Izolacja Salmonella Anatum

Transkrypt

1 624 Praca oryginalna Original paper Izolacja Salmonella Anatum o nietypowych w³aœciwoœciach biochemicznych DARIUSZ WASYL, ANDRZEJ HOSZOWSKI, ADAM BRZANA*, MAGDALENA SKAR YÑSKA, MAGDALENA SZWARC, DANUTA WNUK, ANNA LALAK Zak³ad Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, Pu³awy *Zak³ad Higieny Weterynaryjnej, ul. Wroc³awska 170, Opole Wasyl D., Hoszowski A., Brzana A., Skar yñska M., Szwarc M., Wnuk D., Lalak A. Isolation of Salmonella Anatum showing atypical biochemical properties Summary Standard Salmonella isolation procedure is focused on the detection of strains showing properties typical for Salmonella enterica subsp. enterica. The paper describes a case of the isolation of sucrose-fermenting Salmonella Anatum strain. Atypical biochemical properties might influence the sensitivity of method used in Salmonella diagnostics. The performed comparison study revealed the unique property of Salmonella Anatum strains. Compared to other Salmonella strains those strains degradated a higher number of carbohydrates and alcohols. But in contrast to other serovars they were not lysed by Salmonella specific bacteriophage O-1. A relatively low antimicrobial resistance provides the possibility for effective treatment of Salmonella Anatum infections in humans. Recently Salmonella Anatum strains have been isolated along the food chain and from humans in several European countries. Therefore the authors draw attention to the possible public health implications of Salmonella Anatum occurrences. Keywords: epidemiology, diagnostics, sensitivity of method Zaka enia Salmonella spp. stanowi¹ istotny czynnik zagro enia dla zdrowia ludzi i zwierz¹t. Znormalizowana metoda stosowana w laboratoriach akredytowanych (2, 3) daje mo liwoœæ wykrywania pa³eczek z rodzaju Salmonella enterica podgatunku enterica o typowych w³aœciwoœciach hodowlanych i biochemicznych. Stwarza to ryzyko uzyskania wyniku fa³szywie ujemnego nie wykrycia Salmonella w przypadku badania próbki zaka onej szczepem reprezentuj¹cym inny podgatunek Salmonella lub posiadaj¹cym nietypowe w³aœciwoœci biochemiczne. Celem artyku³u jest opis przypadku izolacji nietypowego szczepu Salmonella enterica podgatunek enterica serowar Anatum (S. Anatum), zdolnego do fermentacji sacharozy oraz porównanie z innymi szczepami tego serowaru. Opis przypadku Szczep wyosobniono z próbki ka³u pobranej w ramach krajowego programu zwalczania Salmonella ze stada kur niosek towarowych w wieku 45 tygodni (9). Badanie wykonano w Zak³adzie Higieny Weterynaryjnej w Opolu, pos³uguj¹c siê akredytowan¹ metod¹, zgodn¹ z obowi¹zuj¹c¹ norm¹ miêdzynarodow¹ (2, 3). Po 24 h inkubacji hodowli na po ywce MSRV uzyskano charakterystyczny dla Salmonella wzrost w postaci bia³oszarej, mêtnej strefy, z bia³¹ otoczk¹ z wyraÿnie widoczn¹ krawêdzi¹ (ryc. 1). Na sta³ych po ywkach selektywno-ró nicuj¹cych (XLD i BGA) uzyskano wzrost jednorodnej hodowli wzrost typowy dla Salmonella spp. Ryc. 1. Charakter wzrostu na po ywce MSRV brak wzrostu typowego dla Salmonella spp.

2 625 bakteryjnej o morfologii nietypowej dla Salmonella (ryc. 2). Wyniki badañ biochemicznych równie nie by³y charakterystyczne dla Salmonella (zakwaszenie skosu i brak produkcji siarkowodoru na agarze TSI). W zwi¹zku z charakterem wzrostu na MSRV za celowe uznano dodatkowy posiew na Salmonella Chromogenic Medium II (Oxoid) oraz test ID32E (bio- Merieux). Wygl¹d kolonii uzyskanych na po ywce chromogennej by³ typowy dla podgatunku enterica, a w³aœciwoœci biochemiczne okreœlone w teœcie ID32E pozwoli³y zakwalifikowaæ szczep do rodzaju Salmonella. Szczep, po wstêpnym okreœleniu przynale noœci do serowaru S. Anatum, zosta³ przes³any do Krajowego Laboratorium Referencyjnego Salmonella w celu wykonania badañ potwierdzaj¹cych. BxLH XLD BGA Salmonella Chromogenic Medium II S. Typhimurium ATCC S. Anatum #101/2008 Escherichia coli ATCC Materia³ i metody W laboratorium referencyjnym szczep Salmonella zarejestrowano pod numerem #101/2008 i poddano ponownie badaniom hodowlanym na po ywkach selektywno- -ró nicuj¹cych oraz identyfikacji cech biochemicznych przy u yciu testów konwencjonalnych (2, 20, 22) i komercyjnych Ryc. 2. Morfologia kolonii na po ywkach ró nicuj¹cych (ID32E, API50CH, biomerieux). Identyfikacjê serologiczn¹ szczepu zgodnie ze schematem White-Kauffmann-Le Minor (17) wykonano metod¹ aglutynacji szkie³kowej z surowicami diagnostycznymi (Immunolab, Gdynia; SSI, Dania; Mast, UK). Przeprowadzono te badania porównawcze szczepu #101/2008 z 15 dzikimi szczepami S. Anatum z kolekcji Zak³adu Mikrobiologii PIWet-PIB, które wyizolowano w latach od kur niosek (n = 8), brojlerów (n = 3), indyków (n = 1) oraz z ywnoœci (n = 1), mieszanki paszowej (n = 1) i osadu œciekowego (n = 1). Ocenê wra liwoœci szczepów Salmonella na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1 przeprowadzono postêpuj¹c zgodnie z metod¹ opisan¹ wczeœniej (22). Do oznaczenia opornoœci szczepów na antybiotyki zastosowano metodê najmniejszego stê enia hamuj¹cego (Sensititre, Trek D. S.). Wyniki interpretowano zgodnie z kryteriami epidemiologicznymi zalecanymi przez Europejski Urz¹d po ywka Kliglera po ywka TSI Bezpieczeñstwa ywnoœci (15, 17). Ryc. 3. Wzrost na po ywce Kliglera i TSI (od lewej: E. coli ATCC 25922, S. Typhimurium ATCC 14028, S. Anatum #101/2008) Wyniki i omówienie W badaniu bakteriologicznym stwierdzono nietypowy dla Salmonella enterica podgatunek enterica wygl¹d kolonii szczepu S. Anatum #101/2008 na sta³ych selektywnych po ywkach XLD, BGA, BxLH i typow¹ morfologiê kolonii na Salmonella Chromogenic Medium II (ryc. 2). Odnotowano fakt zakwaszania przez ten szczep agaru TSI, co wskazywa³o na fermentacjê laktozy i/lub sacharozy (ryc. 3). Posiew szczepu

3 626 na zmodyfikowany agar Kliglera, jeden z elementów metody 4 probówek u ywanej rutynowo w potwierdzaj¹cych badaniach biochemicznych w Krajowym Laboratorium Referencyjnym Salmonella wykaza³, e szczep S. Anatum #101/2008 nie posiada³ zdolnoœci do rozk³adu laktozy, o czym œwiadczy³o ó³te zabarwienie s³upka i czerwone skosu (ryc. 3) (20). Nietypowy wygl¹d agaru TSI zwi¹zany by³ zatem z fermentacj¹ sacharozy. Wynik testu ID32E potwierdzi³ przynale noœæ szczepu do gatunku enterica podgatunek enterica, pomimo zdolnoœci izolatu do fermentacji sacharozy. Kolejn¹ nietypow¹ cech¹ biochemiczn¹ stwierdzon¹ w teœcie ID32E by³ brak zdolnoœci do fermentacji inozytolu. Identyfikacjê serologiczn¹ szczepu #101/2008 Salmonella potwierdzono zarówno w krajowym, jak i wspólnotowym laboratorium referencyjnym (CRL- -Salmonella, RIVM, Bilthoven, Holandia). Wszystkie badane szczepy fermentowa³y: d-fruktozê, d-glukozê, d-mannozê, galaktozê, l-arabinozê, l-fukozê, maltozê, melibiozê, ramnozê, rybozê, trehalozê, dulcytol, glicerol, mannitol, sorbitol, glukonian i N-acetyloglukozaminê. Najczêœciej notowany profil biochemiczny (n = 14) oprócz wymienionych substratów obejmowa³ równie rozk³ad 5-ketoglukonianu potasu. Jeden szczep uzyskany ze stada kur niosek w 2005 r. by³ dodatkowo zdolny do fermentacji d-ksylozy. Szczep #101/2008 oprócz typowego dla wiêkszoœci badanych izolatów profilu biochemicznego cechowa³ siê równie zdolnoœci¹ do rozk³adu: d-arabinozy, sacharozy i d-rafinozy. Izolat ten, w odró nieniu od pozosta³ych badanych szczepów, nie fermentowa³ jednak 5-ketoglukonianu potasu. aden z badanych szczepów nie wykazywa³ wra liwoœci na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1. W przypadku siedmiu szczepów stwierdzano s³ab¹ reakcjê w formie policzalnej liczby ³ysinek, której jednak zgodnie z przyjêtymi kryteriami nie uznano za wynik dodatni (22). Wiêkszoœæ badanych szczepów, w tym #101/2008, by³a wra liwa na zastosowane: betalaktamy, cefalosporyny, fenikole, chinolony, aminoglikozydy, tetracykliny, sulfametoksazol i trimetoprim. Piêæ szczepów wykaza³o opornoœæ na sulfametoksazol. Jeden szczep wyizolowany od brojlerów w 2008 r. by³ oporny na chinolony (kwas nalidyksowy i ciprofloksacynê), a inny izolat z 2007 r. cechowa³ siê opornoœci¹ na 5 klas substancji antybakteryjnych (ampicylina, streptomycyna, tetracyklina, sulfametoksazol i trimetoprim). Zasada dzia³ania sta³ych po ywek ró nicuj¹cych stosowanych najczêœciej do izolacji Salmonella enterica podgatunek enterica opiera siê na zdolnoœci tych bakterii do fermentacji glukozy i braku rozk³adu laktozy i/lub sacharozy. Opisany przypadek izolacji szczepu S. Anatum o nietypowych w³aœciwoœciach wskazuje na trudnoœci, jakie mo na napotkaæ w diagnostyce laboratoryjnej Salmonella, co mo e obni yæ czu³oœæ stosowanych metod. Z piœmiennictwa wynika, e nietypowe szczepy Salmonella fermentuj¹ce laktozê czy sacharozê s¹ spotykane od lat, a zjawisko to dotyczy ró nych serowarów. Notowano fermentuj¹ce sacharozê szczepy: S. Heidelberg (12), S. Enteritidis (33), S. Poona (14), S. Tennessee (23), S. Mbandaka (28), S. Typhimurium i S. Senftenberg (34). Cecha ta by³a zwykle kodowana na pozachromosomalnych strukturach DNA (11, 23, 25, 34). Szczepy Salmonella enterica podgatunek enterica fermentuj¹ce laktozê s¹ spotykane czêœciej ni te zdolne do rozk³adu sacharozy. Laktozododatnie szczepy by³y opisywane równie w Polsce (16, 29). W obu sytuacjach autorzy zwracali uwagê na nietypowy dla wiêkszoœci S. enterica podgatunek enterica charakter wzrostu i mo liwoœæ uzyskania wyników fa³szywie ujemnych (13, 24, 26, 29). Reid i wsp. (28) obserwowali spadek czu³oœci metody siêgaj¹cy 36% w przypadku obecnoœci w próbce szczepów fermentuj¹cych sacharozê. Skala tego zjawiska nie jest rozpoznana, gdy w wiêkszoœci laboratoriów nietypowe szczepy Salmonella mog¹ byæ eliminowane ju na etapie namna ania selektywnego lub ró nicowania izolatów. Powodem tej sytuacji jest fakt, e stosowana obecnie diagnostyka Salmonella (2, 3) nie daje mo liwoœci wykrycia szczepów o nietypowych w³aœciwoœciach biochemicznych. Zmiany dokonywane w kolejnych wydaniach normy ISO 6579 dotyczy³y zast¹pienia obligatoryjnej po ywki BGA po ywk¹ XLD. W rezultacie wiêkszoœæ weterynaryjnych laboratoriów zwykle stosuje obie te po ywki, chocia ich system ró nicuj¹cy opiera siê na zdolnoœci bakterii do fermentacji cukrów (26). Zarówno opisywany przypadek, jak i badania Kolmos i Schmidt (24) dowodz¹, e zastosowanie TSI do identyfikacji biochemicznej szczepu fermentuj¹cego sacharozê dodatkowo sprzyja uzyskiwaniu fa³szywie ujemnych wyników, gdy szczepy o nietypowych w³aœciwoœciach biochemicznych nie s¹ zaliczane do Salmonella enterica podgatunku enterica. W tym kontekœcie stosowanie w diagnostyce Salmonella po ywki Kliglera oprócz agaru trójcukrowego TSI (2) mo e przyczyniæ siê do podniesienia czu³oœci metody. W przypadku badania próbek pochodz¹cych od zwierz¹t ryzyko otrzymania wyniku fa³szywie ujemnego jest mniejsze ze wzglêdu na stosowanie po ywki MSRV. Przedstawiony na ryc. 1 charakter wzrostu typowy dla ruchliwych Salmonella (30) mo e bowiem sugerowaæ potrzebê wykonania dodatkowych badañ potwierdzaj¹cych szczepu bakteryjnego, tak jak przedstawiono to w opisywanym przypadku. W kontekœcie opisanego przypadku izolacji nietypowego szczepu S. Anatum warto zwróciæ uwagê na niedoskona³oœci metody izolacji Salmonella zawartej w PN-EN ISO 6579:2003 i d¹ yæ do poprawy czu³oœci stosowanej w laboratorium metody izolacji Salmonella, na przyk³ad poprzez zastosowanie sta³ej po ywki selektywnej, której system ró nicowania nie bazuje na rozk³adzie cukrów oraz stosowaniu agaru Kliglera obok TSI.

4 627 W kolekcji Zak³adu Mikrobiologii PIWet-PIB znajduje siê kilkadziesi¹t szczepów S. Anatum wyizolowanych z urzêdowych badañ zwierz¹t (4, 6-8), ywnoœci, pasz i œrodowiska. W trakcie prowadzonych w latach badañ stad brojlerów serowar ten stwierdzano w 7 krajach Wspólnoty Europejskiej. By³ to jeden z 6 wystêpuj¹cych u brojlerów serowarów, które nale ¹ do 10 najczêœciej stwierdzanych u ludzi (4). Od niosek S. Anatum izolowano w Polsce i Finlandii (6), a od indyków w 4 krajach, w tym w Polsce (8). W 10 krajach stwierdzono ten serowar w próbkach pochodz¹cych od tuczników (7). Szczepy Salmonella nale ¹ce do serowaru Anatum odgrywaj¹ pewn¹ rolê w epidemiologii zaka eñ cz³owieka (10). Wed³ug danych Pañstwowego Zak³adu Higieny, serowar S. Anatum wystêpowa³ czêsto na pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych XX wieku, a potem jego znaczenie epidemiologiczne zmala³o. Aktualnie znowu jest jednym z 15 serowarów najczêœciej wywo³uj¹cych zaka enia ludzi w Polce, a czêstoœæ jego wystêpowania wzros³a z 0,14% w 2006 r. do 0,16% w 2007 r. (1). Wiêkszoœæ badanych szczepów S. Anatum stanowi³a homogenn¹ biochemicznie grupê. Obserwacja ta jest zgodna z wynikami Poppe i wsp. (27), którzy ponad 80% szczepów S. Anatum zaliczyli do swoistego dla tego serowaru profilu biochemicznego charakteryzuj¹cego siê zdolnoœci¹ do fermentacji 6 cukrów i alkoholi. Taki profil biochemiczny by³ identyczny z odnotowanym w grupie opisanych szczepów S. Anatum oraz badanych wczeœniej (31). Typowe szczepy S. Anatum rozk³ada³y, tak jak wiêkszoœæ Salmonella spp. (31), galaktozê, d-glukozê, d-fruktozê, d-mannozê, ramnozê, mannitol, sorbitol, N-acetyloglukozaminê, maltozê, l-fukoza, glukonian potasu i 5-ketoglukonian potasu. Ponadto by³y one zdolne do fermentracji l-arabinozy, melibiozy, trehalozy, glicerolu i dulcytolu, ale nie rozk³ada³y d-ksylozy. Natomiast nietypowy szczep S. Anatum #101/2008 fermentowa³ dodatkowo sacharozê i d-rafinozê, ale nie rozk³ada³ 5-ketoglukonianu potasu. By³ on te jednym z dwóch szczepów fermentuj¹cych d-arabinozê (31). We wczeœniej wykonanych badaniach stwierdzono, e 98,1% badanych szczepów Salmonella enterica podgatunek enterica by³o wra liwych na lityczne dzia- ³anie bakteriofaga O-1 (22). Najni szy odsetek szczepów wra liwych (90,0%) odnotowano w przypadku grupy serologicznej O:3,10, do której nale y S. Anatum. Uzyskane obecnie wyniki s¹ wiêc zgodne z wczeœniejszymi rezultatami oraz doniesieniami innych autorów (18, 19) i wskazuj¹ na ograniczone znaczenie stosowania bakteriofaga O-1 w diagnostyce nie tylko nietypowych S. Anatum, ale równie szczepów posiadaj¹cych klasyczny profil biochemiczny. Opornoœæ na antybiotyki mo e byæ zwi¹zana zarówno z serowarem Salmonella, jak i Ÿród³em izolacji szczepów (10, 21, 32). Podobnie jak w innych krajach Wspólnoty (5), izolowane w Polsce szczepy S. Anatum by³y wra liwe na wiêkszoœæ u ytych antybiotyków. Natomiast w przypadku szczepów S. Anatum izolowanych w Kanadzie czêsto obserwowano wystêpowanie zjawiska opornoœci, które dotyczy³o najczêœciej sulfonamidów (27). Wra liwoœæ badanego izolatu #101/2008, jak i pozosta³ych szczepów S. Anatum, na zastosowane antybiotyki pozwala przypuszczaæ, e nawet w przypadku rosn¹cego znaczenia tego serowaru w epidemiologii zaka eñ cz³owieka pa³eczkami Salmonella istnieje mo liwoœæ efektywnej terapii antybiotykowej. Podsumowanie Standardowe podejœcie do badania wykonywanego zgodnie z norm¹ ISO 6579 uniemo liwia wykrycie bakterii Salmonella enterica podgatunek enterica zdolnych do fermentacji sacharozy. Dlatego te w badaniach rutynowych wskazane jest stosowanie, oprócz obligatoryjnej XLD, drugiej po ywki selektywno-ró - nicuj¹cej wykorzystuj¹cej inn¹ ni fermentacja cukrów zasadê dzia³ania oraz do³¹czenia agaru Kliglera na etapie potwierdzaj¹cych badañ biochemicznych. Stwierdzone w³aœciwoœci œwiadcz¹ o du ej aktywnoœci biochemicznej S. Anatum. Wykrycie szczepów S. Anatum o cechach nietypowych dla Salmonella enterica podgatunku enterica, a tak e podobieñstwo do izolatów uzyskanych z ró nych Ÿróde³ na przestrzeni kilku lat stanowi¹ przes³ankê do szczegó³owej analizy epidemiologicznej szczepów tego serowaru z zastosowaniem metod molekularnych. Piœmiennictwo 1.Anon.: G³ówny Inspektorat Sanitarny. Choroby zakaÿne i zatrucia w Polsce w 2007 roku. Warszawa Anon.: Mikrobiologia ywnoœci i pasz Horyzontalna metoda wykrywania Salmonella spp. PN-EN ISO 6579: Anon.: Mikrobiologia ywnoœci i pasz Horyzontalna metoda wykrywania Salmonella spp. PN-EN ISO 6579:2003/A1: Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, Part A: Salmonella prevalence estimates. The EFSA Journal 2007, 98: Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, Part B: factors related to Salmonella flock prevalence, distribution of Salmonella serovars, and antimicrobial resistance patterns. The EFSA Journal 2007, 101: Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline study on the prevalence of Salmonella in holdings of laying hen flocks of Gallus gallus. The EFSA Journal 2007, 97: Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in slaughter pigs, Part A: Salmonella prevalence estimates. The EFSA Journal 2008, 135: Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks, in the EU, Part A: Salmonella prevalence estimates. The EFSA Journal 2008, 134: Anon.: Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus) na rok Dz.U. 2008, Nr 64, poz Anon.: The Community Summary Report on Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents, Antimicrobial Resistance and Foodborne Outbreaks in the European Union in The EFSA Journal 2007, 130: Bartlett K. H., Trust T. J.: Plasmid-specified sucrose fermentation in Salmonella arizonae. J. Gen. Microbiol. 1980, 121,

5 Brocke H. E.: Saccharose positive Salmonella Heidelberg. Zntbl. Bakteriol. 1956, 166, Cox J. M.: Lysine-mannitol-glycerol agar, a medium for the isolation of Salmonella spp., including S. typhi and atypical strains. Appl. Environ. Microbiol. 1993, 59, Dixon J. M., Curtis B. A.: A sucrose-fermenting strain of Salmonella Poona. Mon. Bull. Minist. Health. Public. Health Lab. Serv. 1960, 19, European Food Safety Authority-Working Group on Developing Harmonised Schemes for Monitoring Antimicrobial Resistance in Zoonotic Agents: Harmonised monitoring of antimicrobial resistance in Salmonella and Campylobacter isolates from food animals in the European Union. Clin. Microbiol. Infect. 2008, 14, G³oœnicka R., Pieñkowska D., Dera-Tomaszewska B., Ilnicka M. J.: Characteristics of lactose-fermenting Salmonella strains from Poland. Bull. Inst. Marit. Trop. Med. Gdynia 1987, 38, Grimont P. A. D., Weill F.-X.: Antigenic formulas of Salmonella serovars, 9 th edition. WHO Collaborating Centre for Research on Salmonella, Institute Pasteur, Paris Gudel K., Fey H.: Improvement of the polyvalent Salmonella phage s O-1 diagnostic value by addition of a phage specific for the O groups E1-E4. Zntbl. Bakteriol. (A) 1981, 249, Gunnarsson A., Hurvell B., Thal E.: Recent experiences with the Salmonella O-1 phage in routine diagnostic work. Zntbl. Bakteriol. (A) 1977, 237, Hoszowski A., Truszczyñski M.: Skrócona identyfikacja pa³eczek Salmonella przy zastosowaniu metody czterech probówek. Medycyna Wet. 1977, 33, Hoszowski A, Wasyl D, Ró añska H, Skar yñska M, Szwarc M, Wnuk D, Lalak A.: Monitorowanie lekowra liwoœci drobnoustrojów maj¹cych znaczenie w patogenezie chorób odzwierzêcych, [w:] Ochrona zdrowia zwierz¹t i zdrowia publicznego. Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Pu³awy 2008, Hoszowski A., Wasyl D., Truszczyñski M.: Ocena wra liwoœci szczepów Salmonella sp. na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1. Medycyna Wet. 1999, 55, Johnson E. M., Wohlhieter J. A., Placek B. P., Sleet R. B., Baron L. S.: Plasmid-determined ability of a Salmonella Tennessee strain to ferment lactose and sucrose. J. Bacteriol. 1976, 125, Kolmos H. J., Schmidt J.: Failure to detect hydrogen-sulphide production in lactose/sucrose-fermenting Enterobacteriaceae, using triple sugar iron agar. Acta Pathol. Microbiol. Immunol. Scand. (B) 1987, 95, Le Minor L., Coynault C., Rohde R., Rowe B., Aleksic S.: Plasmid localization of the genetic determinant of the atypical saccharose positive character in Salmonella. Ann. Microbiol. Paris 1973, 124, Morinigo M. A., Martinez-Manzanares E., Munoz A., Cornax R., Romero P., Borrego J. J.: Evaluation of different plating media used in the isolation of salmonellas from environmental samples. J. Appl. Bacteriol. 1989, 66, Poppe C., Kolar J. J., Demczuk W. H., Harris J. E.: Drug resistance and biochemical characteristics of Salmonella from turkeys. Can. J. Vet. Res. 1995, 59, Reid R. L., Porter R. C., Ball H. J.: The isolation of sucrose-fermenting Salmonella Mbandaka. Vet. Microbiol. 1993, 37, Tyc Z., Szych J., Ka³u ewski S.: Wybór metod wykrywania szczepów Salmonella fermentuj¹cych laktozê i ocena ich przydatnoœci w badaniach diagnostycznych. Med. Doœw. Mikrobiol. 1989, 41, Voogt N., Raes M., Wannet W. J., Henken A. M., van de Giessen A. W.: Comparison of selective enrichment media for the detection of Salmonella in poultry faeces. Lett. Appl. Microbiol. 2001, 32, Wasyl D.: Ocena technik typowania pa³eczek Salmonella enterica stosowanych w badaniach epidemiologicznych salmonellozy œwiñ. Praca dokt., Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Pu³awy Wasyl D., Hoszowski A.: Antimicrobial resistance in Salmonella isolated from animals and feed in Poland. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2004, 48, Watanabe Y., Wilson C. M., Wampole L.: Biochemical variant of Salmonella Enteritidis which utilizes sucrose. J. Bacteriol. 1961, 81, Wohlhieter J. A., Lazere J. R., Snellings N. J., Johnson E. M., Synenki R. M., Baron L. S.: Characterization of transmissible genetic elements from sucrose-fermenting Salmonella strains. J. Bacteriol. 1975, 122, Adres autora: dr Dariusz Wasyl, Al. Partyzantów 57, Pu³awy; wasyl@piwet.pulawy.pl