ROŚLINY OLEISTE OILSEED CROPS 35: 7-19 2014 Ew Rosik Instytut Ekonomiki Rolnictw i Gospodrki Żywnościowej Pństwowy Instytut Bdwczy w Wrszwie Autor korespondencyjny e-mil: ew.rosik@ierigz.ww.pl DOI: 10.5604/12338273.1137506 Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji The world mrket of biodiesel nd rw mterils for its mnufcture Słow kluczowe: biodiesel, oleje roślinne, produkcj, zużycie, eksport, import, ceny Streszczenie Świtow produkcj biodiesl dynmicznie wzrst w wyniku wdrżni przez wiele pństw progrmów rozwoju biopliw, w tym stosowni szerokiego wsprci tej produkcji, njpowszechniejszym nrzędziem jest wymóg mieszni biopliw z pliwmi koplnymi. W ltch 2000 2012 produkcj biopliw zwiększył się prwie dwudziestokrotnie (z ok. 1 mln ton do ok. 20 mln ton), le ndl jest brdzo mł w stosunku do globlnego zużyci oleju npędowego w trnsporcie (w UE i USA wskźnik ten wynosi 1 3%), więc w niewielkim stopniu zmniejszył zleżność świtowej gospodrki od pliw koplnych. W rtykule przedstwiono zminy jkie nstąpiły n świtowym rynku biodiesl i surowców do jego produkcji w pierwszych ltch XXI wieku orz podjęto próbę oceny wpływu produkcji biodiesl n rynek produktów oleistych. Key words: biodiesel, vegetble oils, production, consumption, exports, imports, prices Abstrct World biodiesel production grows rpidly since mny countries implement biofuel development progrmmes, including extensive support to this type of production nd observing the requirement for blending biofuels with fossil fuels. In 2000 2012 biofuel production incresed nerly twenty times (from c. 1 million tons to c. 20 million tons), but it is still very low s compred to the globl diesel oil consumption in trnsport (in the EU nd USA it mounts to 1 3%). Thus in the 2000 2012 period the dependency of world economy on fossil fuels decresed only to smll extent. Dynmic development of production of first-genertion biofuels contributes to the growth of prices of griculturl rw mterils nd, consequently, incomes of frmers, but it lso leds to n increse in food prices which hs negtive impct on food security, primrily of low-income popultions in developing countries. Thus first-genertion biofuels should be replced with nextgenertion biofuels which will use non-food rw mterils for production. But s for now, these technologies re very expensive nd not fully developed yet. Growing competition for griculturl rw mterils, including oil rw mterils, between the food nd biofuel sector will contribute to mintining the prices t high levels, lthough they will be subject to fluctutions depending on crop chnges. In the coming yers, the increse in prices of griculturl rw mterils my be hindered minly due to gret probbility of world economic crisis or chnge in economic policy regrding biofuels.
8 Ew Rosik Wstęp Rozwój gospodrczy świt związny jest z jednoczesnym, prwie proporcjonlnym wzrostem zużyci ropy nftowej, w którym njwiększy udził m trnsport drogowy. Szcuje się, że pliw trnsportowe generują około połowę popytu n ropę nftową i jednocześnie odpowidją z 30% emisji CO 2. Dltego, wobec groźby wyczerpywni się zsobów pliw koplnych orz groźby globlnego ociepleni, rozwój produkcji biopliw nbier corz większego znczeni. Biopliw są bowiem produkowne z surowców odnwilnych i są przyjzne dl środowisk, poniewż redukują efekt cieplrniny, ogrniczją emisję związków toksycznych i są biodegrdowlne. Jednocześnie mogą zmniejszyć zleżność świtowej gospodrki od pliw koplnych. Dodtkowo sektory usługowe zjmujące się produkcją i logistyką biopliw tworzą nowe miejsc prcy i mogą przyczynić się do rozwoju obszrów wiejskich. Biopliwem trnsportowym pierwszej genercji (produkownym z surowców spożywczych), mjącym zstosownie w silnikch wysokoprężnych, jest biodiesel. Od początku XXI wieku świtow produkcj biodiesl dynmicznie wzrst. W ltch 2000 2012 zwiększył się prwie dwudziestokrotnie (z ok. 1 mln ton do ok. 20 mln ton). Pomimo silnych tendencji wzrostowych jest ndl brdzo niewielk w stosunku do globlnego zużyci oleju npędowego w trnsporcie. W UE i USA wskźnik ten wynosi 1 3%. W rtykule przedstwiono zminy jkie nstąpiły n świtowym rynku biodiesl i surowców do jego produkcji w pierwszych ltch XXI wieku orz podjęto próbę oceny wpływu produkcji biodiesl n rynek produktów oleistych. Surowce do produkcji biodiesl Biodiesel jest biopliwem płynnym. Pod względem skłdu chemicznego są to estry kwsów tłuszczowych. Mogą one w pełni zstępowć olej npędowy w odpowiednio do tego skonstruownych silnikch wysokoprężnych. Ich wrtość energetyczn jest niewiele niższ niż oleju npędowego. Njczęściej są jednk mieszne z olejem npędowym w odpowiednich proporcjch. Estry mogą być produkowne ze wszystkich rodzjów tłuszczów roślinnych i zwierzęcych. Obecnie njszersze zstosownie w produkcji biodiesl mją oleje roślinne, w tym przede wszystkim: sojowy, rzepkowy i plmowy, przy czym ich wykorzystnie w tej produkcji jest zróżnicowne w poszczególnych regionch świt. W Europie Północnej i Środkowej, gdzie przewż uprw rzepku, do produkcji biodiesl stosuje się głównie olej rzepkowy. W południowej części kontynentu europejskiego (Włochy, Hiszpni i Portugli) zwiększ się udził oleju sojowego w produkcji biodiesl. W USA orz w krjch Ameryki Południowej (Brzyli,
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 9 Argentyn, Prgwj), gdzie dominuje uprw soi, podstwowym surowcem wykorzystywnym w produkcji biodiesl jest olej sojowy. Produkcj biodiesl w krjch Azji Południowo-Wschodniej (Mlezj, Indonezj) prowdzon jest głównie w oprciu o produkowny tm n szeroką sklę olej plmowy. Do 2010 r. njwiększe znczenie w świtowej produkcji biodiesl mił olej rzepkowy, le jego udził systemtycznie mlł, z uwgi n dynmiczny rozwój tej produkcji w innych, poz Europą, regionch świt. Od 2011 r. w świtowym zużyciu surowców do produkcji biodiesl njwiększy udził m olej sojowy (33% w 2012 r.), nstępnie rzepkowy (28%) i plmowy (23%). Udził innych olejów (słonecznikowego, kokosowego i innych) wynosi 3%, pozostłych surowców 13% (są to głównie zużyte oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce). Wiele pństw świt oprcowło progrmy rozwoju produkcji biodiesl, przewidując różne źródł surowc do jego produkcji, przy czym głównie są to oleje roślinne z rodzimych surowców, rzdziej tłuszcze zwierzęce czy zużyte oleje posmżlnicze. Mniej znczącym surowcem wykorzystywnym w produkcji biodiesl jest np. olej uzyskiwny z rośliny jtrof, który będzie odgrywł corz większą rolę w jego produkcji, w szczególności w krjch Afryki, gdyż t roślin może być uprwin tylko w regionch subtropiklnych. 2006 r. 6,1 mln ton 2012 r. 21,1 mln ton 2,0 mln t 0,8 mln t olej sojowy 33% olej plmowy 13% inne oleje. 3% olej rzepkowy 44% tł. zw. zużyte oleje 7% 2,7 mln t 4,8 mln t 6,0 mln t inne oleje 3% olej plmowy 23% olej rzepkowy 28% tł. zw. zużyte oleje 13% olej sojowy 33% 6,9 mln t Rys. 1. Świtowe zużycie surowców do produkcji biodiesl FAME (estry metylowe kwsów tłuszczowych) i HVO (uwodornione oleje roślinne) World consumption of rw mterils for the production of biodiesel FAME (ftty cid methyl ester) nd HVO (hydrogented vegetble oils) Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht. W świtowej produkcji i zużyciu olejów roślinnych utrzymuje się wieloletni tendencj rosnąc. Dynmicznie wzrst zużycie olejów roślinnych n cele spożywcze w krjch rozwijjących się, chrkteryzujących się wysokimi wskźnikmi demogrficznymi, tkich jk: Chiny, Brzyli, Indonezj czy Mlezj, ntomist w krjch wysoko rozwiniętych zwiększ się przede wszystkim ich zużycie w pro-
10 Ew Rosik dukcji biopliw. Zużycie olejów roślinnych w sektorze spożywczym w krjch wysoko rozwiniętych wzrst wolno, z powodu wysokiego nsyceni rynku tymi produktmi orz stgncji lub spdku liczby ludności. W ltch 2000/01 2012/13 świtowe zużycie olejów roślinnych zwiększyło się o 78% (z 88 mln ton do 157 mln ton), przy czym zncznie szybciej wzrstło zużycie olejów n cele przemysłowe niż n cele żywnościowe. Zużycie n cele spożywcze zwiększyło się bowiem o 53% (z 78 mln ton do 120 mln ton), n cele przemysłowe prwie czterokrotnie (z 10 mln ton do 37 mln ton), w tym zużycie w sektorze biopliw wzrosło pond trzydzieści rzy (z 0,7 mln ton do 22 mln ton). W wyniku tych zmin udził olejów zużywnych n cele przemysłowe w cłkowitym zużyciu olejów roślinnych wzrósł z 11% w sezonie 2000/01 do 24% w sezonie 2012/13, udził olejów zużywnych n cele spożywcze obniżył się odpowiednio z 89 do 76%. W ltch 2002/03 2012/13 w Chinch i Indich średnie tempo wzrostu zużyci olejów roślinnych w sektorze spożywczym wynosiło 6% rocznie, w sektorze przemysłowym odpowiednio 11 i 2%. W tym smym czsie krje wysoko rozwi- Świtow produkcj i zużycie olejów roślinnych (w mln ton) World production nd consumption of vegetble oils (in mln tons) Tbel 1 Lt Yers Produkcj Production ogółem totl n cele spożywcze for food purposes Zużycie Consumption n cele przemysłowe for industril purposes n biopliw biofuel w tym in it: pozostłe cele przemysłowe other industril purposes 2000/01 90,0 88,4 78,3 10,1 0,7 9,4 2001/02 93,0 91,2 80,3 10,9 1,0 9,9 2002/03 96,3 95,4 83,2 12,2 1,2 11,1 2003/04 103,1 101,2 87,2 14,0 1,6 12,4 2004/05 111,8 108,3 91,7 16,6 2,1 14,5 2005/06 119,3 115,1 94,8 20,4 3,6 16,7 2006/07 122,0 120,3 96,8 23,5 6,4 17,1 2007/08 129,0 126,7 100,1 26,6 10,2 16,4 2008/09 134,2 131,6 103,5 28,1 15,1 13,0 2009/10 141,4 139,7 108,2 31,5 17,0 14,5 2010/11 149,0 146,3 111,8 34,6 18,3 16,3 2011/12 157,4 152,5 115,7 36,8 21,7 15,1 2012/13 160,4 157,4 120,2 37,2 21,8 15,4 2013/14 167,3 163,2 124,2 39,0 20,9 18,1 Źródło: Oilseeds: World Mrkets nd Trde. 2013. Foreign Agriculturl Service/USDA
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 11 nięte notowły niskie tempo wzrostu zużyci olejów w sektorze spożywczym (0,3% rocznie w UE), le brdzo wysokie w sektorze przemysłowym (16% rocznie w UE). Obecnie, kiedy motorem wzrostu zużyci olejów jest produkcj biodiesl, krje wysoko rozwinięte przodują w zużyciu olejów w przeliczeniu n 1 mieszkńc. Zużycie olejów roślinnych w wybrnych krjch i regionch (w mln ton) Consumption of vegetble oils in selected countries nd regions (in mln tons) Lt Yers UE-25/27 Chiny Chin Indie Indi Azj Płd.- Wschodni South Est Asi Tbel 2 Środkowy Wschód Middle Est A B A B A B A B A B 2002/03 12,1 2,5 16,4 1,0 10,1 0,6 6,0 3,8 6,0 3,8 2003/04 12,3 3,3 17,4 1,5 10,7 0,5 6,4 4,2 6,4 4,2 2004/05 12,9 4,6 18,7 1,9 11,0 0,6 6,8 4,7 6,8 4,7 2005/06 13,0 6,7 19,4 2,2 11,4 0,7 7,3 5,5 7,3 5,5 2006/07 13,0 8,4 20,2 2,3 11,1 0,8 7,3 5,5 7,3 5,5 2007/08 12,8 9,1 21,0 2,4 12,1 0,9 7,4 6,1 7,4 6,1 2008/09 13,2 9,6 22,2 2,5 13,7 0,9 7,5 6,8 7,5 6,8 2009/10 12,9 11,1 24,4 2,5 14,6 0,6 8,5 7,3 8,5 7,3 2010/11 12,6 11,2 25,2 2,5 15,4 0,6 9,0 8,7 9,0 8,7 2011/12 12,6 11,0 26,6 2,6 16,3 0,8 9,6 9,2 9,6 9,2 2012/13 12,5 10,8 28,3 2,8 17,5 0,7 9,9 10,3 9,9 10,3 2013/14 12,6 10,9 29,8 2,9 18,5 0,7 10,5 10,8 10,5 10,8 A n cele spożywcze for food purposes B n cele przemysłowe for industril purposes szcunek estimtes Źródło: Oilseeds: World Mrkets nd Trde. 2013. Foreign Agriculturl Service/USDA Szybko rosnący w XXI wieku popyt n tłuszcze roślinne ze strony sektor spożywczego, zwłszcz przemysłowego, spowodowł brdzo znczący wzrost obrotów międzynrodowych nsionmi oleistymi i olejmi roślinnymi, przy czym kierunki geogrficzne hndlu tymi produktmi nie zmieniły się istotnie. Regionmi deficytowymi w te surowce i w związku z tym njwiększymi ich importermi ndl były Europ orz krje Azji (przede wszystkim Chiny i Indie), regionmi ndwyżkowymi i kluczowymi eksportermi pozostły krje Ameryki Północnej (USA, Knd) i Południowej (Brzyli, Argentyn) orz krje Azji Południowo- Wschodniej (Mlezj i Indonezj).
12 Ew Rosik Produkcj biodiesl W ltch 90. świtow produkcj biodiesl był niewielk, nie przekrczł 0,5 mln ton. Dynmiczny jej rozwój nstąpił dopiero w XXI wieku, w wyniku wdrżni przez wiele pństw progrmów rozwoju produkcji biopliw. Produkcj biodiesl zwiększył się z ok. 1 mln ton n początku minionej dekdy do pond 3 mln ton w połowie minionej i prwie 20 mln ton w ltch 2011 2012. W 2012 r. nstąpiło znczące spowolnienie rozwoju świtowej produkcji biodiesl, prognozy n 2013 r. zkłdły nwet jej obniżenie do ok. 19 mln ton, z uwgi n utrzymujące się spowolnienie globlnej gospodrki i znczący spdek opłclności tej produkcji. W 2012 r. świtow produkcj biodiesl był niewiele wyższ niż przed rokiem. Jej wzrost wyniósł poniżej 1%, wobec 18% wzrostu w 2011 r., 8% w 2010 r. i 12% w 2009 roku. Świtowy bilns biodiesl (FAME) (w tys. ton) The globl blnce of biodiesel (FAME) (in thous. tons) Tbel 3 Wyszczególnienie Specifiction 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Produkcj Production 3315 5817 9289 13724 15437 16636 19698 19829 18994 Europ 2838 4464 6181 7415 8991 9129 8720 8187 7886 Ameryk Płd. 21 163 670 1882 2815 4151 5105 5233 4720 Ameryk Pn. i Śr. 315 885 1783 2784 1804 1238 3303 3299 3751 Azj 121 280 625 1591 1725 1986 2428 2973 2500 Oceni 20 25 30 52 102 132 142 137 137 Import Imports 58 356 1343 3737 2583 2596 3343 3677 1987 Zużycie Consumption 3155 5250 8984 12290 14993 17218 19652 19156 19924 Eksport Exports 90 253 1431 3832 2712 2603 3494 3599 2055 Zpsy Stocks 466 1136 1353 2692 3008 2419 2313 3064 2066 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht Njwiększym producentem i konsumentem biodiesl w skli świt jest UE. Rozwojowi tej produkcji w UE sprzyj struktur zużyci pliw płynnych. Od 1997 r. w krjch Wspólnoty wzrst przewg zużyci oleju npędowego nd zużyciem benzyn. Ciągle zwiększ się liczb pojzdów i mszyn z silnikmi wysokoprężnymi (zsilnymi olejem npędowym), mleje z silnikmi iskrowymi (zsilnymi benzynmi). W 2008 r. zużycie oleju npędowego w krjch Wspólnoty (160 mln ton 24% świtowej produkcji) było o 50 mln ton większe niż benzyny i t różnic stle się powiększ.
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 13 Produkcj biodiesl w UE zwiększył się z ok. 1 mln ton w ltch 2000 2001 do ok. 3 mln ton w 2005 r. i ok. 9 mln ton w ltch 2009 2010. Jednk n początku obecnej dekdy dotychczsowy systemtyczny wzrost produkcji biodiesl w UE zostł zhmowny. Zmlł on do 8,6 mln ton w 2011 r. i 8 mln ton w 2012 r., mimo iż sektor biodiesl zwiększył moce produkcyjne (z 10 mln ton w 2007 r. do 16 mln ton w 2008 r., 21 mln ton w 2009 r., 22 w ltch 2010 2011 i 23,5 mln ton w 2012 r.). O spdku produkcji w dwóch osttnich ltch zdecydowł tni import biodiesl, początkowo z USA, nstępnie z Argentyny i Indonezji, tkże spdek popytu n biopliw ze względu n utrzymujący się kryzys gospodrczy i zminę polityki Unii względem biopliw. W 2013 r. prognozowny był dlszy spdek produkcji biodiesl w UE do 7,7 mln ton. Bilns biodiesl (FAME) w UE (w tys. ton) The blnce of biodiesel (FAME) in the EU (in thous. tons) Tbel 4 Wyszczególnienie Specifiction 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Produkcj Production 2838 4434 6129 7321 8888 8981 8595 8013 7708 Import Imports 0 91 820 2533 1947 2092 2645 2776 1000 Zużycie Consumption 2742 4076 7055 9052 10688 11560 11367 10212 8939 Eksport Exports 50 15 21 60 66 103 88 83 50 Zpsy Stocks 346 780 653 1395 1476 886 671 1165 884 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht
14 Ew Rosik Produkcj biodiesl (FAME) wg krjów (w tys. ton) Production of biodiesel (FAME) by country (in thous. tons) Tbel 5 Wyszczególnienie Specifiction 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Świt 3315 5817 9289 13724 15438 16636 19697 19829 18994 UE 2838 4434 6129 7321 8888 8981 8595 8013 7708 USA 300 825 1701 2694 1703 1132 3191 3198 3650 Brzyli 1 60 356 1027 1415 2100 2352 2391 2550 Argentyn 20 100 300 712 1179 1815 2427 2455 1700 Indonezj 10 50 245 600 500 800 1250 1350 1150 Tjlndi 21 45 60 394 493 524 556 789 500 Kolumbi 0 0 8 130 190 200 250 260 270 Kore Płd. 10 20 40 80 170 240 240 240 240 Mlezj 15 50 100 190 240 117 60 240 240 Austrli 20 25 30 50 100 130 140 135 135 Chiny 40 60 100 135 140 140 140 140 140 Filipiny 10 20 30 50 95 105 107 114 120 Knd 15 60 82 90 100 105 108 100 100 Tjwn 0 0 0 5 32 20 50 75 75 Peru 0 0 0 0 10 10 20 30 40 Singpur 1 15 40 115 40 15 15 10 20 Indie 10 20 10 22 15 25 10 15 15 Pozostłe krje 4 33 58 109 128 177 186 274 341 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht Njwiększym producentem biodiesl w UE są Niemcy (2,5 mln ton średnio w ltch 2010 2012, 29% udziłu w produkcji UE). Kolejne miejsc w tej produkcji zjmują Frncj (1,7 mln ton, 20% udziłu), Hiszpni (0,6 mln ton, 8% udziłu), Włochy (0,6 mln ton, 7% udziłu), Polsk (0,4 mln ton, 5% udziłu) i Holndi (0,4 mln ton, 5% udziłu). Mimo że UE pozostje liderem w świtowej produkcji biodiesl, to jej udził w tej produkcji zmlł, z pond 85% w 2005 r. do 40% w 2012 roku. Nstępuje bowiem niezwykle dynmiczny rozwój produkcji biodiesl w innych krjch, m.in. w Argentynie, Brzylii, USA i krjch zjtyckich. Wymienione krje rozwijją produkcję biodiesl nie tylko n potrzeby włsne, le również w celu rozwoju eksportu.
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 15 Produkcj biodiesl (FAME) w UE-27 wg krjów (w tys. ton) Production of biodiesel (FAME) in the EU-27 by country (in thous. tons) Tbel 6 Wyszczególnienie Specifiction 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 UE 2838 4434 6129 7321 8888 8981 8595 8013 7708 Niemcy 1450 2200 2890 2600 2500 2350 2780 2400 2100 Frncj 429 592 954 1763 2089 1996 1400 1650 1750 Polsk 64 89 44 170 396 371 364 592 510 Holndi 0 18 85 83 274 382 491 400 500 Włochy 396 594 470 668 798 799 620 350 400 Belgi 1 1 145 277 416 350 350 330 330 Portugli 0 79 181 169 255 318 366 313 313 Austri 70 122 242 250 323 337 310 310 310 Wlk. Brytni 9 256 427 282 196 154 177 270 290 Hiszpni 162 125 180 221 727 841 649 440 250 Czechy 127 110 82 75 155 198 210 160 150 Szwecj 8 48 114 145 110 130 130 130 130 Słowcj 35 43 46 105 103 113 125 110 100 Dni 70 70 70 98 86 76 80 70 70 Słoweni 6 2 7 8 7 21 0 6 6 Pozostłe krje 11 85 192 407 453 545 543 482 499 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht Eksport biodiesl w skli globlnej zwiększył się z 90 tys. ton w 2005 r. do 3,8 mln ton w 2008 r., nstępnie obniżył się do 2,6 2,7 mln ton w ltch 2009 2010, po czym ponownie wzrósł do 3,5 3,6 mln ton w ltch 2011 2012. W relcji do produkcji stnowił 3% w 2005 r., 28% w 2008 r. i 16 18% w ltch 2009 2012. Do njwiększych eksporterów biodiesl nleży Argentyn (43% udziłu w 2012 r.), Indonezj (34%) i USA (11%), jego kluczowym importerem pozostje UE (75% udziłu w 2012 r.). Zleżność UE od importu biodiesl lub olejów roślinnych do jego produkcji będzie wzrstć. UE m bowiem ogrniczone możliwości rozwoju uprwy roślin oleistych, zpotrzebownie europejskiego sektor biopliw n oleje roślinne do końc dekdy będzie systemtycznie zwiększć się, w śld z rosnącym zużyciem oleju npędowego i rosnącym udziłem biokomponentów w pliwch płynnych. Przewiduje się, że by osiągnąć zkłdny 10% udziłu biopliw w zużyciu pliw płynnych w 2020 r., UE będzie musił importowć 25% potrzebnego biodiesl lub olejów do jego produkcji.
16 Ew Rosik Eksport biodiesl (FAME) wg krjów (w tys. ton) Exports of biodiesel (FAME) by country (in thous. tons) Tbel 7 Wyszczególnienie Specifiction 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Świt 90 253 1431 3832 2712 2603 3494 3599 2055 Argentyn 10 20 164 689 1150 1366 1692 1558 800 Indonezj 0 29 213 420 190 545 1100 1220 600 USA 29 90 862 2256 806 287 254 413 100 Knd 0 9 19 71 200 110 100 75 150 Mlezj 0 48 95 182 228 90 50 29 100 UE-27 50 15 21 60 66 103 88 83 50 Pozostłe krje 1 42 57 154 72 102 210 221 255 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht Import biodiesl (FAME) wg krjów (w tys. ton) Imports of biodiesel (FAME) by country (in thous. tons) Wyszczególnienie Specifiction Tbel 8 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Świt 58 356 1343 3737 2583 2595 3343 3677 1987 UE 0 91 820 2533 1947 2092 2645 2776 1000 USA 29 191 407 1049 259 79 125 116 400 Peru 0 0 0 0 80 75 220 220 220 Knd 0 33 40 3 115 60 30 242 50 Austrli 0 0 0 9 1 31 6 23 20 Brzyli 0 0 0 0 4 8 15 12 15 Indie 0 0 0 0 20 24 46 2 1 Pozostłe krje 29 41 76 143 157 226 256 286 281 Źródło: World Ethnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht Wpływ produkcji biodiesl n rynek produktów oleistych Rozwój produkcji biodiesl, jki nstąpił w XXI wieku był jednym z głównych czynników, który spowodowł zwiększenie świtowej produkcji i hndlu nsionmi oleistych i olejmi roślinnymi. Przyczynił się tkże zncząco do wzrostu cen surowców oleistych i w śld z tym dochodów rolników, le doprowdził też do wzrostu cen żywności.
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 17 Świtowe ceny nsion oleistych, które w ltch dziewięćdziesiątych były w mirę stbilne, od roku 2000 chrkteryzowły się już wyrźnym trendem wzrostowym, mimo iż podległy dużym whniom. W ltch 2008/09 2012/13 średnie ceny soi (505 USD/t) i rzepku (537 USD/t) w portch europejskich były pond dwukrotnie wyższe niż po roku 2000. Jeszcze brdziej niż nsion oleiste podrożły oleje roślinne, w podobnej lub niewiele mniejszej skli śruty oleiste. Tk drstyczny wzrost cen był nstępstwem rosnącej konkurencji o surowce rolne, w tym surowce oleiste, pomiędzy sektorem spożywczym i biopliwowym ze strony ich kluczowych importerów, tkich jk: Chiny, Uni Europejsk czy Indie, choć w poszczególnych ltch podległy one whniom pod wpływem zmienności zbiorów. Wzrost cen wynikł też z osłbieni dolr względem innych wlut, mił związek z brdzo dużym wzrostem cen ropy nftowej, tkże był nstępstwem dziłń spekulcyjnych n rynkch finnsowych. Ceny produktów oleistych n świtowym rynku (w USD/tonę) Oil prices on the world mrket (in USD/tonne) Tbel 9 Lt Yers Nsion oleiste Oilseeds soj soy (1) rzepk rpeseed (2) Śruty oleiste Oilmels sojow soy (3) rzepkow rpeseed (4) sojowy soy (5) rzepkowy rpeseed (6) Oleje roślinne Vegetble oils słonecznikowy sunflower (7) plmowy plm (8) 2000/01 201 193 189 139 345 318 394 239 2001/02 194 216 177 133 434 390 563 317 2002/03 239 275 186 136 574 526 602 418 2003/04 317 320 256 180 625 638 643 476 2004/05 273 263 209 131 557 663 690 400 2005/06 267 314 201 114 601 822 666 415 2006/07 361 371 270 162 833 860 916 781 2007/08 507 604 410 293 1218 1311 1573 1028 2008/09 450 448 390 210 950 997 983 691 2009/10 429 396 389 205 893 893 898 744 2010/11 524 606 410 277 1221 1278 1327 1095 2011/12 533 619 409 267 1257 1288 1269 1069 2012/13 587 614 569 372 1161 1187 1255 842 2013/14 480 525 501 290 1050 1100 1110 825 (1) US, CIF Rotterdm (5) olej hol., FOB ex-mill (2) Europ, 00, CIF Hmburg (6) olej hol., FOB ex-mill (3) Pelety sojowe, 45/46 Arg., CIF Rotterdm (7) EU, FOB N.W.Eur. porty (4) 34%, FOB ex-mill Hmburg (8) RBD, FOB Mlezj Źródło: Oil World. 2000 2013. ISTA Milke GMBH, Hmburg, Niemcy
18 Ew Rosik Przewiduje się, iż w dlszej perspektywie rosnąc konkurencj o surowce rolne, w tym surowce oleiste, pomiędzy sektorem spożywczym i biopliwowym będzie przyczynił się do utrzymywni cen surowców oleistych n wysokich poziomch, choć będą one podległy whniom pod wpływem zmienności zbiorów. I tk spodziewny w sezonie 2013/14 duży wzrost zbiorów nsion oleistych, zrówno soi, któr dominuje w świtowej produkcji nsion oleistych, jk i rzepku, słonecznik i innych przyczyni się do spdku cen, przy czym ndl będą one reltywnie wysokie. N zhmownie wzrostu cen w njbliższych ltch może też wpłynąć duże prwdopodobieństwo utrzymni się świtowego kryzysu gospodrczego orz zpowiedź zminy polityki UE względem biopliw, w wyniku czego nstąpi obniżenie zpotrzebowni n surowce rolne, w tym n surowce oleiste. Konkluzje 1. Świtow produkcj biodiesl dynmicznie wzrst, w wyniku wdrżni przez wiele pństw progrmów rozwoju biopliw, w tym stosowni szerokiego wsprci tej produkcji, njpowszechniejszym nrzędziem jest wymóg mieszni biopliw z pliwmi koplnymi. W ltch 2000 2012 produkcj biodiesl zwiększył się prwie dwudziestokrotnie (z ok. 1 mln ton do ok. 20 mln ton), le jest ndl brdzo niewielk w stosunku do globlnego zużyci oleju npędowego w trnsporcie (w UE i USA wskźnik ten wynosi 1 3%), więc w niewielkim stopniu zmniejszył zleżność świtowej gospodrki od pliw koplnych. 2. Njwiększym producentem i konsumentem biodiesl w skli świt jest UE. Rozwojowi tej produkcji w UE sprzyj struktur zużyci pliw płynnych, w której występuje zncząc przewg zużyci oleju npędowego nd zużyciem benzyn. Mimo, że UE pozostje liderem w świtowej produkcji biodiesl, to jej udził w tej produkcji mleje, z pond 85% w 2005 r. do 40% w 2012 roku. Nstępuje bowiem niezwykle dynmiczny rozwój produkcji biodiesl w innych krjch, m.in. w Argentynie, Brzylii, USA i krjch zjtyckich. Wymienione krje rozwijją produkcję biodiesl nie tylko n potrzeby włsne, le również w celu rozwoju jego eksportu. 3. Szybko rosnąc produkcj biopliw, w tym biodiesl, w oprciu o surowce spożywcze stnowi corz większą konkurencję dl produkcji żywności. Znjduje on bezpośredni wyrz w ogrniczeniu powierzchni uprw przeznczonych do produkcji żywności i psz dl zwierząt gospodrskich. Może też doprowdzić do szkód w środowisku nturlnym, mimo korzyści wynikjących ze zmniejszeni emisji gzów cieplrninych. Pondto dynmiczny rozwój produkcji biodiesl pierwszej genercji to jeden z czynników, obok
Świtowy rynek biodiesl i surowców do jego produkcji 19 rosnących cen pliw i zmienijących się kursów wlut, przyczynijących się do wzrostu cen surowców oleistych i w śld z tym dochodów rolników, jednocześnie prowdzi do wzrostu cen żywności i m negtywny wpływ n bezpieczeństwo żywnościowe przede wszystkim ludności o niskich dochodch w krjch rozwijjących się. Dltego biopliw pierwszej genercji powinny być zstępowne biopliwmi kolejnych genercji, do produkcji których będą stosowne surowce niespożywcze. Obecnie jednk technologie te są brdzo drogie i nie w pełni doprcowne. 4. Rosnąc konkurencj o surowce rolne, w tym surowce oleiste, pomiędzy sektorem spożywczym i biopliwowym będzie przyczynił się do utrzymywni cen surowców oleistych n wysokim poziomie, choć będą one podległy whniom zleżnym od zbiorów. N zhmownie wzrostu cen surowców rolnych w njbliższych ltch może wpłynąć głównie duże prwdopodobieństwo utrzymni się świtowego kryzysu gospodrczego lub zmin polityki ekonomicznej względem biopliw. Litertur Agriculturl mrket impcts of future growth in the production of biofules. 2006. OECD. Boczr P., Sznjder M. 2011. Rozwój świtowego rynku olejów roślinnych w ltch 1961 2005. Uniwersytet Przyrodniczy, Poznń. Fischer G. 2009. How cn climte chnge nd the development of bioenergy lter the long-term outlook for food, griculture? Looking hed in world food nd griculture: Perspectives to 2050. FAO, Rome. Kupczyk A., Wsik G., Mdej M., Owsik J. 2011. Biopliw trnsportowe n świecie i w Unii Europejskiej. Gospodrk Mteriłow i Logistyk, nr 6. Oilseeds: World Mrkets nd Trde. 2013. Foreign Agriculturl Service/USDA. Oil World. 2000 2013. ISTA Milke GMbH, Hmburg, Niemcy. Rosik E. 2008. Wzrost produkcji biopliw z olejów roślinnych. Przemysł spożywczy, nr 1. Rosik E. 2008. Rynek olejów roślinnych. Przemysł spożywczy, nr 6. The stte of food nd griculture. Biofuels: prospects, risks nd opportunities. 2008. FAO, Rome. World Etnol nd Biofuels Report. 2013. F.O. Licht.