MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO INSTRUKCJA O DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO INSTRUKCJA O DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ WARSZAWA 2009

SZEF SZTABU GENERALNEGO WP ROZKAZ Nr 955/Szkol./P7 SZEFA SZTABU GENERALNEGO WP z dnia 21 grudnia 2009 r. w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wojskowych wydawnictw specjalistycznych. Na podstawie 7 ust. 3 Regulaminu Organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej" stanowiącego załącznik do zarządzenia Nr 40/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 listopada 2006 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON Nr 21 poz. 270 z późn. zm.) 1 rozkazuję: 1. Z dniem 31 grudnia 2009 r. wprowadzić do użytku służbowego w Sztabie Generalnym WP oraz Siłach Zbrojnych RP Instrukcję o działalności szkoleniowo-metodycznej. 2. Jednocześnie traci moc Zarządzenie nr 03 Szefa Głównego Zarządu Szkolenia Bojowego WP z dnia 25.01.1988 r. wprowadzające do użytku instrukcję Zasady organizowania i prowadzenia działalności metodycznoszkoleniowej w Siłach Zbrojnych RP sygn. Szkol. 692/88. 3. Rozkaz wchodzi w życie z dniem podpisania. Szef Sztabu Generalnego WP /-/ generał Franciszek GĄGOR 1 Zmiany tekstu jednolitego zostały ogłoszone w Dz.Urz.MON.2007.4.38 1; 2007. 6.73 1; 2007.17.176 1; 2007.21.209 1; 2008.8.85; 2008.15.188 1 1; 2008.23.287 pkt 1; 2008.20.260 1; 2009.2.17 1. 2

WSTĘP 5 1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ... 7 1.1. Zasady ogólne... 7 1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej... 7 1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej... 7 1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej... 8 1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej... 8 2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ... 11 2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna... 11 2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna... 12 2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych... 13 2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny... 13 2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne... 14 2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne... 15 2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny... 16 2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne... 17 2.9. Metodyczne zajęcia grupowe... 18 2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe... 18 2.11. Instruktaż... 19 2.12. Samokształcenie metodyczne... 21 3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ... 22 3.1. Metody podające... 22 3.2. Metody poglądowe... 23 3.3. Metody praktyczne... 24 3.4. Metody problemowe... 25 4. FORMY SZKOLENIA WOJSK... 30 4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami... 30 4.2. Zajęcia taktyczne... 30 4.3. Zajęcia praktyczne... 31 4.4. Musztra bojowa... 32 4.5. Trening... 33 4.6. Kurs szkoleniowy... 33 4.7. Podróż szkoleniowa... 34 5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ... 35 5.1. Zasady planowania... 35 5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej... 35 5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej... 36 5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej... 36 6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ... 38 6.1. Sztab Generalny WP... 38 6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne)... 38 6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych)... 39 6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych)... 39 6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni)... 40 6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni)... 40 6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni)... 40 6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni)... 40 3

ZAŁĄCZNIKI... 41 Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej.... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo-metodycznej.... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk.... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej.... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo-metodycznej.... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo-metodycznego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia instruktażowometodycznego (wariant)... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia instruktażowometodycznego i zespołu autorskiego podczas jego planowania (wariant)... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowometodycznego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i instruktażowo-metodycznych... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 14 Wzór Planu-konspektu... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 4

WSTĘP Metodyczne przygotowanie kadry zawodowej do szkolenia wojsk w zasadniczym wymiarze realizuje szkolnictwo wojskowe. Jednak studia w wyższej szkole oficerskiej (akademii) lub nauka w szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia stanowi dopiero początek kształtowania właściwych cech niezbędnych przyszłemu dowódcy organizatorowi szkolenia lub instruktorowi. Doskonalenie w tym zakresie odbywa się na stanowiskach w jednostkach wojskowych, gdzie integralnym elementem procesu szkolenia jest działalność szkoleniowo-metodyczna prowadzona na każdym szczeblu dowodzenia. W Instrukcji o działalności szkoleniowo-metodycznej usystematyzowano pojęciowo zasady, formy i metody przedmiotowej działalności. Planowanie i organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej ujęto jako funkcje kierowania i dowodzenia. W instrukcji sprecyzowano zakres odpowiedzialności poszczególnych szczebli dowodzenia za prowadzenie powyższej działalności. Instrukcja jest więc narzędziem kierowników ćwiczeń (zajęć) wykładowców i instruktorów w toku przygotowania się i prowadzenia działalności szkoleniowej, a w tym specyficznej działalności - szkoleniowo-metodycznej. Treści instrukcji nie precyzują w pełni sposobu realizacji działalności szkoleniowo-metodycznej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, rodzajach wojsk i służb oraz szkolnictwie wojskowym ze wzglądu na ich specyfikę. Dlatego też wykorzystując bazę zasad, form i metod działalności szkoleniowometodycznej, szczegółowa problematyka z tym związana powinna być rozwinięta w wewnętrznych wydawnictwach RSZ i jednostek szkolnictwa wojskowego, szczególnie w poradnikach przedmiotowych i tematycznych. 5

6

1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ 1.1. Zasady ogólne 1. Działalność szkoleniowo-metodyczna jest zespołem przedsięwzięć organizacyjnych i szkoleniowych, umożliwiających dowódcom 2 wszystkich szczebli nabycie wiedzy oraz praktycznych umiejętności metodycznych w zakresie prowadzenia szkolenia wojskowego. 2. Zasadniczy cel szkolenia sił zbrojnych identyfikowany jako przygotowanie dowództw, sztabów i wojsk oraz rezerw osobowych do osiągnięcia i utrzymania wymaganych zdolności operacyjnych niezbędnych podczas realizacji zadań w ramach misji sił zbrojnych, zgodnie z ich operacyjnym przeznaczeniem jest podstawowym determinantem planowania, organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP. 3. W systemie szkolenia SZ RP działalność szkoleniowo-metodyczna ma znaczenie priorytetowe i jako taka realizowana jest na strategicznym, operacyjnym i taktycznym poziomie dowodzenia, a ponadto w jednostkach szkolnictwa wojskowego: akademiach wojskowych, wyższych szkołach oficerskich, szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia RSZ. 1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej 4. Istotą działalności szkoleniowo-metodycznej jest przygotowanie i doskonalenie bezpośrednio podległych dowódców do prowadzenia działalności szkoleniowej z podległymi komórkami organizacyjnymi, jednostkami, pododdziałami poprzez precyzyjną analizę celu, dobór treści szkolenia wynikających z zadań i przeznaczenia, właściwe zastosowanie form i metod przy wykorzystaniu dostępnej bazy szkoleniowej i zabezpieczenia materiałowo-technicznego. 5. Umiejętne, kompleksowe postępowanie metodyczne dowódców w czasie realizacji programowych zadań szkoleniowych jest niezbędne w całokształcie przygotowania dowództw i sztabów, ZT, oddziałów i pododdziałów do prowadzenia efektywnych działań w każdych warunkach pola walki lub w misji. 1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej 6. Zasadniczym celem działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP jest przygotowanie dowódców wszystkich szczebli dowodzenia, wykładowców, instruktorów, kandydatów na żołnierzy zawodowych w korpusie oficerów i podoficerów do kierowania i realizacji szkolenia oraz wdrażanie najskuteczniejszych form i metod w realizacji przedsięwzięć szkoleniowych. 7. Cele szczegółowe działalności szkoleniowo-metodycznej obejmują: a) rozwijanie umiejętności metodycznych jej podmiotów, stosownie do aktualnych wymagań i potrzeb procesu szkolenia dowództw i sztabów oraz wojsk; 2 Pod pojęciem dowódcy w przedmiotowej instrukcji rozumiani są wszyscy przełożeni prowadzący działalność szkoleniowo-metodyczną: tj, dowódcy, szefowie, komendanci, wykładowcy, instruktorzy, itp. 7

b) poszukiwanie oraz stosowanie w praktyce skutecznych, efektywnych form i metod prowadzenia zajęć i ćwiczeń; c) ujednolicenie i upowszechnianie rozwiązań metodycznych odpowiednich do szczebla dowodzenia oraz specyfiki rodzaju wojsk i służb; d) przygotowanie kadry do racjonalnego wykorzystania w szkoleniu bazy szkoleniowej i środków materiałowo-technicznego zabezpieczenia zajęć (ćwiczeń); e) kształtowanie u przyszłych dowódców (oficerów i podoficerów) pożądanych umiejętności metodycznych, cech i nawyków niezbędnych do kierowania i realizacji procesu szkolenia; f) upowszechnianie w działalności szkoleniowej osiągnięć dydaktyki wojskowej i doskonalenia kadr. 8. Za właściwy dobór celów prowadzenia działalności szkoleniowometodycznej na danym szczeblu dowodzenia i kształcenia odpowiada dowódca. 1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej 9. Treścią działalności szkoleniowo-metodycznej jest: a) metodyka przygotowania i prowadzenia zajęć i ćwiczeń; b) doskonalenie form i metod szkolenia; c) wypracowywanie kierunków działalności szkoleniowometodycznej, ich precyzowanie i weryfikacja; d) wymiana wniosków i doświadczeń szkoleniowo-metodycznych; e) weryfikacja programów szkolenia i kształcenia pod względem merytorycznym; f) racjonalne wykorzystanie bazy szkoleniowej oraz limitów środków materiałowych; g) dostosowanie elementów bazy szkoleniowej do wymogów programów i planów szkolenia oraz zakładanych celów szkoleniowych; h) analiza i wdrażanie wniosków i doświadczeń z misji, operacji, ćwiczeń i bieżącej działalności szkoleniowej; i) opracowywanie na potrzeby zabezpieczenia procesu szkolenia instrukcji, poradników metodycznych i pomocy szkoleniowych. 10. Dobór treści działalności szkoleniowo-metodycznej leży w kompetencjach dowódcy i jest uzależniony od szczebla dowodzenia, poziomu kształcenia i potrzeb szkoleniowo-metodycznych. 1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej 11. Zasady szkolenia wojskowego 3 to reguły organizowania i prezentowania treści szkolenia (kształcenia), ogólne normy postępowania podmiotów w czasie przygotowania i prowadzenia zajęć umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł. 12. Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności szkoleniowo-metodycznej, są prawidłowościami dydaktycznymi, normującymi proces szkolenia. Jako twierdzenia o charakterze normatywnym wynikają 3 W dydaktyce wojskowej zasady kształcenia określane są jako zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego. 8

z występujących zależności przyczynowo-skutkowych ułatwiających zrozumienie tych procesów i ich stosowanie. 13. Do zasad szkolenia (kształcenia) wojskowego należą: a) zasada świadomego i aktywnego udziału, b) zasada wiązania teorii z praktyką, c) zasada realizmu, d) zasada poglądowości, e) zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego, f) zasada przystępności, g) zasada stopniowania trudności, h) zasada systematyczności, i) zasada operatywności, j) zasada trwałości. 14. Zasada świadomego i aktywnego udziału oznacza traktowanie szkolonego jako podmiotu szkolenia (kształcenia) a nie jako biernego uczestnika. Aktywność i świadomość uczestnika procesu szkolenia (kształcenia) przejawia się przez rozumienie celów kształcenia, współuczestniczenie w procesie, rozwijaniu zainteresowań i wewnętrznych, indywidualnych potrzeb zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do właściwego realizowania zadań. 15. Zasada wiązania teorii z praktyką umożliwia szkolonym zdobywanie nowych umiejętności przez łączenie wiedzy teoretycznej zdobytej uprzednio podczas wykładów, samokształcenia itp. z umiejętnościami praktycznymi i wykorzystanie ich w określonych sytuacjach. 16. Zasada realizmu polega na jak najbardziej realnym zbliżeniu szkolenia bojowego do rzeczywistych warunków przewidywanego pola walki. 17. Zasada poglądowości wiąże poznanie zmysłowe z poznaniem umysłowym i zapewnia sprawdzenie tego poznania w praktycznym działaniu. Zasada poglądowości wskazuje na możliwość kojarzenia poznania teoretycznego z działaniem praktycznym, występującym najczęściej w czasie zajęć (ćwiczeń praktycznych) na placach ćwiczeń i poligonach. 18. Zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego polega na jednolitym usystematyzowanym łączeniu szkolenia (kształcenia) indywidualnego poszczególnych dowódców, oficerów, żołnierzy, specjalistów ze szkoleniem w ramach pododdziału (sekcji, zespołu, centrum). 19. Zasada przystępności określa sposób doboru treści szkolenia (kształcenia) do właściwości intelektualnych i fizycznych szkolonych. Zgodnie z tą zasadą treści kształcenia dobieramy w sposób umożliwiający ich opanowanie przez szkolonych w określonym czasie szkoleniowym. 20. Zasada stopniowania trudności głosi konieczność takiego przekazywania wiedzy, aby szkolony poznawał najpierw zagadnienia łatwe i opierając się na tej wiedzy zapoznawał się z trudniejszymi, a bazą do poznawania nowych zagadnień był materiał już przez niego opanowany. 21. Zasada systematyczności polega na regularnym, cyklicznym realizowaniu przedsięwzięć szkoleniowych w celu utrwalania wiedzy i umiejętności już opanowanych oraz poszerzaniu ich o nowe treści szkolenia (kształcenia). Zasada systematyczności sprowadza się do: a) realizacji form przedsięwzięć szkoleniowych we właściwej kolejności, b) nawiązywania do treści już zrealizowanych, c) podziału treści na określone części, d) powiązania poszczególnych części w całość, 9

e) podkreślaniu problemów i tematów głównych, zasadniczych. 22. Zasada operatywności polega na posługiwaniu się przez podmiot (szkolonego) zdobytą dotychczas wiedzą (wyszkoleniem) oraz wykorzystywaniu jej w świadomy i planowy sposób w działaniu praktycznym. Wiedza bierna staje się w ten sposób wiedzą operatywną. Wiedza teoretyczna poprzez stosowanie w praktyce zostaje ugruntowana i poszerzona o bezpośrednie doświadczenie. 23. Zasada trwałości polega na doborze takich treści kształcenia, stosowaniu takich metod i środków dydaktycznych, aby przyswajane umiejętności i nawyki stawały się coraz trwalsze, dokładniejsze i usystematyzowane. Powiązanie złożonych form kształcenia organizowanych i realizowanych w sposób scentralizowany z formami prostymi umożliwia pełniejsze wykorzystanie czasu szkoleniowego i efektywniejsze przyswojenie treści kształcenia. Ponadto zasada ta opiera się na przypominaniu i utrwalaniu już nabytej wiedzy i umiejętności poprzez powtarzanie kontrolowanie i ocenianie. 10

2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ 24. Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna, organizacyjna strona przedsięwzięcia szkoleniowego realizowanego w ramach procesu szkolenia, określająca jego charakter i warunki przebiegu. Odpowiada ona na pytanie: kto, gdzie, kiedy, w jakim układzie ma szkolić, aby osiągnąć zakładany cel. Forma określa zewnętrzny model zajęcia, nie wyjaśniając jak szkolić. 25. Działalność szkoleniowo-metodyczną prowadzi się wykorzystując w tym procesie, w zależności od potrzeb, odpowiednie formy i metody 4. 26. Do zasadniczych form działalności szkoleniowo-metodycznej należą: Na poziomie strategicznym: a) konferencja szkoleniowo-metodyczna; b) narada szkoleniowo-metodyczna; c) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych. Na poziomie operacyjnym: a) narada szkoleniowo-metodyczna; b) kurs szkoleniowo-metodyczny; c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne; d) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych. Na poziomie taktycznym: a) narada szkoleniowo-metodyczna; b) kurs szkoleniowo-metodyczny; c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne. d) zajęcia instruktażowo-metodyczne; e) kurs instruktorsko-metodyczny; f) zajęcia instruktorsko-metodyczne; g) metodyczne zajęcia grupowe; h) metodyczne zajęcia pokazowe; i) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych; j) instruktaż; k) samokształcenie metodyczne. Formy działalności szkoleniowo-metodycznej do stosowania na poszczególnych szczeblach dowodzenia przedstawia Załącznik nr 1. 2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna 27. Konferencja szkoleniowo-metodyczna jest formą działalności polegającą na spotkaniu dowódców, kadry dowództw, wykładowców zajmujących się problematyką szkoleniowo-metodyczną. W ramach konferencji referowane są wyniki działalności szkoleniowej i metodycznej oraz odbywa się seria krótkich wykładów. W trakcie konferencji dopuszcza się do dyskusji i poszukuje rozwiązań problemów zdefiniowanych na wstępie konferencji. 28. Istotą konferencji szkoleniowo-metodycznej jest jej prowadzenie w układzie przedsięwzięć organizacyjnych o zróżnicowanej formie. W trakcie 4 Zaprezentowane w instrukcji formy i metody działalności szkoleniowo-metodycznej stanowią paletę narzędzi, które może wykorzystać przełożony w przygotowaniu podwładnych do działalności szkoleniowej (prowadzenia zajęć, ćwiczeń). Z reguły są one przypisane do poziomu i szczebla dowodzenia, jednak mogą być wykorzystywane doraźnie z pominięciem ww. reguły, przykład: dowódca brygady prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami na temat: Przemieszczenie batalionu transportem kolejowym. 11

konferencji dopuszcza się warsztaty, wystąpienia w formie wykładu, głosu w dyskusji oraz inne w miarę potrzeb. 29. Celem konferencji jest analiza sytuacji szkoleniowej i poszukiwanie nowych rozwiązań w działalności szkoleniowo-metodycznej oraz możliwości ich wdrażania w praktyce. 30. Treścią konferencji szkoleniowo-metodycznej jest: a) przedstawienie osiągnięć szkoleniowych i szkoleniowometodycznych; b) zaprezentowanie nowych koncepcji i technik szkolenia; c) poszukiwanie rozwiązań problemów szkoleniowych; d) prezentacja rozwiązań stosowanych w innych armiach i możliwości ich transponowania do potrzeb naszych sił zbrojnych. 31. Podstawową częścią wszystkich konferencji są sesje wykładowe. W ramach sesji kolejni występujący referują wyniki prowadzonej działalności szkoleniowo-metodycznej. Po wystąpieniu odbywa się ograniczona w czasie dyskusja, w trakcie której można zadawać referującemu pytania. Zwykle nad przebiegiem sesji wykładowej czuwa jej przewodniczący lub moderator, który zapowiada kolejnych występujących, czuwa nad przestrzeganiem limitu czasu wystąpień oraz kieruje dyskusją. Sesje dzielone są zwykle na kilka bloków, między którymi odbywają się przerwy. W ramach dużych konferencji odbywają się zwykle sesje plenarne, w których uczestniczyć mają w zamyśle wszyscy, oraz sesje panelowe (syndykaty), które często odbywają się równolegle do siebie i są przeznaczone dla grup osób zainteresowanych określonymi, wąskimi obszarami. Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej przedstawiono w Załączniku nr 4. 2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna 32. Narada szkoleniowo-metodyczna jest jedną z form działalności szkoleniowo-metodycznej służącą wymianie doświadczeń i wniosków. 33. Istotą narady szkoleniowo-metodycznej jest wymiana doświadczeń z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej, omówienie i rozwiązanie uchybień występujących w procesie szkolenia. Efektem końcowym narady szkoleniowo-metodycznej są wytyczne (kierunki) do kształcenia i szkolenia dowództw, sztabów i wojsk. 34. Celem narady szkoleniowo-metodycznej jest rozwiązywanie złożonych problemów szkoleniowo-metodycznych, analiza bieżącej sytuacji szkoleniowej oraz wypracowanie wniosków i wytyczanie kierunków dalszej działalności w tym zakresie, jak również ustalanie i wdrażanie efektywnych, nowatorskich metod realizacji zamierzeń szkoleniowych dowództw, sztabów, wojsk i kształcenia profesjonalnego kadry. 35. Treścią narady szkoleniowo-metodycznej jest problematyka dotycząca strony organizacyjnej i metodycznej procesu szkolenia wojsk, doskonalenia kadry dydaktycznej, dowódczej i sztabowej do realizacji zadań szkoleniowych. 36. Liczba i skład osobowy uczestników narady każdorazowo wynika z potrzeb organizatora. Wskazane jest, aby uczestniczyli w niej dowódca (w roli prowadzącego), jego zastępca i szefowie komórek organizacyjnych dowództwa oraz dowódcy niższych szczebli w zależności od zakresu poruszanej problematyki. W naradzie mogą brać udział przedstawiciele innych jednostek organizacyjnych, w których obszarze odpowiedzialności (zainteresowania) znajduje się poruszana problematyka. Narada szkoleniowo- 12

metodyczna powinna przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który jest rozsyłany do zainteresowanych. Wzór Planu narady szkoleniowometodycznej przedstawiono w Załączniku nr 5. 37. Organizacja i sposób prowadzenia narady będą zależeć od wielu czynników, m.in. celu narady, czasu przeznaczonego na jej przeprowadzenie, specyfiki i złożoności problemów do rozwiązania, a także liczby uczestników. Najczęściej stosowaną metodą prowadzenia narady jest metoda problemowa, polegająca na tym, że na wstępie prowadzący przedstawia temat i cel narady oraz problemy do rozwiązania w toku dyskusji. Dyskusję powinno poprzedzać wystąpienie wprowadzające uczestników w problematykę narady. 38. Prowadzący decyduje o kolejności wystąpień i toku dyskusji. Może on zadawać dodatkowe pytania problemowe lub żądać wyjaśnienia rozpatrywanych kwestii. Nie powinien narzucać swoich rozwiązań lub podważać sądów, opinii i stanowisk uczestników biorących udział w dyskusji. 39. Narada szkoleniowo-metodyczna powinna zakończyć się podsumowaniem, w którym prowadzący ocenia dyskusję, obiektywnie przedstawia jej wyniki oraz formułuje płynące z nich wnioski. Wnioski powinny zostać szczegółowo przeanalizowane i wdrożone w formie wytycznych lub zaleceń do szkolenia. 2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych 40. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych, to specyficzna forma działalności szkoleniowo-metodycznej realizowana indywidualnie przez dowódców. 41. Istotą opracowania materiałów metodyczno-szkoleniowych jest stworzenie narzędzi na potrzeby procesu szkolenia. 42. Celem opracowania materiałów szkoleniowo-metodycznych jest upowszechnianie treści pozytywnych doświadczeń metodycznych, co w efekcie przekłada się na indywidualne przygotowanie kadry dowódczej i dydaktycznej do realizacji zadań szkoleniowych. 43. Treścią i przedmiotem tej działalności jest przygotowanie materiałów takich jak: opracowania metodyczne, podręczniki, skrypty, poradniki metodyczne, mapy, schematy, foliogramy, prezentacje, filmy, makiety terenu, obiektów, sprzętu itp. Na szczeblu pododdziałów mogą to być przykładowe plany-konspekty do zajęć (ćwiczeń) i plany pracy instruktorów do zajęć z problematyki działalności szkoleniowo-metodycznej. 44. W celu rozwiązania istotnych i złożonych problemów z zakresu usprawniania szkolenia, dowódca może wyznaczyć zespół autorski. W zależności od skali ważności problemów może on zostać powołany na każdym poziomie dowodzenia. 45. W opracowaniu materiałów szkoleniowo-metodycznych istotną rolę odgrywa przełożony, który powinien ukierunkować pracę autora (zespołu autorskiego) i udzielić mu niezbędnej pomocy. 2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny 46. Kurs szkoleniowo-metodyczny jest formą szkolenia (doskonalenia) dowódców ZT, oddziałów, batalionów (równorzędnych) 5 oraz personelu 5 W zależności od potrzeb w kursie szkoleniowo-metodycznym uczestniczy kadra dowództw i sztabów. 13

dydaktycznego w szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest od szczebla oddziału 6 wzwyż oraz w szkolnictwie wojskowym. Organizowany może być także w korpusie osobowym lub grupie osobowej 7. 47. Istotą kursu szkoleniowo-metodycznego jest prowadzenie cyklu przedsięwzięć szkoleniowych o zróżnicowanej formie. 48. Celem kursu jest ujednolicenie i ukierunkowanie szkolenia oraz działalności szkoleniowo-metodycznej, proponowanie najlepszych form organizacyjnych i metod doskonalenia dowództw, sztabów i szkolenia wojsk. 49. Treścią kursu szkoleniowo-metodycznego jest: problematyka kierowania szkoleniem; upowszechnienie najlepszych doświadczeń metodycznych; przedstawianie problemów mających wpływ na wykonywanie zadań szkoleniowych; zapoznanie z nowymi rodzajami sprzętu bojowego, jego możliwościami oraz sposobami wykorzystania; zapoznanie uczestników z nowymi kierunkami w działalności szkoleniowej; zapoznanie z wnioskami z działalności kontrolnej. 50. Liczba i skład osobowy uczestników kursu wynika z potrzeb oraz rozpatrywanych problemów. 51. Kurs powinien przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który jest rozsyłany do zainteresowanych. Kurs może odbywać się również w ośrodkach badawczych i szkoleniowych. Wzór Planu kursu szkoleniowometodycznego przedstawiono w Załączniku nr 6. 2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne 52. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne jest formą metodycznego przygotowania kierownika ćwiczenia z wojskami. Realizowane jest na operacyjnym i taktycznym poziomie dowodzenia. 53. Istotą ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie jednocześnie dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. ćwiczenia instruktażowometodycznego i ćwiczenia z wojskami. Ćwiczenie z wojskami służy kierownikowi ćwiczenia instruktażowo-metodycznego do instruowania podwładnych w zakresie przygotowania i prowadzenia ćwiczeń, np. dowódca brygady prowadzi ćwiczenie instruktażowo-metodyczne z dowódcami batalionów (równorzędnych) na bazie pierwszego w oddziale ćwiczenia taktycznego/taktyczno-specjalnego kompanii wynikającego ze struktury szkolenia pododdziału. Kierownik ćwiczenia instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w przebieg ćwiczenia z wojskami, a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów szkoleniowych. Schemat ideowy ćwiczenia instruktażowo-metodycznego przedstawiono w Załączniku nr 7. 54. Celem ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest: zaprezentowanie kierownikom ćwiczeń sposobu przygotowania i przeprowadzenia ćwiczenia; ujednolicenie sposobu organizacji prowadzenia ćwiczeń; doskonalenie umiejętności organizacyjnych i metodycznych kierowników ćwiczeń. 6 Brygada, pułk. 7 Na przykład Szefostwo Wojsk Rakietowych i Artylerii organizuje kurs dla dowódców jednostek WRiA. 14

55. Ustalone podczas ćwiczenia instruktażowo-metodycznego sposoby organizowania i prowadzenia ćwiczeń są obowiązujące w danym okresie szkolenia. 56. Treścią ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest: miejsce, rola i zadania kierownika ćwiczenia w procesie przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami; struktura i praca zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia; metodyka prowadzenia zasadniczych etapów ćwiczenia; organizowanie i prowadzenie strzelań (kierowania ogniem); zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia; zapewnienie bezpieczeństwa wojsk i zabezpieczenie rejonu ćwiczenia; przygotowanie dokumentacji do ćwiczeń; problem ochrony środowiska w ćwiczeniach; inne wynikające z potrzeb. 57. Przygotowanie ćwiczenia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od udzielenia wytycznych kierownikowi ćwiczenia z wojskami, na podstawie którego będzie ono realizowane. Wytyczne te muszą zostać uwzględnione w procesie przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami. Metodykę pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-metodycznego przedstawiono w Załączniku nr 8, a plan jego przeprowadzenia w Załączniku nr 9. 58. W toku trwania ćwiczenia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni (oprócz dowódcy kierownika prowadzącego ćwiczenie z wojskami) obserwują działanie kierownika, zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia, dowódców i ćwiczących wojsk. Prowadzący ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kolejno, zgodnie z planem przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego, realizuje zagadnienia szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika ćwiczenia z wojskami i sposobach, jakimi ten osiąga zakładane cele szkoleniowe. 59. Organizacja ćwiczenia instruktażowo-metodycznego nie wymaga ciągłego uczestnictwa szkolonych w przebiegu ćwiczenia z wojskami. Umożliwia realizację dodatkowych zagadnień szkoleniowych i metodycznych, jakimi mogą być np.: udział pododdziałów rodzajów wojsk w ćwiczeniu, realizacja zadań w warunkach szczególnych, możliwości obiektów szkoleniowych, zastosowanie środków pozoracji pola walki w ćwiczeniu, wykorzystanie dostępnych elementów infrastruktury technicznej placów ćwiczeń i ich otoczenia itp. 60. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia ćwiczeń z wojskami w danym okresie szkolenia. 2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne 61. Zajęcia instruktażowo-metodyczne są formą działalności szkoleniowometodycznej realizowaną na szczeblu plutonu, kompanii, batalionu (równorzędnych) oraz w szkolnictwie wojskowym. 62. Istotą zajęcia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie jednocześnie dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. zajęcia instruktażowometodycznego i zajęcia programowego. Zajęcie programowe służy kierownikowi zajęcia instruktażowo-metodycznego do instruowania 15

podwładnych w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęć, np. dowódca batalionu (równorzędny) prowadzi zajęcie instruktażowo-metodyczne z dowódcami kompanii (równorzędnych) na początku cyklu tematycznego szkolenia kompanii (równorzędnej) w przedmiocie 8. Kierownik zajęcia instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w prowadzenie zajęcia programowego, a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów szkoleniowych. 63. Celem zajęć instruktażowo-metodycznych jest przygotowanie kierownika zajęć do prowadzenia najbardziej złożonych zajęć wynikających z programu szkolenia. Zajęcia instruktażowo-metodyczne ujednolicają sposoby organizowania i prowadzenia tych zamierzeń szkoleniowych. 64. Treścią zajęć instruktażowo-metodycznych jest: planowanie i organizowanie zajęć; sposób rozpoczęcia i zakończenia zajęć programowych; prowadzenie złożonych zagadnień szkoleniowych; zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć; warunki bezpieczeństwa; dokumentacja szkoleniowa; inne według potrzeb. 65. Przygotowanie zajęcia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od udzielenia wytycznych kierownikowi zajęcia, na podstawie którego będą one realizowane. Udzielone wytyczne stanowią podstawę do przygotowania zajęcia. 66. W toku trwania zajęcia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni, (oprócz dowódcy kierownika prowadzącego zajęcie) obserwują działanie kierownika zajęcia taktycznego, szkolących się dowódców i pododdziałów. Prowadzący zajęcie instruktażowo-metodyczne kolejno, zgodnie z planemkonspektem 9 zajęcia instruktażowo-metodycznego, realizuje zagadnienia szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika zajęcia, szkolących się dowódcach i pododdziałach. 67. Zajęcie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęcia programowego. Zasadnicze różnice pomiędzy zajęciami instruktażowometodycznymi a instruktorsko-metodycznymi przedstawiono w Załączniku nr 10. 2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny 68. Kurs instruktorsko-metodyczny jest formą grupowego szkolenia (doskonalenia) dowódców plutonów i drużyn (równorzędnych) oraz formą stosowaną w szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest w batalionie (równorzędnym) 10. Jeżeli warunki na to pozwalają organizowany jest jako oddzielne przedsięwzięcie dla każdego szczebla dowodzenia/korpusów osobowych (w innym wypadku należy prowadzić zajęcia w ramach kursu w kilku jednolitych grupach szkoleniowych, oddzielnie dla poszczególnych szczebli dowodzenia tj. dowódców plutonów, dowódców drużyn). 8 Na przykład w batalionie, w oparciu o pierwsze zajęcia z cyklu zajęć: zgrywających kompanię, kompania w obronie, kompania w natarciu, itd., dowódca batalionu prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami kompanii. 9 Wzór układu planu konspektu przedstawiono w Załączniku nr 14. 10 Organizowanie i prowadzenie wielu metodycznych przedsięwzięć szkoleniowych w ramach kursu instruktorsko-metodycznego w kompanii (równorzędnej) jest trudne i czasochłonne. Celowe jest więc organizowanie i prowadzenie kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie. 16

69. Istotą kursu instruktorsko-metodycznego jest realizacja w czasie jego trwania kilku zajęć w różnych formach, np. instruktorsko-metodycznych, metodycznych zajęć pokazowych, metodycznych zajęć grupowych, instruktażu, itp. 70. Celem kursu instruktorsko-metodycznego jest: przygotowanie instruktorów do organizowania i prowadzenia zajęć programowych, instruowania na punkcie nauczania podczas zajęć; podniesienie poziomu wiedzy instruktorów, utrwalenie umiejętności instruktorskich, zapoznanie z właściwą organizacją i metodyką szkolenia. 71. Treścią kursu instruktorsko-metodycznego jest: udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych co do sposobów planowania, organizacji i przygotowania zajęć; uczenie określonych czynności oraz postępowania dowódców w czasie realizacji zajęć; pokazanie najlepszych form organizacyjnych i metod szkolenia. 72. Szczególnie dużo miejsca należy poświęcić zagadnieniom słabo opanowanym, a także złożonym i trudnym. Wszystkie zajęcia realizowane w ramach kursu powinny być ukierunkowane na doskonalenie merytoryczne i metodyczne uczestników kursu, przygotowanie ich do bieżących oraz perspektywicznych potrzeb szkoleniowych. Wzór planu kursu zawarto w Załączniku nr 11. 2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne 73. Zajęcia instruktorsko-metodyczne stanowią formę przygotowania metodycznego instruktorów w pododdziałach i szkolnictwie wojskowym. Stosowane są przede wszystkim w ramach kursu instruktorsko-metodycznego. 74. Istotą zajęcia instruktorsko-metodycznego jest występowanie uczestników zajęcia w roli instruktorów i szkolonych na punkcie nauczania. W trakcie zajęcia doskonalone są umiejętności metodyczne i praktyczne instruktorów. 75. Celem zajęć instruktorsko-metodycznych jest przygotowanie oraz doskonalenie uczestników w występowaniu w roli instruktora na punkcie nauczania. 76. Treścią zajęcia instruktorsko-metodycznego jest: udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych, co do sposobów przygotowania i prowadzenia pracy na punkcie nauczania; nauka i doskonalenie określonych czynności metodycznych; działanie instruktora w toku realizacji zagadnienia szkoleniowego; doskonalenie i sprawdzenie umiejętności prowadzenia nauczania. 77. Po otrzymaniu instruktażu, uczestnicy zajęcia instruktorskometodycznego przygotowują się do realizacji określonych zagadnień szkoleniowych. Opracowują plan pracy instruktora na punkcie nauczania. Wzór układu planu pracy przedstawiono w Załączniku nr 15. 78. Prowadzenie zajęcia instruktorsko-metodycznego polega na praktycznej realizacji zagadnień szkoleniowych przez wyznaczonych uczestników zajęć z pozostałymi występującymi w roli szkolonych. Dopuszcza się do powtarzania zagadnienia przez kilku szkolonych lub pokazanie osobiście przez prowadzącego zajęcie. Po zakończeniu każdego zagadnienia (epizodu) prowadzący szkolenie wysłuchuje opinii uczestników zajęcia, po czym udziela 17

wytycznych, wskazówek oraz ustaleń organizacyjno-metodycznych odnośnie jego przeprowadzenia. 79. Część końcowa zajęć instruktorsko-metodycznych obejmuje ocenę przygotowania uczestników, udzielanie odpowiedzi na pytania, postawienie zadań oraz wydanie wytycznych i wskazówek organizacyjno-metodycznych dotyczących prowadzenia nauczania na punkcie nauczania. 2.9. Metodyczne zajęcia grupowe 80. Metodyczne zajęcia grupowe są formą przygotowania i doskonalenia umiejętności metodycznych kadry w zakresie planowania, organizowania i prowadzenia zajęć (ćwiczeń) na poziomie operacyjnym, taktycznym oraz w szkolnictwie wojskowym. 81. Istotą metodycznych zajęć grupowych jest występowanie wszystkich szkolonych w tej samej roli. Wszyscy uczestnicy zajęć rozwiązują te same problemy lub wykonują takie same zadania na tle przyjętej sytuacji szkoleniowej. 82. Celem metodycznych zajęć grupowych jest pogłębienie wiedzy teoretycznej oraz nauczanie i doskonalenie umiejętności praktycznych szkolonych w zakresie przygotowania i prowadzenia szkolenia (zajęć). 83. Treścią metodycznych zajęć grupowych jest: planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć (ćwiczeń); praktyczne wykonywanie dokumentów szkoleniowych. 84. Zajęcia poprzedzone są instruktażem, w trakcie którego kierownik zajęć udziela wytycznych dotyczących przygotowania szkolonych do zajęć w warunkach przyjętej sytuacji szkoleniowej. 85. W trakcie zajęcia kierownik wysłuchuje wypracowanych rozwiązań. W sytuacji, gdy szkoleni z różnych przyczyn nie są w stanie samodzielnie rozwiązać postawionego zadania, kierownik zajęć metodami aktywizującymi naprowadza szkolonych na właściwy tok postępowania. W przypadku nieosiągnięcia spodziewanych rezultatów prezentowane jest rozwiązanie autorskie. 86. Dobór metod prowadzenia zajęć grupowych zależy od zakładanych celów oraz szczebla osób funkcyjnych uczestniczących w zajęciu. 2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe 87. Metodyczne zajęcia pokazowe są formą działalności szkoleniowometodycznej bazującą na metodach poglądowych, których przedmiotem może być sprzęt, działanie (ćwiczenie praktyczne), teren (np. jego analiza), dokumentacja (mapa, szkic itp.). 88. Istotą metodycznych zajęć pokazowych jest to, że wszystkie czynności (działania) dowódców (instruktorów) lub techniki bojowej są przedstawione metodą poglądową, wzbogaconą komentarzem prowadzącego (organizatora) tych zajęć. Zawarte w trakcie zajęcia treści organizacyjno-metodyczne są wzorem do twórczego wykorzystania w procesie szkolenia. 89. Celem metodycznych zajęć pokazowych jest przedstawienie optymalnych form organizacji i prowadzenia zajęć, dotyczących głównie zaprezentowania sposobów wykorzystania walorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego lub nowych elementów bazy dydaktyczno-szkoleniowej. 18

90. Treścią metodycznych zajęć pokazowych mogą być organizacyjne i metodyczne aspekty przygotowania i prowadzenia programowych zajęć szkoleniowych oraz prezentacja sposobów optymalnego wykorzystania wprowadzanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego, elementów bazy szkoleniowej, a przede wszystkim urządzeń wspomagających proces szkolenia (symulatory, trenażery itp.). 91. Pododdział uczestniczący w metodycznych zajęciach pokazowych powinien zostać wcześniej odpowiednio przygotowany (wyćwiczony) i prezentować w sposób wzorowy realizację czynności zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zespołowym. 92. Zabezpieczenie materiałowe zajęć powinno odpowiadać normom ustalonym dla danego tematu i być kompletne. Wykorzystywane w pokazie uzbrojenie i sprzęt wojskowy muszą być sprawne i w pełni prezentować swoje możliwości. 93. W zajęciach tego typu bardzo istotną rolę odgrywa komentator, który znając przebieg zajęć na podstawie wcześniej przygotowanego opracowania (komentarza) w sposób komunikatywny wyjaśnia zasadnicze problemy. 2.11. Instruktaż 94. Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej, stosowaną w szkoleniu dowództw, sztabów i wojsk, a szczególnie w procesie przygotowania zajęć programowych. 95. Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie dowódców (instruktorów) do pracy na punktach nauczania, wskazanie ich roli w czasie konkretnego zajęcia programowego. Udzielający instruktażu jest jednocześnie kierownikiem przyszłych zajęć. 96. Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych podwładnych dowódców (instruktorów), uzgodnienie (ustalenie) ich postępowania podczas zajęć (ćwiczeń), a także sprawdzenie przygotowania do prowadzenia szkolenia oraz umiejętności korzystania z obiektów bazy szkoleniowej i sprzętu technicznego. 97. Treścią instruktażu jest: omówienie organizacji i przebiegu zajęć; omówienie warunków bezpieczeństwa; ustalenie sposobu przeprowadzenia poszczególnych zagadnień, w tym na punktach nauczania; pokazanie sposobu wykonania ważniejszych/trudniejszych czynności szkoleniowych; ustalenie sposobów wykorzystania elementów bazy szkoleniowej oraz pomocy szkoleniowych; sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu. 98. O przebiegu instruktażu i długości jego trwania decyduje kierownik przyszłych zajęć mając na uwadze zakres tematyczny, stopień złożoności zajęć oraz zasób wiedzy i umiejętności jego uczestników. Podczas przygotowania do instruktażu kierownik zajęć powinien udzielić wytycznych (z takim wyprzedzeniem, aby instruktorzy mogli właściwie się przygotować). Kierownik zajęć określa w nich czas i miejsce instruktażu, podaje temat, cel, formę oraz zagadnienia szkoleniowe z podziałem na poszczególnych instruktorów, wskazuje literaturę, którą należy wykorzystać w procesie przygotowania, określa zabezpieczenie materiałowo-techniczne. Instruktaż do zajęć 19

prowadzony jest w miarę możliwości w miejscu ich prowadzenia, może być on przeprowadzony następującymi metodami: dyrektywną (rozkazodawczą), pokazową, kolegialną (aktywizującą). Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku nr 12. 99. Instruktaż składa się z: podania tematu i celu instruktażu; podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu; sprawdzenia przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć); podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji; podania organizacji zajęć; podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca (sytuacji taktycznej jeśli jest taka potrzeba); podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć; praktycznego sprawdzenia umiejętności instruktorów oraz ustalenie i ujednolicenie sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień; określenia zabezpieczenia materiałowego zajęć (z podziałem na zagadnienia); określenia terminu przedstawienia dokumentacji szkoleniowej do sprawdzenia/zatwierdzenia. 100. W części wstępnej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć podaje temat zajęć, cel instruktażu oraz zagadnienia szkoleniowe i czas na ich realizację, sprawdza stopień przygotowania się uczestników do instruktażu,. 101. W części głównej instruktażu prowadzonego metodą dyrektywną, kierownik zajęć podaje: temat i cel zajęć, zagadnienia szkoleniowe strukturę zajęć, określa i precyzuje sytuację taktyczną (tam gdzie jest to konieczne), określa metodę instruowania, ilość pomocy szkoleniowych i środków materiałowych, omawia warunki bezpieczeństwa, które powinny znaleźć się w planie pracy instruktora na punkcie nauczania. W następnej kolejności kierownik przechodzi do praktycznego instruowania przerobienia zagadnień szkoleniowych. Kierownik zajęć może osobiście wystąpić w roli prowadzącego zagadnienie (szczególnie w przypadku realizacji zagadnień i czynności skomplikowanych lub nowych) lub wyznaczyć do tego jednego z uczestników instruktażu. Pozostali uczestnicy występują w roli szkolonych. Podczas przerabiania kolejnych zagadnień szkoleniowych ustalane i ujednolicane są ich treści merytoryczne oraz metody szkolenia. 102. Instruktaż prowadzony metodą pokazową w części głównej obejmuje pokaz inscenizację realizacji poszczególnych zagadnień przez wcześniej przygotowanych instruktorów (dowódców), omówienie poszczególnych zagadnień, ostateczne ustalenie przebiegu szkolenia na każdym z punktów nauczania. 103. W metodzie kolegialnej zaangażowanie uczestników instruktażu jest tym większe, im bogatsze jest doświadczenie instruktorów i objawia się m.in. prezentowaniem przez nich własnych rozwiązań i koncepcji prowadzenia szkolenia na punkcie nauczania i wykorzystania elementów bazy szkoleniowej. Kierownik zajęć może wskazać sposoby pozorowania pola walki i działań przeciwnika oraz podaje limity środków materiałowych niezbędnych do przerobienia poszczególnych zagadnień szkoleniowych. 104. W części końcowej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć ustala zakres przygotowania się instruktorów do zajęć oraz odpowiada na ewentualne 20

pytania i wyjaśnia wszelkie wątpliwości. Ponadto, stawia zadania w zakresie przygotowania szkolonych do zajęć (dodatkowe szkolenie, ubiór, wyposażenie itp.). 2.12. Samokształcenie metodyczne 105. Ważną rolę w metodycznym przygotowaniu kadry odgrywa samokształcenie. Powinno ono wynikać z indywidualnego zapotrzebowania na wiedzę oraz potrzeb szkoleniowych. 106. Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem materiałów szkoleniowych (literatura fachowa, monografie, biografie, zasoby e-larningowe). 107. Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie i rozszerzenie wiedzy oraz doskonalenie umiejętności szkoleniowometodycznych kierowników zajęć wykładowców i instruktorów. 108. Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne poszukiwanie, studiowanie i analiza rozwiązań organizacyjno-metodycznych występujących w procesie szkolenia. 109. Samokształcenie tego typu może być: kierowane przez przełożonych 11 ; realizowane według własnych potrzeb. 110. Wskazane jest, aby wiedza pozyskana w wyniku samokształcenia była weryfikowana podczas dyskusji w ramach innych form działalności szkoleniowo-metodycznej, co przyczynia się do jej ugruntowania, popularyzacji, uzupełnienia, jak również motywowania innych. 11 W jednostkach szkolnictwa wojskowego to komendanci określają ich częstotliwość. 21

3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ 111. Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym w celu osiągnięcia zakładanych rezultatów szkoleniowych, wyposażenia ich w wiadomości, wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania odpowiadają na pytanie jak uczyć, czyli w jaki sposób należy przekazywać wiedzę, aby umożliwić jej opanowanie oraz zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech charakteru. 112. W działalności szkoleniowej wykorzystuje się te metody, które pozwalają szkolonym w krótkim czasie opanować wiedzę specjalistyczną oraz wyrabiają umiejętności i nawyki. 113. Do zasadniczych metod 12 działalności szkoleniowej i metodycznej należą: a) podające: wykład informacyjny, opowiadanie, opis. b) poglądowe: pokaz przedmiotów, pokaz działania (ćwiczenia), pokaz terenu, pokaz obrazów (rysunków, szkiców). c) praktyczne: ćwiczenia sensoryczne, ćwiczenia motoryczne, instruowanie. d) problemowe: klasyczna metoda problemowa, wykład problemowy, metody aktywizujące. Szczegółowa klasyfikacja metod przedstawiona została w Załączniku nr 2. 3.1. Metody podające 114. W metodach podających stroną aktywną jest szkolący, zaś szkolony jest zasadniczo odbiorcą, jednak metody te są niezastąpione w przekazie informacji. 115. Do najczęściej wykorzystywanych metod podających należą wykład informacyjny, opis, opowiadanie. 116. Wykład informacyjny polega na przekazywaniu szkolonym określonych informacji z zakresu przedmiotu szkolenia. W szkoleniu wojskowym stosuje się go wówczas, gdy w stosunkowo krótkim czasie należy omówić wiele faktów, zdarzeń, praw itd. Ponieważ nie jest łatwy w odbiorze, szkoleni powinni być do tego odbioru odpowiednio przygotowani, np. sporządzając notatki. 12 Metody podające, poglądowe i problemowe najczęściej znajdą zastosowanie w procesie kształcenia w jednostkach szkolnictwa wojskowego. Metody praktyczne znajdują najczęściej zastosowanie w procesie szkolenia realizowanym w jednostkach wojskowych. 22

117. Opowiadanie jako metodę szkolenia wojskowego stosuje się wówczas, gdy występuje konieczność przedstawienia jakiejś akcji (rzeczywistej lub fikcyjnej). Temat opowiadania w warunkach szkolenia wojskowego może się odnosić do wydarzeń na hipotetycznym polu walki lub do przedstawienia wydarzeń historycznych dotyczących prowadzonych wojen, bitew, kampanii. Można także posłużyć się zdarzeniami wymyślonymi, zawartymi w scenariuszu zajęcia (ćwiczenia). 118. Opis polega na charakteryzowaniu przedmiotów, zjawisk, faktów historycznych i osób. Opis dotyczy cech istotnych z punktu widzenia realizowanego tematu. Metoda opisu jest stosowana powszechnie na wszystkich szczeblach szkolenia wojskowego. Najczęściej metoda opisu występuje jako metoda pomocnicza w pokazach. W praktyce pokaz i opis uznaje się często za jedną metodę, zwaną opis z pokazem. 3.2. Metody poglądowe 119. Metody poglądowe, określane często mianem metod eksponujących, stosuje się w sytuacjach prezentowania szkolonym nowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego, działania sztabów i wojsk, kierowników/instruktorów podczas zajęć/ćwiczeń, itp. 120. Metody poglądowe spełniają w szkoleniu wojskowym samodzielną funkcję tylko wówczas, gdy w danym zajęciu główną rolę odgrywa pokaz, zaś słowo mówione (opis, opowiadanie) spełnia funkcję pomocniczą. 121. Pokaz przedmiotów polega na demonstrowaniu ich właściwości przy jednoczesnym eksponowaniu ich cech najbardziej istotnych. Jeżeli nie jest możliwy pokaz oryginalnych przedmiotów, to wówczas należy zastąpić je modelami, makietami lub przekrojami. 122. Pokaz działania powszechnie stosuje się w szkoleniu podstawowym żołnierzy. Pokaz działania czynności dotyczy głównie takich przedmiotów szkolenia bojowego, jak musztra indywidualna i zespołowa oraz taktyka działania pojedynczego żołnierza. Niektóre czynności ćwiczone są we fragmentach (tempach). Metoda ta jest stosowana do przygotowania metodycznego kadr dowódczych, np. pokaz prowadzenia zajęcia (całości lub części) oraz ćwiczenia. Metoda pokazu działania praktycznego (ćwiczenia) wykorzystywana jest też podczas ćwiczeń taktycznych. Celem tego rodzaju pokazu jest najczęściej przedstawienie wzorowo zorganizowanych i przeprowadzonych działań bojowych z zastosowaniem nowych technik i metod walki oraz praktycznego działania stanowisk dowodzenia w czasie planowania, organizowania i prowadzenia walki. 123. Pokaz terenu wykorzystuje się najczęściej do szkolenia żołnierzy w umiejętnym orientowaniu się w terenie oraz ocenie terenu pod względem topograficznym i taktycznym. Metodę pokazu terenu w szerokim zakresie stosuje się w czasie zajęć z topografii i terenoznawstwa. W działaniach bojowych ważna jest nie tylko znajomość terenu, ale także jego ocena z punktu widzenia potrzeb przyszłego pola walki. 124. Metoda pokazu obrazów jest najczęściej wykorzystywana w toku wykładów i informacji oraz samodzielnej pracy, np. nauki własnej przed zajęciami czy ćwiczeniami. Największy efekt w tym zakresie daje film (prezentacja multimedialna), ponieważ oddaje ruch, ukazuje procesy i zjawiska, które są niedostępne bezpośredniej obserwacji. 23