiologicznej, zmian w wystêpowaniu zaka eñ w czasi a tak e identyfikacja Ÿróde³ i dróg rozprzestrzeniania siê tego patogenu. Cele te mog¹ byæ osi¹gniête tylko wtedy, gdy laboratoria wykorzystuj¹ metody charakteryzuj¹ce siê odpowiedni¹ czu³oœci¹ i specyficznoœci¹. Krytycznym etapem w diagnostyce Salmonella jest identyfikacja serologiczna uzyskanych izolatów. Obecnie liczba znanych serowarów Salmonella przekracza 260 a do

412 ich identyfikacji niezbêdne jest posiadanie wielu surowic diagnostycznych. Celem opracowania by³o przedstawienie czêstoœci wystêpowania serowarów Salmonella w latach 2005-2010 w Polsc w poszczególnych etapach ³añcucha pokarmowego i okreœlenie ich znaczenia epidemiologicznego w wywo- ³ywaniu zaka eñ ró nych gatunków zwierz¹t. Materia³ i metody W latach 2005-2010 w laboratorium Zak³adu Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego (PIWet-PIB) wyizolowano lub otrzymano z laboratoriów weterynaryjnych ponad 16 tysiêcy izolatów Salmonella. W trakcie rutynowych badañ prowadzonych w laboratorium referencyjnym 5264 izolaty poddano identyfikacji serologicznej metod¹ aglutynacji szkie³kowej zgodnie ze schematem White a Kauffmanna LeMinora (), przy u yciu surowic firm: Immunolab (Gdynia, Polska), Biomed (Kraków, Polska), Sifin (Berlin, Niemcy), Statens Serum Institut (Kopenhaga, Dania), Mast Group (Merseysid Wielka Brytania). Na ryc. 1 przedstawiono najczêstsze Ÿród³a pochodzenia izolatów Salmonella uzyskanych w Polsce pomiêdzy 2005 i 2010 rokiem. Ryc. 1. ród³a pochodzenia izolatów Salmonella notowanych w Polsce w latach 2005-2010 Med. Weter. 2012, 6 (7) Tab. 1. Struktura antygenowa serowarów Salmonella stwierdzanych najczêœciej w Zak³adzie Mikrobiologii PIWet-PIB w latach 2005-2010 (13) Serowar Antygeny somatyczne (O) Antygeny Faza I rzêskowe (H) Wystêpowanie F aza II % r anking ludzie* S. Abony 1, 4,[5],12, 27 b n, x 2 2 S. Schwarzengrund 1, 4,12, 27 d 1, 7 2 2 S. Saintpaul 2 3, 16 UE S. Sandiego 1,4,[5],12 h n, z15 2 32 S. Derby f, g [ 1,2] 1, 3 13 UE S. Agona f,g, s [ 1,2] 1, 9 10 PL S. Typhimurium i 1, 2 1 4o 12 UE, PL S almonella 4,5:i:-* * i 2 32 S. Bredeney 1, 4,12, 27 l, v 1, 7 5 19 S. Indiana 1, 4,12 z 1, 7 7 15 PL S. Choleraesuis 7 c 1, 6 17 S. Livingstone 7, d l, w 6 16 S. Isangi 7, d 1, 2 27 S. Braenderup 7, h n, z15 2 35 S. Rissen 7, f, g 2 35 S. Oranienburg 7, m, t [ z57] 2 32 S. Infantis 7, r 1, 5 1 2o 13 UE, PL S. Virchow 7, r 1, 2 3, 6 1 UE, PL S. Mbandaka 7, z 10 n, z15 0 PL S. Tennessee 7 z 29 [ 1,2,7] 4 22 S. Kottbus 3 25 S. Newport, 20 2 4, 0 15 UE, PL S. Kentucky, 20 i z 6 1, 0 UE S. Blockley k 1, 5 19 S. Goldcoast r l, w 4 22 PL S. Hadar z10 n, x 3, 17 UE, PL S. Albany, 20 z 4, z2 4 2 30 S. Enteritidis 1, 9,12 g, m 3 6o 11 UE, PL S. Dublin 1,9,12[Vi] g, p 2 35 S. Gallinarum 1,9,12 2 30 S. Anatum 3, { 10} { 15} { 15, 34} 6 2, 0 19 S. London 3{10} { 15} l, v 1, 6 3 26 S. Lexington 3, { 10} { 15} { 15, 34} z 10 1, 5 1 S. Putten 13,23 d l, w 4 21 S. Senftenberg 1,3,19 g,[s], t 1, 3 12 S. Worthington 1, 13,23 z l, w 4 22 S almonella sp. forma szorstka *** w³aœciwoœci autoaglutynacyjne 1, 5 11 Objaœnienia: antygeny somatyczne podkreœlone s¹ determinowane konwersj¹ fagow¹; antygeny w nawiasach [ ] mog¹ byæ obecne lub nie wystêpowaæ niezale nie od konwersji fagowej; antygeny w nawiasach {}wzajemnie siê wykluczaj¹; * jeden z 10 najczêœciej stwierdzanych serowarów wœród szczepów Salmonella izolowanych od ludzi na terenie krajów UE (12) lub w Polsce (PL) (7); ** jednofazowy szczep S. Typhimurium (11); *** odsetki szorstkich szczepów uzyskanych ze stad reprodukcyjnych, niosek i brojlerów wynios³y 2%, 3,9% i 5,2%

Med. Weter. 2012, 6 (7) 413 Wyniki i omówienie Wœród badanych 5264 izolatów Salmonella odnotowano 167 serowarów, z których 150 wystêpowa³o u zwierz¹t lub w œrodowisku ich chowu, 39 stwierdzono w ywnoœci i 32 w paszach. W tab. 1 przedstawiono strukturê antygenow¹ 37 serowarów i form serologicznych, które stanowi³y ponad 95% ogó³u badanych szczepów Salmonella. Oprócz serowarów opisanych w schemacie White a Kauffmana Le Minora (), w zestawieniu uwzglêdniono równie jednofazowe szczepy S. Typhimurium ( 11) oraz szczepy o w³aœciwoœciach autoaglutynuj¹cych, które najczêœciej wykazuj¹ zwi¹zki epidemiologiczne z serowarami wystêpuj¹cymi u zwierz¹t (9). Wiêkszoœæ ze 167 odnotowanych serowarów Salmonella by³a wykrywana sporadycznie. Serowary stwierdzane u zwierz¹t, w paszach i ywnoœci odpowiadaj¹ równie za wiêkszoœæ przypadków salmonellozy u ludzi zarówno w Polsce (3), jak i w UE (7). Do 10 najczêœciej wystêpuj¹cych u ludzi w UE nale ¹: S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Newport, S. Virchow, S. Derby, S. Hadar, S. Kentucky, S. Saintpaul i S. Bovismorbificans. Dwa najczêœciej stwierdzane w niniejszych badaniach serowary, S. Enteritidis i S. Typhimurium, wywo³a³y w Polsce salmonellozê w 1995 r. u ponad 240 tys. osób, a w 2007 u 15 tysiêcy (4). Wskazuje to bez w¹tpienia na znaczenie rezerwuaru zwierzêcego w wywo³ywaniu salmonellozy u ludzi. Na kolejnych rycinach przedstawiono ró nice w czêstoœci wystêpowania serowarów dominuj¹cych w ci¹gu 6 lat u ró nych gatunków zwierz¹t (ryc. 2,, 9 i 10) oraz w ywnoœci, paszach i œrodowisku ich produkcji (ryc. 11-12). Kierunek zmian w czêstoœci wystêpowania serowarów objêtych zwalczaniem w krajowych programach, w stadach kur reprodukcyjnych, niosek, brojlerów i indyków, przedstawiono na ryc. 3, 4, 5 i 7. Ryc. 2. Serowary Salmonella stwierdzane wœród izolatów od kur (n = 25) Objaœnienie: * n = 44: S. Agona, S. Albany, S. Bareilly, S. Berta, S. Blockley, S. Braenderup, S. Brandenburg, S. Derby, S. Djugu, S. Gallinarum, S. Goldcoast, S. Havana, S. Heidelberg, S. Indiana, S. Isangi, S. Kentucky, S. Kottbus, S. Lexington, S. Lill S. Livingston S. Manhattan, S. Mikawasima, S. Montevideo, S. Muenster, S. Oranienburg, S. Orion, S. Putten, S. Reading, S. Rissen, S. Saintpaul, S. Schwarzengrund, S. Stanley, S. Stanleyvill S. Tennesse S. Thompson, S. Worthington, S. 10:eh:-, S. 19;g,-,-; S. 4:h:-, S. 7:r:-, S. 7:z10:-, S. 7:-:1,2, S. 7:z10:-, jednofazowe szczepy S. Typhimurium U kur (ryc. 2) dominowa³y serowary S. Enteritidis (53,7%) oraz S. Infantis (12,9%), a ka dy z pozosta- ³ych serowarów stanowi³ mniej ni 10% badanych izolatów. Interesuj¹cych obserwacji dostarczaj¹ dane przedstawione na ryc. 3-5, ukazuj¹ce zmiany w czêstoœci wystêpowania wybranych serowarów Salmonella od momentu wdro enia w Polsce krajowych programów zwalczania. W stadach kur niosek i brojlerów odnoszono je do wyników uzyskanych w okresie uprzednio przeprowadzonych badañ monitoringowych (, 15). Kierunek zmian w wystêpowaniu serowarów Salmonella w stadach reprodukcyjnych wyznaczano Ryc. 3. Zmiany w czêstoœci wystêpowania serowarów Salmonella objêtych programem zwalczania Salmonella w stadach kur reprodukcyjnych Ryc. 4. Zmiany w czêstoœci wystêpowania wybranych serowarów Salmonella w stadach kur niosek towarowych (BP badania podstawowe)

4 Ryc. 5. Zmiany w czêstoœci wystêpowania wybranych serowarów Salmonella w stadach brojlerów (BP badania podstawowe) Med. Weter. 2012, 6 (7) w stosunku do sytuacji z 2007 r., kiedy w tym sektorze produkcji drobiarskiej wprowadzono program zwalczania Salmonella. W stadach reprodukcyjnych kur stwierdzono tendencje do zmniejszania czêstoœci wystêpowania czterech serowarów objêtych programem zwalczania (S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Hadar) (ryc. 3). U kur niosek towarowych (ryc. 4) oraz brojlerów (ryc. 5), u których zwalczaniu podlegaj¹ zaka enia S. Enteritidis i S. Typhimurium, tendencjê spadkow¹ zaobserwowano jedynie w odniesieniu do pierwszego z wymienionych serowarów. Czêstoœæ izolacji S. Typhimurium zmniejsza³a siê w przypadku brojlerów, zaœ u kur niosek odnotowano lekk¹ tendencjê wzrostow¹. Na podkreœlenie zas³uguje te fakt coraz czêstszego wystêpowania S. Infantis u brojlerów i kur niosek. W odniesieniu do serowarów innych, które nie s¹ uwzglêdnione w krajowych programach zwalczania Salmonella, stwierdzono równie wyraÿny wzrost czêstoœci wystêpowania we wszystkich sektorach produkcji. Mo na wiêc przyj¹æ, e programy zwalczania Salmonella w stadach drobiu okaza³y siê skuteczn gdy czêstoœæ izolacji Salmonella nale ¹cych do zwalczanych serowarów maleje. Jednoczeœnie roœnie znaczenie epidemiologiczne innych serowarów i w przysz³oœci mo e byæ uzasadnione uwzglêdnienie niektórych z nich w programach zwalczania Salmonella. Przedstawione dane ukazuj¹, e proporcje w czêstoœci wystêpowania serowarów dominuj¹cych u kur w Polsce s¹ zbli one do tych notowanych w innych krajach UE, gdzie równie zaobserwowano w latach 200-2009 wzrost odsetka szczepów S. Infantis od 5% do 24,5%. Skala wystêpowania innych serowarów w Polsce równie by³a zbli- ona do obserwowanej w Unii Europejskiej (27%), chocia stwierdza siê znaczne ró nice w ich dystrybucji w zale noœci od kraju (7). Dla przyk³adu, na S³owacji w 2009 r. S. Enteritidis stanowi³ 62,6% izolatów pochodz¹cych od kur, a w przypadku Francji, Wielkiej Brytanii, Wêgier czy Rumunii ich odsetek nie przekracza³ 10%. S. Infantis by³ serowarem najczêœciej wykrywanym u drobiu na Wêgrzech (72,9%) i w Rumunii (47,2%), natomiast jego znaczenie epidemiologiczne jest marginalne w takich krajach, jak Wielka Brytania, Grecja czy Francja (< 1%). Z kolei, czêsto wystêpuj¹cy u kur w Polsce serowar S. Mbandaka (ryc. 2) jest równie wykrywany na zbli onym poziomie w Wielkiej Brytanii (17,6%) i Rumunii (5%), a w pozosta³ych krajach w ogóle nie jest notowany b¹dÿ stanowi niewielki odsetek izolowanych szczepów (7). Nale y zwróciæ uwagê, e szczepy Salmonella o w³aœciwoœciach autoaglutynacyjnych stanowi³y 1,5% badanych szczepów (tab. 1). By³y one izolowane g³ównie od kur, a ich czêstoœæ wystêpowania w ostatnim okresie wzrasta³a, osi¹gaj¹c w 2010 r. w stadach reprodukcyjnych (2%), u niosek (3,9%) i brojlerów (5,2%). Znaczenie epidemiologiczne szczepów autoaglutynuj¹cych w wywo³ywaniu salmonellozy u ludzi mo e byæ istotn gdy z badañ wykonanych w 2010 r. wynika, e czêsto wykazuj¹ one podobieñstwo genetyczne ze szczepami reprezentuj¹cymi serowary S. Enteritidis, S. Infantis, S. Oranienburg, S. Derby, S. Hadar, S. Typhimurium i S. Goldcoast (9), które mog¹ wywo³ywaæ zaka enia cz³owieka (3, 7). Wœród izolatów uzyskanych w latach 2005-2010 od indyków w Polsce dominowa³y: S. Saintpaul, S. Typhimurium i S. Newport (ryc. 6), które stanowi³y ponad 50% wszystkich badanych izolatów. Wœród innych, wa nych dla cz³owieka serowarów bêd¹cych istotnymi czynnikami salmonellozy, nale y odnotowaæ: S. Infantis, S. Agona i S. Kentucky. Wdro ony w 2010 r. program zwalczania Salmonella w stadach indyków by³ ukierunkowany na te same serowary, które s¹ zwalczane w stadach kur nieœnych (S. Enteritidis i S. Ty- Ryc. 6. Serowary Salmonella stwierdzane wœród izolatów od indyków (n = 46) Objaœnienie: * n = : S. Albany, S. Anatum, S. Bredeney, S. Derby, S. Dessau, S. Heidelberg, S. Indiana, S. Kottbus, S. Lexington, S. Sandiego, S. Senftenberg, S. Virchow, S. Zanzibar, jednofazowe szczepy S. Typhimurium

Med. Weter. 2012, 6 (7) 415 Ryc. 7. Zmiany w czêstoœci wystêpowania wybranych serowarów Salmonella w stadach indyków (BP badania podstawowe) phimurium). Z przedstawionych na ryc. 7 danych wynika, e w 2010 r., w porównaniu do okresu realizacji badania podstawowego w stadach indyków (2006- -2007 r.), nast¹pi³ analogiczny do obserwowanego w stadach kur spadek czêstoœci wystêpowania zarówno obu zwalczanych serowarów, jak i S. Saintpaul. Znaczenie epidemiologiczne serowarów wykrytych w stadach indyków odbiega od sytuacji w UE, gdzie dominowa³y: S. Bredeney, S. Hadar, S. Derby, S. Saintpaul i S. Kottbus (17). Jest interesuj¹c e oprócz Polski, szczepy S. Saintpaul by³y izolowane równie w kilku krajach s¹siaduj¹cych. ¹cznie serowar ten odnotowano w 12 krajach UE i odpowiada³ on za 42,5% zaka eñ stwierdzonych w stadach reprodukcyjnych. Izolaty S. Saintpaul wykazywa³y du e podobieñstwo genetyczn co wskazywa³o na wspólne Ÿród³o zaka- enia, jakim by³y prawdopodobnie stada reprodukcyjne na terenie jednego z krajów UE (1 17). O konsekwencjach epidemiologicznych tych zaka eñ œwiadczy fakt, e w 2009 r. serowar S. Saintpaul by³ najczêœciej wykrywany w miêsie indyków (2%) (7) i znajdowa³ siê w pierwszej dziesi¹tce serowarów wywo³uj¹cych salmonellozê u ludzi zarówno w UE, jak i w Polsce (3, 1). W latach 2009-2010 zaobserwowano pojawienie siê i wzrost liczby izolatów S. Kentucky od indyków niewykazuj¹cych objawów chorobowych, w œrodowisku rzeÿni oraz w ywnoœci. Stwierdzenie szczepów nale- ¹cych do tego serowaru w osadach œciekowych mo e wskazywaæ na ich kr¹ enie pomiêdzy rezerwuarem zwierzêcym a ludÿmi. W ostatnim okresie notowano zachorowania ludzi zwi¹zane z S. Kentucky w kilku krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych, a wywo³uj¹ce je szczepy wykazywa³y opornoœæ na liczne antybiotyki, w tym chinolony i cefalosporyny (12). Bez w¹tpienia, potwierdza to istnienie realnego zagro enia dla zdrowia publicznego zwi¹zanego z tym serowarem (12, 21, 22). W ci¹gu ostatnich 6 lat najczêœciej stwierdzanymi serowarami Salmonella u œwiñ (ryc. ) by³y: S. Typhimurium (27,4%), S. Enteritidis (19,1%) i S. Derby (12,6%). Gatunkowo specyficzny dla œwiñ S. Choleraesuis oraz takie serowary, jak S. Bredeney, S. Goldcoast, szczepy autoaglutynuj¹c S. Infantis, S. Hadar i S. Mbandaka stanowi³y mniej ni 10% badanych szczepów. Wiêkszoœæ izolatów, których dotycz¹ wymienione dan pochodzi z lat 2007-20 kiedy we wszystkich krajach UE przeprowadzano badania monitoringowe dotycz¹ce wystêpowania Salmonella w stadach œwiñ (1, 5). Wykaza³y on e S. Typhimurium (25,4%) by³ drugim, po S. Derby (29,%), serowarem najczêœciej obserwowanym u tego gatunku zwierz¹t. W 2009 r. w stadach œwiñ w wiêkszoœci krajów cz³onkowskich UE, w tym i w Polsc nadal dominowa³ S. Typhimurium, stanowi¹cy prawie 30% badanych szczepów. Serowar ten by³ równie czêsto izolowany z wieprzowiny (32,4% szczepów) (7). Inne serowary, takie jak S. Choleraesuis, S. Derby, S. Infantis czy S. Enteritidis by³y równie stwierdzane wœród 10 najczêœciej wykrywanych Salmonella u œwiñ w Unii Europejskiej. W Polsce S. Enteritidis notowano czêœciej ni w Unii Europejskiej, gdzie stanowi³ on zaledwie % szczepów izolowanych od œwiñ. Generalni sytuacja epidemiologiczna Polski w odniesieniu do wystêpowania serowarów jest zbli ona do obserwowanej w UE, chocia w poszczególnych krajach stwierdza siê pewne ró nice. Specyficzny gatunkowo serowar S. Choleraesuis w Polsce na przestrzeni lat 2005-2010 (,% szczepów) izolowano g³ównie z narz¹dów wewnêtrznych œwiñ z objawami klinicznymi salmonellozy. Wystêpowanie tego serowaru odnotowano równie w 6 innych krajach cz³onkowskich UE, a jego odsetek waha³ siê od 1,0% w Wielkiej Brytanii do 45,4% w Rumunii (7). Pomimo e œwinie s¹ uznawane za wa ne Ÿród³o zaka enia cz³owieka pa³eczka- Ryc.. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wœród izolatów od œwiñ (n = 215) Objaœnienie: * n = 16: S. Abony, S. Anatum, S. Brandenburg, S. Dublin, S. Essen, S. Giv S. Isangi, S. London, S. Newport, S. Parkroyal, S. Reading, S. Saintpaul, S. Senftenberg, S. Virchow, S. 1,4:b:-, jednofazowe szczepy S. Typhimurium

416 Med. Weter. 2012, 6 (7) Ryc. 9. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wœród izolatów od gêsi (n = 193) Objaœnienie: * n = 7: S. Bredeney, S. Indiana, S. Infantis, S. London, S. Schwarzengrund, S. Virchow, jednofazowe szczepy S. Typhimurium Ryc. 10. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wœród izolatów od kaczek (n = 93) Objaœnienie: * n = 6: S. London, S. Regent, S. Sandiego, S. Tshiongw S. Westhampton, S. 9:-:- Ryc. 11. Serowary Salmonella stwierdzane wœród izolatów z ywnoœci pochodzenia zwierzêcego i œrodowiska jej produkcji (n = 509) Objaœnienie: * n = 21: S. Albany, S. Anatum, S. Blockley, S. Corvallis, S. Derby, S. Dublin, S. Giv S. Goldcoast, S. Indiana, S. Lexington, S. London, S. Manhattan, S. Muenster, S. Panama, S. Sandiego, S. Schleissheim, S. Senftenberg, S. Tennesse S. Toulon, Salmonella R, jednofazowe szczepy S. Typhimurium Ryc. 12. Serowary Salmonella stwierdzane wœród izolatów ze œrodków ywienia zwierz¹t i œrodowiska ich produkcji (n = 26) Objaœnienie: * n = 29: S. Abony, S. Banana, S. Braenderup, S. Bredeney, S. Cerro, S. Derby, S. Goldcoast, S. Hadar, S. Havana, S. Indiana, S. Kentucky, S. London, S. Newport, S. Ohio, S. Orion, S. Paratyphi B (d-winian+), S. Putten, S. Rissen, S. Saintpaul, S. Schwarzengrund, S. Tennesse S. Virchow, S. Worthington, S. Yoruba, Salmonella R, jednofazowe szczepy S. Typhimurium, S.19;g,-,-, S. 4:d:-, S. 7:z10:-, mi Salmonella, Komisja Europejska tymczasowo wstrzyma³a siê od wprowadzenia programu zwalczania Salmonella u tych zwierz¹t, po analizie kosztów niezbêdnych do jego realizacji (2). Wœród izolatów pochodz¹cych od gêsi i kaczek dominowa³y serowary S. Typhimurium i S. Enteritidis (ryc. 9, 10). Inn¹ cech¹ wspóln¹ dla obu gatunków by³o stwierdzenie wielu serowarów wywo³uj¹cych salmonellozy cz³owieka (S. Newport, S. Indiana, S. Infantis, S. Mbandaka, S. Saintpaul) oraz szczepów autoaglutynuj¹cych (9). W Polsce u kaczek, podobnie jak w Danii i Wielkiej Brytanii, jednym z czêsto stwierdzanych serowarów by³ S. Indiana (7, 19). Serowar ten w latach 2007-2009 znalaz³ siê na 10. miejscu wœród serowarów najczêœciej stwierdzanych u ludzi w Polsc wywo³uj¹c od 21% do 3% ogó³u infekcji (3, 1). Przedstawione dane wskazuj¹, e kaczki mog¹ byæ równie Ÿród³em zaka eñ ludzi pa³eczkami Salmonella. Szczepy izolowane z ywnoœci pochodzenia zwierzêcego (ryc. 11) odzwierciedlaj¹ dystrybucjê serowarów wœród zwierz¹t g³ównie kur i indyków (7). Pierwszy z gatunków odpowiada prawdopodobnie za dominacjê S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis i S. Mbandaka. Indyki z kolei mog¹ byæ Ÿród³em S. Saintpaul (16) oraz odpowiadaj¹ za pojawienie siê

Med. Weter. 2012, 6 (7) 417 w 2010 r. serowaru S. Kentucky (22). Obserwacje te pokrywaj¹ siê z wnioskami z analiz ognisk zatruæ pokarmowych w UE (7). Wœród szczepów Salmonella izolowanych z pasz i œrodowiska ich produkcji (ryc. 12) nie stwierdzono wyraÿnej dominacji adnego z serowarów, a du a ich ró norodnoœæ mo e wi¹zaæ siê z importem zanieczyszczonych surowców paszowych i pasz pochodz¹cych z ró nych rejonów geograficznych œwiata (7). Siedem serowarów stwierdzonych w tym materiale wystêpowa³o równie wœród izolatów pozyskanych od zwierz¹t, co potwierdza rolê pasz jako wektora w szerzeniu siê zaka eñ Salmonella (10). Dodatkowo, wiêkszoœæ z nich jest te notowana u ludzi (3). Wœród szczepów pochodz¹cych z nawozów organicznych oraz osadów œciekowych znalaz³y siê takie serowary, jak: S. Infantis, S. Enteritidis, S. Virchow, S. Hadar, S. Typhimurium czy S. Kentucky. Ze wzglêdu na ograniczon¹ liczbê badanych izolatów (22 szczepy) nie mo na wyci¹gaæ daleko id¹cych wniosków, jednak e wystêpowanie w tym materiale serowarów zaklasyfikowanych do z 10 najczêœciej stwierdzanych u zwierz¹t i ludzi potwierdza istotn¹ rolê zwierz¹t w kr¹ eniu Salmonella w przyrodzie. Monitorowanie zaka eñ zwierz¹t, kontrola pasz i ywnoœci pochodzenia zwierzêcego pod k¹tem obecnoœci pa³eczek Salmonella oraz rola poszczególnych serowarów maj¹ kluczowe znaczenie dla oceny sytuacji epidemiologicznej, zidentyfikowania Ÿróde³ i dróg szerzenia siê infekcji i poprzez to mog¹ przyczyniæ siê do ograniczenia wystêpowania zatruæ pokarmowych ludzi. Obserwowany w ostatnich latach spadek czêstoœci wystêpowania S. Enteritidis i S. Typhimurium wynika prawdopodobnie bezpoœrednio ze zwalczania obu serowarów u drobiu. Jednoczeœni wzrasta rola epidemiologiczna innych serowarów, np. S. Mbandaka, drugiego pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania u ludzi w Polsce w 2010 r., czy S. Kentucky (3). Przedstawione dane mog¹ byæ wykorzystane do oceny sytuacji epidemiologicznej, a tak e usprawnienia pracy laboratoriów wykonuj¹cych badania monitoringowe na ró nych poziomach ³añcucha pokarmowego, poprzez dobór odpowiednich surowic diagnostycznych gwarantuj¹cych wykrycie wiêkszoœci serowarów Salmonella wystêpuj¹cych w Polsce. W efekci mo na oczekiwaæ, e wzroœnie wartoœæ danych epidemiologicznych uzyskiwanych przez laboratoria oraz poprawie ulegnie ochrona zdrowia konsumentów. Piœmiennictwo 1.Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in slaughter pigs, in the EU, 2006-2007. Part B: Factors associated with Salmonella infections in lymphonodes, Salmonella surface contamination of carcasses, and the distributions of Salmonella serovars. EFSA Journal 20 20 1-111. 2.Analysis of the costs and benefits of setting a target for the reduction of Salmonella in breeding pigs for European Commission Health and Consumers Directorate-General SANCO/200/E2/05 FCC Consorcium, 2011, 1-91. 3.Choroby zakaÿne i zatrucia w Polsce w 2010 r. [Infectious diseases and poisonings in Poland in 2010], Pañstwowy Zak³ad Higieny, G³ówny Inspektorat Sanitarny, Warszawa 2011. 4.Dera-Tomaszewska B., Kozlowski A.: Statystyczna analiza trendu zaka eñ Salmonella u ludzi w Polsce w latach 1995-2007. Przegl. Epidemiol. 2011, 65, 353-361. 5.EFSA. Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in holdings with breeding pigs in the EU, 20 Part A: Salmonella prevalence estimates. EFSA Journal 2009, 7, 1-93. 6.EFSA, (Biohaz) P. O. B. H.: Scientific opinion on monitoring and assesment of public health risk of Salmonella Typhimurium-like strains. EFSA Journal 201, 1-44. 7.EFSA, ECDC. The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food-borne outbreaks in 2009. EFSA Journal 2011, 9, 1-37..Grimont P. A. D., Weill F.-X.: Antigenic formulas of Salmonella serovars. 9 th edition, WHO Collaborating Centre for Research on Salmonella, Institute Pasteur, Paris, France 2007. 9.Hoszowski A., Lalak A., Zaj¹c M., Samcik I., Skar yñska M., Wnuk D., Wasyl D.: Pokrewieñstwo szorstkich szczepów Salmonella z reprezentantami niektórych serowarów stwierdzanych u zwierz¹t. Med. Weter. 2011, 67, 194-197. 10.Hoszowski A., Wasyl D.: Salmonella serovars found in animals and feeding stuffs in 2001 and their antimicrobial resistance. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2002, 4 163-17. 11.Hoszowski A., Wasyl D.: Znaczenie epidemiologiczne oraz identyfikacja jednofazowych szczepów Salmonella Typhimurium 1,4,[5],12:i:-. Med. Weter. 2011, 67, 59-593. 12.Le Hello S., Hendriksen R. S., Doublet B., Fisher I., Nielsen E. M., Whichard J. M., Bouchrif B., Fashae K., Granier S. A., Jourdan-Da Silva N., Cloeckaert A., Threlfall E. J., Angulo F. J., Aarestrup F. M., Wain J., Weill F. X.: International Spread of an Epidemic Population of Salmonella enterica Serotype Kentucky ST19 Resistant to Ciprofloxacin. Infect. Dis. 2011, 204, 675-64. 13.Majowicz S. E., Musto J., Scallan E., Angulo F. J., Kirk M., O brien S. J., Jones T. F., Fazil A., Hoekstra R. M.: The global burden of nontyphoidal Salmonella gastroenteritis. Clinical infectious diseases: an official publication of the Infectious Diseases Society of America 201 2-9..Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the Analysis of the baseline study on the prevalence of Salmonella in holdings of laying hen flocks of Gallus gallus. EFSA Journal 2007, 97, 1-5. 15.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, 2005-2006. Part B: factors related to Salmonella flock prevalenc distribution of Salmonella serovars, and antimicrobial resistance patterns. EFSA Journal 2007, 101, 1-7. 16.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks, in the EU, 2006-2007. Part A: Salmonella prevalence estimates. EFSA Journal 20 134, 1-91. 17.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks. Part B: factors related to Salmonella flock prevalence and distribution of Salmonella serovars. EFSA Journal 20 19, 1-22. 1.Sadkowska-Todys M., Czarkowski M. P.: Salmonellozy w Polsce w 2009 roku [Salmonellosis in Poland in 2009]. Przegl. Epidemiol. 2011, 65, 243-250. 19.Salmonella in Livestock Production in GB: 2009 Report, In VLA Publications, Veterinary Laboratory Agency, Weybridg Addleston UK 2011. 20.Scallan E., Hoekstra R. M., Angulo F. J., Tauxe R. V., Widdowson M. A., Roy S. L., Jones J. L., Griffin P. M.: Foodborne illness acquired in the United States-major pathogens. Emerg. Infect. Dis. 2011, 17, 7-15. 21.Wasyl D., Hoszowski A.: First isolation of ESBL-producing Salmonella and emergence of multiresistant Salmonella Kentucky in turkey in Poland. Food Research International. In Press 2011. 22.Wasyl D., Hoszowski A., Zaj¹c M.: Ciprofloxacin-resistant Salmonella Kentucky. Newsletter to the National Reference Laboratories for Antimicrobial Resistanc 2011, November, 3-4. 23.WHO. Drug-Resistant Salmonella. WHO Fact Sheet No 139, 2005. Adres autora: dr Andrzej Hoszowski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: ahosz@piwet.pulawy.pl