SCENARIUSZE ROZWOJU BADAÑ NAUKOWYCH W DRZEWNICTWIE

SCENARIUSZE ROZWOJU BADAÑ NAUKOWYCH W DRZEWNICTWIE 2020

SCENARIUSZE ROZWOJU BADAŃ NAUKOWYCH W DRZEWNICTWIE Redakcja naukowa Ewa Ratajczak Poznań 2010

Publikacja wykonana w ramach Projektu POIG.01.01.01-30-022/08 pt.: Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007 2013 Poglądy i opinie przedstawione w publikacji nie odzwierciedlają stanowiska Unii Europejskiej ani rządu polskiego, a jedynie stanowiska autorów Autorzy: prof. nadzw. dr hab. Ewa Ratajczak mgr Gabriela Bidzińska mgr inż. Aleksandra Szostak Wykonawcy inni: mgr Magdalena Herbeć mgr Marta Lorenc-Michalska Redakcja naukowa: prof. nadzw. dr hab. Ewa Ratajczak Publikacja bezpłatna Copyright by Instytut Technologii Drewna, Poznań 2010 ISBN: 978-83-925432-9-9 Projekt okładki: mgr Anna Gałecka Wydawca: Instytut Technologii Drewna 60-654 Poznań, ul. Winiarska 1 tel: (004861) 8492400 fax: (004861) 8224372 office@itd.poznan.pl www.itd.poznan.pl Nakład: 300 egzemplarzy Skład, druk i oprawa: Studio Poligrafia, Edward Grześkowiak i Eryk Grześkowiak 60-321 Poznań, ul. Bułgarska 10, tel. 061 867 53 72

SPIS TREŚCI Wstęp... 5 1. Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku w długofalowych strategiach rozwojowych... 15 2. Trendy w badaniach naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku... 39 2.1. Założenia do identyfikacji priorytetów badawczych w dziedzinie drzewnictwa w Polsce do 2020 roku... 41 2.2. Trendy w badaniach naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku w świetle wyników badania Delphi... 47 2.2.1. Metodyka postępowania badawczego... 48 2.2.2. Rekrutacja respondentów badania Delphi i ich charakterystyka... 51 2.2.3. Wyniki badania Delphi według obszarów badawczych Projektu... 56 Mechaniczny przerób drewna... 57 Kompozyty drzewne... 74 Celulozownictwo i papiernictwo... 90 Ochrona środowiska i bezpieczeństwo... 106 Ochrona drewna... 122 Bioenergia... 140 Ekonomika (i aspekty społeczne) drzewnictwa... 156 2.2.4. Synteza wyników badania Delphi... 175 2.3. Priorytetowe nurty badawcze w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku... 185 3. Wizja rozwoju badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku... 191 3.1. Scenariusze rozwoju makrootoczenia sfery nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku... 193 3.2. Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku... 207 Zakończenie... 257 Materiały Źródłowe... 261 Aneks... 263

W stęp

Każdy z nich może się wydarzyć, żaden z nich wydarzyć się nie musi o alternatywnych scenariuszach przyszłości Polski Wyniki Narodowego Programu Foresight POLSKA 2020 Przyszłość każdej ze sfer życia społeczno-gospodarczego jest trudna do przewidzenia, wpływa bowiem na nie wiele wzajemnie na siebie oddziałujących czynników zewnętrznych i wewnętrznych, często takich, które jeszcze nie występują w momencie wytyczania ścieżki rozwojowej. Proces ten jest tym trudniejszy, im odleglejszy jest horyzont czasowy przewidywań. Różnorodne impulsy do zmian w drzewnictwie płyną przede wszystkim z jego otoczenia. Jako uczestnik globalnej społeczności, a szczególnie europejskiej przestrzeni gospodarczej i naukowej, Polska i polskie drzewnictwo znajdują się pod wpływem zjawisk i procesów o charakterze megatrendów, z jednej strony przyspieszających postęp naukowy i technologiczny, a z drugiej rodzących określone wyzwania. W długofalowej perspektywie, rozwój państw europejskich został nakreślony w strategii Europa 2020 1. Uwzględniono w niej nową sytuację ekonomiczną wynikającą z uwarunkowań kryzysu finansowego, który zahamował postęp gospodarczy i społeczny, a także szybko postępujące zmiany w wyniku globalizacji, idei inteligentnego rozwoju opartego na wiedzy i innowacjach, rosnącego zapotrzebowania na ograniczone zasoby oraz zjawisko starzenia się społeczeństw. Ważnymi przesłankami dla rozwoju drzewnictwa są i będą też te, które wynikają z przygotowywanych właśnie nowych podstaw strategicznych funkcjonowania praktycznie wszystkich dziedzin życia społeczno-gospodarczego w Polsce, czemu towarzyszy proces identyfikacji szans i zagrożeń oraz najbar- 1 Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (EUROPE 2020. A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth), COM(2010)2020, EU, Brussels 3.3.2010. http://ec.europa.eu/eu2020/index_ en.htm.

8 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie dziej pożądanych kierunków rozwoju i długofalowych priorytetów. Jak na razie, najważniejszym dokumentem strategicznym wyznaczającym priorytety i średniookresowe cele rozwojowe, a także warunki ich realizacji, jest Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 1. Zawiera on wizję gospodarczego i społecznego rozwoju Polski, podniesienia poziomu i jakości życia mieszkańców i poprawy sytuacji na rynku pracy. Osiągnięcie tych celów ma umożliwić polityka państwa pozwalająca na szybki, trwały rozwój gospodarczy w perspektywie długookresowej, oparty na rozwoju kapitału ludzkiego, zwiększaniu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki i regionów, w tym na inwestycjach w sferze badań i rozwoju, oraz na uzyskanie stabilnych warunków ekonomiczno-społecznych i środowiskowych zapewniających europejski poziom i jakość życia. W programach strategicznych dotyczących rozwoju nauki i technologii w Polsce za kluczowe kryteria służące wyznaczaniu priorytetów przyjęto: wspieranie badań multi- i transdyscyplinarnych, ukierunkowanych na cele o strategicznym znaczeniu dla zrównoważonego rozwoju, zwiększanie innowacyjności i konkurencyjności, wspieranie dziedzin nauki, w których Polska posiada silną pozycję międzynarodową oraz wzmocnienie edukacyjnych efektów badań. Choć precyzyjna odpowiedź na pytanie o przyszłość polskiego drzewnictwa jest trudna, jeśli nie niemożliwa, to z pewnością możliwa jest refleksja nad przyszłością tej ważnej dziedziny wiedzy i gospodarki, poszukiwanie prawdopodobnych trajektorii jego rozwoju wśród wielu alternatyw. Jest to zadanie procesów foresightowych, a metodą prezentacji wykreowanych, mniej lub bardziej dynamicznych wizji przyszłości są powszechnie stosowane w planowaniu strategicznym scenariusze rozwoju. O Projekcie Stworzenie wizji rozwoju drzewnictwa z zastosowaniem metody scenariuszy zakładał projekt Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007 2013, realizowany w Instytucie Technologii Drewna od czerwca 2009 roku do stycznia 2011 roku (www.itd.poznan.pl/foresight). Strategicznym celem Projektu jest określenie kierunków badań naukowych, które można uznać za priorytetowe dla wzrostu innowacyjności i rozwoju polskiego sektora drzewnego w długim okresie czasu. Spośród sześciu głównych zadań badawczych zrealizowano już etapy obejmujące diagnozę innowacyjności polskiego sektora drzewnego, ocenę kondycji sfery nauki i badań oraz stanu wiedzy o kierunkach badań naukowych w polskim drzewnictwie, a także 1 Wiodący dokument programowy dotyczący rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, przyjęty przez Radę Ministrów 26 listopada 2006 roku, www.mrr.gov.pl.

Wstęp 9 analizę międzynarodowych przesłanek postępu naukowego w tej dziedzinie 1. Celem kolejnego zadania, którego wyniki zawiera prezentowana publikacja, jest dokonanie identyfikacji priorytetowych kierunków badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku. Ostatnim zadaniem badawczym Projektu będzie natomiast określenie wpływu rozwoju nauki w drzewnictwie na innowacyjność sektora drzewnego. Przedmiot zadania: Identyfikacja priorytetowych kierunków badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku Charakter i cel prezentowanego zadania Projektu spowodował, że jego przedmiotem były nie tylko prace badawcze, ale w dużym stopniu różne przedsięwzięcia specyficzne dla metody foresight. Punkt wyjścia do budowy scenariuszy rozwoju badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku stanowiło opracowanie założeń do identyfikacji przyszłych kierunków badań naukowych priorytetowych dla innowacyjnego rozwoju sektora drzewnego. Na podstawie identyfikacji kluczowych sił i trendów oczekiwanych w makrootoczeniu sfery nauki i badań w drzewnictwie w długim horyzoncie czasu, wyników badania metodą Delphi, krzyżowej analizy wpływów i innych technik pomocniczych, wskazano główne trendy rozwojowe w badaniach naukowych w drzewnictwie i ostatecznie opracowano scenariusze rozwoju badań w drzewnictwie jako całości oraz w poszczególnych obszarach badawczych wyodrębnionych w Projekcie, tj.: Mechaniczny przerób drewna, Kompozyty drzewne, Celulozownictwo i papiernictwo, Ochrona środowiska i bezpieczeństwo, Ochrona drewna, Bioenergia, Ekonomika (i aspekty społeczne) drzewnictwa, dokonując jednocześnie wyboru scenariusza sukcesu (wariant optymistyczny) i scenariusza zagrożenia (wariant pesymistyczny), a także typując scenariusz najbardziej prawdopodobny (realny) w realizacji. 1 Rezultaty badań zrealizowanych w trakcie wcześniejszych zadań Projektu zawierają monografie: Innowacyjność sektora drzewnego w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2009; Sfera nauki i badań w drzewnictwie w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010, Badania naukowe w drzewnictwie w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010, Postęp naukowy w drzewnictwie, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010.

10 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie Metodyka badań Zarówno w warstwie merytorycznej, jak i metodycznej, prezentowane zadanie jest swoistym kondensatem wszystkich poprzednich faz Projektu i zastosowanych w nich technik i narzędzi badawczych. Jedną z głównych metod foresightu pozwalających na tworzenie długoterminowych wizji przyszłości, w których niezbędna jest wiedza ekspercka, jest badanie Delphi. W odniesieniu do drzewnictwa metodę tę zastosowano w Polsce po raz pierwszy dzięki realizacji Projektu, którego wyniki etapowe prezentuje niniejsza publikacja 1. Badanie metodą delficką poprzedziły prace wstępne przygotowujące jego podstawy. Punktem wyjścia było sformułowanie tez do przeprowadzenia badania Delphi oraz utworzenie bazy danych ekspertów, specjalistów z dziedziny drzewnictwa (z zachowaniem zasady ochrony danych osobowych) 2. Dla przedstawienia najważniejszych wyzwań, jakie pojawią się przed polską gospodarką i nauką do 2020 roku oraz wskazania istotnych priorytetów w obu tych sferach niezbędne było prześledzenie najnowszych dokumentów, opracowań i materiałów o różnej randze i charakterze, już regulujących lub dopiero sygnalizujących kluczowe zagadnienia. Jakkolwiek w Projekcie uwaga badawcza skoncentrowana jest na warunkach występujących i przewidywanych w Polsce, to ze względu na tendencje integracyjne i globalizacyjne, nawiązywano również do wyzwań i priorytetów ujętych w odpowiednich dokumentach i opracowaniach Unii Europejskiej. Istotnym elementem postępowania badawczego było zastosowanie metody analizy strategicznej, umożliwiającej dokonanie oceny uwarunkowań tkwiących w makrootoczeniu sektora drzewnego i sfery nauki w drzewnictwie, między innymi czynników ekonomicznych, legislacyjnych i instytucjonalnych, społecznych i technologicznych (analiza PEST). W badaniach typu foresight podstawą metodyczną są metody subiek- tywno-intuicyjne, wykorzystujące wiedzę ekspercką, oparte na doświadczeniu i intuicji, umożliwiające włączenie w szeroką debatę różnorodnych grup społecznych. Takie podejście zapewniło badanie eksperckie Delphi, przeprowadzone w ramach Projektu zasadniczo w miesiącach maj lipiec 2010 roku. Badanie Delphi poprzedziły działania wstępne, przygotowawcze, pozwalające na wskazanie najważniejszych trendów w rozwoju nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku, określenie nurtów badawczych priorytetowych dla wzrostu innowacyjności sektora drzewnego i pożądanych z punktu widzenia rozwoju społecznego. Ważnym źródłem wiedzy dla sformułowania tez istotnych dla przyszłości drzewnictwa w Polsce były wyniki badań uzyskane za pomocą różnych metod we wcześniej zrealizowanych zadaniach Projektu; dodatkowo zastosowano takie metody 1 Szczegółowy opis metodyczny badania Delphi zob. p. 2. 2. 2 www.itd.poznan.pl/foresight/baza ekspertów.

Wstęp 11 kreatywne, jak burze mózgów, panele ekspertów i seminaria naukowe 1. Wielu pomysłów dostarczyły opinie i analizy specjalnie przygotowane przez przedstawicieli nauki mających wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych z dziedziny drzewnictwa oraz praktyków gospodarczych zainteresowanych rozwojem nurtów badawczych najbardziej obiecujących pod względem ich innowacyjności technologicznej i rynkowej. Do przygotowania tez w badaniu za pomocą metody Delphi znaczący wkład wnieśli Liderzy Obszarów Badawczych: dr inż. Wojciech Cichy, prof. nadzw. dr hab. inż. Andrzej Fojutowski, dr inż. Iwona Frąckowiak, mgr inż. Andrzej Noskowiak, prof. dr hab. Barbara Surma-Ślusarska, doc. dr Hanna Wróblewska. Ostatecznego opracowania tez, ich sformułowania, systematyzacji i pogrupowania dokonały autorki publikacji. W wyniku podjętych prac sformułowano 94 tezy, które zostały uporządkowane według spójnych merytorycznie grup zagadnień (od 5 do 7) dla wyodrębnionych w Projekcie siedmiu obszarów badawczych (mechaniczny przerób drewna, kompozyty drzewne, celulozownictwo i papiernictwo, ochrona środowiska i bezpieczeństwo, ochrona drewna, bioenergia, ekonomika i aspekty społeczne drzewnictwa). Dla pełniejszej charakterystyki trendów rozwojowych ujętych w kolejnych tezach, ocenie respondentów poddano również kwestie dotyczące możliwości ich realizacji w przyszłości, tj.: istotność tezy dla innowacyjnego rozwoju drzewnictwa, najważniejsze możliwe efekty jej realizacji, główne czynniki umożliwiające jej realizację, zasadnicze uwarunkowania jej realizacji, prawdopodobny horyzont czasowy realizacji, pozycję Polski w tematyce objętej tezą w porównaniu z wiodącymi gospodarkami w Europie. Badanie eksperckie Delphi dotyczące przyszłości nauki w drzewnictwie w Polsce przebiegało dwuetapowo, zgodnie z zasadą powtarzalności badań, będącą immanentną cechą metody delfickiej. W drugiej rundzie uczestnicy badania wypełniali ten sam kwestionariusz, zawierający jednak ich opinie z etapu pierwszego oraz wyniki zbiorcze, co pozwoliło im na przemyślenie swoich poglądów i w konsekwencji na podtrzymanie lub zmianę wcześniejszego stanowiska. 1 Panele ekspertów w obszarach badawczych: Mechaniczny przerób drewna, Instytut Technologii Drewna, Poznań, 8 grudnia 2010 roku i Bioenergia, Instytut Technologii Drewna, Poznań, 8 kwietnia 2010 roku oraz seminaria: Drzewnictwo nowe nurty w technice i technologii, Instytut Technologii Drewna, Poznań, 25 czerwca 2009 roku i Ochrona środowiska nowoczesne technologie w drzewnictwie, Instytut Technologii Drewna, Poznań, 23 września 2010 roku; programy, prezentacje i relacje znajdują się na stronie internetowej Projektu: ww.itd.poznan.pl/ foresight.

12 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie Narzędziem operacyjnym w badaniu Delphi były specjalnie przygotowane kwestionariusze, przesyłane zasadniczo drogą elektroniczną (ankieta internetowa). Dla zwiększenia wskaźnika zwrotności skorzystano również z poczty tradycyjnej. Badaniem objęto środowisko naukowe, nie tylko z dziedziny drzewnictwa, ale również z dziedzin pokrewnych, przedstawicieli praktyki gospodarczej, administracji samorządowej i organizacji pozarządowych, studentów różnych specjalności i mediów. Takie podejście dało duże możliwości realnego uczestnictwa w kreowaniu wizji przyszłości drzewnictwa w Polsce wielu zróżnicowanym grupom społecznym, a warto przypomnieć, że szeroka dyskusja społeczna na określony temat jest charakterystyczną cechą metody foresightowej. Rekrutacja uczestników I rundy badania miała charakter otwarty, natomiast w rundzie II zamknięty. Ostatecznie w I rundzie badania wzięło udział 117 osób, a w II 78 osób. Częstym zjawiskiem było zainteresowanie uczestników badania zagadnieniami objętymi wieloma obszarami badawczymi. Traktując takie sytuacje jako odrębne przypadki można przyjąć, że w I rundzie brało udział 189 badanych, a w II 128. Rozpatrując natomiast liczbę opinii wyrażonych w odniesieniu do jednej tezy, to w I rundzie badania respondenci odnieśli się do 1928 tez, w II etapie było to 1563. Uzyskane wyniki badania, wraz z wszechstronną analizą zebranego materiału, stanowiły podstawę budowy scenariuszy rozwoju tej dziedziny wiedzy. Opisują one potencjalne ścieżki tego rozwoju poprzez analizę powiązań między możliwymi i pożądanymi tendencjami oraz wskazanie czynników i uwarunkowań wpływających na przyszłość drzewnictwa w Polsce do 2020 roku i mogących różnie ją kształtować. Stanowią zbiór alternatywnych wizji przyszłości sfery badań i rozwoju, wynikających zarówno ze stanu obecnego, jak i z przyjętych założeń dotyczących prognozowanego wpływu głównych determinant rozwoju badanych trendów. Uwzględniają także ewentualny wpływ zjawisk i wydarzeń, które mogą wystąpić w otoczeniu zewnętrznym wobec tej sfery w drzewnictwie do 2020 roku i od niej niezależnych. Uzupełnieniem metody Delphi była krzyżowa analiza wpływów (technika wzajemnych oddziaływań), która wspomogła opracowanie kompleksowego, dynamicznego spojrzenia na przyszłość sfery nauki i badań w analizowanych obszarach badawczych w drzewnictwie. W wyniku analizy i identyfikacji czynników sukcesu i niepewności opracowane scenariusze przyjmują stan optymistyczny lub pesymistyczny, spośród opracowanych scenariuszy rozwoju nauki w wyznaczonych obszarach drzewnictwa wytypowano również scenariusz najbardziej prawdopodobny w realizacji do 2020 roku. Dokąd zmierza polskie drzewnictwo? Prezentowane w publikacji scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie w Polsce są wielowariantowym obrazem jego przyszłości stworzonym nie tyle przez jej autorów, co przez uczestników różnych form procesu

Wstęp 13 foresightowego, to jest wszystkich zainteresowanych rozwojem tej dziedziny jako nauki i sektora gospodarczego. W scenariuszach zidentyfikowano nurty badawcze uznane za priorytetowe dla wzrostu innowacyjności i konkurencyjności polskiego sektora drzewnego do 2020 roku. Wskazano też trendy rozwojowe, których efektem długofalowym powinno być zwiększenie dostosowania podaży innowacyjnych rozwiązań techniczno-technologicznych do oczekiwań sfery biznesu (przedsiębiorców drzewnych) poprzez udoskonalenie oferty prac badawczych, nowe materiało- i energooszczędne oraz proekologiczne technologie, a ostatecznie szerszy asortyment oraz wyższą jakość produktów drzewnych nowej generacji oferowanych na rynku. Realizacja scenariuszy pozytywnych zapewniłaby polskiemu drzewnictwu należną mu pozycję nie tylko w europejskiej, ale również w światowej przestrzeni naukowej i gospodarczej. Z pewnością możliwych ścieżek rozwojowych jest więcej, dlatego wynik dotychczasowych badań powinien stanowić inspirację do dalszej dyskusji o przyszłości nauki i rozwoju drzewnictwa w Polsce.

K 1 luczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku w długofalowych strategiach rozwojowych

Kluczowe wyzwania i priorytety dla Polski, jakich można spodziewać się w długim okresie czasu zarówno dla sfery gospodarki, jak i nauki są efektem trudnego do przewidzenia złożonego układu czynników, zewnętrznych i wewnętrznych. Na dodatek Polska, jako uczestnik europejskiej przestrzeni gospodarczej i naukowej, podlegać będzie w większym lub mniejszym stopniu regulacjom przyjętym przez Unię Europejską, a także ulegać trendom globalnym. Analizę wyzwań i priorytetów w obecnej chwili utrudnia fakt, że zarówno Unia Europejska, jak i Polska znajdują się w okresie przygotowywania nowych podstaw strategicznych funkcjonowania różnych dziedzin życia społecznogospodarczego, czemu towarzyszy proces identyfikacji szans i zagrożeń oraz najbardziej pożądanych kierunków rozwoju. Warto przypomnieć, że najważniejszym programem rozwoju Unii Europejskiej, wytyczającym kierunki w obszarach, które na globalnym rynku dóbr i idei mają decydujące znaczenie jest Strategia Lizbońska 1. Jej głównym celem było stworzenie do 2010 roku na terytorium Europy najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na świecie, opartej na wiedzy, zdolnej do zrównoważonego rozwoju, tworzącej większą liczbę trwałych i innowacyjnych miejsc pracy oraz charakteryzującej się większą spójnością społeczną. Realizacja celów Strategii Lizbońskiej koncentrowała się na podejmowaniu działań w czterech kluczowych obszarach: gospodarce opartej na wiedzy, liberalizacji rynków (telekomunikacji, energii, transportu oraz rynków finansowych), przedsiębiorczości oraz spójności społecznej. Wymagało to odpowiedniego współudziału sfery badań i rozwoju. Polska została włączona w wypełnianie postanowień Strategii Lizbońskiej w marcu 2002 roku w Barcelonie. W czerwcu 2003 roku Komisja Europejska opublikowała dokument pt.: Inwestycje w badania: plan działań dla Europy precyzujący sposób dojścia do poziomu nakładów na badania i rozwój w wysokości 3% PKB. Dla osiągnięcia tego celu należało stworzyć narodowe strategie rozwoju nauki i badań, a także wprowadzić metody i instrumenty wspierające realizację polityki innowacyjnej i polityki budowania społeczeństwa informacyjnego, z uwzględnieniem krajowych spójnych z politykami UE priorytetów polityki naukowej, naukowo-technicznej i regionalnej. 1 I dalej na podstawie: Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2013 roku, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004, http://kbn.icm.edu.pl.

18 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie Nowym dokumentem wyznaczającym rozwój państw europejskich w długofalowej perspektywie jest Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (EUROPE 2020. A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth) 1. Uwzględniono w niej z jednej strony nową sytuację ekonomiczną w warunkach kryzysu finansowego, który zniweczył wyniki wielu lat postępu gospodarczego i społecznego, a z drugiej szybko postępujące zmiany w wyniku globalizacji, rosnącego zapotrzebowania na ograniczone zasoby oraz zjawisko starzenia się społeczeństw. Strategia Europa 2020 obejmuje jednocześnie trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety, które dają obraz europejskiej społecznej gospodarki rynkowej w XXI wieku. Są to: rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Nakreślony przyszły obraz Europy ma zostać osiągnięty dzięki realizacji do 2020 roku pięciu podstawowych wymiernych celów, którymi są: wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20 64 lat na poziomie 75%, przeznaczanie na inwestycje w badania i rozwój 3% PKB Unii, w zakresie klimatu i energii osiągnięcie celów określanych jako 20/20/20 (w tym ograniczenie emisji dwutlenku węgla nawet o 30%, jeśli pozwolą na to warunki), ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% oraz osiągnięcie wskaźnika osób z młodego pokolenia zdobywających wyższe wykształcenie do minimum 40%, zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem o 20 mln. Cele te mają nadawać kierunek rozwoju nie tylko Unii Europejskiej jako całości, ale również jej poszczególnych krajów członkowskich. Dla sprawnego przebiegu działań w ramach każdego z wyznaczonych priorytetów tematycznych przewiduje się realizację siedmiu projektów przewodnich, którymi są: Unia innowacji projekt na rzecz poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji, w celu szybkiego przeradzania się innowacyjnych pomysłów w nowe produkty i usługi, przyczyniające się z kolei do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy, Młodzież w drodze projekt na rzecz poprawy wyników systemów kształcenia oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy, 1 Europa 2020, op. cit., dalszy tekst na podstawie tego dokumentu.

Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie... 19 Europejska agenda cyfrowa projekt na rzecz upowszechnienia szybkiego Internetu i umożliwienia gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpania korzyści z jednolitego rynku cyfrowego, Europa efektywnie korzystająca z zasobów projekt na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, modernizacji transportu oraz propagowania efektywności energetycznej, Polityka przemysłowa w erze globalizacji projekt na rzecz poprawy otoczenia biznesu, szczególnie w odniesieniu do MŚP, oraz wspierania rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, przygotowanej do konkurowania na rynkach światowych, Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia projekt na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania popytu do podaży na rynku pracy, między innymi dzięki mobilności siły roboczej, Europejski program walki z ubóstwem projekt na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, dla zwiększenia dostępu do korzyści płynących ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, godnego życia i aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa osób ubogich i wykluczonych społecznie. W Polsce najważniejszym obowiązującym obecnie dokumentem strategicznym, wyznaczającym priorytety i średniookresowe cele rozwojowe, a także warunki ich realizacji, jest Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 1. Zawiera ona wizję gospodarczego i społecznego rozwoju Polski, poprawy poziomu i jakości życia mieszkańców, wraz z poprawą sytuacji na rynku pracy. Strategia zakłada też wzrost dochodów i siły nabywczej ludności, łatwiejszy dostęp do edukacji, poprawę stanu zdrowia i bezpieczeństwa Polaków, poprawę infrastruktury technicznej i społecznej. Podniesienie poziomu i jakości życia ma umożliwić polityka państwa pozwalająca na szybki, trwały rozwój gospodarczy w perspektywie długookresowej, oparty na rozwoju kapitału ludzkiego, zwiększaniu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki i regionów, w tym na inwestycjach w sferze badań i rozwoju, oraz na uzyskanie stabilnych warunków ekonomiczno-społecznych i środowiskowych zapewniających europejski poziom i jakość życia obywateli i rodzin w kraju i wspólnotach lokalnych. W Strategii Rozwoju Kraju jako priorytety strategiczne dla Polski wskazano: 1. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, 1 Wiodący dokument programowy dotyczący rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, przyjęty przez Radę Ministrów 26 listopada 2006 roku. Dalszy tekst na podstawie tego dokumentu, www.mrr.gov.pl

20 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie 2. Poprawę stanu infrastruktury technicznej i społecznej, 3. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, 4. Budowę zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, 5. Rozwój obszarów wiejskich, 6. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Należy dodać, że założone w Strategii wymierne wskaźniki do osiągnięcia w jej horyzoncie niestety nie sprawdziły się z powodu światowego kryzysu finansowego 1. Drugim ważnym elementem systemu zarządzania krajem i jego wieloaspektowym rozwojem są Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności) na lata 2007 2013 2. Określono w nich obszary i sposoby wykorzystania przyznanych Polsce środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. Głównym założeniem Narodowej Strategii Spójności jest: stworzenie warunków dla wysokiego i stabilnego rozwoju gospodarczego, wzrost zatrudnienia, podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, głównie z sektora usług, budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, wzrost konkurencyjności polskich regionów oraz rozwój obszarów wiejskich. Te założenia powinny być osiągnięte poprzez realizację programów operacyjnych, z których za najbardziej przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności nauki polskiej i polskiego przemysłu (zwłaszcza w drzewnictwie) można uznać trzy programy operacyjne 3 : Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura i środowisko oraz Kapitał ludzki. Głównym celem (i jednocześnie wyzwaniem) Programu Operacyjnego Inno- wacyjna Gospodarka 4 jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa, czego osiągnięcie jest możliwe poprzez: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności polskiej nauki, zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy, wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce. 1 Założono rozwój gospodarki: w latach 2006 2010 w tempie 5,1%, a w latach 2011 2015 w tempie 5,2%, co miało pozwolić na obniżenie stopy bezrobocia z 17,6% w roku 2005 do 9,0% w roku 2015, a także na osiągnięcie w 2015 roku PKB na jednego mieszkańca na poziomie 2/3 prognozowanej na rok 2015 średniej UE-25, www.mrr.gov.pl. 2 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007 2013 (Narodowa Strategia Spójności), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007. 3 I dalej na podstawie: Ile i dla kogo z funduszy europejskich (A. K.), Sprawy Nauki 2007, nr 12, s. 30 31 oraz www.poig.gov.pl, www.pois.gov.pl, www.efs.gov.pl, http://kapitalludzki.gov.pl, www.dotacjeue.org.pl, www.fun dusze europejskie.gov.pl. 4 O Programie Operacyjnym PO IG zob.: www.poig.gov.pl.

Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie... 21 Fundamentem tego programu jest wspieranie badań naukowych dla gospodarki opartej na wiedzy. Z kolei celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Efektem programu ma być sprostanie wyzwaniom w postaci: konieczności poprawy jakości kształcenia (zwłaszcza w dziedzinie nowych technologii), zwiększenia dostępu studentów do nowoczesnych narzędzi dydaktycznych i technik informacyjnych, zwiększenia udziału uczelni w europejskiej przestrzeni badawczej i projektach edukacyjnych. Celem trzeciego, ważnego dla określenia priorytetów w rozwoju społecznym kraju, Programu Operacyjnego Kapitał ludzki jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i możliwości adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich pracowników, poprawę stanu zdrowia osób pracujących, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program ten stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed państwami członkowskimi stawia między innymi odnowiona Strategia Lizbońska. Wyzwania te to: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy oraz rozwijanie wiedzy i innowacji dla wzrostu gospodarczego oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Jak już wspomniano, zmiana sytuacji w wyniku światowego kryzysu finansowego, odczuwalnego również w Polsce 1, przyspieszenie procesów zmian na skutek globalizacji i integracji w ramach Unii Europejskiej, a także determinacja polskiej administracji rządowej w wykreowaniu przejrzystego i spójnego systemu dokumentów o charakterze strategicznym spowodowały, że obecnie Polska znajduje się w fazie porządkowania dokumentów strategicznych i dosto- 1 W celu stabilizacji gospodarki w listopadzie 2008 roku polski rząd przedstawił Plan Stabilności i Rozwoju. W jego realizacji (zasadniczo w roku 2009) wykorzystano instrumenty polityki fiskalnej zapewniające stabilność finansów publicznych. Kontynuację działań w tej sferze ma zapewniać ustanowiony w styczniu 2010 roku Plan Rozwoju i Konsolidacji Finansów 2010 2011, wyznaczający m.in. takie cele, jak: obniżenie deficytu strukturalnego, spadek tempa wzrostu wydatków publicznych poniżej tempa wzrostu gospodarczego, dokończenie reformy emerytalnej. Z kolei w sierpniu 2010 roku przyjęty został Wieloletni Plan Finansowy przedstawiający działania mające uchronić Polskę przed niebezpiecznym poziomem zadłużenia budżetu i finansów publicznych oraz umożliwiający realizację kluczowych dla Polski planów społecznych i gospodarczych. Ważne, także dla sektora leśno-drzewnego i producentów wyrobów drzewnych, są m.in. zakładane zmiany stawek podatku VAT (będą o 1 punkt procentowy większe od dotychczasowych i wyniosą 5%, 8% i 23%). Generalnie działania państwa skierowane są na zwiększenie popytu konsumpcyjnego (poprzez zmiany w podatkach) oraz inwestycyjnego (m.in. poprzez zwiększenie dostępności kredytów dla przedsiębiorstw, przyspieszenie inwestycji współfinansowanych ze środków Wspólnoty, wspieranie inwestycji w odnawialne źródła energii), www.mg.gov.pl.

22 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie sowywania ich do wyzwań i priorytetów nakreślanych w skali Unii Europejskiej 1. Jest to o tyle potrzebne i ważne, że według stanu na koniec czerwca 2010 roku w Polsce obowiązywały 223 dokumenty o charakterze strategicznym. W podziale na poszczególne kategorie dokumentów były to 2 : Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 (średniookresowa strategia rozwoju kraju), Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia Spójności) oraz 42 strategie rozwoju (odnoszące się do rozwoju regionów, rozwoju przestrzennego, sektorów lub dziedzin), 115 programów rozwoju (wraz z programami wieloletnimi), 23 programy operacyjne, 41 pozostałych dokumentów o charakterze strategicznym (plany, założenia, koncepcje, programy pomocy itp.). W efekcie procesu porządkowania obecnie obowiązujące 42 dokumenty strategii rozwoju i polityk zostaną ograniczone do 9 nowych strategii rozwoju, realizujących średnio- i długookresową strategię rozwoju kraju. Będą to: 1. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki, 2. Strategia rozwoju zasobów ludzkich, 3. Strategia rozwoju transportu, 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, 5. Sprawne państwo, 5. Strategia rozwoju kapitału społecznego, 7. Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010 2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie, 8. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 9. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa. W ramach dziewięciu strategii rozwoju znajdują się części operacyjne, które uzyskają status programów rozwoju i będą instrumentami w realizacji wymienionych strategii. Dotyczy to m.in. Strategii Rozwoju Nauki i Strategii Rozwoju Szkolnictwa Wyższego, która została podporządkowana Strategii rozwoju innowacyjności i efektywności gospodarki, zaś Strategia Rozwoju Szkolnictwa Wyższego została włączona do Strategii rozwoju zasobów ludzkich 3. 1 W procesie tym ważne jest wprowadzenie ściślejszego powiązania kompleksowych dokumentów strategicznych (długookresowa i średniookresowa strategia rozwoju kraju) z innymi dokumentami (strategie rozwojowe, programy) tworzonymi dla poszczególnych dziedzin lub dla sektorów gospodarki. Ma to wzmocnić koordynację działań rozwojowych i poprzez synergię przynieść większe efekty w wymiarze społeczno-gospodarczym, regionalnym i przestrzennym, Plan uporządkowania strategii rozwoju, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, marzec 2010, www.mrr.gov.pl. 2 Ibidem. 3 Spośród 120 dokumentów o różnym zakresie, wadze i szczegółowości, które mogą być nadal przydatne: 25 dokumentów to strategie sektorowe podlegające ocenie zgodności i obowiązkowi

Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie... 23 W procesie porządkowania dokumentów strategicznych przyjęto, że strategie będą się opierać na zasadach niedyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym, solidarności (w tym również solidarności wewnątrz- i międzypokoleniowej), spójności (terytorialnej, regionalnej, regulacyjnej) oraz dobra publicznego i demokratycznego państwa 1. Jednocześnie, dokumenty strategiczne uwzględniać będą odpowiedź na takie wyzwania, jak: sprostanie wymogom konkurencyjnej gospodarki światowej, uwzględnienie trendów demograficznych (i epidemiologicznych), a także dążenie do poprawy spójności społecznej. Należy dodać, że podstawę diagnostyczną dla opracowywanych strategii rozwoju stanowi Raport Polska 2030, opracowany przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów w maju 2009 roku 2. W świetle analizy nowych dokumentów strategicznych dla polskiej gospodarki i nauki można przyjąć, że dla wyłonienia przyszłych wyzwań i priorytetów istotnych dla sfery przemysłu i nauki w drzewnictwie najważniejsze są strategie dotyczące: innowacyjności i efektywności gospodarki, rozwoju zasobów ludzkich, rozwoju kapitału społecznego. Ponadto, istotne są też strategie w sferze: bezpieczeństwa energetycznego i środowiska, sprawnego państwa. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki w swoich założeniach ma ujmować główne działania państwa na rzecz zwiększenia innowacyjności i efektywności gospodarki, które zostały ujęte w dwóch obszarach 3 : uwarunkowania rozwoju ukazujące działania konieczne dla rozwoju innowacyjnej i efektywnej gospodarki, tj. lepsze warunki makroekonomiczne, lepsze prawo, wysoka jakość administracji i infrastruktury, dostosowania w rozumieniu art. 53 ust. 2 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, natomiast 8 dokumentów proponuje się uaktualnić i kontynuować (bez oceny zgodności z SRK), uznając je za dokumenty długookresowe, realizowane w oparciu o odrębne przepisy (art. 4 ust. 3 ustawy) lub wynikające ze zobowiązań międzynarodowych oraz odnoszące się do kluczowych problemów rozwojowych. Są to: Polityka Ekologiczna Państwa (do 2025 roku; w przygotowaniu), Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 2014), Polityka leśna państwa (do 2020 roku), Polityka klimatyczna Polski. Strategia redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do 2020 roku, Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (trwają prace nad aktualizacją na lata 2007 2013), Strategiczny Przegląd Obronny (do 2020 roku), Polityka energetyczna Polski do 2025 roku, Polityka transportowa państwa na lata 2006 2025 (w przygotowaniu: Polityka transportowa państwa na lata 2007 2020 ), Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (w toku prac), Ibidem. 1 I dalej na podstawie: Plan uporządkowania strategii, op. cit. 2 Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red. nauk. Michał Boni, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009, www.polska2030.pl. 3 O długofalowych strategiach rozwojowych na podstawie informacji z: www.mrr.gov.pl.

24 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie efektywność zasobów opisująca działania bezpośrednie, tj. efektywność pracy, wiedzy i kapitału i zasobów naturalnych. Ta ważna dla rozwoju gospodarczego kraju strategia ma obejmować i/lub wyznaczać: stabilne podstawy makroekonomiczne rozwoju będące fundamentem dla podejmowania działań rozwojowych w kraju, zapewnienia właściwej pozycji gospodarki w warunkach globalizacji oraz podniesienia odporności na szoki zewnętrzne (finanse publiczne, polityka podatkowa, uwzględnienie trendów demograficznych), rynek finansowy perspektywy rozwoju i zagrożenia związane z globalizacją (m.in. rynek pieniężny, kapitałowy, walutowy, terminowy, kredytowy, działalność banków), przyjazne środowisko dla przedsiębiorczości otoczenie prawne, finansowe oraz instytucjonalne jako warunek podstawowy dla podejmowania działalności gospodarczej, jej ciągłości oraz rozwoju (uproszczenie prawa i procedur administracyjnych, koszty działalności gospodarczej, dostęp do technologii i kapitału, instytucje otoczenia biznesu, dostęp do wiedzy i doradztwa, współpraca przedsiębiorstw, bezpieczeństwo i higiena pracy), rozwój usług jako podstawa dla tworzenia większej liczby miejsc pracy oraz większej adaptacyjności zasobów pracy, potencjalna przewaga konkurencyjna gospodarki, rozwój sektorów przemysłu i budownictwa określenie możliwych przewag konkurencyjnych gospodarki, zadania państwa w stosunku do sektorów strategicznych, procesy restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne, poprawa efektywności, innowacyjność podnoszenie poziomu technologicznego polskiej gospodarki jako warunek jej konkurencyjności (innowacje technologiczne i pozatechnologiczne, wykorzystanie potencjału do generowania innowacyjnych rozwiązań w oparciu o wyniki badań nauk przyrodniczych, technicznych, społecznych i humanistycznych, w tym rozwój bazy badawczej, wzmocnienie kadry naukowej, ukierunkowanie innowacji, wykształcenie postaw proinnowacyjnych, współpraca jednostek naukowych z przedsiębiorcami oraz instytucjami z otoczenia biznesu, wykorzystanie technologii wojskowych, promocja polskiej myśli innowacyjnej, udział w programach badawczych Unii Europejskiej, własność intelektualna, w tym przemysłowa), rozwój kapitału ludzkiego w gospodarce rozwój kwalifikacji z wykorzystaniem mechanizmów uczenia się przez całe życie (system szkoleń zawodowych, rozwój kluczowych kompetencji, w tym przedsiębiorczości, inicjatyw i postaw innowacyjnych itp.), społeczeństwo informacyjne informacja jako kluczowy czynnik wzrostu i konkurencyjności gospodarki (warunki prawne, ekonomiczne i organizacyjne dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego, rozwój efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej, zorientowanej na przyszłe potrzeby społe-

Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie... 25 czeństwa infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, upowszechnienie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, e-usługi), eksport i promocja gospodarki w tym tworzenie klimatu przyjaznego do napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz promocja eksportu polskich towarów i usług, warunki dla prowadzenia działalności eksportowej (wsparcie dla pozyskiwania nowych rynków zbytu, instrumenty finansowe, promocja). Z kolei Strategia rozwoju kapitału ludzkiego zakłada takie priorytety, jak: uczenie się przez całe życie podstawowy czynnik dla zwiększania jakości kapitału ludzkiego oraz poprawy adaptacyjności zasobów pracy; pełne korzystanie z potencjału różnych miejsc i sposobów uczenia się, a także ocenianie i uznawanie efektów takiego uczenia się w krajowym systemie kwalifikacji (spójnym z europejskimi ramami kwalifikacji), rynek pracy aktywna polityka rynku pracy, elastyczne formy zatrudnienia, większa adaptacyjność i mobilność zasobów pracy, aktywizacja zawodowa, zielone miejsca pracy; równość szans na rynku pracy, bezpieczeństwo i warunki pracy, dialog społeczny, otwarcie rynku usług zatrudnieniowych; polityka migracyjna, dostosowanie do trendów demograficznych, system opieki zdrowotnej zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa (w tym m.in. zapobieganie negatywnym skutkom zdrowotnym narażenia na szkodliwe czynniki środowiska, infrastruktura), zapobieganie wykluczeniu społecznemu przeciwdziałanie patologiom społecznym oraz wykluczeniu społecznemu (m.in. ograniczanie ekonomicznych skutków wykluczenia społecznego, integracja społeczna i zawodowa imigrantów), wsparcie rodzin warunki sprzyjające m.in. rozwojowi młodego pokolenia w rodzinie i środowiskach pozarodzinnych, godzenie pracy zawodowej z obowiązkami wobec rodziny, system wsparcia dla osób starszych, warunki pracy i życia osób niepełnosprawnych, mieszkalnictwo budowa mieszkań i zarządzanie zasobami mieszkaniowymi; stymulowanie i popieranie rozwoju sektora mieszkaniowego (dodatki mieszkaniowe, budownictwo socjalne, dopłaty do kredytów hipotecznych, polityka podatkowa, ochrona praw lokatorów i właścicieli, zapisy prawne), rozwój poprzez sport istotny element jakości życia, technologie informacyjne i komunikacyjne kluczowa rola technolo- gii informacyjnych i komunikacyjnych (Information and Communication Technology ICT) w modernizacji usług publicznych (edukacja, szkolnictwo wyższe, rynek pracy) oraz zaspokajaniu potrzeb z zakresu opieki zdrowotnej i społecznej.

26 Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie We współczesnych społeczeństwach zauważalna jest w ostatnich latach tendencja do łączenia zagadnień związanych z rozwojem energetyki z kwestiami ochrony środowiska. Struktura i charakter przyszłego sektora energetyki są bowiem w znacznym stopniu zależne od zobowiązań środowiskowych, jakie przyjmuje społeczność międzynarodowa. Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko zakłada wprowadzenie w życie zasady zrównoważonego rozwoju, co wymaga przewartościowania społecznego podejścia do spraw ochrony środowiska i spowodowanie zmian w postrzeganiu tych zagadnień przez Polaków. Duży nacisk położony zostanie na edukację ekologiczną, która będzie promowała model zrównoważonej konsumpcji, choć wydaje się, że powinna być też podkreślana i upowszechniana wiedza o zrównoważonej produkcji i roli w niej sektorów neutralnych wobec środowiska, takich jak np. sektor drzewny 1. Unijnymi dokumentami, które ochronę środowiska traktują w połączeniu z problematyką rozwoju branży energetycznej są przede wszystkim pakiet klimatyczno-energetyczny i strategia Europa 2020. W drugim z wymienionych dokumentów w ramach rozwoju zrównoważonego zakłada się m.in. systematyczne ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, pełne wykorzystanie możliwości nowych technologii oraz bardziej efektywne korzystanie z zasobów celem transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywnie korzystającej z zasobów środowiska. Pakiet klimatyczno-energetyczny natomiast definiuje najważniejsze cele Unii Europejskiej w zakresie zmian klimatu (tzw. 3 x 20) do 2020 roku jako: ograniczenie emisji CO 2 o 20% w porównaniu do roku 1990, zmniejszenie zużycia energii o 20% w stosunku do scenariusza business as usual, wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii finalnej do 20% (dla Polski 15%) do 2020 roku. Sposób wypełnienia tych zobowiązań podano w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku 2, gdzie jako priorytetowe kierunki działań wskazano: poprawę efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikację struktury wytwarzania energii poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Projektowany obecnie Plan działań polityki energetycznej Unii Europejskiej na lata 2011 2020, stanie się odpowiedzią na wyzwania stojące przed Unią, a związane z rosnącym zapotrzebowaniem na energię i koniecznością jego pokrycia przede wszystkim z rodzimych źródeł energii. W dokumencie poruszone są także kwestie: infrastruktury wytwórczej i transportowej paliw i energii, wytwarzania energii w Unii Europejskiej w oparciu o nowoczesne technologie, rosnącego 1 Uwagę tę Instytut Technologii Drewna zgłosił w dniu 7.09.2010 roku Dyrektorowi Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki w ramach debaty społecznej. 2 I dalej na podstawie: Plan uporządkowania strategii, op. cit., www.mrr.gov.pl.

Kluczowe wyzwania i priorytety w makrootoczeniu sfery nauki w drzewnictwie... 27 uzależnienia od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej oraz zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych. Projektowana dyrektywa o emisjach przemysłowych znacznie zaostrzy standardy emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu dla instalacji przemysłowych. Przewiduje się, że jej wdrożenie będzie miało bardzo duży wpływ na całą gospodarkę i spowoduje konieczność znacznych inwestycji modernizacyjnych i dostosowawczych. W kwestiach ochrony środowiska, do podstawowych uwarunkowań prawnych należy Traktat Akcesyjny, który stawia Polsce poważne zadania do wypełnienia, z generalnym celem, że po roku 2015 Polska powinna być krajem spełniającym wszystkie standardy w ochronie środowiska obowiązujące w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Niezmiernie istotny jest także 6. Program Działań na rzecz Środowiska z 2001 roku, który wyznacza zadania polityki ekologicznej Unii Europejskiej, koncentrując się na czterech priorytetach: zmiany klimatyczne, ochrona przyrody i bioróżnorodności, środowisko naturalne i zdrowie, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami. Priorytety Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska zostały odzwierciedlone w Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 2012 z perspektywą do 2016, gdzie do najważniejszych zagadnień i wyzwań wspólnotowej polityki ochrony środowiska należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, ochrona różnorodności biologicznej, przystosowanie i łagodzenie zmian klimatu. Działania podejmowane w celu realizacji wymienionej strategii, będą także spójne z działaniami na rzecz budowania tzw. zielonej gospodarki, prowadzonymi na forum międzynarodowym (OECD i ONZ). Przyjęta w czerwcu 2009 roku Deklaracja OECD na temat Zielonego Wzrostu wskazuje na konieczność zapewnienia wzrostu zrównoważonego pod względem ekologicznym i społecznym jako główne wyzwania najbliższych lat akcentując, że pojęcia wzrost i zielony nie tylko nie wykluczają się nawzajem, ale powinny się uzupełniać. W Deklaracji podkreśla się także potrzebę podejmowania działań na rzecz zielonych inwestycji i racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych, w szczególności inwestowania w infrastrukturę i nowe technologie, które będą kluczowymi elementami niskowęglowego wzrostu gospodarczego. Wypełniając zapisy Deklaracji, OECD przygotowało w maju 2010 roku Raport Przejściowy na temat Strategii Zielonego Wzrostu, której przyjęcie zaplanowano w połowie 2011 roku. Zgodnie z Planem uporządkowania strategii rozwoju, w strategii: Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko będą uwzględnione główne wyzwania dotyczące 1 : 1 Ibidem.