Polska w drodze do globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego

Polska w drodze do globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego

Raport o rozwoju spo ecznym

Polska w drodze do globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Warszawa 2002

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Warszawa 2002 Copyright Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju al. Niepodleg oêci 186, 00-608 Warszawa, 2002 Wydane przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju al. Niepodleg oêci 186, 00-608 Warszawa UNDP jest zastrze onym znakiem organizacji Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju. Wszelkie prawa zastrze one. adna cz Êç tego opracowania nie mo e byç kopiowana, powielana lub rozpowszechniana bez pisemnej zgody UNDP. Raport o rozwoju spo ecznym zosta przygotowany przez zespó niezale nych konsultantów. Przedstawione w nim poglàdy stanowià punkt widzenia autorów i nie muszà odzwierciedlaç opinii UNDP. ISBN 83-917047-0-X (Wersja angielska) ISBN 83-917047-5-0 (Wersja polska) Wydrukowane w Polsce przez Grupa Wydawnicza INFOR Sp. z o.o. Projekt ok adki: Dariusz Jasiczak Fotografie: Ryszard Koco Sk ad komputerowy: perfekt, ul. Grodziska 11, 60-363 Poznaƒ tel. (061) 867-12-67; e-mail: dtp@perfekt.pl

S owo wst pne Raport o Rozwoju Spo ecznym, zatytu owany Polska w drodze do globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego, jest ju siódmym kolejnym raportem przygotowanym przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w Polsce. Wszystkie dotychczasowe raporty przedstawiajà ró ne aspekty rozwoju Polski, w centrum uwagi stawiajàc rozwój i dobro cz owieka. Tegoroczny Raport ró ni si nieco od poprzednich, co wynika przede wszystkim z jego tematyki. Po pierwsze, nie ogranicza si on do jednej, wa nej, ale doêç wàskiej dziedziny ycia lub grupy spo ecznej, ale obejmuje wiele dziedzin: gospodark, prac, spo eczeƒstwo, kultur i edukacj. Po drugie, nie tyle analizuje stan aktualny w Polsce, ile ukazuje perspektyw przysz oêci. Jak zmieni si gospodarka, jeêli b dzie oparta na informacji i wiedzy? Na czym b dzie polegaç praca, jeêli b dzie mo na Êwiadczyç jà na odleg oêç? Jak b dzie zorganizowane spo eczeƒstwo, jeêli media elektroniczne zapewnià mo liwoêç indywidualnych kontaktów na masowà skal? Jakie b dzie miejsce kultury, i w gospodarce, i w spo eczeƒstwie w warunkach globalizacji? Jakie nowe wymagania czekajà edukacj? W niniejszym Raporcie zespó autorski stara si odpowiedzieç na wymienione wy ej pytania z perspektywy koncepcji rozwoju opracowanej przez UNDP jakich przemian nale y oczekiwaç ze wzgl du na ywio owy rozwój technik informacyjnych, a tak e, jak te przemiany wp ynà na jakoêç ycia ludzi oraz ich mo liwoêci yciowe. Wyra am nadziej, e tegoroczny Raport o Rozwoju Spo ecznym o ywi i poszerzy publicznà debat na temat drogi Polski ku globalnemu spo eczeƒstwu informacyjnemu. Taka debata jest niezb dnie potrzebna w aênie teraz, w trakcie tak wielu zmian prowadzonych w Polsce w ramach procesów dostosowawczych do integracji z Unià Europejskà. Zrozumienie bowiem trendów rozwojowych, przygotowanie si do czekajàcych zmian i wczesne stawienie czo a wyzwaniom pozwala przyspieszyç rozwój i obni yç jego koszty z korzyêcià dla spo eczeƒstwa. Ze swej strony UNDP traktuje Raport jako pierwszy krok w takiej publicznej debacie i majàc pe nà ÊwiadomoÊç wagi tematu obiecuje dalsze, liczne dzia ania w celu jej o ywienia. Marc Destanne de Bernis Sta y Przedstawiciel Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju V

Podzi kowania WÊród osób, którym pragn z o yç podzi kowania, na pierwszym miejscu chcia bym wymieniç pana ambasadora Marca Destanne de Bernis, sta ego przedstawiciela Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju w Polsce, za wybór nie atwego do opracowania, b dàcego wyzwaniem dla autorów tematu Raportu o Rozwoju Spo ecznym, jakim jest Polska w drodze do globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego, oraz za odwag powierzenia realizacji tego tematu nieznanemu w pierwszej chwili zespo owi autorskiemu. Pragn wyraziç wdzi cznoêç wszystkim pracownikom Przedstawicielstwa Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju w Polsce, którzy wspomagali proces tworzenia Raportu na ró nych etapach. Trzy osoby z tego grona zas ugujà na szczególne podzi kowania: pani Karolina Mzyk, koordynator Raportu, której entuzjazm, m odzieƒcza ywio owoêç pokonujàca wszystkie bariery, pozytywna energia i niestrudzony optymizm stanowi y nieoceniony wk ad w przygotowanie Raportu, pan Pawe Grzesik, który pieczo owicie nadzorowa proces jego powstawania, oraz pan Janusz Czamarski, którego doêwiadczenie i yczliwy sceptycyzm pozwoli y autorom ustrzec si pewnych raf. Dzi kuj recenzentom, dr. in. Wac awowi Iszkowskiemu, prof. dr. hab. Piotrowi P oszajskiemu, dr. hab. Leszkowi Preisnerowi, panu Andreyowi Ivanovowi oraz zespo owi z Centrum Analiz Spo eczno-ekonomicznych CASE w osobach prof. dr hab. Stanis awy Golinowskiej oraz pani Ma gorzaty Jakubiak za trud przeczytania Raportu w r kopisie i ustosunkowanie si do jego treêci. Szczególnie jestem wdzi czny wszystkim autorom Raportu reprezentujàcym bardzo szerokie spektrum wiedzy, dyscyplin i doêwiadczeƒ. Bardzo dzi kuj za przyj cie mojego zaproszenia do udzia u w tym przedsi wzi ciu, poêwi cenie swego cennego czasu i wol podzielenia si z Czytelnikami swojà wiedzà. Ze swojej strony pragn dodaç, e wspó praca z Paƒstwem by a dla mnie nies ychanà przygodà intelektualnà. Pragn równie podzi kowaç wielu nie wymienionym z nazwiska osobom, które tak ch tnie, w ró nych formach pomaga y w tworzeniu Raportu bioràc udzia w licznych dyskusjach, zarówno tych klasycznych, jak i elektronicznych, oraz przysy ajàc mi teksty, które, g ównie z powodu ograniczonej obj toêci publikacji, nie mog y si w niej znaleêç. Dzi kuj tak e wszystkim tym osobom, od których pracy zale a a ostateczna forma tekstu panu Grzegorzowi Ganowiczowi z firmy perfekt, która podj a si redakcji technicznej, panu Jackowi GrzeÊkowiakowi, autorowi opracowania graficznego Raportu, panu Dariuszowi Jasiczakowi, który zaprojektowa ok adk, panu Ryszardowi Koco owi, który wykona zdj cia, pani Annie Zieliƒskiej-Krybus, która zweryfikowa a Raport od strony j zykowej, oraz panom Micha owi CieÊlakowi i Bartoszowi Nowakowi, którzy przet umaczyli Raport na j zyk angielski. Wojciech Cellary Redaktor Naukowy Raportu

Organizatorzy Karolina Mzyk jest koordynatorem niniejszego Raportu oraz doradcà Sta ego Przedstawiciela UNDP w Polsce Pawe Grzesik jest zast pcà Sta ego Przedstawiciela UNDP w Polsce Janusz Czamarski jest starszym doradcà Sta ego Przedstawiciela UNDP w Polsce VII

O autorach Redaktor naukowy Prof. dr hab. in. Wojciech Cellary jest kierownikiem Katedry Technologii Informacyjnych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu Autorzy tekstów Prof. dr hab. in. Witold Abramowicz jest kierownikiem Katedry Informatyki Ekonomicznej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu Borys Czerniejewski jest dyrektorem Biura Wspó pracy Mi dzynarodowej w firmie Infovide sp. z o.o. Jerzy Da ek jest radcà Ministra Edukacji Narodowej i Sportu Konrad Frankowski jest niepe nosprawnym s uchaczem studiów doktoranckich w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu Dr in. Jan Gliƒski jest wiceprezesem centrali Alcatela w Pary u, odpowiedzialnym za Key Account Management and Customer Development Prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas jest kierownikiem Katedry Komunikowania i Mediów Spo ecznych Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie oraz sekretarzem stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu Prof. dr hab. in. W odzimierz Gogo ek jest pracownikiem Wydzia u Nauczycielskiego Politechniki Radomskiej, Wydzia u Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wy szej Szko y Ubezpieczeƒ i BankowoÊci Dr Micha Goliƒski jest adiunktem w Katedrze Informatyki Gospodarczej Szko y G ównej Handlowej w Warszawie Dr Henryk Hollender jest dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie VIII

IX

Dr Dorota Ilczuk jest adiunktem w Instytucie Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie oraz prezesem sieci europejskich instytutów badajàcych problemy kultury CIRCLE Prof. dr hab. Kazimierz Krzysztofek jest pracownikiem Instytutu Socjologii Szko y Wy szej Psychologii Spo ecznej w Warszawie i kierownikiem Zak adu Komunikacji Spo ecznej Uniwersytetu w Bia ymstoku Dariusz Kupiecki jest dyrektorem naczelnym ds. Informatyki w Towarzystwach Ubezpieczeniowych Allianz Polska Prof. dr hab. in. Józef Lubacz jest kierownikiem Zak adu Teleinformatyki i Telekomutacji Politechniki Warszawskiej oraz dyrektorem OÊrodka Zagadnieƒ Spo eczeƒstwa Informacyjnego w Instytucie Problemów Wspó czesnej Cywilizacji Dr in. Maciej Markowski jest dyrektorem marketingu w firmie Accenture sp. z o.o. Prof. dr hab. in. Mieczys aw Muraszkiewicz jest pracownikiem Instytutu Informatyki Teoretycznej i Stosowanej Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Informatyki Politechniki Warszawskiej Adam Niewiƒski jest prezesem zarzàdu przedsi biorstwa FinFin SA prowadzàcego internetowy portal finansowy Expander.pl Lucyna Nowak jest dyrektorem Departamentu Badaƒ Demograficznych G ównego Urz du Statystycznego Mec. Tadeusz Piàtek jest radcà prawnym w kancelarii White & Case W. Dani owicz, W. Jurcewicz i Wspólnicy Kancelaria Prawna sp. k. w Warszawie X

XI

Andrzej J. Piotrowski jest dyrektorem Instytutu Gospodarki Elektronicznej Centrum im. Adama Smitha oraz wyk adowcà w Instytucie Telekomunikacji Politechniki Warszawskiej Gra yna Staniszewska jest senatorem Rzeczypospolitej Polskiej Prof. dr hab. in. Janusz Stok osa jest pracownikiem Katedry Automatyki, Robotyki i Informatyki Politechniki Poznaƒskiej Bartosz Strycharczyk jest specjalistà ds. bankowoêci elektronicznej w Zwiàzku Banków Polskich Prof. dr hab. Maciej M. Sys o jest pracownikiem Instytutu Informatyki Uniwersytetu Wroc awskiego Prof. dr hab. Urszula Sztanderska jest prodziekanem Wydzia u Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz pracownikiem Katedry Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego na tym wydziale Ks. prof. dr hab. Tomasz W c awski jest kierownikiem Zak adu Teologii Fundamentalnej i Dogmatycznej oraz dziekanem Wydzia u Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Daniel Wieszczycki jest pracownikiem kancelarii White & Case W. Dani owicz, W. Jurcewicz i Wspólnicy Kancelaria prawna sp. k. w Warszawie oraz s uchaczem studium doktorskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Jerzy Wysokiƒski jest doradcà Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej XII

XIII

Spis treêci S owo wst pne Podzi kowania Organizatorzy O Autorach V VI VII VIII Synteza Raportu 1 Wprowadzenie 5 1.1. Wst p Wojciech Cellary 5 1.2. Spo eczeƒstwo informacyjne a rozwój cz owieka Kazimierz Krzysztofek 8 1.3. Rozwój zrównowa ony i spo eczeƒstwo informacyjne Kazimierz Krzysztofek 9 Przemiany spo eczne i gospodarcze 13 2.1. Przemiany spo eczne Wojciech Cellary 13 Polska spo eczeƒstwo trzech pr dkoêci Kazimierz Krzysztofek / 16 2.2. Przemiany gospodarcze Wojciech Cellary 17 2.3. Czynniki rozwoju spo ecznego i gospodarczego Maciej Markowski 22 Umowa strategiczna w Polsce Kazimierz Krzysztofek / 25 Gospodarka 27 3.1. Gospodarka elektroniczna Andrzej J. Piotrowski 27 Rodzaje handlu elektronicznego Wojciech Cellary / 28 èród a przychodów z biznesu w Internecie Wojciech Cellary i Andrzej J. Piotrowski / 29 Zalety biznesu elektronicznego Wojciech Cellary / 30 Elektroniczne aƒcuchy dostaw Wojciech Cellary / 31 Organizacja wspó pracy mi dzy przedsi biorstwami Wojciech Cellary / 32 Handlowy system informacyjny w mi dzynarodowej korporacji Jan Gliƒski / 33 NowoÊç a globalizacja Wojciech Cellary / 34 3.2. Gospodarczy sektor produktów i us ug niematerialnych Maciej Markowski 35 Modele biznesowe w Internecie Wojciech Cellary / 36 Najwa niejsze problemy ebanków Maciej Markowski / 37 BankowoÊç elektroniczna w Polsce Bartosz Strycharczyk / 38 XIV

3.3. Rozwój infrastruktury informacyjnej Józef Lubacz 39 Konwergencja Wojciech Cellary / 40 Czy dostawca us ug internetowych odpowiada za treêç informacyjnà? Tadeusz Piàtek / 43 3.4. Wybrane statystyki gospodarcze telekomunikacji i informatyki Micha Goliƒski 45 3.5. Przygotowanie polskiej gospodarki do konkurencji na rynku globalnym Adam Niewiƒski 49 3.6. Nauka i innowacyjnoêç na potrzeby gospodarki Borys Czerniejewski 51 3.7. Organizacja sektora publicznego na potrzeby gospodarki Dariusz Kupiecki 57 Podobieƒstwa i ró nice pomi dzy bankami a administracjà w drodze do gospodarki elektronicznej Wojciech Cellary / 59 Praca 61 4.1. Konfrontacja cz owieka z komputerem na rynku pracy Wojciech Cellary 61 4.2. Rynek pracy w gospodarce elektronicznej Wojciech Cellary 62 4.3. Zmiany w strukturze zawodów Urszula Sztanderska 64 4.4. Telepraca Wojciech Cellary 67 Telecentrum w korporacji mi dzynarodowej Jan Gliƒski / 71 Spo eczeƒstwo 73 5.1. Technologie informacyjne a rozwój cywilizacyjny Kazimierz Krzysztofek 73 5.2. Spo eczeƒstwo informacyjne i ryzyko Kazimierz Krzysztofek 74 5.3. Scenariusze przysz oêci spo eczeƒstwa informacyjnego Kazimierz Krzysztofek 76 5.4. Spo eczeƒstwo informacyjne a spo eczeƒstwo obywatelskie Tomasz Goban-Klas 78 5.5. Spo eczeƒstwo informacyjne a demokracja dylematy Polski Kazimierz Krzysztofek 79 5.6. Paƒstwo a informacja Tomasz Goban-Klas 82 5.7. WolnoÊç a kontrola Kazimierz Krzysztofek 83 Dane osobowe w Internecie zagro enia i ochrona Daniel Wieszczycki / 84 5.8. Problem kontroli treêci w Internecie Tomasz Goban-Klas 85 5.9. Uwarunkowania kulturowe w spo eczeƒstwie informacyjnym Kazimierz Krzysztofek 88 5.10. Zmiany cywilizacyjne Polski a KoÊció katolicki ks. Tomasz W c awski 90 5.11. Organizacja sektora publicznego na potrzeby obywateli Wojciech Cellary 94 Podpis elektroniczny Wojciech Cellary / 95 Ustawa o podpisie elektronicznym Tadeusz Piàtek / 97 5.12. Zdrowie Wojciech Cellary 97 5.13. Polskie prawo karne a Internet Daniel Wieszczycki 98 5.14. Homo mobilis: style ycia i aktywnoêci w spo eczeƒstwie informacyjnym Kazimierz Krzysztofek 99 5.15. Charakterystyka statystyczna polskich internautów Micha Goliƒski 102 XV

6. Kultura 107 6.1. Dost p do kultury Kazimierz Krzysztofek 107 Biblioteki Henryk Hollender / 108 Nowe media Mieczys aw Muraszkiewicz / 110 6.2. Przemys y kultury Dorota Ilczuk 111 Polska kultura i przemys y kultury w 2000 roku Dorota Ilczuk / 112 Oddzia ywanie nowych mediów na kultur Mieczys aw Muraszkiewicz / 115 6.3. Wyzwania globalizacji Kazimierz Krzysztofek 116 6.4. Kontekst kulturowy spo eczeƒstwa informacyjnego Kazimierz Krzysztofek 119 7. Edukacja Witold Abramowicz przy wspó udziale: W odzimierza Gogo ka, Janusza Stok osy, Macieja M. Sys y 121 7.1. Obywatele globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego Witold Abramowicz 121 7.2. Obywatele Informujàcy si Witold Abramowicz 122 Program Interkl@sa Gra yna Staniszewska / 123 Internet w szko ach projekt prezydenta RP Jerzy Wysokiƒski / 124 7.3. Obywatele Komunikujàcy si Witold Abramowicz 125 7.4. Obywatele Uczàcy si Witold Abramowicz 126 Statystyki komputerów w szko ach Jerzy Da ek / 127 Komputery w szko ach Witold Abramowicz / 128 7.5. Obywatele Tworzàcy Wojciech Cellary 129 Kszta cenie osób niepe nosprawnych Konrad Frankowski / 129 7.6 Narz dzia edukacyjne globalnego spo eczeƒstwa informacyjnego Witold Abramowicz 130 Porównanie uniwersytetu dziê i jutro Wojciech Cellary / 131 Planowanie kszta cenia Maciej M. Sys o / 132 Wnioski i rekomendacje Wojciech Cellary 135 Wskaêniki statystyczne Lucyna Nowak 139 9.1. Metodologia wyznaczania Wskaênika Rozwoju Spo ecznego HDI 139 9.2. Wskaênik Rozwoju Spo ecznego HDI dla Polski w latach 1995-1999 141 9.3. Metodologia wyznaczania Wskaênika Ubóstwa HPI 145 9.4. Wskaênik Ubóstwa HPI dla Polski w latach 1995-1999 145 9.5. Wskaêniki zró nicowania spo ecznego GDI oraz GEM dla Polski w latach 1998-1999 146 9.6. Aneks tabelaryczny 148 Bibliografia 157 XVI