PRZEPISY I NORMY ELEKTRYCZNE OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA W INSTALACJACH

PRZEPISY I NORMY ELEKTRYCZNE OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA W INSTALACJACH

OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA W INSTALACJACH

Autor: Mgr inż. Andrzej Boczkowski Absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej. Czynny działacz Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Bierze udział w opracowaniu Polskich Norm dotyczących instalacji elektrycznych i instalacji piorunochronnych w obiektach budowlanych. Przewodniczący Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych SEP, członek Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej SEP oraz członek Komisji Kwalifikacyjnej dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych. Wydawca Monika Kijok Redaktor naczelna Urszula Wróblewska Redaktor prowadzący Jarosław Wilk Opracowanie graficzne okładki Monika Gajewska Koordynator produkcji Mariusz Jezierski Korekta Zespół ISBN 978-83-269-2847-5 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2014 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa, tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 Skład i łamanie: Dariusz Ziach Druk: Zakłady Graficzne MOMAG SA, 97-200 Tomaszów Mazowiecki, ul. Farbiarska 28/32 tel. 44 739-49-79, fax 44 739-49-78 Publikacja Ochrona przeciwporażeniowa w instalacjach chroniona jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w niej bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Niniejsza publikacja została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Ochrona przeciwporażeniowa w instalacjach wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. Informujemy, że Państwa dane osobowe będą przetwarzane przez Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Łotewska 9a, w celu realizacji niniejszego zamówienia oraz do celów marketingowych przesyłania materiałów promocyjnych dotyczących innych produktów i usług. Mają Państwo prawo do wglądu oraz poprawiania swoich danych, a także do wyrażenia sprzeciwu wobec ich przetwarzania do celów promocyjnych. Podanie danych jest dobrowolne. Zapewniamy, że Państwa dane nie będą przekazywane bez Państwa wiedzy i zgody innym podmiotom.

Spis treści Spis treści Od redaktora...5 Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej Izolacja podstawowa części czynnych...10 Przegrody lub obudowy...10 Przeszkody...11 Umieszczenie poza zasięgiem ręki...11 Samoczynne wyłączenie zasilania...13 Samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieci TN...16 Samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieci TT...18 Izolacja podwójna lub izolacja wzmocniona...23 Separacja elektryczna...24 Izolowanie stanowiska...26 Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe...27 Ochrona przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia...28 Bardzo niskie napięcie funkcjonalne FELV...30 Dodatkowe połączenia wyrównawcze ochronne...31 Warunki stosowania urządzeń elektrycznych zapewniających ochronę przed porażeniem...32 Urządzenia ochronne różnicowoprądowe Podział urządzeń różnicowoprądowych...39 Oznaczenia...40 Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym Tereny budowy i rozbiórki...46 Urządzenia przetwarzania danych...55 Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi...57 Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze...58 www.elektryczneinstalacje.eu 3

Spis treści Baseny pływackie i inne...60 Pomieszczenia wyposażone w wannę lub prysznic...65 Instalowanie odbiorników energii elektrycznej...68 Instalowanie rozdzielnic, urządzeń sterujących i osprzętu...69 Systemy elektrycznego ogrzewania podłogowego...70 Oprzewodowanie...70 Wpływy zewnętrzne...71 4 Wiedza i Praktyka

Od redaktora Od redaktora Zawód elektryka jest jednym z najważniejszych zawodów pozwalających zapewnić zarówno zwykłym odbiorcom, jak i zakładom przemysłowym dostęp do energii elektrycznej. Jednak eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych zawsze wiąże się z ryzykiem porażenia prądem. Zadaniem projektantów instalacji oraz jej wykonawców jest zapewnienie ochrony przeciwporażeniowej osób i ludzi. Można do tego wykorzystać różne środki ochrony przeciwporażeniowej, ale ich wybór powinien być podyktowany warunkami, w jakich instalacja będzie eksploatowana. Mam przyjemność przekazać w Państwa ręce publikację przygotowaną przez specjalistę w ochronie przeciwporażeniowej. Zostały w niej omówione powszechnie stosowane środki ochrony przeciwporażeniowej, jak też inne, przeznaczone do stosowania przy eksploatacji instalacji przez wykwalifikowany personel. Broszura zawiera również wiadomości niezbędne przy projektowaniu, modernizacji i wykonawstwie instalacji eksploatowanych w warunkach, które zwiększają zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym. Zapraszam do lektury! Jarosław Wilk redaktor prowadzący www.elektryczneinstalacje.eu 5

11 września 2013 r. weszła w życie nowa ustawa PRAWO ENERGETYCZNE Zapoznaj się z konsekwencjami zmian skorzystaj z przystępnego komentarza ekspertów Ernst & Young, którzy we współpracy z Oficyną Prawa Polskiego przygotowali praktyczne wydanie nowej ustawy. ZAMÓW JUŻ DZIŚ: tel. 22 518 29 29 Książka Prawo energetyczne 2013. Komentarz do nowelizacji zawiera ujednoliconą ustawę Prawo energetyczne wraz z komentarzem opisującym najnowsze zmiany przepisów. Eksperci Ernst & Young Law wyjaśniają m.in.: kto może przyznawać i otrzymywać dodatek energetyczny, jakie przesłanki mogą być podstawą do wstrzymania dostaw energii elektrycznej lub paliwa gazowego, jak zmieniły się zasady przyłączania mikroinstalacji do sieci elektroenergetycznej.

Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej Zadaniem ochrony przeciwporażeniowej podstawowej jest ochrona ludzi i zwierząt przed zagrożeniami, które mogą powstać w wyniku dotyku części czynnych instalacji elektrycznej. Ochrona ta może być osiągnięta przez: zapobieganie przepływowi prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia, ograniczenie do niegroźnej wartości prądu, który może przepłynąć przez ciało. Zadaniem ochrony przeciwporażeniowej przy uszkodzeniu jest ochrona ludzi i zwierząt przed zagrożeniami, które mogą powstać w wyniku dotyku części przewodzących dostępnych instalacji elektrycznej. Ochrona ta może być osiągnięta przez: zapobieganie przepływowi przez ciało człowieka lub zwierzęcia prądu wynikającego z uszkodzenia, ograniczenie do niegroźnej wartości prądu wynikającego z uszkodzenia, który może przepłynąć przez ciało, ograniczenie do niegroźnej wartości czasu trwania prądu wynikającego z uszkodzenia, który może przepłynąć przez ciało. Podstawową zasadą ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym jest taki montaż części niebezpiecznych, który uniemożliwia do nich bezpośredni dostęp. Z kolei dostępne części przewodzące nie mogą stwarzać zagrożenia zarówno w normalnych warunkach pracy instalacji elektrycznej, jak i w przypadku pojedynczego uszkodzenia. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym w normalnych warunkach pracy instalacji elektrycznej jest zapewniona przez środki ochrony podstawowej. Natomiast ochrona w warunkach pojedyn- www.elektryczneinstalacje.eu 7

Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej czego uszkodzenia jest zapewniona przez środki ochrony przy uszkodzeniu. Alternatywnie, ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym jest zapewniona przez środek ochrony wzmocnionej. Zapewnia ona ochronę zarówno w normalnych warunkach pracy instalacji elektrycznej, jak i w warunkach pojedynczego uszkodzenia. Środek ochrony powinien składać się z: odpowiedniej kombinacji środka do ochrony podstawowej i niezależnego środka do ochrony przy uszkodzeniu lub wzmocnionego środka ochrony, który zapewnia zarówno ochronę podstawową, jak i ochronę przy uszkodzeniu. Ochrona uzupełniająca jest określona jako zespół środków technicznych uzupełniających ochronę podstawową i/lub ochronę przy uszkodzeniu w specjalnych warunkach wpływów zewnętrznych i w niektórych specjalnych instalacjach lub lokalizacjach określonych w arkuszach normy PN-IEC (HD) 60364 grupy 700. Postanowienia dotyczące ochrony przy uszkodzeniu mogą być pominięte dla następującego wyposażenia: metalowych wsporników izolatorów linii napowietrznych, które są przytwierdzone do budynku i umieszczone poza zasięgiem ręki, zbrojenia żelbetowych słupów linii napowietrznych, w których zbrojenie stalowe jest niedostępne, części przewodzących, które ze względu na ich niewielkie rozmiary (około 50 50 mm) lub ich właściwości nie mogą być uchwycone, a także nie może dojść do znaczącego zetknięcia ich z ciałem ludzkim i pod warunkiem, że połączenie z przewodem ochronnym mogłoby być trudne do wykonania lub być zawodne. Dotyczy to np. zasuwek, nitów, tabliczek informacyjnych, uchwytów przewodów, metalowych rur lub innych metalowych osłon ochraniających urządzenie o podwójnej lub wzmocnionej izolacji. 8 Wiedza i Praktyka

Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej Tablica 1. Rodzaje i środki ochrony przeciwporażeniowej Rodzaj ochrony Ochrona podstawowa Ochrona przy uszkodzeniu Ochrona przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia Ochrona uzupełniająca Izolacja podstawowa części czynnych Przegrody lub obudowy Przeszkody Umieszczenie poza zasięgiem ręki Samoczynne wyłączenie zasilania Izolacja podwójna lub izolacja wzmocniona Separacja elektryczna do zasilania jednego odbiornika Izolowanie stanowiska Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe Separacja elektryczna do zasilania więcej niż jednego odbiornika Obwody SELV lub PELV Urządzenia ochronne różnicowoprądowe o znamionowym prądzie różnicowym nieprzekraczającym 30 ma Środek ochrony Powszechnie stosowane środki ochrony Środki ochrony stosowane tylko w instalacjach dostępnych dla osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych bądź będących pod nadzorem wyżej wymienionych osób Powszechnie stosowane środki ochrony Środki ochrony stosowane tylko wtedy, gdy instalacja jest pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych tak, że nieautoryzowane zmiany nie mogą być dokonywane Środek ochrony stosowany we wszystkich sytuacjach Środek ochrony uzupełniającej, stosowany w układach a.c. w przypadku uszkodzenia środków ochrony podstawowej i/lub środków ochrony www.elektryczneinstalacje.eu 9

Ogólne zasady ochrony przeciwporażeniowej Rodzaj ochrony Dodatkowe połączenia wyrównawcze ochronne Środek ochrony przy uszkodzeniu, a także w przypadku nieostrożności użytkowników Środek ochrony uzupełniającej stosowany jako uzupełnienie ochrony przy uszkodzeniu Izolacja podstawowa części czynnych Izolacja jest przeznaczona do zapobiegania dotknięciu części czynnych, zastosowana w celu zapewnienia ochrony podstawowej. Części czynne powinny być całkowicie pokryte izolacją, która może być usunięta tylko przez jej zniszczenie. W przypadku urządzeń elektrycznych izolacja powinna spełniać wymagania odpowiednich norm dotyczących tych urządzeń. Przegrody lub obudowy Przegrody lub obudowy są przeznaczone do zapobiegania dotknięciu części czynnej, zastosowane w celu zapewnienia ochrony podstawowej. Części czynne powinny być umieszczone wewnątrz obudów lub za ogrodzeniami zapewniającymi stopień ochrony co najmniej IPXXB lub IP2X. Wyjątkiem mogą być przypadki, gdy zdarzają się większe otwory podczas wymiany części, np. przy niektórych oprawach oświetleniowych lub bezpiecznikach albo gdy większe otwory są konieczne dla właściwego funkcjonowania urządzenia zgodnie z odpowiednimi wymaganiami dotyczącymi tego urządzenia. Poziome górne powierzchnie przegród lub obudów, które są łatwo dostępne, powinny mieć zapewniony stopień ochrony co najmniej IPXXD lub IP4X. Przegrody lub obudowy powinny być trwale zamocowane, mieć dostateczną stabilność i trwałość, zapewniające utrzy- 10 Wiedza i Praktyka