Janusz R. Rak, Barbara Tchórzewska-Cieślak, Katarzyna Pietrucha ZAGROŻENIA I RYZYKO W SYSTEMIE ZBIOROWEGO ZAOPATRZENIA W WODĘ Streszczenie. W pracy przedstawiono współczesne zagrożenia związane z funkcjonowaniem systemów zbiorowego zaopatrzenia w wodę na tle osiągnięć naukowych bezpieczeństwa systemów technicznych. Dokonano syntezy krajowych badań naukowych w zakresie scenariuszy ryzyka awarii SZZW. Zaproponowano definicję wskaźnika odporności systemu na zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne. Zarządzanie ryzykiem, w porównaniu z barierami ochrony systemu przed zagrożeniami, to podstawowy warunek ciągłości funkcjonowania systemu. Wskazano kierunki badań systemowych związanych z bezpieczeństwem. Słowa kluczowe: system zbiorowego zaopatrzenia w wodę, zagrożenie, ryzyko, wskaźnik odporności systemu. WPROWADZENIE Początek badań naukowych w Polsce nad bezpieczeństwem i ryzykiem datuje się na rok 1985, kiedy to powstał Zespół Bezpieczeństwa przy Polskim Towarzystwie Cybernetycznym kierowanym przez K. Ważyńską - Fiok i J. Jadźwińskiego. Pierwszą wymianą poglądów na ten temat było I Sympozjum Bezpieczeństwa Systemów, które odbyło się w 1986 roku w Kiekrzu k. Poznania. Wczesne badania nad bezpieczeństwem systemów technicznych wywodzą się z ugruntowanej już wtedy teorii niezawodności, a prekursorami w Polsce w tej dziedzinie byli profesorowie Antoni Kiliński, Szymon Firkowicz, Jerzy Jaźwiński, Stefan Ziemba, Zbigniew Smalko, Tadeusz Szopa, a w zakresie wodociągów i kanalizacji śp. profesorowie Artur Wieczysty i Marek Roman. Od roku 1998 organizowane są konferencje KONBiN poświęcone problematyce bezpieczeństwa i niezawodności w technice, a w obszarze systemów komunalnych cykliczne konferencje Bezpieczeństwo i niezawodność działania systemów gazowych, wodociągowych, kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania. Aplikacje wyników prac teoretycznych i badań eksploatacyjnych są wszechobecne w całym obszarze funkcjonowania systemów technicznych i środowiskowych z uwzględnieniem roli człowieka, jako operatora tych systemów. Pojawił się interdyscyplinarny kierunek badań związany z ryzykiem i bezpieczeństwem, Janusz R. RAK, Barbara TCHÓRZEWSKA-CIEŚLAK, Katarzyna PIETRUCHA Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Katedra Zaopatrzenia w Wodę i Odprowadzania Ścieków, Politechnika Rzeszowska 37
którego rozwój wypełnia lukę pomiędzy rozwojem technicznym i społecznym poprzez rozpatrywanie systemów socjotechnicznych [5,7,17]. Wielkie katastrofy cywilizacyjne i środowiskowe spowodowały zainteresowanie ryzykiem w obszarze inżynierii i ochronie środowiska. Szczególnie dużo doniesień literaturowych podejmujących problematykę ryzyka dotyczy SZZW, które należą do tzw. infrastruktury krytycznej funkcjonowania aglomeracji miejskich [7,12]. Obecnie uznaje się ocenę ryzyka za podstawę podejmowania skutecznych środków prewencyjnych zapewniających zwiększenie poziomu bezpieczeństwa konsumentów wody. Szczególnie akceptuje się konieczność minimalizowania prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla życia lub zdrowia [8,18]. W kontekście poczynionych rozważań wstępnych warto przytoczyć paradygmat śp. Profesora Artura Wieczystego: Relacjom między człowiekiem, techniką a środowiskiem zawsze towarzyszy zagrożenie. Teoria i inżynieria bezpieczeństwa funkcjonowania SZZW ma w Polsce bardzo rozległą bazę naukową, a jej osiągnięcia przedstawione zostały w referacie plenarnym na XX konferencji Zaopatrzenie w wody, jakość i ochrona wód [6]. W tym blisko 20 stronnicowym referacie przedstawiono stan aktualny i kierunki rozwoju w zakresie metod analizy i oceny ryzyka w systemach wodociągowych w Polsce. Celem niniejszej pracy jest przegląd wiedzy związanej z funkcjonowaniem SZZW z uwzględnieniem współczesnych zagrożeń na tle osiągnięć naukowych bezpieczeństwa systemów technicznych. Istota ryzyka Analizując prace Amerykańskiego i Europejskiego Towarzystwa Bezpieczeństwa Systemów można wyróżnić dwa podstawowe nurty badań naukowych [1]: tworzenie teoretycznych podstaw bezpieczeństwa systemów technicznych, projektowanie systemów bezpieczeństwa z uwzględnieniem procesów zarządzania ryzykiem ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kryzysowych. Za minioną koncepcję uważa się zarządzanie operacyjne jako sposób reagowania na zakłócenia w funkcjonowaniu systemów technicznych. Obecnie obowiązuje trend przeniesienia problematyki ciągłości funkcjonowania do sfery zarządzania strategicznego [10]. Rutynowe obowiązki i umiejętności operatora uzyskały wsparcie gremiów kierowniczych firm wodociągowych. Analizuje się zjawiska zakłócania funkcjonowania systemu oraz sposoby reagowania na nie [11]. W kraju powstają bazy danych na temat awaryjności podsystemów SZZW [4]. Zarządzanie ryzykiem jest działaniem prewencyjnym wobec zagrożeń zdarzeniami niepożądanymi. W ujęciu ogólnym można mówić o zrównoważonej polityce zapewnienia bezpieczeństwa w zakresie ciągłości funkcjonowania SZZW [9]. 38
Na rys. 1 przedstawiono relację zarządzania ryzykiem i barierami bezpieczeństwa na ciągłość funkcjonowania. Analizy ryzyka Ciągłe funkcjonowanie Ryzyko nieakceptowalne Zarządzanie ryzykiem Ryzyko kontrolowane Ryzyko tolerowane Poziom ALARP Prewencja Bariery Bezpieczeństwa Zakłócenia Działanie naprawcze Usuwanie przyczyn i skutków zakłóceń Funkcjonowanie w warunkach zastępczych Ciągłe funkcjonowanie Rys. 1. Relacja pomiędzy zarządzaniem ryzykiem, barierami bezpieczeństwa, a ciągłością funkcjonowania systemu, gdzie poziom ryzyka ALARP - tak niski jak to jest racjonalnie uzasadnione [opracowanie własne] Fig. 1. Relation between risk management, safety barriers, and continuity of system functioning, where level of risk ALARP is as low as it is rationally justified [own work] Współczesna kultura techniczna i tradycja inżynierskiej świadomości pozwala na szersze spojrzenie na ciągłość funkcjonowania systemów technicznych. Uwzględnia się zależność środowiska naturalnego, środowiska technicznego i środowiska społecznego na ciągłość funkcjonowania SZZW [8]. Obecnie ryzyko definiuje się jako czteroelementowy zbiór: ( Si, PS, Ci S Vi )S i r =, gdzie: S i i-ty scenariusz zdarzenia awaryjnego, P Si prawdopodobieństwo wystąpienia i-tego scenariusza awaryjnego, C Si wielkość strat spowodowanych realizacją i-tego scenariusza awaryjnego, V si podatność na wystąpienie i-tego scenariusza awaryjnego. Wartość liczbową ryzyka (r) wyznacza się według formuły: r = P C V S i S i (2) (1) 39
Na rys. 2 pokazano wpływ czynników ryzyka na ciągłość funkcjonowania systemu. Podział przestrzeni na cztery obszary odnosi się do kompleksowego zarządzania związanego z ciągłością funkcjonowania w sytuacjach zagrożenia [7]. Rys. 2. Model kompleksowego zarządzania ciągłością funkcjonowania w sytuacjach zagrożenia [opracowanie własne] Fig. 2. Model of comprehensive management of the functioning continuity in threat situations [own work] Rozwiązania systemowe bazują na zarządzaniu projektami (ang. Project Management PM), zarządzaniu kosztami (ang. Cost Management CM), zarządzaniu ryzykiem (ang. Risk Management - RM) oraz zarządzaniu jakością (ang. Total Quality Management TQM) [12,13]. W doniesieniach literaturowych dotyczących podejmowania ryzyka wyróżnia się następujące postawy: unikanie ryzyka strategia zarządzania nie przewiduje podejmowania ryzyka z poza obszaru ryzyka tolerowanego, transfer ryzyka przeniesienie skutków wystąpienia straty na inny wyspecjalizowany podmiot. Podstawową formą transferu ryzyka jest ubezpieczenie, redukcja ryzyka wprowadzenie procedur zabezpieczeń, które zmniejszają potencjalne prawdopodobieństwo/częstość wystąpienia straty, retencja ryzyka; pasywna polega na pokryciu planowanych małych strat z własnych środków finansowych firmy wodociągowej (np. finansowanie brygad remontowo-naprawczych ); aktywna stworzenie specjalnego funduszu na pokrycie ewentualnych strat, który ma charakter gwarancji na zasadzie zewnętrznych porozumień finansowych, ignorowanie ryzyka związane z postawą nieodpowiedzialną i arogancją w podejmowaniu decyzji. Wyniki dokonanej oceny ryzyka stanowią podstawę do podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych, mających charakter zarządzania ryzykiem. Środki ochrony to: 40
techniczne, zmniejszające zagrożenie u źródła, organizacyjne i prawne, organizacyjne i indywidualne. Obserwując trend zmian w zarządzaniu bezpieczeństwem SZZW można stwierdzić rozwój w następujących kierunkach: integracji zarządzania bezpieczeństwem z systemami zarządzania jakością, zgodnie z normami ISO 9000 i systemami zarządzania środowiskiem, zgodnie z normami ISO 14000, doskonalenie zarządzania bezpieczeństwem z zastosowaniem kompleksowego zarządzania jakością (TQM Total Quality Management), zwrócenie uwagi na problematykę bezpieczeństwa informatycznego, możliwości wykorzystania systemów informacji przestrzennej GIS. Wskaźnik odporności systemu Tematem przewodnim V Światowego Forum Wodnego, które odbyło się w 2009 roku w tureckim Stambule było Woda ponad podziałami. Celem strategicznym staje się zmniejszenie różnic występujących pomiędzy państwami w zakresie technologii stosowanych w systemach wodociągowych i kanalizacyjnych. W ramach przyjętego Stanowiska Ministerialnego warto odnotować cele cząstkowe: uznano potrzebę osiągnięcia bezpieczeństwa wodnego poprzez dostosowanie gospodarowania wodą do zmian globalnych, respektowanie prawa międzynarodowego gwarantującego ochronę zasobów i infrastruktury wodnej w czasie zbrojnych konfliktów, reagowanie na katastrofy naturalne (powodzie i susze) oraz spowodowane przez człowieka, w ramach możliwości przechodzić z zarządzania kryzysowego na przygotowanie się na katastrofy i na zapobieganie katastrofom, zarządzanie ryzykiem poprzez opracowanie systemów wczesnego ostrzegania, podejmować po wystąpieniu katastrofy konieczne działania ograniczające jej skutki oraz działania rehabilitacyjne w stosunku do dotkniętych nią ludzi i systemów hydrologicznych. Systemy techniczne narażone są na dwa podstawowe rodzaje ryzyka: bezpośrednie i pośrednie. Ryzyko bezpośrednie (r b ) związane jest z zagrożeniami generowanymi wewnątrz systemu. Ryzyko pośrednie (r p ) związane jest z zagrożeniami generowanymi w otoczeniu systemu, a mającymi negatywny wpływ na jego funkcjonowanie [3]. Miarą odporności systemu na te dwa rodzaje ryzyka jest wskaźnik odporności definiowany w następujący sposób: 41
I r b r = (3) rb + rp Ryzyko r b identyfikowane jest z tzw. ryzykiem poznawalnym, a ryzyko r p z ryzykiem losowym. Interpretacja skrajnych wartości I r jest następująca: I r = 0, to r b = 0, system narażony jest tylko na ryzyko zewnętrzne (pośrednie), które z natury rzeczy jest mało poznawalne i często losowe. System uważa się za nieodporny na zagrożenia. I r = 1, to r p = 0, system narażony jest tylko na ryzyko wewnętrzne (bezpośrednie), które z natury rzeczy jest poznawalne, i które można redukować. System uważa się za odporny na zagrożenia. W konkluzji należy stwierdzić, że im bliżej I r jest jedności, to tym SZZW jest bardziej odporny na zagrożenia. Zagrożenia systemów Najbardziej spektakularną epidemią wodopochodną w XX wieku odnotowano w Milwaukee (USA), gdzie w 1993 roku na kryptosporidiozę zachorowało 400 000 mieszkańców, a 120 osób zmarło. Z kolei w Wakerton (Kanada) w 2000 roku zachorowało 2000 osób z 5000 mieszkańców, a 7 osób zmarło. Oba te przykłady dotyczyły bakteriologicznego zanieczyszczenia wody w SZZW. W pracy [1] zaprezentowano analizę 619 wodopochodnych epidemii, które wystąpiły w USA w latach 1971-1998. Głównymi przyczynami ich wystąpienia były: niewłaściwy proces uzdatniania wody (44,1%), zanieczyszczenie wód powierzchniowych lub podziemnych (29,7%), chemiczne i mikrobiologiczne zanieczyszczenia w podsystemie dystrybucji wody (18,3%) oraz inne (7,9%). Analizy zdarzeń awaryjnych w SZZW w Polsce wskazują na trzy podstawowe czynniki będące ich przyczynami: techniczne (T), ludzkie (Cz) i środowiskowe (Ś). Przykłady awarii krajowych wywołanych przez poszczególne czynniki: czynniki techniczne awaria magistrali z powodu korozji (Wrocław, 12.05-14.05.2008 r.) awaria magistrali na skutek złego stanu technicznego złącza (Szczecin, 03.01.2009 r.) czynniki ludzkie akt wandalizmu, dewastacja przewodu łączącego studnie ze zbiornikiem wody (Strzyżów, 15.10.1998 r.) błąd operatora przy doborze środka czyszczącego sieć wodociągową - wtórne zanieczyszczenie wody (Tarnobrzeg, 16.06-03.07 2008 r.) czynniki środowiskowe zanieczyszczenie ujęcia wody w wyniku podtopienia (Płoty 14.04-15.04.2008 r.) 42
zanieczyszczenie rurociągu doprowadzającego wodę do zakładu uzdatniania wody (ZUW) w wyniku osunięcia skarpy podczas powodzi (Łańcut, 31.07-08.08.2004) Odczucia konsumencie w zakresie spożywania wody wodociągowej określają następujące stopnie intensywności: niezauważalny, ledwie zauważalny, słabo odczuwalny, wyraźnie odczuwalny, niepokojący, bardzo niepokojący, przerażający [15]. Na uwagę zasługują niekonwencjonalne metody naukowego opisu awarii wodociągowych [3,14] oraz problematyka odnowy przewodów wodociągowych [2,19]. Pojęcie mikroryzyka Pojęcie mikroryzyka związanego z czynnościami człowieka wprowadził G. Marx [8]. Zdefiniował, że jest to ryzyko zejścia śmiertelnego na jeden milion osób w wyniku wykonywania danej czynności. W ten sposób wielkość ryzyka można podawać w jednostkach [mikroryzyko/rok]. Przykładowo wielkość ryzyka dla pracy człowieka w wybranych branżach gospodarki wynosi: pracy w zakładzie elektromechanicznym 100 mikroryzyk/rok, czyli 10-4, praca w kopali węgla 800 mikroryzyk/rok, czyli 8. 1 0-4, praca przy linii wysokiego napięcia 1200 mikroryzyk/rok, czyli 1,2. 10-3, praca na platformie wydobycia ropy naftowej 1800 mikroryzyk/rok, czyli 1,8. 10-3 Z kolei wartości wybranych czynności dnia codziennego człowieka odpowiadające jednostce 1 mikroryzyka przedstawiają się następująco: oddychanie zanieczyszczonym powietrzem miejskim podczas smogu w czasie 10 d, jazda pociągiem na dystansie 2500 km, przelot samolotem na odległości 2000 km, jazda samochodem na dystansie 100 km. Operowanie pojęciem mikroryzyka wydaje się być bardzo klarownym i powszechnie akceptowanym. Przykładowo przyjmuje się, że 1 mikroryzyko odpowiada 10 zgonom z powodu złej jakości wody wodociągowej, czyli: Poniżej przedstawiono propozycję oszacowania ryzyka związanego ze spożywaniem wody wodociągowej w zależności od możliwych uszczerbków na zdrowiu człowieka. 43
Ryzyko zdrowotne korzystania z wodociągu publicznego Ryzyko zgonu Przyjęto liczbę 10 zgonów i ryzyko indywidualne na poziomie 10-6 jako wartość progową dla krajów wysokorozwiniętych. W wypadku podwyższenia tej liczby progowej dla danego wodociągu publicznego, ryzyko zgonu powinno być zredukowane odwrotnie proporcjonalnie do liczby poszkodowanych osób. Zależność ryzyka w funkcji oczekiwanej liczby poszkodowanych pokazano na rys. 3. Ryzyko [osoby/rok] 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-1 0 1 10 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6 E [liczba oczekiwanych zgonów] Rys. 3. Dopuszczalne ryzyko zejść śmiertelnych [opracowanie własne] Fig. 3. Acceptable risk of demises [own work] Ryzyko przewlekłego uszczerbku na zdrowiu Przyjęto liczbę 10 przewlekłych skutków zdrowotnych i ryzyko indywidualne na poziomie 10-4 jako wartość progową. Zależność ryzyka w funkcji oczekiwanej liczby poszkodowanych pokazano na rys. 4. Ryzyko [osoby/rok] 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-10 1 10 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6 E [liczba oczekiwanych uszczerbków na zdrowiu] Rys. 4. Dopuszczalne ryzyko przewlekłego uszczerbku na zdrowiu [opracowanie własne] Fig. 4. Acceptable risk of the chronic damage to health [own work] 44
Ryzyko dolegliwości gastrycznych Przyjęto liczbę 100 dolegliwości gastrycznych i ryzyko indywidualne na poziomie 10-3 jako wartość progową. Zależność ryzyka w funkcji oczekiwanej liczby poszkodowanych pokazano na rys. 5. Ryzyko [osoby/rok] 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 E [liczba oczekiwanych 10-10 1 10 10 2 10 3 10 4 10 5 dolegliwości gastrycznych] 10 6 Rys. 5. Dopuszczalne ryzyko dolegliwości gastrycznych [opracowanie własne] Fig. 5. Acceptable risk of the biliousness [own work] Podsumowanie W skład ryzyka środowiskowego wchodzi ryzyko ekologiczne (ang. Ecological Risk Assessment), którego istotą jest wpływ zanieczyszczeń na środowisko naturalne i ryzyko zdrowotne (ang. Human and Health Risk Assessment), którego istotą jest wpływ zanieczyszczeń na zdrowie człowieka. Współczesne SZZW cechuje w zakresie zarządzania centralizacja, jak i decentralizacja. W odniesieniu do ryzyka w okresie normalnego funkcjonowania systemu niezbędna jest scentralizowana kontrola, natomiast w okresach zagrożeń wymagane zdecentralizowane działanie. Przy analizach ryzyka nie należy kłaść największego nacisku na precyzyjność wyników, ale przede wszystkim na sukces lub porażkę przedsięwzięć związanych z poprawą bezpieczeństwa będącą wynikiem tych analiz. Celem analiz ryzyka jest dostarczenie informacji niezbędnych do podejmowania decyzji związanych z jego redukcją. W krajach Unii Europejskiej z metodologicznego punktu widzenia obserwuje się dwa rodzaje podejścia do problemu poprawy bezpieczeństwa. Są nimi metody jakościowe i ilościowe szacowania ryzyka. Bezpieczeństwo SZZW wymaga korzystania z najnowszych rozwiązań i technologii w codziennym funkcjonowaniu tego systemu. W sytuacji kryzysowej, np. powódź, susze, zapewnienie bezpieczeństwa SZZW wymaga stosowania specjalnych procedur i regulacji zgodnie z [16]. 45
Zapewnienie właściwej eksploatacji, modernizacji i rozwoju infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej wymaga zintegrowanych systemów zarządzania z wykorzystaniem Geograficznych Systemów Informacji i wyników monitoringu w oparciu o systemy typu SCADA (ang. Supervisory Control And Data Acquisition). Praca naukowa finansowana ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach projektu rozwojowego Nr N R14 0006 10 nt. Opracowanie kompleksowej metody oceny niezawodności i bezpieczeństwa dostawy wody do odbiorców w latach 2010-1013. bibliografia 1. Craun G.F.; Calderon R.I. 2001. Waterborne disease outbreaks caused by distribution system deficiencies. Journal AWWA, No 1, s. 82-91. 2. Dąbrowski W. 2009. Zarządzanie sieciami wodociągowymi w aspekcie nakładów na odnowę. Mat. konf. Infraeko Infrastruktura komunalna, rozwój zrównoważony terenów zurbanizowanych. Wydawn. Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów-Niepołomice 2009, s. 51-60. 3. Iwanejko R. 2009. Klasyczne i nieklasyczne metody szacowania uszkadzalności sieci dystrybucji wody. Mat. konf. Aktualne zagadnienia w uzdatnianiu i dystrybucji wody. Wydawn. Politechniki Śląskiej. Gliwice 2009, s. 213-221. 4. Kwietniewski M.; Gębski W.; Wronowski N. 2005. Monitorowanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Seria: Wodociągi i Kanalizacja. Nr 10. Wydawnictwo PZiTS, Warszawa. 5. Kwietniewski M.; Rak J. 2010. Niezawodność infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej w Polsce. Wydawn. Komitet Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN. Warszawa. 6. Rak J. 2008. Stan obecny i perspektywy rozwoju nauki o ryzyku w zaopatrzeniu w wodę. Materiały konferencyjne Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód, t.1. Wydawnictwo PZiTS O/ Wielkopolski, Poznań, s. 59-78. 7. Rak R. J. 2009. Bezpieczna woda wodociągowa - Zarządzanie ryzykiem w systemie zaopatrzenia w wodę. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów. 8. Rak R. J. 2009. Dopuszczalne ryzyko zdrowotne związane z konsumpcją wody wodociągowej. Gaz, Woda i Technika Sanitarna, nr 3, s. 12-15. 9. Rak R. J. 2009. Sterowanie ryzykiem w wodociągach. Wodociągi-Kanalizacja, nr 2 (60), s. 12-15. 10. Rak R. J.; Studziński A. 2009. Problematyka ciągłości funkcjonowania systemów zaopatrzenia w wodę. Forum Eksploatatora, nr 4(43), s 75-77. 11. Rak R. J. 2009. Systemowe zarządzanie bezpieczeństwem SZW. Instal, nr 2 (292), s. 43-48. 12. Rak R.J.; Tchórzewska-Cieślak B. 2009. O bezpieczeństwie zaopatrzenia w wodę. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 59, tom 2, Lublin, s.171-178. 13. Szatkiewicz K. 2009. Rewizja dyrektywy 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, dotyczącą oceny zagrożeń i zarządzania ryzykiem. Ochrona Środowiska, nr 3, s. 41-44. 14. Tchórzewska-Cieślak B. 2009. Bayesowski model ryzyka awarii sieci wodociągowej. Gaz, Woda i Technika Sanitarna, nr 9, s. 54-56. 15. Tchórzewska-Cieślak B. 2009. Ochrona konsumentów wody przed skutkami zawodności dostawy wody do spożycia, Mat. konf. Aktualne zagadnienia w uzdatnianiu i dystrybucji wody, Wydawn. Politechniki Śląskiej. Gliwice, s. 369-380. 46
16. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007, Nr 89, poz. 590, z późn. zm). 17. Wolanin J. 2007. Wybrane problemy zarządzania kryzysowego. Przegląd komunalny, cz. I-II, nr 11-12, s. 115-128. 18. Załęska-Radziwił M. 2007. Badania ekotoksykologiczne w procesie ekologicznej oceny ryzyka w środowisku wodnym. Prace naukowe, Inżynieria Środowiska, z. 52. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. 19. Zimoch I. 2009. Czynniki kształtujące czas usuwania awarii wodociągowej. Mat. konf. Aktualne zagadnienia w uzdatnianiu i dystrybucji wody Wydawn. Politechniki Śląskiej. Gliwice, s. 223-230. THREATS AND RISKS IN WATER SUPPLY SYSTEM Summary. The paper presents contemporary threats related to the functioning of collective water supply systems against the background of scientific achievements related to safety of technical systems. A synthesis of domestic research on risk scenarios in case of fault in WSS, has been made. A definition of the indicator of system s resistance to external and internal threats, has been proposed. Risk management, in conjunction with barriers to protect the system against threats, is a basic condition for the continuity of the system s functioning. Directions of research related to the security of the systems were indicated. Keywords: water supply systems, threats, risk, the indicator of system s resistance. 47