WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2015 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2015 r. Warunki pogodowe w dużej mierze decydowały o zagrożeniu pożarowym lasów i w efekcie o występowaniu pożarów w 2015 roku. Ze względu na szczególnie sprzyjającą pogodę odnotowano w Polsce liczbę pożarów zbliżoną do wartości rekordowych z ubiegłych lat XXI wieku. Na rycinach 1-5 przedstawiono przebieg wartości temperatur powietrza, opadów atmosferycznych, wilgotności względnej powietrza, wilgotności ściółki sosnowej i ogólnokrajowego stopnia zagrożenia pożarowego lasu (OSZPL) na tle liczby pożarów powstałych w sezonie palności (kwiecień wrzesień) w 2015 roku. Średnie miesięczne temperatury powietrza na obszarze całego kraju w 2015 r. były wyższe o około 0,5 C od średnich wieloletnich z lat 2001-2010 i wyniosły 16,5 C o godzinie 9.00 i 21,6 C o godzinie 13.00. Kwiecień był jednak najchłodniejszym miesiącem, w porównaniu nie tylko z ostatnimi latami, ale także z temperaturami średnimi dla tego miesiąca w okresie dziesięciolecia 2001-2010. W kwietniu średnia miesięczna temperatura o godzinie 9.00 wyniosła 8,9 C i 13,9 C o godzinie 13.00. Podobnie chłodny był maj, gdyż średnie miesięczne wartości temperatury wyniosły 14,7 C o godzinie 9.00 i 18,8 C o godzinie 13.00 i były one niższe nie tylko od średnich wieloletnich, ale także od tych notowanych w maju w latach 2011-2014. Temperatury w czerwcu i lipcu były zbliżone do wieloletnich i wyniosły odpowiednio o godzinie 9.00 i 13.00, w czerwcu: 18,3 C i 22,2 C, a w lipcu: 20,9 C i 25,2 C. Wyjątkowo ciepłym, w porównaniu do lat 2001-2014, był sierpień, w którym padł rekord średniej miesięcznej temperatury powietrza w obu terminach obserwacji, osiągając rano 22,3 C (średnia wieloletnia wyniosła 19,1 C) i po południu aż 29,4 C (średnia wieloletnia wynosiła 24,3 C). Maksymalna temperatura wyniosła 36,5 C o godzinie 13.00 i 28,9 C o godzinie 9.00 w dniu 8 sierpnia. Łącznie odnotowano aż 25 dni, w których temperatura powietrza o godzinie 13.00 przekroczyła 25,0 C. We wrześniu nastąpił spadek temperatury, ale jej miesięczne wartości były wyższe od średnich wieloletnich i wyniosły 13,9 C o godzinie 9.00 i 19,9 C o godzinie 13.00. Rycina 1. Temperatura powietrza i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2015 r. Średnia miesięczna dobowa wielkość opadu atmosferycznego w sezonie palności w 2015 roku wyniosła 1,5 mm i była najniższą z notowanych w XXI wieku. W porównaniu do średniej z lat 2001-2010 była niższa o 1,2 mm i 0,6 mm w porównaniu z opadem z lat 2012-2014. W kwietniu średni opad dobowy 1
był na poziomie z lat ubiegłych (2013 i 2014) i wyniósł 1,3 mm. Opady występowały prawie codziennie, ale nie przekraczały 1 mm/dobę. Maksymalny opad odnotowano w dniu 1 kwietnia o wysokości 10,0 mm i była to jednocześnie maksymalna wartość dla całego sezonu w 2015 r. W maju opadów było nieznacznie więcej, ze średnią miesięczną wynoszącą 1,5 mm, ale w porównaniu do maja z lat 2013-2014 deszczu było mniej o 1,3 mm. W maju dominowały dni z opadem dobowym mniejszym niż 2,0 mm i łącznie było ich 21. W czerwcu średni dobowy opad zmalał do wartości 1,4 mm, gdyż przeważały dni (było ich 17) kiedy opad nie przekroczył 1,0 mm/dobę. Opady deszczu w lipcu wzrosły do średniej 2,1 mm/dobę, ale podobnie jak i w poprzednich miesiącach przeważały dni z opadem mniejszym niż 2,0 mm/dobę. Sierpień był wyjątkowo suchy, ze średnią miesięczną 0,7 mm/dobę, która była aż blisko pięciokrotnie niższa niż średnia dla sierpnia z lat 2001-2010. Opad miesięczny we wrześniu wzrósł do 1,8 mm/dobę, ale nadal był niższy w odniesieniu do średniej wieloletniej. Rycina 2. Wielkość opadu atmosferycznego i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2015 r. Wilgotności względne powietrza sezonu palności 2015 r. były niższe od średnich wieloletnich i wyniosły 71% o godzinie 9.00 i 51% o godzinie 13.00. W kwietniu średnie wilgotności względne powietrza w obu terminach obserwacji byłym takie same, jak w okresie wieloletnim i wyniosły 73% o godzinie 9.00 i 52% o godzinie 13.00. W kolejnych miesiącach (maj-lipiec) wartości średnie wilgotności powietrza były podobne, ale niższe od wieloletnich o około 6%. O godzinie 9.00 i 13.00 wyniosły one odpowiednio: w maju 69% i 52%, czerwcu 68% i 53%, a w lipcu 68% i 51%. Natomiast w sierpniu wilgotność względna powietrza osiągnęła najniższe wartości, osiągając 63% o godzinie 9.00 i tylko 40% o godz. 13.00. We wrześniu wilgotności powietrza powróciły do stanu średniego z lat poprzednich i wyniosły 87% o godzinie 9.00 i 60% o godzinie 13.00. Średnie wartości wilgotności ściółki sosnowej Pinus sylvestris L. (wskaźnikowego materiału palnego w warunkach Polski) dla całego sezonu były zbliżone do lat poprzednich i do średnich wieloletnich. Wyniosły one 29% o godzinie 9.00 i 23% o godzinie 13.00. Zbliżone wartości wilgotności ściółki rzędu 28-34% notowano o godzinie 9.00 i 23-29% o godzinie 13.00 we wszystkich miesiącach, z wyjątkiem sierpnia. W tym miesiącu, ze względu na wyjątkowo sprzyjające warunki pogodowe, mierzono rekordowo niskie wartości wilgotności leśnego materiału palnego. O godzinie 9.00 wilgotność wynosiła 19%, a o godzinie 13.00 tylko 14%. Były one aż o 13% mniejsze od średnich wieloletnich, nie tylko dla tego miesiąca, ale również i dla sezonów palności, przekraczając wyraźnie poziom bezpieczeństwa pod względem pożarowym. 2
Rycina 3. Wilgotność względna powietrza i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2015 r. Rycina 4. Wilgotność ściółki i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2015 r. Sezon palności w 2015 r. charakteryzowało duże zagrożenie pożarowe, ponieważ ogólnopolski stopień zagrożenia pożarowego lasu (OSZPL) wyniósł dla obszaru całego kraju 1,8 w obu terminach obserwacji. Średnia wieloletnia wynosiła 1,6. Tylko we wrześniu poziom zagrożenia był niski i wynosił 1,0 o godzinie 9.00 i 1,3 o godzinie 13.00. Bardzo duże zagrożenie istniało w sierpniu, kiedy OSZPL przyjął rekordowe wartości rzędu 2,4-2,5 (bez względu na porę obserwacji), przewyższające średnie wieloletnie aż o 0,8-0,9 stopnia. Tak wysoki stopień zagrożenia przełożył się na rekordową liczbę pożarów lasu powstałych w sierpniu. W pozostałych miesiącach (kwiecień-lipiec) obserwowano duże zagrożenie pożarowe, gdyż OSZPL osiągnął wartość rzędu 1,8-2,0 o godzinie 9.00 i 1,7-1,9 o godzinie 13.00. Procentowy udział występowania najwyższego 3. stopnia zagrożenia pożarowego lasu w sezonie palności był na poziomie 34% i był wyższy od średniego udziału wieloletniego. Największy jego udział, 3
wynoszący 64-67% dla obu terminów obserwacji odnotowano w sierpniu, najmniejszy zaś we wrześniu w przedziale 7-9%. Rycina 5. Ogólnokrajowy stopień zagrożenia pożarowego lasu i liczba pożarów lasu w sezonie pożarowym 2015 r. 2. Występowanie pożarów i spalona powierzchnia lasów W roku 2015 powstało 12 257 pożarów (8 292 lasów i 3 965 innych obszarów naturalnych), o 7 012 więcej niż w 2014 roku (5 245), a spaleniu uległo 5 510 ha (3 766 ha lasów i 1 744 ha innych obszarów naturalnych), o 2 820 ha więcej niż w roku ubiegłym (2 690 ha) tabela 1 i rycina 8. Najbardziej palnym miesiącem był sierpień (33,7% pożarów, tj. 4 129), następnie kwiecień (12,9%), czerwiec (12,7%) i lipiec (12,0%) rycina 6. W sezonie palności (kwiecień-wrzesień) powstało łącznie 84,4% pożarów, a najmniej było ich w maju (6,2%) i wrześniu (6,9%). Rycina 6. Występowanie pożarów lasu w Polsce w poszczególnych miesiącach w latach 2014-2015 4
Najwięcej pożarów, podobnie jak w ubiegłym roku, było na terenie województwa mazowieckiego (3 559-29% ogólnej liczby) ryciny 9-11. Najmniej pożarów wystąpiło w województwie opolskim (258) i warmińsko-mazurskim (337). Największe powierzchnie spalone lasów odnotowano w następujących województwach: - mazowieckie (1 531 ha), - podkarpackie (698 ha), - podlaskie (552 ha). Najmniejsza powierzchnia spalona lasów była w województwie zachodniopomorskim (48 ha) i pomorskim (67 ha). Małe pożary lasu, tj. o powierzchni mniejszej i równej 1 ha, stanowiły 92,8% wszystkich pożarów lasu w 2015 r. (ryc. 7), z powierzchnią spaloną wynoszącą 83,8%. Pożary średnie, tj. o wielkości powyżej 1 ha i mniejszej od 10 ha, stanowiły 10,5% powierzchni spalonej, których liczba wynosiła tylko 7%. Ponadto w 2015 r. było 28 pożarów dużych (2,5% powierzchni spalonej) i 4 bardzo duże (3,2% powierzchni spalonej). Rycina 7. Rozkład liczby pożarów według wielkości powierzchni spalonej w Polsce w latach 2014-2015 Rycina 8. Ogólna liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w Polsce w latach 1990-2015 5
Rycina 9. Liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w poszczególnych województwach w Polsce w 2015 r. Rycina 10. Liczba pożarów lasu i powierzchnia spalona w poszczególnych województwach w Polsce w 2014 r. Tabela 1. Dane o pożarach lasu w Polsce w latach 2007-2015 Liczba pożarów Spalona powierzchnia (ha) Rok Inne obszary Inne obszary Lasy naturalne Razem Lasy naturalne Razem 2007 5 086 3 216 8 302 1 642,64 1 198,24 2 840,88 2008 5 568 3 522 9 090 1 810,74 1 216,39 3 027,13 2009 5 633 3 529 9 162 2 524,58 1 875,90 4 400,48 2010 2 975 1 705 4 680 1 358,26 767,98 2 126,24 2011 5 126 3 046 8 172 1 526,11 1 151,66 2 677,77 2012 5 752 3 513 9 265 4 781,65 2 453,62 7 235,27 2013 3 168 1 715 4 883 810,42 478,12 1 288,54 2014 3 603 1 642 5 245 1 956,90 733,55 2 690,45 2015 8 292 3 965 12 257 3 765,87 1 744,03 5 509,90 6
Rycina 11. Rozkład występowania pożarów lasu w poszczególnych województwach w latach 2014-2015 3. Przyczyny pożarów Główną przyczyną pożarów lasu była działalność człowieka, w tym podpalenia stanowiły prawie połowę wśród nich (42,58%), następnie zaniedbania (29,45%) i wypadki (7,93%), natomiast nieznane przyczyny stanowiły 18,82% (ryc. 12). Rycina 12. Rozkład liczby pożarów lasu według przyczyny ich powstawania w Polsce w latach 2014-2015 7
4. Sprzęt do gaszenia pożarów i kampanie informacyjne Lasy Państwowe dysponowały sprzętem w postaci: 27 samolotów gaśniczych i 6 śmigłowców (gasiły one 816 pożarów lasu oraz 354 zagrożenia pożarowe dla lasu, dokonując 3 742 zrzuty środków gaśniczych), 362 lekkimi samochodami patrolowo-gaśniczymi, 12 samochodami średnimi i ciężkimi, 252 motopompami. Sprzętem naziemnym Lasów Państwowych ugaszono 4% wszystkich pożarów, a pozostałe gasiły jednostki Państwowej Straży Pożarnej i ochotnicze straże. W 2015 roku w ramach działań informacyjnych i propagandowych zrealizowano: ponad 13 tys. pogadanek w szkołach, na koloniach i obozach, przekazano około 450 komunikatów o zagrożeniu pożarowym i zasadach bezpiecznego zachowania się w lesie w środkach masowego przekazu, rozpowszechniono ponad 132 tysiące plakatów, ulotek informacyjnych, kalendarzy dotyczących pożarów lasu, wystawiono ponad 9,5 tysiąca tablic informacyjnych. 5. Profilaktyka przeciwpożarowa Na obszarach leśnych zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe prowadzono prace przeciwdziałające możliwości powstania i rozprzestrzeniania się pożarów, odnawiając 4 765 km pasów przeciwpożarowych, zakładając 36 km nowych pasów oraz uporządkowano las na powierzchni 21 117 ha, zmniejszając ilość łatwopalnej biomasy. W skład systemu obserwacyjnego LP wchodziło: 669 naziemnych dostrzegalni przeciwpożarowych, w tym 255 (38,12%) wyposażonych w kamery telewizyjne, 6 samolotów patrolowych, 362 lekkich samochodów patrolowych, z których 359 było wyposażonych w moduły gaśnicze. Efektywność wykrywania pożarów w PGL LP przez dostrzegalnie przeciwpożarowe wyniosła 32%, samoloty wykryły 1,5% pożarów, a osoby postronne 61%. Pozostałe 5,5% pożarów wykryły patrole przeciwpożarowe i pracownicy LP. Sieć łączności i alarmowania w Lasach Państwowych stanowiło: 7 095 radiotelefonów, w tym 1 450 bazowych, 2 451 przewoźnych i 3 133 nasobnych oraz 61 przemienników na pasmo PSP. Zaopatrzenie w wodę dla celów gaśniczych zapewniało 11 888 punktów poboru wody, w tym 4,5 tys. naturalnych i ponad 2,5 tys. sztucznych. Ponadto wodę zapewniało ponad 4,7 tys. hydrantów zlokalizowanych w sąsiedztwie lasów. Koszty ochrony przeciwpożarowej Lasów Państwowych w 2015 r. wynosiły 86 mln zł. Krajowy System Informacji o Pożarach Lasów dostępny jest pod adresem http://bazapozarow.ibles.pl/ibl_ppoz/faces/index.jsp, natomiast mapy zagrożenia pożarowego, aktualizowane codziennie od marca do końca października (o godz. 9:00 i 13:00) pod adresem http://bazapozarow.ibles.pl/zagrozenie/. 8