Ile dzieli Polskę od cudu gospodarczego? Andrzej Rzońca Jeremi Mordasewicz Warszawa, 13 listopada 2007 r.
1. Komu służy wzrost gospodarczy? W dłuższym okresie dochody osób najbiedniejszych podążają za rosnącymi przeciętnymi dochodami w gospodarce L o g (P e r C apita In co m e in th e P oore st Q u a ntile) 10 9 8 7 6 5 4 3 5 6 7 8 9 10 Log (Per Capita Income) Zależność między poziomem dochodu na głowę a dochodem uzyskiwanym przez 20 proc. najbiedniejszych obywateli.
1. Komu służy wzrost gospodarczy? Gdyby, z jednej strony, nierówności dochodowe, a z drugiej strony, tempo wzrostu gospodarki zmniejszyły się w naszym kraju do poziomu występującego w krajach skandynawskich, to przeciętny dochód uzyskiwany przez 20 proc. najuboższych wzrósłby o 49 proc. w ciągu 10 lat, 81 proc. w ciągu 20 lat, 121 proc. w ciągu 30 lat i 169 proc. w ciągu 40 lat; Gdyby zarówno nierówności dochodowe, jak i dynamika rozwoju zwiększyły się do poziomu obserwowanego w tygrysach azjatyckich, wtedy dochody najbiedniejszych wzrosłyby o 33 proc. w ciągu 10 lat, 121 proc. w ciągu 20 lat, 269 proc. w ciągu 30 lat i 514 proc. w ciągu 40 lat.
1. Komu służy wzrost gospodarczy? Spośród 20 proc. ludzi o najniższych dochodach w Stanach Zjednoczonych w 1975 roku, w 1991 roku mniej niż 3 proc. nadal znajdowało się w tej grupie, a 39 proc. przeszło do grupy osób o najwyższych dochodach. W Polsce, spośród 50 najbogatszych z listy Wprost za 1990 rok, w br. tylko 10 osób nadal znajdowało się na liście 100 najbogatszych.
2. Jak rozwijała się wolna? W żadnym kraju posocjalistycznym nie udało się do końca 2006 roku równie silnie zwiększyć produkcji w stosunku do 1989 roku co w Polsce Estonia Albania Słowacja Białoruś Węgry Uzbekistan Czechy Kazahstan Łotwa Rumunia Armenia Rosja Macedoania Kirgizja Bułgaria Ukraina Tadżykistan Gruzja Mołdowa 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 PKB w 2006 roku w krajach posocjalistycznych (1989 = 100)
2. Jak rozwijała się wolna? Spośród 154 państw na świecie jedynie 10 rozwijało się w ostatnich 15 latach szybciej niż 60 56 54 45 44 49 47 50 49 34 35 38 30 28 21 24 15 11 11 0 92-06 93-06 94-06 95-06 96-06 97-06 98-06 99-06 00-06 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06 Pozycja Polski na świecie pod względem przeciętnego tempa wzrostu PKB per capita między rokiem danym oraz 2006
2. Jak rozwijała się wolna? Przy tempie wzrostu z ostatnich 15 lat osiągnęlibyśmy obecny dochód na mieszkańca w strefie euro po 16 latach 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 strefa euro PKB na mieszkańca (strefa euro = 100)
2. Jak rozwijała się wolna? Utrzymanie dynamiki rozwoju z ostatnich 15 lat przez następne 16 lat (nie mówiąc już o 26 latach) nie będzie łatwe. Tajwan Korea Malta Singapur Hong Kong 0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 Państwa o przeciętnym tempie wzrostu w latach 1972-2004 wyższym niż 4,4 proc.
3. Skąd się bierze wzrost gospodarczy? Za mało Polaków pracuje: wśród osób w wieku 15-24 lata jedynie 24,0 proc., a w Irlandii 48,0 proc. wśród osób w wieku 25-54 lata 71,8 proc., natomiast w Irlandii 78,4 proc. wśród osób w wieku 55-64 lata tylko 28,1 proc., a w Irlandii 53,4 proc.
3. Skąd się bierze wzrost gospodarczy? Gdyby w ciągu 16 lat udało się nam: podnieść wskaźnik zatrudnienia o taką samą wartość, a jaką udało się go zwiększyć w Irlandii w latach dziewięćdziesiątych, to wyłącznie z tego powodu luka w PKB na mieszkańca między Polską a krajami strefy euro zmniejszyłaby się o grubo ponad 20 proc.; skłonić jedną trzecią Polaków pracujących w krajach Unii Europejskiej do powrotu i podjęcia pracy w Polsce, to luka ta zmniejszyłaby się o kolejne ponad 3 proc.; podnosić stopę oszczędności tak samo jak w Irlandii w latach 1985-2000, to wyłącznie z tego powodu luka w PKB na mieszkańca między Polską a krajami strefy euro zmniejszyłaby się o około 12,5 proc.; stworzyć dla jednej piątej pracujących w rolnictwie miejsca pracy poza rolnictwem, podobnie jak to się stało w Irlandii w latach dziewięćdziesiątych, to wyłącznie z tego powodu luka w PKB na mieszkańca między Polską a krajami strefy euro zmniejszyłaby się o około 3 proc.
Aby nadal szybko się rozwijać, przede wszystkim musie ograniczyć rozdęte wydatki publiczne 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 Hong Kong Singapur Tajwan Malta Hong Kong Tajwan Singapur Malta Hong Kong Singapur Tajwan Litwa Łotwa Estonia Malta Średnia dla lat 80-04 Średnia w okresie początkowym, tj. w latach 80-84 Średnia w okresie końcowym, tj. w latach 00-04 Wydatki publiczne w najszybciej rozwijających się krajach oraz w Polsce
Receptą na chorobę finansów publicznych w Polsce może być zahamowanie wzrostu wydatków. Zgodnie z nową regułą, wydatki publiczne mogłyby rosnąć: w tempie 1 pkt proc. ponad cel inflacyjny, a po osiągnięciu pożądanego poziomu przez ich relację do PKB w tempie wzrostu nominalnego PKB sprzed 3 lat albo w tempie 2 pkt proc. ponad inflację
Pożądany poziom wydatków publicznych mógłby wynosić np.: 30 proc. PKB (badania Tanziego i Schuknechta; ); 20 proc. PKB (tygrysy azjatyckie) 50,0 50,0 45,0 45,0 40,0 40,0 35,0 35,0 30,0 30,0 25,0 25,0 20,0 20,0 15,0 15,0 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 inflacja + 1 pkt. proc. inflacja + 1 pkt. proc.* inflacja + 2 pkt. proc. inflacja + 2 pkt. proc.* Reguła podstawowa (cel inflacyjny + 1 pkt proc.) Reguła alternatywna (cel inflacyjny + 2 pkt proc.)
Gdyby wydatki na podstawowe funkcje państwa i wydatki prorozwojowe miały przez cały czas rosnąć w tempie nominalnego PKB, wtedy pozostałe wydatki musiałyby w niektórych latach być ograniczane nawet w ujęciu nominalnym 5,0 9,0 2,5 0,0-2,5-5,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 reguła podstawowa reguła alternatywna Dynamika realna 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 6,0 3,0 0,0-3,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 reguła podstawowa Dynamika nominalna 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 reguła alternatywna 2027 2028 2029 2030
Reguła pozwoliłaby szybko usunąć deficyt z finansów publicznych 2,0 1,8 0,5 0,2 0,0-0,9-0,8-2,0-2,3-2,8-1,8-4,0-3,8-3,8-6,0 2008 2009 2010 2011 2012 reguła podstawowa reguła alternatywna Saldo sektora finansów publicznych przy braku zmian w podatkach
M.in. to odróżnia ją od obecnej tzw. kotwicy budżetowej 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 OFE w sektorze OFE poza sektorem* OFE poza sektorem** * Kotwica nie zawiera transferów na ubytek składki z tytułu przekroczenia 30 krotności przeciętnego wynagrodzenia ** Kotwica zawiera transfery na ubytek składki z tytułu przekroczenia 30 krotności przeciętnego wynagrodzenia
Dodatkowo kotwica rodzi ryzyko eksplozji długu publicznego, nawet gdyby przy pogorszeniu koniunktury udało się ją utrzymać 65,00 65 60,00 60 55,00 55 50,00 50 45,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 45 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 tempo wzrostu jak w ostatnich 15 latach roczny spadek tempa wzrostu do zera i trzyletni powrót do poprzedniego tempa wzrostu roczny spadek tempa wzrostu do zera i trzyletni powrót do niższego tempa wzrostu tempo wzrostu jak w ostatnich 15 latach roczny spadek tempa wzrostu do zera i trzyletni powrót do poprzedniego tempa wzrostu roczny spadek tempa wzrostu do zera i trzyletni powrót do niższego tempa wzrostu * Kotwica nie zawiera transferów na ubytek składki z tytułu przekroczenia 30 krotności przeciętnego wynagrodzenia * * Kotwica zawiera transfery na ubytek składki z tytułu przekroczenia 30 krotności przeciętnego wynagrodzenia
Tymczasem, głęboka nierównowaga fiskalna zabija wzrost gospodarki 14,0 7,0 0,0-7,0 Singapur Hong Kong Tajwan Malta Singapur Hong Kong Malta Tajwan Singapur Estonia Litwa Łotwa Hong Kong Tajwan Malta Średnia dla lat 80-04 Średnia w okresie początkowym, tj. w latach 80-84 Średnia w okresie końcowym, tj. w latach 00-04 Saldo fiskalne w najszybciej rozwijających się krajach oraz w Polsce
50 40 30 20 10 4. Co musimy zmienić? Reguła pozwoliłaby obniżyć podatki, w tym w szczególności opodatkowanie pracy Singapur Łotwa Estonia Litwa Malta Korea Najwyższa stawka PIT Hongkong
ale też opodatkowanie przedsiębiorstw Korea Estonia Malta Hongkong Singapur Korea Malta Łotwa Litwa Estonia Estonia Łotwa Litwa Singapur 80 60 40 20 0 Stawka Efektywna stopa CIT Odsetek menedżerów uznających podatki za problem Podatek dochodowy od firm w najszybciej rozwijających się krajach oraz w Polsce Hongkong Łotwa Litwa
ale też opodatkowanie przedsiębiorstw Korea Estonia Malta Hongkong Singapur Korea Malta Łotwa Litwa Estonia Estonia Łotwa Litwa Singapur 80 60 40 20 0 Stawka Efektywna stopa CIT Odsetek menedżerów uznających podatki za problem Podatek dochodowy od firm w najszybciej rozwijających się krajach oraz w Polsce Hongkong Łotwa Litwa
Aby nadal szybko się rozwijać, musimy też ułatwić zakładanie firm 15 120 24 90 18 10 60 12 5 30 6 0 Łotwa Hongkong Estonia Singapur Litwa Korea 0 Singapur Hongkong Łotwa Korea Litwa Estonia 0 Singapur Litwa Hongkong Łotwa Estonia Korea Liczba procedur do przebycia, aby założyć firmę Przeciętny czas potrzebny do uruchomienia firmy Przeciętny koszt uruchomienia firmy (w % DN)
prowadzenie inwestycji budowlanych 30 400 24 300 18 200 12 100 6 0 Singapur Estonia Litwa Korea Łotwa Hongkong 0 Korea Estonia Singapur Litwa Łotwa Hongkong Liczba procedur do przebycia przy budowie magazynu Przeciętny czas potrzebny do rozpoczęcia budowy magazynu
dochodzenie należności od nieuczciwych kontrahentów 50 1000 40 750 30 500 20 250 10 Hongkong Łotwa Litwa Estonia Korea Singapur 0 Singapur Litwa Hongkong Korea Łotwa Estonia Liczba procedur do przebycia, aby wyegzekwować umowę Przeciętny czas potrzebny do wyegzekwowania umowy