XXIX MIĘDZYNARODOWA STUDENCKA SESJA NAUKOWA

XXIX MIĘDZYNARODOWA STUDENCKA SESJA NAUKOWA POD PATRONATEM PREZYDENTA MIASTA CZĘSTOCHOWY TADEUSZA WRONY 2 czerwiec 2005 r. ORGANIZATORZY SESJI WYDZIAŁ INŻYNIERII PROCESOWEJ, MATERIAŁOWEJ i FIZYKI STOSOWANEJ STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE INFOMET

STUDENCKIE KOŁO NAUKOWE INFOMET Koło Naukowe Infomet rozpoczęło swoją działalność w roku 2002, a oficjalnie zostało zarejestrowane rok później. Uruchomienie Koła Naukowego przy Katedrze Ekstrakcji i Recyrkulacji Metali było odpowiedzią na zainteresowanie ze strony studentów uczestnictwem w zorganizowanej pracy naukowej, w pracach czynnych Koła bierze udział około dwudziestu studentów. Siedzibą Koła jest Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechniki Częstochowskiej. Władzą najwyższą w Kole jest Zarząd na czele którego stoi przewodniczący. Koło opiera swoją działalność na pracy społecznej ogółu studentów. Za podstawowe cele Koło Naukowe INFOMET obiera: rozwijanie zdobytej podczas studiów wiedzy, kształcenie umiejętności pracy samodzielnej i zespołowej, projektowanie i realizację systemów przetwarzania informacji, numeryczne modelowanie procesów wysokotemperaturowych, przyswajanie metod wspomagania komputerowego przy projektowaniu i realizacji eksperymentu, pozyskiwanie literatury w celu realizowania zadań, nawiązywanie współpracy z innymi Kołami Naukowymi działającymi na innych uczelniach, udział w wystawach i targach branżowych, uczestniczenie w konkursach i sesjach studenckich organizowanych w kraju, organizację sesji studenckich. Opiekunowie Koła: Naukowy - dr hab. inż. Jan Jowsa, Prof. P.Cz. Organizacyjny - dr inż. Stanisław Garncarek Bezpośredni - mgr inż. Tomasz Merder, mgr inż. Marek Warzecha 2

INFORMACJE O SESJI STUDENCKIEJ Organizowana w tym roku na Wydziale Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Studencka Sesja Naukowa, jest XXIX sesją. Do roku 1983 istniała, dość sprawnie działająca, podwójna struktura organizacyjna studenckiego ruchu naukowego. W Katedrach pracowały Koła Naukowe oraz powołani byli Wydziałowi i Uczelniani Opiekunowie studenckiego ruchu naukowego. Organizowane na Wydziale Metalurgicznym Sejmiki Studenckich Kół Naukowych, stanowiły roczne podsumowanie pracy Kół. Do 1983 roku Sejmiki organizowały najpierw ZSP, a później SZSP. Sejmik zorganizowany w 1983 roku był piętnastym. W roku 1984 Sejmik zorganizowany został bez udziału organizacji studenckich. Podsumowując do roku 1984 zorganizowano 16 Sejmików, w których uczestniczyło około 300 studentów. Po roku 1984 nastąpiła długa przerwa w organizacji Sejmików, która trwała do roku 1992. W 1992 r. w skład Komitetu Organizacyjnego Obchodów Dnia Hutnika powołany został Przewodniczący Studenckich Sesji Naukowych, a organizację Sesji przejęła Katedra Pieców Przemysłowych. W latach 1999-2000 Studencką Sesję Naukową organizowała Katedra Przeróbki Plastycznej Materiałów, od 2001-2002 ponownie Katedra Pieców Przemysłowych. W 2003 organizację Sesji przejęło Studenckie Koło Naukowe INFOMET działające przy katedrze Ekstrakcji i Recyrkulacji Metali. Ogółem w latach 1992-2004 w Sesjach zorganizowanych na Wydziale Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej uczestniczyło czynnie ponad 715 studentów, którzy wygłosili 222 referatów, w tym: 2 referaty studenci Uniwersytetu Technicznego w Delft, Holandia, 5 referaty studenci Narodowej Akademii Metalurgicznej w Dniepropietrowsku, Ukraina, 1 referat studenta Uniwersytetu di Firenze, Włochy, 3 referaty studenci WSP Częstochowa, 68 referatów studenci Akademii Górniczo-Hutniczej, 15 referatów studenci Politechniki Śląskiej w Gliwicach, 10 referatów studenci Politechniki Śląskiej w Katowicach, 5 referaty studenci Politechniki Warszawskiej, 1 referat studentka WSP Kraków, 112 referatów studenci Politechniki Częstochowskiej. Przewodniczący Sesji Dr hab. inż. Jan Jowsa, Prof. PCz 3

SPIS REFERATÓW Sekcja A 1. Anna Babenko Modelowanie numeryczne procesów wymiany masy i ciepła 8 2. Przemysław Woliński Modelowanie zachowania się ciekłej stali w kadziach stalowniczych 10 3. Agnieszka Woźny, Monika Kobierska Wpływ satysfakcji pracowników na funkcjonowanie organizacji 12 4. Agnieszka Skoczylas Analiza rytmiczności produkcji jako narzędzie pomiaru stopnia zorganizowania systemu produkcyjnego 16 5. Agnieszka Skoczylas Analiza struktury asortymentowej produkcji 20 6. Agnieszka Wójciak Badanie wpływu filtra dla określonych parametrów zdjęć cyfrowych na przebieg wykresów cechowniczych 25 7. Katarzyna Szymczyk Wpływ rodzaju badanego ciała na charakter fotopirometrycznego wykresu cechowniczego uzyskanego przy użyciu cyfrowego aparatu fotograficznego 28 8. Piotr Długosz Paliwa alternatywne w Polsce 32 9. Aleksandra Bogdan, Marta Ojrzyńska Tytan jako optymalny materiał na implanty stomatologiczne 34 10. Małgorzata Seget, Dawid Morys Dobór tworzy sztucznych na wybrane elementy pistoletu Glock 17 36 11. Patrycja Ostrowska, Jerzy Gęga Ługowanie pyłów z łukowych pieców elektrycznych roztworami kwasu solnego 38 12. Andriej Grechukhin, Kamil Mierzwa Badania redukcji składników pyłów z łukowych pieców elektrycznych 40 4

Sekcja B 1. Bartosz Witala, Michał marona Procedura ilościowej oceny wielkości i kształtu ziaren ujawnianych na przekroju poprzecznym łopatek odlewanych precyzyjnie z nadstopu Niklu Mar M 247 44 2. Michał Kulesza, Marek Góral Struktura i grubość powłok Al-Si otrzymywanych z zawiesin na stopie γ Tial 45 3. Tomasz Marona, Michał Marona Charakterystyka mikrostrukturalna wybranych stopów używanych do produkcji zaworów samochodowych 47 4. Michał Marona, Bartosz Witala Metody oceny właściwości ceramiki sialonowej 51 5. Mariusz Masłoń Eksploatacyjna warstwa wierzchnia oprzyrządowania walcowniczego na przykładzie dyszy do układania zwojów walcówki 55 6. Grzegorz Wojciak Modelowanie walcowania prętów żebrowanych otrzymanych metodą wzdłużnego rozdzielania pasma 59 7. Dominik Guzik Energia jądrowa kontra energia wiatrowa 63 8. Dariusz Pluta Zmniejszanie stężenia NO x metodą reburningu z wykorzystaniem biopaliw 65 9. Jolanta Skirewska Wykorzystanie biopaliw w procesie reburningu 67 Redaktorzy nie ponoszą odpowiedzialności za treść zamieszczonych artykułów 5

6

SEKCJA A 7

MODELOWANIE NUMERYCZNE PROCESÓW WYMIANY MASY I CIEPŁA Anna Babenko Studenckie Koło Naukowe INFOMET Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechnika Częstochowska W czasie tak dynamicznego rozwoju metody ciągłego odlewania stali, pojawia się problem jak najbardziej efektywnego i optymalnego z ekonomicznego punktu widzenia wykorzystania tej metody w poszczególnych zakładach przemysłu hutniczego. Dobór i zastosowanie najkorzystniejszej technologii ciągłego odlewania uzależniony jest od wielu czynników, jednak jednym z ważniejszych jest znajomość zjawisk zachodzących w poszczególnych elementach urządzenia w czasie odlewania. Poznanie tych zjawisk umożliwiają prowadzenie badania, zarówno na obiektach rzeczywistych, jak i na modelach urządzeń pracujących w przemyśle z przyczyn technicznych oraz ekonomicznych badania modelowe wydają się metodą podstawową. Korzystne jest stosowanie metod modelowania, które łączą w sobie modelowanie matematyczne umożliwiające w sposób analityczny rozwiązanie pewnych problemów oraz modelowanie fizyczne, które pozwala na uzyskanie danych empirycznych wykorzystywanych w modelu matematycznym. To połączenie umożliwia w dalszym ciągu prowadzenie symulacji na podstawie uzyskanych wyników [1]. Badania przeprowadzono na kadzi pośredniej w jednej z polskich hut. Kadź jest symetryczna względem głównej osi, o pojemności 15 Mg ciekłej stali. Kadź posiada sześć otworów wylewowych, z których są odlewane wlewki kwadratowe o wymiarze 130 mm. Rys.1. Schemat i wymiary kadzi wykorzystanej do obliczeń Dane potrzebne do obliczeń parametrów technologicznych i konstrukcyjnych były pobrane z rzeczywistej kadzi pośredniej. W pracy przeprowadzono symulacje komputerową przepływu stali w kadzi pośredniej. W tym celu wykorzystano geometrie badanego obiektu i siatkę obliczeniową w programie GAMBIT, a symulacje komputerową zachowania się masy i ciepła w kadzi pośredniej przeprowadzono w komercyjnym programie FLUENT [2]. 8

Rys.2 Schemat przyjętej do obliczeń kadzi pośredniej z fragmentem wygenerowanej siatki obliczeniowej na jednej ze ścian Obliczenia wykonywane za pomocą pakietu Fluent bazują na metodzie objętości skończonych. Wizualizacja wyników jest możliwe dzięki modułowi postprocesora, który umożliwia tworzenie wykresów oraz trójwymiarowych map (prędkości, temperatury, ciśnień, itp.) 1821.8 1825.0 1822.4 1823.0 1823.4 1823.6 1823.8 1823.9 1824.0 1824.9 1824.4 1825.0 Z Y X Rys.3 Przykładowa mapa temperatury na płaszczyźnie przechodzącej przez wylewy kadzi Literatura: [1] J.Pieprzyca, Z.Kudliński: Określenie strefy przejściowej przy ciągłym odlewaniu wytopów stali różniących się składem chemicznym Hutnik-Wiadomości Hutnicze- 9, rok 2001, [2] www.fluent.com 9

MODELOWANIE ZACHOWANIA SIĘ CIEKŁEJ STALI W KADZIACH STALOWNICZYCH Przemysław Woliński Studenckie Koło Naukowe INFOMET Wydział Inżynierii Procesowej Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechnika Częstochowska Wstęp We współczesnym świecie procesy produkcyjne wytwarzania stali dążą do zmniejszenia kosztów wytworzenia stali przy zachowaniu wysokiej wydajności, a zarazem jakości produktu, skracając drogę od ciekłej stali do gotowego wyrobu. Pomocne w tym celu stosują się badania modelowe. Powstało wiele prac opisujących rozmaite aspekty metalurgii kadzi głównej i pośredniej. W niniejszym referacie przedstawiono zarys badań modelowych ze szczegółowym omówieniem modelowania matematycznego. Do wyjaśnienia problemów związanych z przepływem stali w agregatach metalurgicznych za pomocą matematycznego modelowania wykorzystuje się równania Naviera-Stokesa. Ważne jest także poprawne sformułowanie warunków początkowych i brzegowych. Do rozwiązania takiego problemu wykorzystuje się programy z zakresu CFD (Computational Fluid Dynamics), oparte na obliczeniowej mechanice płynów. Na rysunku 1 przedstawiono przykładowe wyniki obliczeń rozkładu wektorów prędkości i temperatury na wybranych płaszczyznach kadzi stalowniczej i kadzi pośredniej. Rys. 1. Pole wektorów prędkości i temperatur dla wybranych obiektów metalurgicznych Współczesne metody badań modelowych Istnieją trzy sposoby badania zjawisk zachodzących podczas produkcji stali. Pierwszym są badania na obiektach,,gorących, przeprowadzane w urządzeniach prototypowych lub przemysłowych. W badaniach na realnych obiektach kadziach i krystalizatorach wyróżnia się badanie składu faz: ciekłej i stałej. Fazę ciekłą bada się w oparciu o skład chemiczny tzw. próbek,,lizakowych. W fazie stałej wycina się próbki metalu z kęsisk, z których następnie dokonuje się badania metalograficzne, w tym również mikroanalizy i określenia rozkładu wtrąceń niemetalicznych. Kolejnym sposobem badań jest modelowanie fizyczne na obiektach zimnych. Modelowanie fizyczne wykorzystuje się powszechnie, bo pozwala badać charakter przepływu ciekłej stali w kadziach i krystalizatorze. Dzięki tej metodzie dostarcza się informacje o parametrach zjawisk zachodzących w tych urządzeniach. Modele wykonuje się według zasad 10

wynikających z teorii podobieństwa. Dotyczy to zarówno konstrukcji samego modelu jak i metody prowadzonych badań. Trzecim rodzajem badań jest modelowanie numeryczne zjawisk na podstawie opracowanego modelu matematycznego. Istnieje wiele korzyści z zastosowania tej metody. Największe płyną z możliwości symulacji i wizualizacji zjawisk zachodzących w danym obiekcie, a które trudno byłoby dostrzec i poznać w inny sposób, ze względu na wysokie temperatury i nieprzezroczystość badanego płynu. Cechy modelowania matematycznego W początkowym etapie modelowania numerycznego należy sformułować układy równań modelowych i wygenerować (np. w programie Gambit) siatkę obliczeniową dla badanej przestrzeni obiektu przemysłowego (2D lub 3D). Poprawna siatka dysponuje określoną liczbą węzłów, w których rozwiązywany jest układ równań modelu. Można je generować jako siatki strukturalne, niestrukturalne lub hybrydowe. Następnie należy sformułować warunki brzegowe reprezentujące stan rzeczywistego procesu. W kolejnym etapie określa się błąd aproksymacji, rodzaj aproksymacji składników konwekcyjnych równań pędu, korekcji ciśnienia itp. Po ustaleniu wszystkich parametrów uruchamia się obliczenia iteracyjne. W przeprowadzonych symulacjach użyto komercyjny program (Fluent), służący do rozwiązywania problemów przepływów gazów i cieczy w układach jedno- i wielofazowych. Wnioski Do niedawna optymalizacja procesów przepływu ciekłej stali w urządzeniach hutniczych opierała się na badaniach przeprowadzonych na modelach wodnych. Ciągła ewolucja obliczeniowych metod modelowania i unowocześnianie technologii komputerowej stworzyło podstawy do zaistnienia nowej metody badawczej, nie posiadającej ograniczeń notowanych w przypadku stosowania badań na obiektach rzeczywistych lub przy użyciu modeli wodnych. Mając do dyspozycji odpowiedni program i wydajną jednostkę obliczeniową możemy w bardzo krótkim czasie i przy niedużych nakładach finansowych uzyskać rozwiązanie postawionego problemu. Usprawnienia kodów obliczeniowych oraz wzrost wydajności komputerów spowodowały, że modelowanie matematyczne jest bardzo powszechne i często stosowane na całym świecie. Corocznie publikuje się na świecie olbrzymią ilość artykułów z wynikami badań opartych na tej właśnie metodzie. 11

WPŁYW SATYSFAKCJI PRACOWNIKÓW NA FUNKCJONOWANIE ORGANIZACJI Agnieszka Woźny, Monika Kobierska Koło Naukowe Plus Minus Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechnika Częstochowska Wstęp Każda organizacja, w której zatrudnieni są pracownicy posiada swój tak zwany klimat, czy też swoją własną atmosferę. Atmosfera ta przekłada się na jakość wykonywanej pracy oraz na produktywność pracowników. Badana przeprowadzone przez Instytut Psychologii Pracy, potwierdzają to. Na ich podstawie stwierdzono, że w organizacjach, gdzie jest dużo zadowolonych pozytywnie nastawionych pracowników, nastąpił wzrost zysków o 5%. Wzrosła również jakość ich pracy oraz aż o 15% produktywność.[1] Zadowolenie pracowników przekłada się na zadowolenie klientów. Im lepsza jest atmosfera w pracy, tym pracownicy czują się bardziej zadowoleni, spełnieni oraz potrzebni. Aby tak się działo potrzebny jest odpowiedni system wynagrodzeń i motywacji. Nawet najlepsi pracownicy, którzy są niedoceniani, nie będą wykorzystywać całych swoich możliwości. Niezadowolenie z pracy lub złe kontakty interpersonalne między współpracownikami są przyczyną chęci zmiany miejsca pracy na inne.[1] W celu określenia stopnia zadowolenia pracowników prowadzone są badania satysfakcji pracowników. Satysfakcja pracowników Satysfakcja pracowników jest to pozytywny stosunek do współpracowników oraz do wykonywanej pracy, jak również do całej firmy.[2] Bardzo ważnym czynnikiem zwiększającym zadowolenie pracowników jest możliwość samorealizacji oraz podnoszenia kwalifikacji pracowników. Pracownik powinien mieć szanse rozwoju zawodowego. Odpowiedni system szkoleniowy pozwala na podnoszenie kwalifikacji pracowników, ich awanse, a co za tym idzie, uzyskanie wyższego wynagrodzenia. Organy zarządzające daną organizacją powinny motywować i zachęcać pracowników do nowych wyzwań i osiągania nowo postawionych celów. Istotnym czynnikiem jest tu wsparcie w działaniach oraz możliwość wykorzystywania pracy zbiorowej. Wzrost kwalifikacji pracowników powoduje jednoczesny wzrost ich kompetencji. Do pomiaru kompetencji wykorzystuje się teorię inteligencji emocjonalnej EQ, która uwzględnia czynniki takie jak: samoświadomość, samoocenę, samokontrolę, adaptację, sumienność, motywację, empatię, persfazję, przywództwo, współdziałanie.[1]. Organizacja powinna wykazywać zainteresowanie pracownikiem, aby on mógł odczuć, że się o niego troszczy. Daje to poczucie bezpieczeństwa pracownikowi oraz powoduje, że czuje się on z nią emocjonalnie związany. Takie działania organizacji poprawiają satysfakcję pracowników, przez co polepsza się ich zaangażowanie w pracę. Polepszenie stosunków interpersonalnych pozwala na tworzenie kultury organizacyjnej organizacji.[1]. Badania Satysfakcji Pracowników 12

Stosunkowo od niedawna dostępne są na polskim rynku badana ukierunkowane na mierzenie zaangażowania zatrudnionych.[1]. Badania takie przeprowadza się z częstotliwością raz na rok lub raz na dwa lata. Pozwalają one zdiagnozować problemy istniejące pośród poszczególnych pracowników lub ich grup. Ujawniają one również słabe strony przedsiębiorstwa, na które kierownictwo powinno zwrócić odpowiednio uwagę oraz pracować nad poprawieniem tych elementów poprzez wprowadzanie innowacji oraz stosowane nowych rozwiązań. Zmiany te mogą w korzystny sposób wpłynąć na wykorzystanie potencjału ludzkiego. W badaniach satysfakcji pracowników, bardzo ważne jest zapewnienie anonimowości pracownikom. Przed przeprowadzenie takich badań, powinno się poinformować pracowników o tym wcześniej. Mogą one być przeprowadzane na przykład w formie ankiety, najlepiej w dużych grupach i przez osoby nie związane z organizacją. Pracownicy wypełniając anonimową ankietę mają większy komfort psychiczny, a ich odpowiedzi będą bardziej szczere.[2]. Nie powinno się dopuścić do sytuacji, aby pracownicy konsultowali ze sobą odpowiedzi podczas wypełniania ankiety, gdyż wówczas badanie będzie mniej obiektywne i wiarygodne. Po przeprowadzeniu takich badań, kierownictwo, wprowadzając zmiany sugerowane w ankietach, powinno je nagłaśniać. Pracownicy, widząc te zmiany czują, że mają wpływ na funkcjonowanie organizacji oraz że ich zdanie również się liczy. Takie rzeczy potrafią sprawić, że pracownik czuje się współodpowiedzialny za firmę, jej funkcjonowanie oraz utożsamia się z jej problemami i dąży do jak najlepszego ich rozwiązania.[3]. Aspekt zadowolenia pracowników został zbadany wśród 69 strażaków Państwowej Straży Pożarnej w Komendzie Miejskiej PSP w Radomiu. Respondenci udzielali odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie anonimowo, dobrowolnie, bez nakazu oraz bez nałożonego limitu czasowego. Badanie ankietowe przeprowadzono sposobem audytoryjnym. Polegał on na zgromadzeniu respondentów w jednym pomieszczeniu, objaśnieniu celu badania i sposobu wypełnienia kwestionariusza. Ankieta ta w szczególności badała zjawiska psychospołeczne związane z atmosferą pracy, stosunkami międzyludzkimi, stylami kierowania, zadowoleniem pracowników i oceną kadr kierowniczych. Ankieta składała się z dwóch części i zawierała pytania: otwarte, w których ankietowani mogli się wypowiedzieć, zamknięte, tak sformułowane wraz z wariantami możliwych odpowiedzi, by respondenci wybierali jedną z możliwych odpowiedzi. Pytania zamknięte różnicowały style kierowania poprzez następujące kwestie: wyznaczenie zadań i sposobów ich realizacji, dopuszczanie podwładnych do udziału w podejmowaniu decyzji, wyjaśnienie przez przełożonego swoich poczynań, umożliwienie podwładnym zadawania pytań, dopuszczanie przez przełożonego krytyki własnego postępowania, stwarzanie dystansu pomiędzy przełożonym i podwładnym, zainteresowanie przełożonego potrzebami podwładnych, stwarzanie przyjaznej atmosfery w pracy, ponoszenie odpowiedzialności za efekty działań zespołu. Ankietowani musieli wybrać sytuacje, które według nich przynosiły oczekiwane efekty w czasie akcji ratowniczo gaśniczych oraz określić na skali stopień zadowolenia, które one powodowały. Stopień zadowolenia określali na siedmiostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało: BARDZO NIEZADOWOLONY, a 7 BARDZO ZADOWOLONY. W pytaniach otwartych osoby badane musiały wyrazić swoją opinię w dwóch kwestiach: 13

1 1 jakie są najważniejsze cech dobrego dowódcy, co wpływa na zadowolenie z pracy Po przeprowadzeniu ankiety otrzymano następujące wyniki. Podstawowe pytanie dotyczyło wyboru preferowanego stylu kierowania. Aż 88% badanych osób wybrało styl demokratyczny jako zadowalający ich potrzeby. Ponadto, aż 35% osób jest zadowolonych, kiedy mogą przejawiać inicjatywę, a 31% kiedy sami mogą podejmować decyzje. Natomiast 91% badanych osób nie akceptuje przełożonych, którzy odmawiają wyjaśniania swych poczynań. Style kierowania 91% 31% 35% 88% 0% 20% 40% 60% 80% 100% % ankietow anych niezadow olenie z braku w yjaśnień decyzji przełożonych samodzielne decyzje w łasna inicjatyw a styl demokratyczny Kontakty z przełożonym 55% 53% 82% 0% 50% 100% % ankietowanych Maksymalne niezadowolenie z braku dbałości o atmosferę zainteresoowanie indywidualnymi potrzebami brak dystansu Rysunek 1. Preferowany styl kierowania i kontakty pracowników z przełożonymi Źródło: Opracowanie własne Ogółem ponad połowa (53%) ankietowanych wyraziła zadowolenie z braku dystansu pomiędzy przełożony a podwładnym. Podobnie, 55% badanych jest bardzo zadowolonych w przypadku, gdy ich przełożony interesuje się ich indywidualnymi potrzebami. Sytuacja, gdy przełożony nie dba o atmosferę w miejscu pracy, wywołuje u dużej liczby ankietowanych (82%) maksymalne niezadowolenie. Ankietowani wskazali najważniejsze cechy, które według nich powinien posiadać dowódca, aby był akceptowany przez swoich podwładnych. Najwięcej osób (90%) wskazało wiedzę i doświadczenie jako najistotniejsze atrybuty kierownika. Na kolejnych miejscach znalazły się dbałość o podwładnych (69%), odpowiedzialność (54%), komunikatywność (35%) i bezkonfliktowość (23%).Cechy które według ankietowanych powinien posiadać dowódca przedstawiono na rysunku 2. Cechy dowódcy 1 0% 50% 100% % ankietow anych zaradność otw artość wyrozumiałość szczerość bezkonfliktow ość komunikatyw ność odpow iedzialność dbałość o podw ładnych zdecydow anie Rysunek 2. Cechy, które według ankietowanych powinien posiadać dowódca. Źródło: Opracowanie własne 14

Jeśli chodzi o czynniki wpływające na zadowolenie z pracy na pierwszym miejscu stawiana była dobra atmosfera w miejscu pracy (85%) oraz poprawne stosunki międzyludzkie w pracy (74%), w szczególności pomiędzy przełożonym a podwładnym. Jest to oczywiste z uwagi na charakter pracy strażaków w jednostkach ratowniczo gaśniczych. Wszystkie działania podejmowane są grupowo i bardzo ważne jest w tych warunkach wzajemne zaufanie oraz możliwość polegania na sobie. Na dalszych miejscach znalazła się skuteczność własnych działań i, o dziwo, otrzymywane wynagrodzenie (59%). Przedstawiono to na rysunku 3. atosfera efektywność możliwość wyboru praca twórcza 0% 20% 40% 60% 80% 100% % ankietowanych Rysunek 3.Zadowolene z pracy Źródło: Opracowanie własne. W ostatnich latach w jednostkach PSP w Radomiu, systematycznie wzrasta liczebność kadry oficerskiej, aspiranckiej i podoficerskiej przy równoczesnym znacznym spadku liczebności w korpusie szeregowym. Związane jest to przede wszystkim z podnoszeniem kwalifikacji ogólnych i zawodowych wśród strażaków. Strażacy posiadający wykształcenie podstawowe i zawodowe pozbawieni są możliwości awansu. Wnioski Badania satysfakcji pracowników są bardzo potrzebne. Pozwalają one poznać lepiej środowisko pracownicze, zidentyfikować zagrożenia oraz szanse rozwojowe firmy. W oparciu o wyniki badań należy wprowadzać zmiany, które usprawnią działania organizacji oraz pozwolą jej przystosować się do zmieniających się warunków otoczenia. Niezadowoleni i nie usatysfakcjonowani pracownicy pracują mniej wydajnie, nie są zaangażowani w funkcjonowanie organizacji i nie czują się za nią współodpowiedzialni. W interesie organizacji jest więc stworzenie pracownikom jak najlepszych warunków pracy i utrzymanie przyjaznej atmosfery wewnątrz organizacji. Wielu ludzi nie dostrzega, jaki wpływ ma zadowolenie pracowników na funkcjonowanie organizacji, ale z całą pewnością wpływ ten jest kolosalny. Literatura: 1. Berłowski P.: Nowinki badawcze. Przegląd narzędzi i metod badania opinii w firmie; Personel nr.11, 2003r. 2. Mrzygłód J.: Badania postaw i satysfakcji pracowników, Personel nr.16, 2003r. 3. Żukowski J.: Bezpośrednie, tajne, powszechne; Personel nr.11, 2003r. 15

ANALIZA RYTMICZNOŚCI PRODUKCJI JAKO NARZĘDZIE POMIARU STOPNIA ZORGANIZOWANIA SYSTEMU PRODUKCYJNEGO Agnieszka Skoczylas Koło Naukowe Plus. Minus Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki Politechnika Częstochowska Wstęp Rytmiczność produkcji polega na równomiernym, zgodnym z harmonogramem, wytwarzaniu i przekazywaniu wyrobów oraz równomiernej i odpowiednio zharmonizowanej pracy poszczególnych odcinków produkcyjnych w przedsiębiorstwie. Oznacza to, że na stanowisku pracy lub w określonej komórce produkcyjnej wytwarza się w jednakowych odcinkach czasu taką samą wielkość produkcji. Rytmiczna produkcja wymaga zatem precyzyjnego podziału zadań i środków na poszczególne okresy i jednostki organizacyjne przedsiębiorstwa oraz bieżącego korygowania ewentualnych odchyleń. Praca przebiegająca rytmicznie odznacza się jednakowym natężeniem i równomiernością wykonania zadań. W rytmiczności produkcji wyraża się stan zorganizowania przedsiębiorstwa i stopień przyczynienia się jego części do powodzenia całej działalności. Rytmiczna realizacja produkcji jest bardzo korzystna dla przedsiębiorstwa, gdyż nie dezorganizuje jego działalności, nie wywołuje napięć produkcyjnych oraz nie powoduje nadmiernego angażowania i zużycia czynników wytwórczych, zaś korzystnie oddziałuje na poziom kosztów własnych, a tym samym na zysk netto przedsiębiorstwa. Rytmiczność produkcji na stanowisku pracy gwarantuje dobrą jakość produkcji, eliminuje przestoje maszyn i urządzeń, zapewnia racjonalne zużycie energii oraz mniejsze zmęczenie pracowników, gdyż praca przebiega z jednakowym natężeniem. Znaczenie rytmiczności produkcji powinno być rozpatrywane nie tylko z punktu widzenia przedsiębiorstwa, ale także w szerszym aspekcie. Wobec istniejących więzi produkcyjnych między przedsiębiorstwami nierytmiczna produkcja jednych przedsiębiorstw prowadzi do zaburzeń w produkcji innych przedsiębiorstw. Brak rytmiczności produkcji prowadzi do nierównomiernych dostaw towarów na rynek, a tym samym do zakłóceń w pracy przedsiębiorstw transportowych [1]. Metody ustalania rytmiczności produkcji W celu ustalenia stopnia rytmiczności produkcji wykorzystuje się wiele różnych wskaźników, które można podzielić na dwie podstawowe grupy. Grupa pierwsza to wskaźniki wynikające z porównania rzeczywistej produkcji z planowaną, a druga to wskaźniki, które charakteryzują realizację rzeczywistej produkcji w równych odstępach czasu. Podstawowym wskaźnikiem pierwszej grupy jest wskaźnik nierytmiczności produkcji (1), który obliczany jest jako stosunek procentowy sumy odchyleń produkcji wykonanej od planowanej w poszczególnych podokresach do produkcji planowanej całego okresu, co wyraża następujący wzór[2]: Plw2 Plw 1 (1) W ur = 100 Plw 1 gdzie: P łw1 wartość produkcji planowanej, P łw2 produkcja w ujęciu wartościowym w okresie badanym. 16

Wskaźnik ten służy do badania rytmiczności produkcji w dłuższych okresach np. miesiąc, kwartał, rok. Posługiwanie się tym wzorem jest skuteczne tylko wtedy, kiedy plan jako podstawa oceny rytmiczności produkcji jest opracowany rzetelnie. Natomiast wskaźnik rytmiczności przyjmuje różne formy, w zależności od typu produkcji i posiadanych danych. Dla przedsiębiorstw o produkcji masowej i wieloseryjnej przyjmuje on następującą postać: Plw2 (2) Rp = Lo Plwm gdzie: P łw2 produkcja w ujęciu wartościowym w okresie badanym, L o liczba podokresów badanego okresu, P łwm wielkość produkcji w jednostkach wartościowych w podokresie, w którym była ona najważniejsza. Wykorzystanie analizy rytmiczności produkcji na podstawie badanego przedsiębiorstwa Badania zostały przeprowadzone w zakładzie odlewniczym SILUM, mieszczącym się w Opojowicach koło Wielunia. Jest to prywatna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, utworzona w 1990 roku. Podstawowym kierunkiem działalności firmy jest produkcja odlewów ciśnieniowych i kokilowych ze stopów Al.- Si i Zn - Al. Profil produkcyjny SILUM stanowi asortyment około 350 pozycji odlewów ciśnieniowych i kokilowych. Podstawowymi odbiorcami wyrobów firmy SILUM są zakłady produkujące sprzęt gospodarstwa domowego, osprzęt samochodowy, urządzenia pomiarowe i reduktory gazu oraz wyroby elektrotechniczne [3]. Analizą objęto dane dotyczące planowanej produkcji i jej wykonania za rok 2004 z podziałem na miesiące i kwartały. Wielkości te wraz z ustalonymi wskaźnikami wykonania planu, a także odchyleniami produkcji wykonanej od zaplanowanej prezentuje tabela 1. Tabela 1 Plan i wykonanie produkcji w poszczególnych kwartałach 2004 roku oraz odchylenia produkcji wykonanej od planowanej ( w zł ) Produkcja Wyszczególnienie planowana wykonana Wskaźnik wykonania planu % Odchylenia produkcji wykonanej od planowanej Styczeń 472795,00 472676,80 99,97 118,20 Luty 576558,00 573218,70 99,42 3339,30 Marzec 528198,00 544611,80 103,15 16613,80 Pierwszy kwartał 1577551,00 1590707,30 100,83 20071,30 Kwiecień 484818,00 503927,90 103,94 19109,90 Maj 403764,00 398407,40 98,67 5356,60 Czerwiec 373785,00 371636,90 99,43 2148,10 Drugi kwartał 1262367,00 1273972,20 100,92 26614,60 Lipiec 438805,00 421031,00 95,95 17774,00 Sierpień 640755,00 646789,20 100,94 6034,20 Wrzesień 710863,00 755991,50 106,38 45128,50 Trzeci kwartał 1790223,00 1823811,70 101,88 68936,70 Październik 677832,00 661084,90 97,53 16747,10 Listopad 787585,00 793373,40 100,74 5788,40 Grudzień 544255,00 542732,90 99,72 1522,10 Czwarty kwartał 2009673,00 1997191,20 99,38 24057,60 Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] 17

W oparciu o dane zawarte w tabeli 1 zostały ustalone wskaźniki nierytmiczności produkcji dla poszczególnych kwartałów w 2004r., które kształtowały się następująco: wskaźnik nierytmiczności produkcji w pierwszym kwartale 2004 roku wynosił: 20071,30 / 1577551,00 x 100 = 1,27% wskaźnik nierytmiczności produkcji w drugim kwartale 2004 roku wynosił: 26614,60 / 1262367,00 x 100 = 2,11% wskaźnik nierytmiczności produkcji w trzecim kwartale 2004 roku wynosił: 68936,70 / 1790223,00 x 100 = 3,85% wskaźnik nierytmiczności produkcji w czwartym kwartale 2004 roku wynosił: 24057,60 / 2009673,00 x 100 = 1,2% Bardzo niski poziom wskaźników nierytmiczności produkcji w poszczególnych kwartałach 2004 roku dowodzi, że produkcja w tych kwartałach charakteryzowała się bardzo wysoką rytmicznością, a tym samym produkcja na przestrzeni 2004 roku była rytmiczna. Najniższy poziom wskaźnika nierytmiczności odnotowano w czwartym kwartale 2004 r., co oznacza, że w tym kwartale rytmiczność produkcji była najlepsza. Najwyższy poziom wskaźnika nierytmiczności produkcji wystąpił w trzecim kwartale, a był on spowodowany znacznym odchyleniem produkcji rzeczywistej od planu, jakie miało miejsce we wrześniu, kiedy to produkcja rzeczywista przekroczyła plan o 6,38%. Na podstawie zebranych danych odnośnie planowanej produkcji i jej wykonania w 2004 roku można również ustalić wielkość wskaźnika rytmiczności. Dla poszczególnych kwartałów kształtował się on następująco: Tabela 2 Kształtowanie się wielkości produkcji według poszczególnych kwartałów i miesięcy w 2004r. ( w zł ) Miesiące kwartału Wielkość Wyszczególnienie produkcji I II III kwartalnej Kwartał I 472676,80 573218,70 544611,80 1590507,30 Kwartał II 503927,90 398407,40 371636,90 1273972,20 Kwartał III 421031,00 646789,20 755991,50 1823812,00 Kwartał IV 661084,90 793373,40 542732,90 2226145,80 Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] Wskaźniki rytmiczności produkcji w poszczególnych kwartałach 2004r. kształtowały się następująco: Kwartał I : 1590507,30 / ( 3 x 573218,70 ) = 0,925 Kwartał II : 1273972,20 / ( 3 x 503927,90 ) = 0,843 Kwartał III : 18238120 / ( 3 x 755991,50 ) = 0,804 Kwartał IV : 2226145,80 / ( 3 x 793373,40 ) = 0,935 18

Jak wynika z obliczeń w poszczególnych kwartałach 2004 r. rytmiczność produkcji nie kształtowała się jednakowo. Najwyższa była ona w IV kwartale, natomiast najniższa w III kwartale. Znacznie wysoki poziom wskaźników rytmiczności produkcji w poszczególnych kwartałach 2004 roku świadczy o bardzo dobrej rytmiczności produkcji w ciągu całego roku. Wnioski Przeprowadzona analiza rytmiczności produkcji, dowodzi, że w badanym przedsiębiorstwie SILUM rytmiczność produkcji w 2004 roku kształtowała się na wysokim poziomie, choć nie osiągnęła ona idealnego poziomu. Ustalone w analizie wskaźniki rytmiczności i nierytmiczności produkcji wskazują na brak jednakowego kształtowania się rytmiczności w poszczególnych kwartałach 2004 roku. Najlepszą rytmiczność produkcji odnotowano w kwartale IV i I, a najniższą w kwartale III. Poziom wskaźników rytmiczności produkcji w poszczególnych kwartałach 2004 roku wskazuje na możliwość wzrostu produkcji w tych kwartałach, w których rytmiczność produkcji kształtuje się na niskim poziomie. W przypadku przedsiębiorstwa SILUM dotyczy to szczególnie kwartału III i II. Wynika z tego, że przedsiębiorstwo SILUM, mimo uzyskania dobrej rytmiczności produkcji w 2004 roku, powinno ciągle dążyć do zwiększania produkcji, a tym samym do zwiększania zysku netto przedsiębiorstwa oraz redukcji kosztów własnych. Jednym z celów analizy rytmiczności produkcji jest rozpoznanie czynników zakłócających rytmiczność produkcji, których jest bardzo wiele. Do najważniejszych z nich zalicza się: 1) zakłócenia występujące w produkcji na danym odcinku produkcyjnym np. poważna awaria maszyny, powodująca dłuższą przerwę w produkcji, 2) nieterminowe dostawy surowców i materiałów, powodujące opóźnienia w produkcji, 3) stan fizyczny i psychiczny pracowników, wpływający na efektywność ich pracy, 4) niesprawne planowanie i organizowanie produkcji, czego efektem jest brak synchronizacji funkcjonowania wszystkich komórek produkcyjnych i jednostek organizacyjnych, a tym samym brak ciągłości pracy na stanowiskach, 5) brak zaangażowania całej załogi w realizację zadań przedsiębiorstwa, niesumienne i nieodpowiedzialne wykonywanie obowiązków przez każdego pracownika, 6) przerwy w zaopatrzeniu w energię (woda, prąd), 7) zawodne funkcjonowanie systemu informacji w przedsiębiorstwie. W przedsiębiorstwie SILUM głównym czynnikiem zakłócającym rytmiczność produkcji są zakłócenia występujące w cyklu produkcyjnym między innymi: dłuższe i nieprzewidziane awarie maszyn, powodujące znaczne opóźnienia w produkcji. Literatura: 1. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw; Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne; Warszawa 1999. 2. Borowiecki R., Kurtys E (red.): Analiza ekonomiczna przedsiębiorstw; Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego, Wrocław 1998. 3. Materiały badanego przedsiębiorstwa 19

ANALIZA STRUKTURY ASORTYMENTOWEJ PRODUKCJI Agnieszka Skoczylas Koło Naukowe Plus. Minus Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki Politechnika Częstochowska Wstęp Zasadniczym zadaniem przedsiębiorstwa przemysłowego jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych oraz odpłatne świadczenie usług przemysłowych. Przedsiębiorstwo nie oferuje na rynku pojedynczych wyrobów, lecz celowo dobrany zestaw nazywany asortymentem, czyli zestaw w miarę jednorodnych produktów reprezentujący profil wytwórczy danego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo, które posiada już odpowiedni zestaw produktów posiada tym samym strukturę asortymentową. Jest ona zależna od możliwości technicznych, materiałowych i osobowych przedsiębiorstwa oraz od zapotrzebowania odbiorców [1]. Każda zmiana struktury asortymentowej produkcji narusza ustalony sposób realizacji produkcji i może negatywnie wpłynąć na wydajność pracy, koszty własne i jakość wyrobów gotowych. Jednak biorąc pod uwagę zdolność przedsiębiorstwa do zaspakajania popytu, należy podkreślić, że owa zdolność zwiększa się wraz ze wzrostem zmienności asortymentowej struktury produkcji. Strukturę asortymentową produkcji można ocenić na podstawie obserwacji sprzedaży wyrobów gotowych oraz kształtowania się ich zapasów. Wyroby gotowe, na które występuje popyt, świadczą, iż rozpatrywane przedsiębiorstwo dostosowało strukturę asortymentową produkcji do aktualnych potrzeb odbiorców. Na podstawie faktycznych zamówień lub przewidywanych badaniami marketingowymi potrzeb odbiorców oraz oceny własnych możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwo sporządza operatywny plan produkcji w przekroju asortymentowym i poprzez swoje decyzje realizuje podstawowe cele organizacyjne systemów produkcyjnych. Ustalenie zgodności wykonania planu z jego założeniami jest podstawą analizy asortymentowej produkcji [2]. Metody badania struktury asortymentowej produkcji W analizie struktury asortymentowej wykorzystuje się wskaźnik asortymentowości produkcji, wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji oraz wskaźniki udziału produkcji planowej, produkcji ponadplanowej i produkcji pozaplanowej w produkcji wykonanej. Wskaźnik asortymentowości produkcji (1) jest procentowym stosunkiem wartości produkcji zaliczonej do asortymentu do wartości produkcji planowanej. Można go wyrazić wzorem [1] P (1) lwa A p = 100 Plw 1 gdzie: P łwa wartość produkcji zaliczonej do planu asortymentowego, P łw1 wartość produkcji planowanej. Produkcję zalicza się do planu asortymentowego według następujących zasad [2]: - jeśli produkcja wykonana jest wyższa od planowanej, to do obliczeń przyjmuje się wielkość równą wielkości planowanej, 20

- jeśli produkcja wykonana jest mniejsza od planowanej, to na poczet planu asortymentowego zalicza się tylko produkcję wykonaną, - jeśli przedsiębiorstwo podejmuje się produkcji wyrobów gotowych poza planem, to nie włącza się ich do obliczeń. - Drugim wskaźnikiem wykorzystywanym w analizie struktury asortymentowej produkcji jest wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego (2). Wskaźnik ten pozwala uwzględnić również produkcję wykonaną poza planem. Produkcję wykonaną poszczególnych wyrobów gotowych przyjmuje się jedynie w takiej wysokości, w jakiej został wykonany łączny plan produkcji. Wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji oblicza się za pomocą następującego wzoru: P (2) lwap P pa = 100 Plw2 gdzie: P łwap wartość produkcji zaliczonej do asortymentu z zachowaniem planowej struktury asortymentowej, P łw2 produkcja w ujęciu wartościowym w okresie badanym. Analizę struktury asortymentowej produkcji pogłębia się za pomocą wskaźników udziału produkcji planowej, produkcji ponadplanowej i produkcji pozaplanowej w produkcji wykonanej. Wykorzystanie analizy struktury asortymentowej produkcji na podstawie danego przedsiębiorstwa Badania zostały przeprowadzone w zakładzie odlewniczym SILUM, mieszczącym się w Opojowicach koło Wielunia. Jest to prywatna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, utworzona w 1990 roku. Podstawowym kierunkiem działalności firmy jest produkcja odlewów ciśnieniowych i kokilowych ze stopów Al.- Si i Zn - Al. Profil produkcyjny SILUM stanowi asortyment około 350 pozycji odlewów ciśnieniowych i kokilowych. Podstawowymi odbiorcami wyrobów firmy SILUM są zakłady produkujące sprzęt gospodarstwa domowego, osprzęt samochodowy, urządzenia pomiarowe i reduktory gazu oraz wyroby elektrotechniczne [3]. W celu obliczenia wskaźnika asortymentowości produkcji badanego przedsiębiorstwa należy ustalić najpierw wartość produkcji planowanej i rzeczywistej oraz produkcji zaliczonej do asortymentu, co przedstawiono w tabeli 1. Na podstawie analizowanych danych został ustalony wskaźnik asortymentowości zgodnie z przedstawioną formułą i wyniósł on: 6625704,04 / 6640013,00 x 100 = 99,78% W celu pogłębienia analizy został również ustalony wskaźnik wykonania planu produkcji w cenach sprzedaży netto i wyniósł on: 6685429,30 / 6640013,00 x 100 = 100,68% Wartość wskaźnika asortymentowości wskazuje, że plan produkcji pod względem asortymentowym został wykonany aż w 99,78%. Mimo przekroczenia planu produkcji w cenach sprzedaży netto o 0,68% plan produkcji pod względem asortymentowym nie został w pełni wykonany, gdyż nie zrealizowano w stu procentach planu produkcji wyrobów D, F, G, H i K. 21

Tabela 1 Dane do obliczenia wskaźnika asortymentowności produkcji w 2004 r. ( w zł ) Wyszczególnienie Wartość produkcji według cen sprzedaży netto ( zł ) Produkcja zaliczona do asortymentu plan wykonanie Wyrób gotowy A 1279992,00 1289808,48 1279992,00 Wyrób gotowy B 1071136,00 1086664,48 1071136,00 Wyrób gotowy C 623700,00 637444,08 623700,00 Wyrób gotowy D 296400,00 292008,00 292008,00 Wyrób gotowy E 902800,00 910798,32 902800,00 Wyrób gotowy F 533280,00 529378,08 529378,08 Wyrób gotowy G 342240,00 339144,96 339144,96 Wyrób gotowy H 164500,00 163520,00 163520,00 Wyrób gotowy I 101700,00 103428,9 101700,00 Wyrób gotowy J 287035,00 289100,00 287035,00 Wyrób gotowy K 286150,00 284210,00 284210,00 Wyrób gotowy L 751080,00 759924,00 751080,00 Produkcja ogółem 6640013,00 6685429,30 6625704,04 Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] Kolejnym elementem analizy asortymentowej jest ustalenie wskaźnika równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji. Podstawą obliczenia tego wskaźnika są dane przedstawione w tabeli 2. Tabela 2 Dane do obliczenia wskaźnika równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji w 2004 r Wyszczególnienie Wartość produkcji według cen sprzedaży netto (w zł ) plan wykonanie Wskaźnik wykonania planu (w %) Plan produkcji skorygowany Wskaźnikiem wykonania planu produkcji ogółem (w zł ) Produkcja zaliczona do asortymentu przy zachowaniu planowanej struktury asortymentowej (w zł ) Wyrób gotowy A 1279992,00 1289808,48 100,77 1288695,95 1288695,95 Wyrób gotowy B 1071136,00 1086664,48 101,45 1078419,72 1078419,72 Wyrób gotowy C 623700,00 637444,08 102,2 627941,16 627941,16 Wyrób gotowy D 296400,00 292008,00 98,518 298415,52 292008,00 Wyrób gotowy E 902800,00 910798,32 100,89 908939,04 908939,04 Wyrób gotowy F 533280,00 529378,08 99,268 536906,304 529378,08 Wyrób gotowy G 342240,00 339144,96 99,096 344567,232 339144,96 Wyrób gotowy H 164500,00 163520,00 99,404 165618,6 163520,00 Wyrób gotowy I 101700,00 103428,9 101,7 102391,56 102391,56 Wyrób gotowy J 287035,00 289100,00 100,72 288986,838 288986,84 Wyrób gotowy K 286150,00 284210,00 99,322 288095,82 284210,00 Wyrób gotowy L 751080,00 759924,00 101,18 756187,344 756187,34 Produkcja ogółem 6640013,00 6685429,30 100,68 6685165,09 6659822,65 Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] 22

Na podstawie analizowanych danych ustalony został wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji i wyniósł on: 6659822,65 / 6685165,09 x 100 = 99,62% Wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji jest nieco niższy od wskaźnika asortymentowności produkcji. Dowodzi to, że realizacja planu produkcji nie przebiegała równomiernie w poszczególnych wyrobach. Jednak dość wysoka wartość wskaźnika równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji wskazuje, że występują nieznaczne odchylenia struktury wykonanej produkcji od jej zaplanowanej struktury. Analiza struktury asortymentowej produkcji kończy się ustaleniem wskaźników udziału produkcji planowej, ponadplanowej i pozaplanowej w produkcji wykonanej. Kształtowanie się tych wskaźników dla badanej struktury asortymentowej prezentuje tabela 3. Tabela 3 Dane do obliczenia wskaźników udziału produkcji planowej, ponadplanowej i pozaplanowej w produkcji wykonanej ( w zł ) Wyszczególnienie Produkcja planowana ogółem Produkcja wykonana W tym produkcja Ponad- Pozaplanowa planowa planowa Niewykonanie planu produkcji Wyrób gotowy A 1279992,00 1289808,48 1279992,00 9816,48 - Wyrób gotowy B 1071136,00 1086664,48 1071136,00 15528,48 - Wyrób gotowy C 623700,00 637444,08 623700,00 13744,08 - Wyrób gotowy D 298800,00 292008,00 292008,00 - -4392,00 Wyrób gotowy E 902800,00 910798,32 902800,00 7998,32 - Wyrób gotowy F 535920,00 529378,08 529378,08 - -3901,92 Wyrób gotowy G 342240,00 339144,96 339144,96 - -3095,04 Wyrób gotowy H 166250,00 163520,00 163520,00 - -980,00 Wyrób gotowy I 101700,00 103428,9 101700,00 1728,90 - Wyrób gotowy J 287035,00 289100,00 287035,00 2065,00 - Wyrób gotowy K 286150,00 284210,00 284210,00 - -1940,00 Wyrób gotowy L 751080,00 759924,00 751080,00 8844,00 - Produkcja ogółem 6640013,00 6685429,30 6625704,04 59725,26 - -14309,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie [2] Wskaźniki struktury produkcji wykonanej pod względem asortymentowym kształtują się następująco: wskaźnik udziału produkcji planowanej w produkcji wykonanej: 6625704,04/ 6685429,30 x 100 = 99,11% wskaźnik udziału produkcji ponadplanowej w produkcji wykonanej: 59725,26/ 6685429,30 x 100 = 0,89% Jak wynika z powyższych wskaźników, 99,11% produkcji wykonanej stanowi produkcja planowana, a 0,89% to produkcja ponadplanowa. Z jednej strony jest to efekt niewykonania w pełni planu produkcji wyrobów D, F, G, H i K, a z drugiej strony jest to efekt przekroczenia planu produkcji wyrobów A, B, C, E, I, J i L. Należy również podkreślić, że badane przedsiębiorstwo nie podjęło w 2004r. produkcji pozaplanowej. 23

Wnioski Przeprowadzona analiza struktury asortymentowej dowodzi, że plan produkcji pod względem asortymentowym w przedsiębiorstwie SILUM został wykonany aż w 99,78%, a przekroczenie planu produkcji w cenach netto sprzedaży wyniosło 0,68%, mimo, że nie został w stu procentach zrealizowany plan produkcji wyrobów D, F, G, H i K. Ustalony w przeprowadzonej analizie wskaźnik równomierności wykonania planu asortymentowego produkcji osiągnął wysoki poziom 99,62%, co oznacza, że mimo iż realizacja planu produkcji nie przebiegała w badanym przedsiębiorstwie równomiernie w poszczególnych wyrobach, to występujące odchylenia struktury produkcji wykonanej od produkcji planowanej są nieznaczne. W przypadku firmy SILUM głównym czynnikiem niewykonania asortymentowego planu produkcji były zmiany zapotrzebowania no określone produkty, zgłoszone przez poszczególnych odbiorców. Literatura: 1. Altkorn J. (red.): Podstawy marketingu; Wydawnictwo AGH, Instytut Marketingu, Kraków 2001. 2. Borowiecki R., Kurtys E.: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstw; Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego; Wrocław 1998. 3. Materiały badanego przedsiębiorstwa 24

BADANIE WPŁYWU FILTRA DLA OKREŚLONYCH PARAMETRÓW ZDJĘĆ CYFROWYCH NA PRZEBIEG WYKRESÓW CECHOWNICZYCH Agnieszka Wójciak Koło Naukowe Piecowników Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechnika Częstochowska 1. Wprowadzenie Celem pracy było dokonanie analizy wpływu filtrów fotograficznych, zastosowanych do pomiaru temperatury za pomocą fotografii cyfrowej. Przy odpowiednich ustawieniach aparatu cyfrowego wykonano zdjęcia nagrzanej próbki zawieszonej w piecu a następnie po komputerowej analizie sporządzono wykresy cechownicze. Na podstawie tych wykresów określić można zależność temperatury próbki od średniego stopnia szarości analizowanego fragmentu zdjęcia tej próbki. 2. Działanie i cel używania filtrów fotograficznych Każdy filtr fotograficzny posiada właściwości rozjaśniania na pozytywach fotograficznych przedmiotów o barwach zbliżonych do własnego koloru filtru. Równocześnie ten sam filtr przyciemnia przedmioty o barwach dopełniających w stosunku do barwy własnej filtru. Barwy dopełniające można zdefiniować w następujący sposób: są to takie barwy światła, które po zmieszaniu ze sobą dają w efekcie wrażenie barwy białej. Filtrów używa się między innymi w celu skorygowania kontrastu jasności poszczególnych plam barwnych, po to by uwydatnić jedne z nich na tle innych. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że tło i występujące na nim przedmioty, które w naturze różnią się między sobą barwą, na czarno-białym pozytywie przyjmą ten sam odcień szarości: wtedy byłoby trudno odróżnić je nawzajem od siebie. 3. Pomiar temperatury przy użyciu cyfrowego aparatu fotograficznego Jest to możliwość bezstykowego pomiaru temperatury polegająca na wykonaniu i zapisaniu w pamięci aparatu a następnie przeanalizowaniu zdjęcia rozgrzanego obiektu wysyłającego promieniowanie cieplne w zakresie widzialnym [1]. W następnym etapie kolorowe zdjęcie przekształca się przy użyciu odpowiedniego programu komputerowego w 8- bitowy obraz przedstawiający wieloodcieniową bitmapę zapamiętującą 256 stopni szarości (od 0- czerń do 255- biel) [2]. 4. Stanowisko pomiarowe Zasadniczy element stanowiska pomiarowego stanowił piec elektryczno gazowy z możliwością regulacji temperatury z dokładnością do ±1 o C (rys. 1). Badania przeprowadzono na okrągłych próbkach nagrzewanych bezpośrednio w komorze pieca. Zdjęcia wykonywano w zakresie temperatur od 600 do 1250 C - co 50 stopni. 25

Temperatura próbek była mierzona za pomocą termoelementu NiCr Ni. Średnica próbki wynosiła 50 mm a jej grubość około 13 mm. Do badań użyto próbki z szamotu piaskowego posiadającego dużą wytrzymałość na wysoką temperaturę. Regulacja i odczyt Próbka umieszczona w komorze pieca Odczyt temperatury próbki Rys. 1. Ogólny widok stanowiska pomiarowego W badaniach użyte zostały trzy rodzaje filtrów fotograficznych: polaryzacyjny, niebieski i czerwony. Celem badań było określenie wpływu zastosowanego filtra na przebieg wykresów cechowniczych dla określonych parametrów zdjęć cyfrowych. Tymi parametrami były ekspozycja regulowana czasem otwarcia migawki i przesłoną obiektywu. 5. Komputerowa analiza zdjęć cyfrowych Rys. 2. Cyfrowe zdjęcie analizowanej próbki Stopień szarości elementu zdjęcia cyfrowego (rys.2.) przedstawiającego badane ciało możemy odczytać przy użyciu graficznego programu komputerowego wyposażonego w funkcję histogramu (rys.3.). Po wywołaniu tej funkcji odczytujemy średni stopień szarości wybranego elementu wieloodcieniowej fotografii cyfrowej. Analizie poddajemy takiej samej wielkości fragment zdjęcia próbki najlepiej z centralnej jej części. Odczytaną wartość należy zaokrąglić do liczby całkowitej tak jak w przeprowadzonych badaniach. Można również odczytywać stopień szarości będący medianą z zaznaczonego obszaru. 26

a b Rys. 3. Odczyt stopnia szarości (jasności) elementu fotografii cyfrowej przy pomocy histogramu: a) okno histogramu, b) fotografia badanej próbki z 1300 1200 Bez filtra Z filtrem polaryzacyjnym Temperatura t [ o C] 1100 1000 900 800 700 600 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 Stopień szarości r Rys. 4. Wpływ filtra polaryzacyjnego na przebieg zależności t = f(r) dla ISO 80, S = 1/60 s, A = 4 Wyniki badań przedstawiono w formie charakterystyk obrazujących zależność temperatury próbki od średniego stopnia szarości elementu zdjęcia przedstawiającego tą próbkę. Przykładowe charakterystyki cechownicze, są prostoliniowymi częściami zależności temperatury i średniego stopnia szarości [3]. Poniższy wykres (rys. 4) obrazuje przesunięcie charakterystyki w kierunku wyższych temperatur przy zastosowaniu filtra polaryzacyjnego. 6. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań można sprecyzować następujące wnioski: 1. Zakres wykresów cechowniczych zdjęć cyfrowych zależy od: zastosowanego filtru, ekspozycji regulowanej czasem otwarcia migawki i przesłoną obiektywu 2. Zastosowanie filtrów powodowało przesunięcie prostoliniowej części charakterystyki t = f(r). Znaczne jej przesunięcie można uzyskać poprzez ustawienie minimalnej ekspozycji oraz zastosowanie odpowiedniego filtra. 3. Za pomocą aparatu fotograficznego z możliwością wykorzystania filtra, przy odpowiednich ustawieniach parametrów optycznych i czułości ISO, możliwe są pomiary temperatury od około 700 do 1300 oc. 4. Za pomocą opisanej metody można bardzo dokładnie wyznaczyć wartość temperatur oraz rozkładów temperatur wyznaczonych liczb. Opiekun naukowy: Prof. PCz. Dr hab. Inż. Marian Kieloch Literatura: [1] Na cyfrowej kliszy, Chip wydanie specjalne 2002 Nr 1, s.150 154. [2] Wojnar L.,Majorek M.: Komputerowa analiza obrazu. Wyd. Fotobit Design S.C., Kraków 1994. [3] Piechowicz Ł., Zastosowanie fotografii cyfrowej do pomiaru temperatur przemysłowych, Sympozjum Studenckiego Koła Naukowego Techniki Cieplnej, Politechnika Śląska w Gliwicach, Szczyrk 3-6 marca 2004 27