Zmiany jakości opodatkowania w UE po 2008 roku Bazyli Samojlik samojlik@onet.eu samojlik@kozminski.edu.pl b.samojlik 1
Etapy kryzysu I. Kryzys na rynkach finansowych, bankowych i poza bankowych II. III. Recesja w sferze realnej /dynamiki PKB poniżej potencjalnych/ Zróżnicowane możliwości kompensacji regresu sektora prywatnego przez sektor publiczny ze względu na zakres przestrzeni fiskalnej i przez bank centralny niską ceną pieniądza i zwiększaniem jego podaży Znaczenie ilościowego luzowania /quantitive easing/polityki monetarnej: USA od grudnia 2008; ECB od grudnia 2011; NBP nigdy b.samojlik 2
Podstawowe funkcje systemu podatkowego Fiskalna / zapewnienie koniecznego poziomu dochodów/ Redystrybucyjna/ zmiana udziału jednostek i grup społecznych w PKB/ Stabilizacyjna / hamowania nadmiernego spadku dynamiki PKB lub powstrzymywanie nadmiernej dynamiki wzrostu/ b.samojlik 3
Zielona wyspa /Zmiany dynamiki PKB w 2009/ 5,0% PL CY MT EL PT FR BE LU ES AT NL CZ SK DE BG UK IT DK SE HU RO IE SI FI EE LT LV 1,7% 0,0% -5,0% -4,7% -10,0% -15,0% -13,9% -14,7% -20,0% -18,0% b.samojlik 4
Saldo sektora publicznego jako % PKB w 2008 5 4 4,3 3 2 1 0-1 -2 FI DK LU SE BG CY NL DE AT BE SI SK CZ IT EE FR LV PT PL HU LT ES MT UK RO IE EL -0,1-3 -4-5 saldo sektora publicznego jako %PKB w 2008-3,7-6 -7-8 -9-5,7-7,3-10 -9,8 b.samojlik 5
Dług sektora publicznego jako % PKB w 2008 140 123 120 113 106 100 dług sektora publicznego jako % PKB w 2008 89 80 64 67 68 73 60 44 40 34 20 13 15 20 22 47 5 0 EE RO BG LU LV LT SI SK CZ FI DK SE ES IE PL CY UK NL MT AT DE FR HU BE IT EL PT b.samojlik 6
Przestrzeń fiskalna na koniec 2008 jako %PKB 8 7,3 7 6 6,2 6 5,2 5 4 3,9 3,7 3,5 3 2,9 2 2 1,7 1 0 1,1 1 0,8 0,3 0,1 FI DK LU SE CY BG NL DE AT BE SI SK CZ IT EE b.samojlik 7
12,0% Antycykliczna polityka fiskalna w 2009 bez względu na wielkość przestrzeni fiskalnej 11,6% Zmiany wydatków sektora publicznego w 2009 10,0% 8,0% 6,0% 8,5% 7,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% SK LU PT PL ES CY NL DK CZ BE FI EL SI DE BG UK FR IT SE IR RO HU MT EE LV AT LT -4,0% -6,0% -2,8% -4,0% -8,0% -10,0% -8,2% b.samojlik 8
Dochody podatkowe a luka produkcyjna od 2009r. we wszystkich UE27 występuje ujemna luka produkcyjna odchyleniu od potencjalnej dynamiki towarzyszy spadek dochodów podatkowych siła spadku jest zróżnicowana ze względu na odmienność struktur dochodów podatkowych; dla Polski KE szacuje spadek 0,33% na 1 % odchylenia od dynamiki potencjalnej; działając antycyklicznie wiele krajów UE27 obniżało w początkowym etapie kryzysu tax burden b.samojlik 9
Zróżnicowany tax burden w UE 27 b.samojlik 10
Tax burden 40 38,4 30 28 24 20 10 0 EU-27 JP US b.samojlik 11
Zmiana deficytu sektora publicznego w pkt % PKB w 2009 teksturą zaznaczono kraje, które w 2008 nie przekraczały granicy 3% deficytu 2 CY IR FI ES PT UK LV NL BG EL DK SK LT AT BE FR SI LU CZ PL RO DE SE IT HU EE MT 1 0-1 -2-3 -4-3,6-5 -6-7 -8-7 -6,9 b.samojlik 12
Początek konsolidacji sektora publicznego w niektórych krajach UE27 w 2010 roku Konsolidacja tax burden wzrost wydatki sektora publicznego do PKB spadek Co jest ważne dla skutecznej konsolidacji? Odpowiedź: Wzrost tax burden, zwłaszcza jeśli skala konsolidacji musi być znacząca Jeśli konieczna konsolidacja jest znacząca i narzuci się zbyt szybkie jej tempo to może wystąpić długookresowa stagnacja gospodarcza i ostatecznie niezdolność do efektywnej konsolidacji. w 2010 konsolidacja rozpoczęła się w EL, EE, LV,BG,LT, ES, IT,IE / nie ma w tym gronie PT/ b.samojlik 13
Zielona wyspa przoduje we wzroście wydatków EL totalnie procyklicznie b.samojlik 14
Gdzie jest Polska? Deficyt sektora publicznego do PKB 0-2 -4-6 2008 2009 2010 2011 2012-3,7-5,1-3 rekomendacja Komisji -8-7,4 Dług sektora publicznego do PKB -7,8 58 56 54 52 50 48 46 44 42 56,3 54,8 50,9 47,1 2008 2009 2010 2011 b.samojlik 15
Zwiększenie presji KE na efektywną konsolidację sektorów publicznych UE Obecnie 22 kraje objęte procedurą EDP 8 w tym PL ma rekomendację zmniejszenia deficytu poniżej 3% PKB do końca 2012 roku 13 krajów do końca 2013 roku UK do końca roku budżetowego 2014/15 b.samojlik 16
Siła rekomendacji w zakresie deficytu EL, PT, IE uwarunkowanie zawarte w programach dostosowawczych finansowanych przez MFW i EFSF Pozostałe kraje strefy w istocie automatyczne sankcje w wyniku /odwróconej kwalifikowanej większości/ b.samojlik 17
Znaczenie rekomendacji w zakresie deficytu dla krajów poza strefą Decyzja Rady UE o wstrzymaniu finansowania HU z funduszu spójności / w kwocie 0,5% PKB/ Rekomendacja dla Polski o ograniczeniu deficytu poniżej 3% PKB do końca 2012 w toku konsolidacja totalna wzrost podatków i ograniczanie wydatków aby w I połowie 2013 r. uniknąć Budapesztu nad Wisłą Czy unikniemy Budapesztu nad Wisłą? Tak, dzięki uwzględnieniu negatywnego wpływu OFE na deficyt i dług sektora publicznego b.samojlik 18
Jakość opodatkowania w krajach UE-27 KE: wykorzystać okres spowolnienia wzrostu i recesji dla przebudowy dochodów w kierunku poprawy jakości opodatkowania : zapewnianie pożądanego poziomu dochodów minimalizując szkodliwość opodatkowania dla wzrostu i zatrudnienia. Jakie przesunięcia w strukturze opodatkowania poprawiają zdaniem KE jakość? Zmniejszanie obciążenia podatkami czynnika praca, zróżnicowanie efektywnego PIT, zwiększenie podatków zielonych, zmniejszenie wydatków podatkowych, zwiększenie przychylności administracji podatkowej dla działalności gospodarczej b.samojlik 19
Przychylność sytemu podatkowego dla przedsiębiorców systemy podatkowe krajów o najwyższym na świecie tax burden DK, SE, FI : przychylne dla rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu gospodarczego niski tax burden niekoniecznie więc tworzy warunki dla wzrostu gospodarczego tak jak wysoki tax burden nie musi ograniczać przedsiębiorczości i hamować wzrost gospodarczy przebudowa systemu podatkowego w kierunku sprzyjającym działalności gospodarczej może kompensować konieczność wzrostu dochodów podatkowych negatywnie na warunki prowadzenia działalności gospodarczej wpływają tzw. compliance costs; koszty jakie musi ponosić podatnik dla sprostania prawnym wymaganiom określającym rozliczanie się ze wszystkich ciążących na nim podatków. Polska w Raporcie Banku Światowego i PwC (Doing Business) na 130 miejscu/ na 183 kraje/ b.samojlik 20
Green taxes podatki osłabiające negatywne efekty zewnętrze działalności gospodarczej i konsumpcji zmniejszanie szkodliwych konsekwencji produkcji i konsumpcji energii, popytu i podaży na usługi transportowe oraz emisji szkodliwych dla środowiska następstw działalności produkcyjnej i usługowej. w teorii ekonomii: podatki Pigou : ustalone na takim poziomie aby krańcowy koszt emitenta negative externality wzrósł do poziomu zrównania się ze społecznym kosztem krańcowym podwójna korzyść / double dividend / z zastosowania: realizują cele fiskalne bez osłabiania wzrostu gospodarczego i ograniczają negatywny wpływ na środowisko b.samojlik 21
Podobieństwa i różnice struktur podatkowych w UE Główne źródło dochodów podatkowych prawie wszystkie nowe państwa członkowskie UE : podatki pośrednie i marginalne znaczenie opodatkowania dochodu i opodatkowania czynnika praca Stare państwa członkowskie : opodatkowanie dochodu i opodatkowanie czynnika praca; silna progresja w opodatkowaniu PIT /znaczące kwoty wolne zanikające ze wzrostem dochodu i wysokie maksymalne stawki marginalne /np. AT 50%, DE 45%, ES 45%, FR i IE 41%/ W toku aktualnej konsolidacji te różnice powiększają się : nowe kraje zwiększają dochody przez wzrost podatków pośrednich a stare różnicując jeszcze silniej opodatkowanie PIT b.samojlik 22
Polska? Netto około 14mld z budżetu UE co roku! b.samojlik 23