PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA POLSKIEGO Opracowany przez: zespół nauczycieli przedmiotów humanistycznych Data opracowania PSO: 25.08.2008r. Data ewaluacji PSO: 28.08.2015r. Zakres ewaluacji: oświatowym. ujednolicenie dokumentacji szkolnej; dostosowanie PSO do zmian w prawie I. Podstawa prawna. 1. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 357). 2. RO ZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ1) z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2015 poz. 843). 3. Wewnątrzszkolny System Oceniania Zachodniopomorskiego Centrum Edukacji Morskiej i Politechnicznej. 4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. 2012 poz. 977). 5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. 2012 poz. 184 z późn. zm.) II. Cele Przedmiotowego Systemu Oceniania. Przedmiotowy System Oceniania ma na celu: informowanie ucznia o poziomie osiągnięć edukacyjnych i jego postępach w tym zakresie, dostarczanie rodzicom i nauczycielowi informacji o postępach w nauce lub ich braku, umożliwienie nauczycielowi doskonalenia organizacji i metod pracy. III. Obszary aktywności ucznia podlegające ocenie. 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji (czytanie i słuchanie; samokształcenie i docieranie do informacji; świadomość językowa). 2. Analiza i interpretacja tekstów kultury (wstępne rozpoznanie; analiza; interpretacja; wartościowanie). 3. Tworzenie wypowiedzi (mówienie i pisanie; świadomość językowa). 4. Posługiwanie się prawidłową terminologią. 5. Organizacja pracy. 6. Rozwiązywanie problemów. 7. Stosowanie wiedzy przedmiotowej w sytuacjach typowych lub nietypowych. 8. Aktywność na lekcjach. 9. Współpraca w grupie. 10. Wkład pracy ucznia i zaangażowanie w podejmowane działania. 11. Kultura przekazywania wiadomości. 1 S t r o n a
IV. Kryteria oceniania. 1. W przypadku prac klasowych, sprawdzianów, testów sprawdzających umiejętność wykonywania operacji na tekście lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczana na oceny cyfrowe według kryteriów: bardzo dobry: 86% - 100% dobry: 71% - 85% dostateczny: 50% - 70% dopuszczający: 31% - 49% niedostateczny: 0% 30% 2. W przypadku sprawdzianów lub kartkówek sprawdzających znajomość treści utworu literackiego przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe według kryteriów: bardzo dobry: 90% - 100% dobry: 79% - 89% dostateczny: 68% - 78% dopuszczający: 50% - 67% niedostateczny: 0% - 49% 3. Wypowiedzi ustne są oceniane pod względem rzeczowości, stosowania prawidłowej terminologii, poprawności językowej, kompozycji i spójności wypowiedzi. Uczeń po zakończeniu odpowiedzi dokonuje samooceny, następnie odpowiedź jest oceniana przez kolegów; ocena jest wynegocjowana przez zespół klasowy, odpowiadającego ucznia i nauczyciela. 4. Aktywność na lekcji - uczeń otrzymuje ocenę bardzo dobrą, gdy zgromadzi trzy plusy. Uczeń zgłaszający się do odpowiedzi lub oddający pracę domową (jeśli praca nie jest sprawdzana całej klasie) ma prawo zrezygnować z wpisania oceny do dziennika, jeśli nie spełnia ona jego ambicji. Uczeń poproszony o oddanie pracy lub do odpowiedzi nie korzysta z tego przywileju. Uczeń może również otrzymać minusy (-) za lekceważący stosunek do przedmiotu i niewykonywanie zadań w czasie lekcji. Za trzy minusy otrzymuje ocenę niedostateczną. 5. Kryteria ustalania oceny śródrocznej i rocznej. Ocena śródroczna i roczna wynika z systematycznej pracy w ciągu semestru i roku szkolnego uwzględnia oceny cząstkowe uzyskane przez ucznia za wszystkie obszary jego aktywności podlegające ocenie z wykorzystaniem różnorodnych narzędzi pomiaru tych aktywności, ale nie jest średnią arytmetyczną. Ustala się następujące wagi wymienionych w rozdziale III obszarówo aktywności ucznia: - prace klasowe, sprawdziany (w tym sprawdziany ze znajomości treści utworów literackich), dyktanda, wypracowania: 4, - testy sprawdzające umiejętność wykonywania operacji na tekście, projekty, referaty: 3, - kartkówki, odpowiedzi ustne, recytacje: 2, - ćwiczenia językowe, ćwiczenia interpretacyjne, krótsze wypowiedzi pisemne (wykonywane w domu lub na lekcji): 1. Warunkiem uzyskania pozytywnej oceny na koniec roku jest uzyskanie pozytywnych ocen za oba semestry, przy czym: - ocenę celującą na koniec roku uzyskuje uczeń, którego wiedza i umiejętności znacznie wykraczają poza podstawę programową; wykorzystuje je w sytuacjach nietypowych, - ocenę bardzo dobrą uzyskuje uczeń, który uzyskał średnią ocen za semestr I i II co najmniej 4,5, - ocenę dobrą uzyskuje uczeń, który uzyskał średnią za I i II semestr co najmniej 3,75, - ocenę dostateczną uzyskuje uczeń, który uzyskał średnią za I i II semestr co najmniej 2,75, ocenę dopuszczającą uzyskuje uczeń, który uzyskał średnią za I i II semestr co najmniej 2,00. Ocena niedostateczna lub nieklasyfikowanie w pierwszym semestrze roku szkolnego wymagają zaliczenia w terminie określonym przez nauczyciela. Semestralną ocenę niedostateczną lub nieklasyfikowanie uczeń zobowiązany jest poprawić, spełniając wymagania programowe konieczne ocena dopuszczająca - w formie odpowiedzi ustnych udzielanych podczas indywidualnych spotkań konsultacyjnych z nauczycielem. Niezaliczenie pierwszego semestru oznacza, że uczeń otrzyma ocenę pozytywną na koniec roku tylko pod warunkiem uzyskania w drugim semestrze oceny co najmniej dostatecznej. Nie dotyczy to uczniów nieklasyfikowanych. Wysokość oceny końcoworocznej ustala się jako wynik wiedzy i umiejętności ucznia na poziomie osiągnięć według wymagań na poszczególne oceny. 2 S t r o n a
Przy wystawianiu oceny w ostatnim roku nauki przedmiotu bierze się pod uwagę osiągnięcia ucznia podczas czterech/trzech lat nauki. V. Zasady oceniania przedmiotowych osiągnięć ucznia. 1. Uczeń i jego rodzic/opiekun prawny na początku każdego roku szkolnego zostaje zapoznany z PSO oraz zakresem wymagań na poszczególne oceny szkolne w danym roku szkolnym. 2. Przy ocenianiu nauczyciel uwzględnia możliwości intelektualne ucznia. 3. Nauczyciel dostosowuje wymagania edukacyjne ucznia do zaleceń określonych w opinii poradni psychologiczno pedagogicznej. Dotyczy to tylko wymagań podstawowych. 4. Uczeń oceniany jest jawnie, zgodnie z kryteriami i systematycznie. Ocenie nie podlegają jego przekonania i poglądy. Na ocenę z przedmiotu nie ma wpływu jego zachowanie, chyba że wyraża jawne lekceważenie obowiązków. 5. Zgodnie z WSO stosuje się sześciostopniową skalę ocen. W celu dokładniejszego pokazania jakości pracy ucznia dopuszcza się przy ocenach cząstkowych plusy (+) i minusy (-). 6. Nauczyciel przekazuje informacje o ocenie: - uczniowi jako komentarz do każdej oceny, wyjaśnienie, uzasadnienie i wskazówki do dalszej pracy, korektę błędów językowych, stylistycznych i rzeczowych oraz błędów zapisu, recenzję pracy literackiej, podanie liczby punktów przyznanych/możliwych do uzyskania za poszczególne zadania, - rodzicom na ich prośbę, jako informacje o aktualnym rozwoju dziecka, jego uzdolnieniach i trudnościach. 7. Uczeń/rodzic/opiekun prawny ma prawo do uzyskania uzasadnienia każdej wystawionej oceny na piśmie. 8. Uczeń ma obowiązek systematycznego prowadzenia zeszytu przedmiotowego. W razie jego nieposiadania lub znacznych w nim braków po jednokrotnym upomnieniu otrzymuje ocenę niedostateczną. 9. Uczeń ma obowiązek aktywnego uczestniczenia w zajęciach, systematycznej pracy, wykonywania prac domowych w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. 10. Uczeń, w uzasadnionych przypadkach, ma prawo dwa razy w semestrze nie przygotować się do zajęć. Fakt ten jest zobowiązany zgłosić zawsze na początku zajęć podczas sprawdzania listy obecności. Przez nieprzygotowanie się do lekcji rozumiemy brak pracy domowej, brak zeszytu, brak pomocy dydaktycznych i materiałów zleconych przez nauczyciela. Prawo to nie przysługuje uczniom w przypadku zapowiedzianych wcześniej prac klasowych, domowych, sprawdzianów, dyktand, projektów, referatów i recytacji. Po wykorzystaniu limitu określonego powyżej uczeń otrzymuje za każde nieprzygotowanie ocenę niedostateczną. 11. Zakres materiału, jaki uczeń powinien mieć opanowany na każde zajęcia, obejmuje trzy zagadnienia wstecz jako jedno zagadnienie uznaje się również takie, które było realizowane przez więcej niż jedną jednostkę lekcyjną oraz wiedzę z poprzednich etapów kształcenia. 12. Uczeń zna terminy sprawdzianów, a także ich zakres z minimum tygodniowym wyprzedzeniem. 13. Uczeń zna terminy prac klasowych, a także ich zakres z minimum dwutygodniowym wyprzedzeniem. 14. Uczeń zna termin prezentacji projektu przedmiotowego z minimum trzytygodniowym wyprzedzeniem. 15. Uczeń zna termin recytacji lub przemówienia z minimum tygodniowym wyprzedzeniem. 16. Nauczyciel nie musi zapowiadać wcześniej dyktanda, sprawdzianu ze znajomości treści utworu literackiego oraz testu sprawdzającego umiejętność wykonywania operacji na tekście. 17. Praca klasowa lub sprawdzian pisemny zostają poprzedzone lekcją o charakterze powtórzeniowym i powinny być odpowiednio wcześniej wpisane ołówkiem do dziennika lekcyjnego. 18. Sprawdziany, prace klasowe i kartkówki są sprawdzane i omówione najpóźniej w ciągu trzech tygodni od ich przeprowadzenia. 19. Nauczyciel ma prawo do przeprowadzania kartkówek, których terminu nie zapowiada. Trwają one nie dłużej niż 20 minut i zakresem obejmują nie więcej niż trzy ostatnio realizowane zagadnienia. 20. Uczeń ma obowiązek uczestniczenia w zapowiadanych pracach pisemnych. Usprawiedliwienia nieobecności dokumentuje pisemnym zaświadczeniem od rodziców lub na podstawie zwolnienia lekarskiego na najbliższej lekcji. 21. Nieusprawiedliwienie nieobecności skutkuje wpisaniem w miejsce oceny za sprawdzian O oraz brakiem możliwości przystąpienia do poprawy. Uczeń nieobecny z przyczyn usprawiedliwionych zalicza materiał objęty sprawdzianem w terminie i formie ustalonej przez nauczyciela. 22. Uczeń ma prawo do jednokrotnego poprawienia każdej oceny ze sprawdzianu, kartkówki oraz pracy klasowej w terminie i formie ustalonej przez nauczyciela, z wyjątkiem sytuacji, gdy ocena negatywna była 3 S t r o n a
wynikiem korzystania z niedozwolonych pomocy (do dziennika wstawiane są oceny uzyskane ze sprawdzianu właściwego i poprawkowego ). 23. W ostatnim tygodniu przed klasyfikacja nie przeprowadza się ani nie poprawia prac klasowych, sprawdzianów, testów ani kartkówek. 24. Uczeń ma obowiązek uczęszczania na wszystkie organizowane zajęcia. W sytuacji, gdy opuści więcej niż 50% zajęć w danym semestrze i nie ma podstaw do wystawienia oceny klasyfikacyjnej (brak ocen) nie jest klasyfikowany na koniec danego semestru lub roku szkolnego. 25. W razie dłuższej nieobecności uczeń uzupełnia powstałe zaległości na podstawie wskazówek nauczyciela i w wyznaczonym przez niego terminie. W ramach pracy z uczniem słabym nauczyciel na indywidualnych konsultacjach może na jego prośbę pomóc mu uzupełnić zaległości. Uczeń powinien wcześniej zgłosić nauczycielowi chęć uczestniczenia w konsultacjach. 26. Uczeń wykonuje zadane prace w terminie ustalonym z nauczycielem. Niedotrzymanie terminu równoznaczne jest z otrzymaniem oceny niedostatecznej z zastrzeżeniem p. 21. Aby poprawić ocenę niedostateczną za brak pracy literackiej pisanej w domu, uczeń może oddać pracę po terminie wyznaczonym przez nauczyciela do momentu oddania przez niego ocenionych prac. Fakt opóźnienia zostanie odnotowany w dzienniku. 27. Za brak pracy na lekcji, przeszkadzanie w pracy innym uczniom lub nauczycielowi oraz wulgarne słownictwo uczeń może otrzymać ocenę niedostateczną, zaznaczoną kolorem zielonym Ocena ta ma wagę odwrotnie proporcjonalną do ocen z aktywności na lekcji. VI. Narzędzia pomiaru osiągnieć ucznia. W trakcie semestru uczeń otrzymuje liczbę ocen proporcjonalną do liczby godzin z przedmiotu, jednak nie mniej niż trzy oceny cząstkowe. Narzędziami pomiaru osiągnięć ucznia są: 1. Prace klasowe, sprawdziany, sprawdziany ze znajomości utworów literackich, testy sprawdzające umiejętność wykonywania operacji na tekście, dyktanda, projekty, referaty, recytacje wypracowania i kartkówki w formie testu wyboru oraz zadań otwartych i inne - skala punktowa przeliczana jest na oceny według przyjętych kryteriów. 2. Odpowiedzi ustne obejmują wiadomości z co najmniej trzech jednostek lekcyjnych - ocena cząstkowa, a przy krótkich odpowiedziach plus lub minus. W ramach przygotowania do ustnego egzaminu maturalnego nauczyciel może polecić uczniom przygotowanie dłuższej wypowiedzi ustnej na zadany temat w domu. 3. Prace domowe - ocena cząstkowa, plus lub minus, a w przypadku niezgłoszenia braku pracy domowej ocena niedostateczna. 4. Dyktanda ocena cząstkowa. 5. Aktywność i zaangażowanie na lekcji (rozumiane jako częste zgłaszanie się na lekcji, udzielanie poprawnych odpowiedzi, rozwiązywanie dodatkowych zadań w czasie lekcji, aktywna praca w grupach) - plus, a po zgromadzeniu ustalonej ilości ocena cząstkowa bardzo dobra. W przypadku twórczych, rzeczowych wyczerpujących wypowiedzi lub zaangażowania, które pozytywnie wpływa na proces dydaktyczny wszystkich uczniów w klasie, nauczyciel nagradza ucznia dodatkową oceną cząstkową (np. za odpowiedź ustną). 6. Prace dodatkowe w zależności od charakteru wykonanej pracy: ocena w skali od dobrej do celującej, plusy, które są przeliczane na oceny analogicznie jak za aktywność. 7. Prace długoterminowe (np. projekty) oceny cząstkowe. 8. Referaty, prezentacje multimedialne, recytacje, przemówienia oceny cząstkowe. 9. Aktywny udział w zajęciach pozalekcyjnych związanych z przedmiotem ocena cząstkowa celująca. 10. Za uczestnictwo w wewnątrzszkolnym konkursie uczeń otrzymuje cząstkową ocenę bardzo dobrą, w wojewódzkim etapie ocenę bardzo dobrą na semestr lub koniec roku, zaś za udział w etapie ogólnokrajowym ocenę celującą. Zainteresowania związane z przedmiotem poparte aktywnym udziałem w różnych formach działalności pozaszkolnej mogą być nagrodzone oceną cząstkową celującą. 4 S t r o n a
VII. Sposoby gromadzenia, dokumentowania i analizy osiągnieć ucznia. 1. Oceny cząstkowe, semestralne i końcoworoczne w elektronicznym dzienniku lekcyjnym. 2. Plusy i minusy zamienione na bieżąco na oceny cząstkowe zgodnie z kryteriami, zapisane w dzienniku elektronicznym. 3. Oceny roczne w arkuszach ocen. 4. Prezentowanie wykonanych prac dodatkowych w gablotach, podczas publicznych prezentacji. 5. Dokumentacja elektroniczna pracy ucznia (prezentacje, filmy itp.) przechowywana na serwerach szkoły i innych nośnikach elektronicznych. 6. Zeszyty ucznia. 7. Sprawdziany, prace klasowe, kartkówki przechowywane są do końca roku szkolnego. 8. Opracowane wyniki diagnoz wstępnych i końcoworocznych oraz próbnych egzaminów zewnętrznych. VIII. Warunki i tryb otrzymania wyższych niż przewidywane rocznych ocen klasyfikacyjnych. 1. Warunki i tryb otrzymywania wyższych niż przewidywane rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych określa WSO ZCEMiP. 2. Ocena niedostateczna lub nieklasyfikowanie w pierwszym semestrze roku szkolnego wymagają zaliczenia w terminie określonym przez nauczyciela. Semestralną ocenę niedostateczną lub nieklasyfikowanie uczeń zobowiązany jest poprawić, spełniając wymagania programowe konieczne ocena dopuszczająca - w formie odpowiedzi ustnych udzielanych podczas indywidualnych spotkań konsultacyjnych z nauczycielem. Niezaliczenie pierwszego semestru oznacza, że uczeń otrzyma ocenę pozytywną na koniec roku tylko pod warunkiem uzyskania w drugim semestrze oceny co najmniej dostatecznej. Nie dotyczy to uczniów nieklasyfikowanych. 3. Uczeń, który uzyskał promocję warunkową do klasy następnej jest zobowiązany zaliczyć materiał z poprzedniego roku na warunkach i w terminie określonym przez nauczyciela. IX. Warunki i sposoby przekazywania rodzicom informacji o postępach i trudnościach w oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia. 1. Sprawdzone i ocenione prace klasowe są przechowywane przez nauczyciela do końca roku szkolnego (31 sierpnia). Na pisemny wniosek ucznia lub jego rodziców (opiekunów prawnych), sprowadzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia jest udostępniana uczniowi lub jego rodzicom (prawnym opiekunom) do wglądu na miejscu bez prawa do kopiowania. 2. Na wniosek ucznia lub jego rodziców (opiekunów prawnych) nauczyciel ustalający ocenę powinien ją uzasadnić na piśmie. 3. Rodzice (opiekunowie prawni) informowani są o postępach ucznia bezpośrednio poprzez aktualne wpisy ocen do dziennika elektronicznego, poprzez komunikatory dziennika elektronicznego lub na spotkaniach z nauczycielami w szkole. 4. O przewidywanych ocenach końcoworocznych/śródrocznych nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych są zobowiązani poinformować ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów) co najmniej 14 dni przed posiedzeniem rady pedagogicznej klasyfikacyjnej. 5. Indywidualne rozmowy nauczyciela z rodzicami ( opiekunami prawnymi) w ciągu dnia pracy odbywają się po indywidualnym ustaleniu z nauczycielem pod warunkiem, że nie zakłóca to organizacji pracy nauczyciela, z zachowaniem prawa nauczyciela do odmówienia rodzicom (opiekunom prawnym) rozmowy w terminie wskazanym przez rodzica/opiekuna prawnego. 6. Rodzice uczniów szczególnie wyróżniających się w nauce i zachowaniu otrzymują list pochwalny lub list gratulacyjny od Dyrektora szkoły /wychowawcy na zakończenie roku szkolnego/zakończenie szkoły. 5 S t r o n a
X. Szczegółowe wymagania na poszczególne stopnie z języka polskiego dla uczniów Technikum Morskiego i Politechnicznego. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą. Ocenę dopuszczającą 1 otrzymuje uczeń, który: CZYTANIE I SŁUCHANIE z pomocą nauczyciela odczytuje sens całego tekstu, zna znaczenie wskazanych w tekście wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grupy zdań uporządkowanych w akapicie, dostrzega znaczenie realne i etymologiczne, odczytuje sens wskazanych fragmentów, rozumie ich sens oraz funkcję na tle całości, podaje cechy tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych, wie, czym jest wiadomość i komentarz w tekstach prasowych, kierowany wskazówkami, odczytuje zawarte w czytanych tekstach informacje jawne i ukryte, zna typy nadawcy i adresata tekstu, zna charakterystyczne cechy danego stylu, nazywa zastosowane w nim środki językowe, wybiera z tekstu argumentacyjnego najważniejsze argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia, dokonując próby streszczenia logicznego tekstu, przedstawia temat tekstu i to, co na ten temat powiedziano w tekście, wie, czym są w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe oraz pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź, z pomocą nauczyciela rozpoznaje wypowiedź o charakterze ironicznym, wie, czym jest manipulacja językowa w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy. SAMOKSZTAŁCENIE I DOCIERANIE DO INFORMACJI z pomocą nauczyciela szuka literatury do opracowania różnych zagadnień, korzysta ze wskazanych przez nauczyciela słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli, zna zasady tworzenia przedmiotowych baz danych zawierających informacje zdobywane w toku nauki, 1 uczeń szkoły ponadgimnazjalnej, w razie potrzeby, powinien również odwoływać się do wiedzy i umiejętności, które nabył na wcześniejszych etapach edukacyjnych (szkoła podstawowa i gimnazjum); 6 S t r o n a
korzystając ze wzoru, sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię określonego tematu. ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA korzystając ze słowników, podaje definicje znaczenia słów, zna pojęcie znaku i systemu znaków, rozumie fakt, że język jest systemem znaków, wie, czym są znaki werbalne i niewerbalne, zna pojęcie aktu komunikacji i z pomocą nauczyciela wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), ma świadomość zmian współczesnych zmian w modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet), wymienia cechy tekstów o określonych funkcjach językowych (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna), wie, czym są odmiany terytorialne, środowiskowe i zawodowe polszczyzny, wymienia typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), z pomocą nauczyciela podaje ich definicje, zna pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, zna pojęcia poprawności i stosowności wypowiedzi, rozpoznaje błędy językowe, z pomocą słownika próbuje je poprawić, jest świadomy różnicy pomiędzy słownictwem neutralnym a emocjonalnym i wartościującym oraz oficjalnym a swobodnym. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY odtwarza linearnie treść omawianych utworów, nazywa własne odczucia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, kierowany pytaniami pomocniczymi, określa problematykę utworu, wie, czym jest konwencja literacka (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów), zna środki wyrazu artystycznego (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, pararelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji i genologii), z pomocą nauczyciela rozpoznaje teksty charakterystyczne dla określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, współczesność), ma świadomość różnic językowych (fonetycznych i leksykalnych) wynikających ze zmian historycznych, kierowany przez nauczyciela określa sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja), kierowany pytaniami pomocniczymi dostrzega cechy wspólne i różne utworów literackich, 7 S t r o n a
podejmuje próbę wykorzystania w interpretacji wskazanych przez nauczyciela elementów znaczących dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki kompozycji), łączy wskazany przez nauczyciela kontekst (np. literacki, kulturowy, filozoficzny, religijny) z interpretowanym utworem, kierowany np. pytaniami do tekstu, dostrzega te same motywy w różnych utworach literackich, z pomocą nauczyciela dostrzega treści alegoryczne i symboliczne utworu, ma świadomość związku języka z wartościami, oraz tego, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg, honor, ojczyzna, solidarność, niepodległość, tolerancja), z pomocą nauczyciela wskazuje obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości uniwersalne i narodowe, ma świadomość istnienia w świecie konfliktów wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia). TWORZENIE WYPOWIEDZI korzystając ze wskazówek nauczyciela, tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji; stara się przestrzegać zasad spójności znaczeniowej i logicznej, podejmuje próbę przygotowania samodzielnej wypowiedzi (z pomocą nauczyciela wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo), podejmuje próbę stworzenia samodzielnej wypowiedzi argumentacyjnej według zasad logiki i retoryki (postępując zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza wnioskowanie), publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, korzystając z jej planu, ma świadomość istnienia uczciwych i nieuczciwych zabiegów perswazyjnych, korzystając ze wskazówek, podejmuje próbę opracowania redakcyjnego własnego tekstu (we wskazanych miejscach dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi; sporządza przypisy, korzystając z wzoru), z pomocą nauczyciela podejmuje próbę wykonania różnych działań na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza notatkę), zna słownictwo z określonych kręgów tematycznych ( na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat współczesność i przeszłość, kultura, cywilizacja, polityka). Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz: CZYTANIE I SŁUCHANIE odczytuje sens całego tekstu, 8 S t r o n a
odczytuje znaczenie wskazanych w tekście wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grupy zdań uporządkowanych w akapicie, z pomocą nauczyciela odróżnia znaczenie realne i etymologiczne, odczytuje sens wydzielonych przez siebie fragmentów, rozumie ich sens oraz funkcję na tle całości, z pomocą nauczyciela rozpoznaje teksty publicystyczne (artykuł, felieton, reportaż), polityczne (przemówienie) i popularnonaukowe, w tekstach prasowych odróżnia wiadomość i komentarz, wskazuje zawarte w czytanych tekstach informacje jawne i ukryte, z pomocą nauczyciela rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu, kierowany wskazówkami, wskazuje charakterystyczne cechy danego stylu, wskazuje zastosowane w nim środki językowe, kierowany np. pytaniami do tekstu, wskazuje w tekście argumentacyjnym najważniejsze argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia, dokonując streszczenia logicznego tekstu, przedstawia temat tekstu i to, co na ten temat powiedziano w tekście, z pomocą nauczyciela wskazuje w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe oraz pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź, z pomocą nauczyciela odczytuje sens wypowiedzi o charakterze ironicznym, wskazuje manipulację językowa w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy. SAMOKSZTAŁCENIE I DOCIERANIE DO INFORMACJI szuka literatury do opracowania różnych zagadnień, korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli, podejmuje próby tworzenia przedmiotowych baz danych zawierających informacje zdobywane w toku nauki, korzystając ze wzoru, sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu. ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów, objaśnia pojęcie znaku i systemu znaków, wyjaśnia fakt, że język jest systemem znaków, odróżnia znaki werbalne i niewerbalne, zna pojęcie aktu komunikacji i wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), 9 S t r o n a
dostrzega współczesne zmiany w modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet), z pomocą nauczyciela rozpoznaje funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna), podaje cechy odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny, wymienia typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) oraz podaje ich definicje, z pomocą nauczyciela rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi, rozpoznaje różne typy błędów językowych i próbuje je poprawić, korzystając ze wskazówek, odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego oraz oficjalne od swobodnego. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY odtwarza treść omawianych utworów, opisuje własne odczucia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, określa problematykę utworu, z pomocą nauczyciela rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów), nazywa środki wyrazu artystycznego zastosowane w utworze (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, pararelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji i genologii), z pomocą nauczyciela dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, współczesność), z pomocą nauczyciela dostrzega w dawnych tekstach różnice językowe (fonetyczne i leksykalne) wynikające ze zmian historycznych, próbuje samodzielnie określić sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja), dostrzega cechy wspólne i różne utworów literackich, podejmuje próbę wykorzystania w interpretacji elementów znaczących dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki kompozycji), umieszcza interpretowany utwór we wskazanym kontekście (np. literacki, kulturowy, filozoficzny, religijny), dostrzega te same motywy w różnych utworach literackich, dostrzega treści alegoryczne i symboliczne utworu, dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg, honor, ojczyzna, solidarność, niepodległość, tolerancja), wskazuje obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości uniwersalne i narodowe, 10 S t r o n a
dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia). TWORZENIE WYPOWIEDZI tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji; stara się przestrzegać zasad spójności znaczeniowej i logicznej, przygotowuje samodzielną wypowiedź (z pomocą nauczyciela wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo), tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według zasad logiki i retoryki (postępując zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza wnioskowanie), publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, ma świadomość istnienia uczciwych i nieuczciwych zabiegów perswazyjnych; wystrzega się nieuczciwych zabiegów erystycznych, korzystając ze wskazówek opracowuje redakcyjnie własny tekstu (we wskazanych miejscach dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi; sporządza przypisy, korzystając z wzoru), z pomocą nauczyciela wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza notatkę), próbuje operować słownictwem z określonych kręgów tematycznych ( na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat współczesność i przeszłość, kultura, cywilizacja, polityka). Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz: CZYTANIE I SŁUCHANIE samodzielnie odczytuje sens całego tekstu, odczytuje znaczenie wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grupy zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne, samodzielnie odczytuje sens wydzielonych przez siebie fragmentów, próbuje objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości, rozpoznaje teksty publicystyczne (artykuł, felieton, reportaż), polityczne (przemówienie) i popularnonaukowe, w tekstach prasowych wskazuje wiadomość i komentarz, odczytuje zawarte w czytanych tekstach informacje jawne i ukryte, rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu, 11 S t r o n a
wskazuje charakterystyczne cechy danego stylu, wskazuje zastosowane w nim środki językowe oraz ich funkcje w tekście, wskazuje w tekście argumentacyjnym najważniejsze argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia, dokonując streszczenia logicznego tekstu, przedstawia temat tekstu i to, co na ten temat powiedziano w tekście, poprawnie uogólnia tekst lub zachowuje logiczną spójność streszczenia, wskazuje w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe oraz pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź, odczytuje sens wypowiedzi o charakterze ironicznym, omawia przykłady manipulacji językowej w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy. SAMOKSZTAŁCENIE I DIOCIERANIE DO INFORMACJI szuka literatury do opracowania różnych zagadnień i selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów, korzysta z samodzielnie wybranych słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli, korzystając ze wskazówek, tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki, sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu. ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA definiuje znaczenia słów, uzasadnia, że język jest systemem znaków, podaje przykłady znaków werbalnych i niewerbalnych, zna pojęcie aktu komunikacji i omawia jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany w modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet), rozpoznaje funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna), wskazuje w czytanych tekstach przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny, rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) oraz określa funkcje, rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi, rozpoznaje różne typy błędów językowych i poprawia je, odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego oraz oficjalne od swobodnego. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY 12 S t r o n a
szczegółowo odtwarza treść omawianych utworów, prezentuje własne odczucia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, samodzielnie określa problematykę utworu, rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów), wskazuje środki wyrazu artystycznego zastosowane w utworze (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, pararelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji i genologii); z pomocą nauczyciela określa ich funkcje, dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, współczesność), dostrzega w dawnych tekstach różnice językowe (fonetyczne i leksykalne) wynikające ze zmian historycznych, rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja), porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, wykorzystuje w interpretacji wskazane przez nauczyciela elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki kompozycji), wykorzystuje w interpretacji utworu wskazane konteksty (np. literacki, kulturowy, filozoficzny, religijny), próbuje porównać funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich, odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu, wyjaśnia związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg, honor, ojczyzna, solidarność, niepodległość, tolerancja), wskazuje i omawia obecność w utworach literackich oraz w innych tekstach kultury wartości uniwersalnych i narodowych, dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów. TWORZENIE WYPOWIEDZI tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji; przestrzega zasad spójności znaczeniowej i logicznej, przygotowuje samodzielną wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo), tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza wnioskowanie), publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź; stara się dbać o dźwiękową wyrazistość przekazu, 13 S t r o n a
stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, wystrzega się nieuczciwych zabiegów erystycznych, opracowuje redakcyjnie własny tekstu (we wskazanych miejscach dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi; sporządza przypisy), wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza notatkę), operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat współczesność i przeszłość, kultura, cywilizacja, polityka). Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz: CZYTANIE I SŁUCHANIE wnikliwie odczytuje sens całego tekstu, wyjaśnia znaczenie realne i etymologiczne wyrazów, objaśnia sens oraz funkcję wydzielonych przez siebie fragmentów na tle całości, omawia specyfikę czytanych tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych, w tekstach prasowych wskazuje wiadomość i komentarz, omawia różnice między nimi, odczytuje zawarte w czytanych tekstach informacje jawne i ukryte; tworzy komunikaty zawierające takie informacje, omawia charakterystyczne cechy stylu czytanego tekstu, przedstawia zastosowane w nim środki językowe oraz ich funkcje w tekście, samodzielnie wyszukuje w tekście argumentacyjnym najważniejsze argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia, dokonując streszczenia logicznego tekstu, przedstawia temat tekstu i to, co na ten temat powiedziano w tekście, poprawnie uogólnia tekst i zachowuje logiczną spójność streszczenia, wskazuje w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe oraz pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź; wyjaśnia mechanizm ich powstawania, odczytuje sens wypowiedzi o charakterze ironicznym, objaśnia mechanizm i funkcję ironii, przedstawia swoje stanowisko wobec samodzielnie wskazanych przykładów manipulacji językowej w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy. SAMOKSZTAŁCENIE I DOCIERANIE DO INFORMACJI szuka literatury do opracowania różnych zagadnień i selekcjonuje ją według wybranych przez siebie kryteriów, wykorzystuje wiedzę z samodzielnie wybranych słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli, tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki, 14 S t r o n a
bezbłędnie sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu. ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA analizuje i definiuje znaczenia słów, przedstawia teorię znaku; uzasadnia, że język jest systemem znaków, podaje przykłady znaków werbalnych i niewerbalnych; omawia ich funkcjonowanie w konkretnych komunikatach, szczegółowo omawia akt komunikacji i jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), wskazuje w czytanych tekstach i analizuje współczesne zmiany w modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet); przedstawia własne stanowisko na ten temat, rozpoznaje funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna); tworzy teksty w określonych funkcjach, wskazuje w czytanych tekstach przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny; analizuje ich język, rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) oraz określa funkcje; świadomie stosuje różne typy stylizacji w tworzonych tekstach, tworząc własne teksty, wykorzystuje umiejętność odróżniania pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi, rozpoznaje różne typy błędów językowych i poprawia je; omawia mechanizm ich powstania, świadomie posługuje się słownictwem neutralnym, emocjonalnym i wartościującym oraz oficjalnym i swobodnym. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY szczegółowo odtwarza treść omawianych utworów, zwracając uwagę na kompozycję utworu, prezentuje w różnej formie własne odczucia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów); podaje przykłady funkcjonowania danej konwencji w innych utworach, wskazuje środki wyrazu artystycznego zastosowane w utworze (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, pararelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji i genologii); samodzielnie określa ich funkcje, przedstawia cechy charakterystyczne określonej epoki w czytanych utworach (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, współczesność), analizując teksty dawne, dostrzega w dawnych tekstach różnice językowe (fonetyczne i leksykalne) wynikające ze zmian historycznych, rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja); łączy je funkcjonalnie z interpretacją utworu, 15 S t r o n a
porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich, wykorzystuje w interpretacji samodzielnie odnalezione elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki kompozycji), wykorzystuje w interpretacji utworu samodzielnie odnalezione konteksty (np. literacki, kulturowy, filozoficzny, religijny), w nowych sytuacjach dydaktycznych odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu, przedstawia swoje stanowisko na temat związku języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg, honor, ojczyzna, solidarność, niepodległość, tolerancja), przedstawia funkcjonowanie w utworach literackich oraz w innych tekstach kultury wartości uniwersalnych i narodowych; podaje przykłady utworów, przedstawia swoje stanowisko na temat istniejących w świecie konfliktów wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów. TWORZENIE WYPOWIEDZI tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji; dba o spójność znaczeniową i logiczną, przygotowuje samodzielną, twórczą wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo), tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera właściwe argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie), publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź; dba o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu), stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, omawia ich wartość i funkcję, wystrzega się nieuczciwych zabiegów erystycznych, opracowuje redakcyjnie własny tekst (znajduje fragmenty, w których dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi; sporządza przypisy), wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza notatkę), operuje bogatym słownictwem z określonych kręgów tematycznych ( na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat współczesność i przeszłość, kultura, cywilizacja, polityka). Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą oraz: 16 S t r o n a
CZYTANIE I SŁUCHANIE wnikliwie odczytuje sens trudnego tekstu, analizuje znaczenia wyrazów, omawia styl i język tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych, w nowej sytuacji dydaktycznej omawia charakterystyczne cechy stylu czytanego tekstu, omawia funkcjonowanie zastosowanych w nim środków językowych, funkcjonalizuje samodzielnie wskazane w tekście argumentacyjnym argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia, dokonując streszczenia logicznego tekstu, przedstawia temat tekstu i to, co na ten temat powiedziano w tekście, poprawnie uogólnia tekst i zachowuje logiczną spójność streszczenia, wskazuje w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe oraz pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź; wyjaśnia mechanizm ich powstawania oraz funkcję, w sytuacji nietypowej odczytuje sens wypowiedzi o charakterze ironicznym, objaśnia jej mechanizm i funkcję; tworzy wypowiedzi ironiczne, wnikliwie analizuje teksty reklamowe, język polityków i dziennikarzy, odnajdując w nich manipulację językową. SAMOKSZTAŁCENIE I DOCIERANIE DO INFORMACJI szuka literatury do opracowania zagadnień spoza podstawy programowej i selekcjonuje ją według wybranych przez siebie kryteriów, w nowych sytuacjach dydaktycznych wykorzystuje wiedzę z samodzielnie wybranych słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli, tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane podczas samodzielnego rozwijania swoich zainteresowań. ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA sprawnie analizuje i definiuje znaczenia słów, analizuje konkretne komunikaty, omawiając funkcję zastosowanych w nich znaków werbalnych i niewerbalnych, na przykładzie konkretnego tekstu szczegółowo omawia akt komunikacji i jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), przedstawia funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna); tworzy teksty w określonych funkcjach, wskazuje w czytanych tekstach przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny; wnikliwie analizuje ich język (składnię i leksykę), 17 S t r o n a
na podstawie czytanych tekstów oraz wypowiedzi mówionych omawia zjawisko stylizacji, jej rodzaje (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) oraz funkcje; świadomie stosuje różne typy stylizacji w tworzonych tekstach. ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW KULTURY szczegółowo odtwarza treść utworów spoza kanonu lektur obowiązkowych, prezentuje w oryginalnej formie własne odczucia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki, rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów); podaje przykłady funkcjonowania danej konwencji w innych utworach, porównuje utwory w tej samej konwencji, wykorzystuje wskazane przez siebie środki wyrazu artystycznego zastosowane w utworze (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, pararelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji i genologii) w interpretacji utworu; samodzielnie określa ich funkcje, sprawnie rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja); łączy je funkcjonalnie z interpretacją utworu, wykorzystuje w samodzielnej interpretacji wnioski wynikające z porównania funkcjonowania tych samych motywów w różnych utworach literackich, wykorzystuje w interpretacji samodzielnie odnalezione elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki kompozycji); określa ich funkcję w utworze, funkcjonalnie i twórczo wykorzystuje w interpretacji utworu samodzielnie odnalezione konteksty (np. literacki, kulturowy, filozoficzny, religijny), w nowych sytuacjach dydaktycznych odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu, wykorzystuje w interpretacji utworu swoje stanowisko na temat związku języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości takich jak: dobro, prawda, piękno, wiara, nadzieja, miłość, wolność, równość, braterstwo, Bóg, honor, ojczyzna, solidarność, niepodległość, tolerancja), wykorzystuje w interpretacji utworu swoje stanowisko na temat istniejących w świecie konfliktów wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów. TWORZENIE WYPOWIEDZI sprawnie tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji; dba o spójność znaczeniową i logiczną, przygotowuje samodzielną, twórczą wypowiedź (wybiera atrakcyjną formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera atrakcyjną i funkcjonalną formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, posługuje się bogatym słownictwem), tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera właściwe argumenty różnego typu, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie), 18 S t r o n a