SYSTEM EKSPLOATACJI SIECI PRZESYŁOWEJ PROCEDURA P.02.O.02. Prace gazoniebezpieczne i niebezpieczne

OPERATOR GAZOCIĄGÓW PRZESYŁOWYCH SYSTEM EKSPLOATACJI SIECI PRZESYŁOWEJ PROCEDURA Wydanie I Obowiązuje od 01.01.2016 roku Niniejsza procedura jest własnością GAZ SYSTEM S.A. Kopiowanie całości lub fragmentu niniejszego dokumentu bez zgody Dyrektora Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. jest zabronione

Rozdzielnik procedury Dyrektor Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej GAZ SYSTEM S.A. egzemplarz archiwalny Dyrektor Oddziału w Gdańsku Dyrektor Oddziału w Poznaniu Dyrektor Oddziału w Rembelszczyźnie Dyrektor Oddziału w Świerklanach Dyrektor Oddziału w Tarnowie Dyrektor Oddziału we Wrocławiu Wydanie I styczeń 2016 Strona 2/ Stron 46

Spis treści Lp. Tytuł rozdziału strona 1 Cel procedury 2 Przedmiot i zakres procedury 5 3 Definicje 5 4 Odpowiedzialność i uprawnienia 7 5 Przygotowanie i wykonywanie prac gazoniebezpiecznych/ niebezpiecznych 7 5.1 Warunki ogólne 7 5.2 Czynności przygotowawcze 10 5.3 Rozpoczęcie prac 11 5.4 Prowadzenie prac gazoniebezpiecznych /niebezpiecznych 12 5.5 Wymagania BHP, ppoż., i ochrony środowiska w zakresie prowadzenia prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych 15 5.6 Zakończenie prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych 19 5.7 Rejestracja i przechowywanie wydanych poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych/ niebezpiecznych. 5.8 Ewidencjonowanie w Systemie Paszportyzacji poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 19 20 6 Informacje dodatkowe 20 7 Dokumenty związane i powołane 20 8 Załączniki 21 Wydanie I styczeń 2016 Strona 3/ Stron 46

Tabela zmian Niniejsza procedura stanowi połączenie wydania nr VII procedury Prace gazoniebezpieczne oraz wydania VII procedury P.02.O.03 Prace niebezpieczne Lp. Zmiana dotyczy strona / punkt Przed zmianą Treść Po zmianie Data wprowadzenia zmiany 1 2 3 4 5 6 Uwagi Wydanie I styczeń 2016 Strona 4/ Stron 46

1. Cel procedury Celem procedury jest wprowadzenie we wszystkich Oddziałach Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ - SYSTEM S.A. jednolitych metod postępowania przy organizacji i wykonywaniu prac gazoniebezpiecznych i niebezpiecznych, tak, aby procesy te były prowadzone w sposób bezpieczny, technicznie poprawny, uporządkowany i zgodny z obowiązującymi przepisami. 2. Przedmiot i zakres procedury Przedmiotem procedury są zasady organizacji i wykonywania prac gazoniebezpiecznych i niebezpiecznych na urządzeniach, instalacjach i sieciach gazowych należących do systemu przesyłowego gazu ziemnego eksploatowanego przez Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ -SYSTEM S.A. Zakresem procedury objęte są wszystkie prace uznane za prace gazoniebezpieczne i niebezpieczne. 3. Definicje W niniejszej procedurze stosuje się określenia i zwroty zawarte w procedurze P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej oraz: Atmosfera wybuchowa CDG Dopuszczający Dyspozytor Mieszanina z powietrzem w warunkach atmosferycznych, substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów, w której po wystąpieniu zapłonu, spalanie rozprzestrzenia się na całą nie spaloną mieszaninę. Centralna Dyspozycja Gazu Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Osoba wyznaczona w pisemnym poleceniu wykonania prac przez Odpowiedzialnego za eksploatację, posiadająca ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Pracownik Oddziałowej Dyspozycji Gazu Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. pełniący dyżur dyspozytorski. Inspektor nadzoru Pracownik GAZ-SYSTEM S.A. lub podmiotu zewnętrznego, reprezentujący interesy Inwestora podczas realizacji procesu budowlanego, posiadający uprawnienia budowlane odpowiednie do zakresu wykonywanych robót. Instrukcja wykonania pracy Instrukcja zabezpieczeń Kierownik zakładu Koordynator Dokument opisujący czynności oraz technologię wykonania pracy gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. Dokument opisujący czynności oraz środki techniczne niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa wykonania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. Kierownik Jednostki Organizacyjnej Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ SYSTEM S.A. lub Wykonawcy zewnętrznego, jednostka organizacyjna, osoba prawna lub osoba fizyczna, zajmująca się eksploatacją własnych lub powierzonych jej, na podstawie zawartej umowy, urządzeń energetycznych Osoba posiadająca ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru wyznaczona w pisemnym poleceniu wykonania prac przez Odpowiedzialnego za eksploatację w przypadku: a) równoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różne zespoły, Wydanie I styczeń 2016 Strona 5/ Stron 46

Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej Obiekt technologiczny ODG Odpowiedzialny za eksploatację Operator sieci gazowej Nadzorujący Pomieszczenie technologiczne Poleceniodawca Prace gazoniebezpieczne Prace niebezpieczne Prace gazoniebezpieczne /niebezpieczne awaryjne Prace gazoniebezpieczne /niebezpieczne eksploatacyjne Prace b) równoczesnego wykonywania wzajemnie powiązanych prac gazoniebezpiecznych niebezpiecznych Koordynator w Oddziale/Centrali Spółki, który zgodnie z zapisami w Formularzu opisu stanowiska nadzoruje funkcjonowanie Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej w Oddziale/Spółce. Budynek lub budowla wraz z pomieszczeniami technologicznymi związane z funkcjonowaniem sieci gazowych usytuowane na wydzielonym terenie. Oddziałowa Dyspozycja Gazu Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Pracownik Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. odpowiedzialny z racji zajmowanego stanowiska za eksploatację obiektów sieci przesyłowej, na których będą prowadzone prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne posiadający ważne Świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Osoba wyznaczona w pisemnym poleceniu wykonania prac przez Poleceniodawcę do kierowania pracami gazoniebezpiecznymi/ niebezpiecznymi, posiadająca ważne świadectwo kwalifikacje na stanowisku dozoru. Pomieszczenie z urządzeniami i instalacjami technologicznymi, w którym przebiegają procesy związane z przesyłaniem gazu ziemnego. Kierownik zakładu lub osoba przez niego upoważniona do wydawania poleceń na wykonanie prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych znajdujący się w wykazie Poleceniodawców. Poleceniodawca prac gazoniebezpiecznych musi posiadać świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Prace szczególnie niebezpieczne w zrozumieniu ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, wykonywane na urządzeniach, instalacjach i sieciach gazowych, napełnionych lub napełnianych gazem ziemnym oraz opróżnianych z gazu ziemnego, podczas których może dojść do wypływu gazu ziemnego powodującego zagrożenie życia zdrowia ludzkiego, wybuchu lub pożaru. Prace szczególnie niebezpieczne w rozumieniu ogólnych przepisów BHP oraz przepisów prawa budowlanego, przy wykonywaniu, których istnieje duże zagrożenie wypadkiem. Prace związane z ratowaniem życia i zdrowia ludzi, mienia oraz związane z usuwaniem awarii Prace określone w procedurach i instrukcjach SESP, wyszczególnione w wykazie, który stanowi załącznik nr Z.-06 do niniejszej procedury. Pozostałe prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne nie będące Wydanie I styczeń 2016 Strona 6/ Stron 46

gazoniebezpieczne /niebezpieczne nietypowe Przerwa w realizacji pracy gazoniebezpiecznej /niebezpiecznej Służby eksploatacyjne Świadectwo kwalifikacyjne Urządzenie technologiczne Wykonawca zewnętrzny Zespół pracowników pracami eksploatacyjnymi lub awaryjnymi, wyszczególnione w wykazie, który stanowi załącznik nr Z.-07 do niniejszej procedury. Przerwa w wykonywaniu pracy nie związana z technologią wykonania pracy, nie ujęta w harmonogramie prac oraz nie wynikająca z dobowego wymiaru czasu pracy. Rozpoczęcie pracy po przerwie wymaga ponownego dopuszczenia. Służby jednostek organizacyjnych Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ - SYSTEM S.A. i Wykonawców zewnętrznych w skład których wchodzą osoby posiadające wymagane świadectwa kwalifikacyjne w zakresie eksploatacji i dozoru urządzeń, instalacji i sieci energetycznych Dokument uprawniający do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci energetycznych na stanowisku: - Eksploatacji (E) - Dozoru (D) Urządzenie, w którym następuje podwyższanie lub redukcja ciśnienia, regulacja ciśnienia, regulacja, pomiar lub uzdatnianie gazu ziemnego. Organizacja lub firma zewnętrzna, dysponująca pracownikami z wymaganymi niniejszą procedurą kwalifikacjami oraz odpowiednimi środkami technicznymi do wykonania zakresu prac określonych w umowach/zleceniach z nimi podpisanych. Minimum dwie osoby (w celu zapewnienia asekuracji) wykonujące prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne z których przynajmniej jedna posiada uprawnienia dozorowe. 4. Odpowiedzialność i uprawnienia Odpowiedzialność za nadzór nad przestrzeganiem postanowień niniejszej procedury ponosi Dyrektor Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. Dyrektorzy, Kadra Kierownicza oraz pracownicy Oddziałów GAZ - SYSTEM S.A, a także wykonawcy zewnętrzni realizujący prace na rzecz GAZ - SYSTEM S.A. odpowiedzialni są za postępowanie zgodne z postanowieniami niniejszej procedury. 5. Przygotowanie i wykonanie prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych 5.1 Warunki ogólne. 5.1.1 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne dzielimy na: 5.1.1.1 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne niewymagające pisemnego polecenia: prace awaryjne, czynności ruchowe związane ze zmianą stanu pracy armatury odcinającej, ruchową zmianą parametrów pracy obiektu, realizowane na polecenie służb dyspozytorskich CDG i ODG. 5.1.1.2 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne wymagające pisemnego polecenia: prace nietypowe, prace eksploatacyjne. Wydanie I styczeń 2016 Strona 7/ Stron 46

5.1.2 Prace, o których mowa w punkcie 5.1.1.2. można prowadzić tylko na podstawie polecenia pisemnego. Wzór polecenia pisemnego pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej stanowi załącznik nr Z.-01 do niniejszej procedury. 5.1.3 Numerowanie poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych Głównym numerem polecenia jest numer nadany przez komórkę organizacyjną odpowiedzialną za eksploatację w GAZ-SYSTEM S.A. Numer polecenia nadawany przez komórkę organizacyjną GAZ-SYSTEM S.A. powinien mieć formę: X/Y/G/R gdzie: X symbol komórki organizacyjnej (zgodnie z Regulaminem organizacyjnym Spółki) prowadzącej eksploatację danego obiektu sieci przesyłowej Y numer kolejny polecenia wydanego w danej komórce organizacyjnej w roku kalendarzowym G/N praca gazoniebezpieczna/niebezpieczna R rok kalendarzowy np.: GDJ/3/G/2016 5.1.4 Załącznikami do pisemnego polecenia na prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne eksploatacyjne są: instrukcja zabezpieczeń (wzór instrukcji stanowi załącznik nr Z.-02 do niniejszej procedury), arkusz składu zespołu realizującego polecenie pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej (wzór arkusza stanowi załącznik nr Z.-03 do niniejszej procedury), arkusz zmian w Poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-10 do niniejszej procedury. 5.1.5 Załącznikami do pisemnego polecenia na prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne nietypowe są: instrukcja wykonania prac wynikających z polecenia (w Instrukcji wykonania prac objętych Poleceniem dopuszcza się wykorzystanie zapisów procedury lub instrukcji SESP, które należy wydrukować i załączyć, o ile zawierają szczegółowy zakres tych prac), schemat technologiczny lub szkic sytuacyjny miejsca pracy, z oznaczeniem armatury bądź miejsc ewentualnego odcięcia dopływu gazu. harmonogram wykonywania planowanej pracy; harmonogram dla kilku firm uczestniczących w pracach wzajemnie na siebie oddziałujących powinien być /uzgodniony i podpisany przez wszystkie firmy oraz wyznaczonego Koordynatora (harmonogram należy załączyć do każdego z poleceń), instrukcja zabezpieczeń, której wzór stanowi załącznik nr Z.-02 do niniejszej procedury, arkusz składu zespołu realizującego polecenie pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej (wzór arkusza stanowi załącznik nr Z.-03 do niniejszej procedury), arkusz do pomiaru stężenia metanu i tlenu (zawsze w przypadku pac gazoniebezpiecznych, w przypadku prac niebezpiecznych zgodnie z wskazaniami Instrukcji Zabezpieczeń lub zaleceniami odpowiedzialnego za eksploatację), (wzór arkusza stanowi załącznik nr Z.-04 do niniejszej procedury), arkusz meldunku o przerwach w realizacji pracy, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 do niniejszej procedury, Wydanie I styczeń 2016 Strona 8/ Stron 46

arkusz zmian w Poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-10 do niniejszej procedury. 5.1.6 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne powinny być nadzorowane przez pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje w zakresie dozoru oraz wykonywane przez pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje w zakresie eksploatacji urządzeń energetycznych, uzyskane na podstawie przepisów prawa energetycznego. 5.1.7 Osoby funkcyjne uczestniczące w procesie organizacji i wykonania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych na polecenie pisemne: - Poleceniodawca, - Odpowiedzialny za eksploatację, - Nadzorujący, - Koordynator, - Dopuszczający, - Inspektor nadzoru Jeżeli w trakcie realizacji polecenia zachodzi potrzeba wprowadzenia zmiany w poleceniu w zakresie osoby funkcyjnej, terminu realizacji pracy, rodzaju zabezpieczeń, zmiana taka powinna być, zgłoszona Poleceniodawcy i ODG, oraz uzgodniona z właściwymi uczestnikami procesu i odnotowana w Arkuszu zmian Polecenia, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-10 do niniejszej procedury. Arkusz zmian Polecenia prowadzi Nadzorujący. UWAGA 1: Zabronione jest łączenie funkcji Poleceniodawcy z funkcją Nadzorującego oraz funkcji Dopuszczającego z funkcją Nadzorującego. UWAGA 2: Dopuszcza się możliwość wpisania do Polecenia więcej niż jednego Nadzorującego/Dopuszczającego/Koordynatora. Informację o osobach funkcyjnych w poszczególnych dniach realizacji prac gazoniebezpiecznych/ niebezpiecznych należy zamieścić w protokole z wykonania danej czynności eksploatacyjnej lub w Dzienniku ruchu obiektu. 5.1.8 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne należy wykonywać w zespole co najmniej dwuosobowym, w celu zapewnienia asekuracji. 5.1.9 W przypadku wykonywania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych przez więcej niż jeden zespół lub w miejscu gdzie wykonywane są prace przez pracowników zatrudnionych przez różnych pracodawców Odpowiedzialny za eksploatację wyznacza Koordynatora. 5.1.10 W przypadku wykonywania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych mających wpływ na ruch i eksploatację systemu przesyłowego, Odpowiedzialny za eksploatację może wyznaczyć Dopuszczającego. 5.1.11 W przypadku, kiedy Odpowiedzialny za eksploatację uzna to za stosowne (5.4.8), może wyznaczyć dodatkowo Nadzorującego, który posiada ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru i może pełnić wyłącznie czynności nadzoru nad bezpieczeństwem sieci przesyłowej. 5.1.12 W przypadku prac gazoniebezpiecznych przy których planowany jest znaczny upust gazu do atmosfery lub upust gazu jest wysoce prawdopodobny w szczególności z kolumn wydmuchowych, Odpowiedzialny za eksploatację w porozumieniu z Poleceniodawcą podejmuje decyzję o potrzebie zgłoszenia do Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (PAŻP) wniosku o wydanie depeszy telekomunikacyjnej Kierownictwa Lotów NOTAM. Sposób postepowania w przypadku podjęcia decyzji o potrzebie zgłoszenia Wydanie I styczeń 2016 Strona 9/ Stron 46

upustu do PAŻP opisany jest w załączniku Z.-12. Zgłoszenia NOTAM należy dokonać z minimum 4 dniowym wyprzedzeniem. 5.1.13 Wykazy prac eksploatacyjnych, nietypowych i awaryjnych stanowią odpowiednio załączniki nr Z.-06, Z.-07 i Z.-08 do niniejszej procedury. 5.1.14 W przypadku zadań remontowych lub inwestycyjnych zakres prac określonych w poleceniu powinien potwierdzić podpisem Inspektor nadzoru prowadzący zadanie remontowe lub inwestycyjne. 5.2 Czynności przygotowawcze. 5.2.1 Wydanie polecenia wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej. Zakres czynności osób funkcyjnych: 5.2.1.1 Poleceniodawca. a) wydaje polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej. b) wyznacza Nadzorującego wykonanie pracy oraz określa zakres prac. 5.2.1.2 Odpowiedzialny za eksploatację: a) sprawdza czy Poleceniodawca jest ujęty w Wykazie Poleceniodawców, b) zatwierdza Polecenie i zmiany do Polecenia wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, c) jeżeli zachodzi konieczność wyznacza Dopuszczającego d) jeżeli zachodzi konieczność wyznacza Koordynatora. 5.2.1.3 Nadzorujący prace: a) rozeznaje zakres pracy wg dokumentacji projektowej, technologiczno - ruchowej, podkładów geodezyjnych, b) identyfikuje w terenie (w przypadku prac sieciowych) lub na terenie obiektu technologicznego istotne elementy związane z organizacją pracy i potrzebnymi środkami technicznymi, c) dokonuje ustaleń na temat przygotowania sieci lub instalacji do robót, d) przygotowuje i sporządza pisemne polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, e) posiada lub opracowuje instrukcje wykonania prac, instrukcje zabezpieczeń, harmonogram, schemat technologiczny lub szkic sytuacyjny. 5.2.1.4 Koordynator (jeżeli wyznaczono): a) ustala harmonogram prac uwzględniający zadania wszystkich zespołów pracowników, b) ustala zasady współpracy, w szczególności sposoby informowania, komunikowania się poszczególnych zespołów wykonujących prace oraz sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, 5.2.1.5 Inspektor nadzoru (jeżeli wyznaczono): a) potwierdza podpisem zakres prac określonych w poleceniu. 5.2.2 Pisemne polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej wraz z załącznikami należy przedłożyć w Dziale Ochrony Przeciwpożarowej i w Dziale BHP w celu zaopiniowania Instrukcji zabezpieczeń. 5.2.3 Polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej wraz z załącznikami należy złożyć do uzgodnienia z ODG co najmniej na pięć dni roboczych przed planowanym terminem realizacji prac. Jeśli wykonanie pracy ma wpływ na ruch systemu i/lub warunki dostawy/odbioru paliwa gazowego należy dotrzymać terminu zgodnego z IRiESP. Wydanie I styczeń 2016 Strona 10/ Stron 46

5.2.4 W uzasadnionych przypadkach za zgodą Odpowiedzialnego za eksploatację dopuszcza się opiniowanie i uzgadnianie poleceń na prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne za pomocą poczty elektronicznej. Uzgodnienia takie należy dołączyć do oryginału polecenia. 5.2.5 Jeśli planowane prace obejmują zarówno prace gazoniebezpieczne jak i niebezpieczne wystawia się jedno polecenie na prace gazoniebezpieczne, w którego instrukcji prowadzenia prac należy określić zasady wykonania prac niebezpiecznych. Czynności zakwalifikowane jako niebezpieczne należy również wpisać do harmonogramu prac gazoniebezpiecznych. Czynności gazoniebezpieczne i niebezpieczne wpisane do harmonogramu należy wyraźnie rozgraniczyć i opisać. 5.2.6 W przypadku pracy niebezpiecznej w strefie zagrożenia wybuchem przy instalacjach i urządzeniach elektrycznych w wykonaniu Ex, wystawiane jest polecenie z uwzględnieniem wymagań procedury P.02.O.06 Eksploatacja urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym i instalacji elektrycznych znajdujących się w strefie zagrożenia wybuchem. 5.2.7 W przypadku prac gazoniebezpiecznych eksploatacyjnych oraz nietypowych w trakcie uzgadniania polecenia służba ODG nadaje mu nr w rejestrze ODG. 5.2.8 Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej w Oddziale prowadzi oraz aktualizuje dla pracowników Spółki Wykaz Poleceniodawców i Odpowiedzialnych za eksploatację upoważnionych do uzgadniania i zatwierdzania poleceń pisemnych na prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne. Kopia wykazu, po każdej zmianie, przekazywana jest do ODG. Wzór wykazu stanowi załącznik nr Z.-09 do niniejszej procedury. Nie wymaga się wpisywania w wykazie numerów uprawnień, zakresów oraz terminów ich ważności. Wykaz zatwierdzony w danym Oddziale GAZ-SYSTEM S.A. obowiązuje w całej Spółce. 5.2.9 Wykaz osób upoważnionych do opiniowania instrukcji zabezpieczeń w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej prowadzi Sekretariat Pionu BHP i PPOŻ. Po zatwierdzeniu przez Dyrektora Pionu BHP i PPOŻ. Wykaz przekazywany jest do Koordynatorów ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej w Oddziałach. 5.3 Rozpoczęcie prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 5.3.1 Zakres czynności osób funkcyjnych 5.3.1.1 Nadzorujący prace a) powiadamia Poleceniodawcę o rozpoczęciu pracy, b) powiadamia Dopuszczającego (jeżeli wyznaczono) o gotowości do rozpoczęcia pracy, c) powiadamia Koordynatora (jeżeli wyznaczono) o rozpoczęciu pracy, d) składa meldunek do ODG (w przypadku prac gazoniebezpiecznych) o rozpoczęciu pracy (w przypadku gdy nie wyznaczono Koordynatora), e) sprawuje nadzór w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nad wszystkimi pracownikami, którzy wykonują pracę. 5.3.1.2 Dopuszczający (jeżeli wyznaczono) a) wyraża zgodę na rozpoczęcie pracy po stwierdzeniu gotowości zespołu i miejsca prowadzenia prac, również każdorazowo przy zmianie warunków pracy,, które mają wpływ na ruch i eksploatację systemu przesyłowego b) sprawdza przygotowanie miejsca prowadzenia pracy mając na uwadze zagrożenia od urządzeń, instalacji i sieci energetycznych, Wydanie I styczeń 2016 Strona 11/ Stron 46

c) przedstawia zasady, które muszą być spełnione w celu zapewnienia bezpiecznego wykonania prac mając na uwadze zagrożenia od urządzeń, instalacji i sieci energetycznych, d) dopuszcza do wykonania pracy po stwierdzeniu gotowości zespołu i miejsca prowadzenia prac, każdorazowo przy rozpoczynaniu pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej oraz przy zmianie warunków pracy, które mają wpływ na ruch i eksploatację systemu przesyłowego. 5.3.1.3 Koordynator (jeżeli wyznaczono) a) powiadamia Odpowiedzialnego za eksploatację o rozpoczęciu prac, b) składa meldunek do ODG o rozpoczęciu pracy, c) sprawuje nadzór w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nad wszystkimi pracownikami, którzy wykonują pracę w tym samym miejscu. 5.3.2 ODG może wstrzymać rozpoczęcie pracy gazoniebezpiecznej, pomimo wcześniejszego jej uzgodnienia. 5.4 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 5.4.1 Zakres czynności osób funkcyjnych 5.4.1.1 Poleceniodawca a) ma prawo kontrolować przebieg pracy, b) ma prawo wstrzymać wykonywanie pracy. 5.4.1.2 Odpowiedzialny za eksploatację a) ma prawo kontrolować przebieg pracy, b) ma prawo wstrzymać wykonywanie pracy. 5.4.1.3 Nadzorujący a) organizuje i kieruje pracami zgodnie z obowiązującymi przepisami, ustaleniami zawartymi w poleceniu oraz zasadami sztuki inżynierskiej w sposób zapewniający bezpieczeństwo dla otoczenia i osób wykonujących pracę, b) ma prawo wstrzymać wykonywanie pracy c) wyraża zgodę na rozpoczęcie pracy po wystąpieniu przerwy w pracy. 5.4.1.4 Koordynator (jeżeli wyznaczono) a) ma prawo do wydawania poleceń Nadzorującym, b) ma prawo wstrzymać wykonywanie pracy, c) wyraża zgodę na rozpoczęcie pracy po wystąpieniu przerwy w pracy. 5.4.1.5 Dopuszczający (jeżeli wyznaczono) a) ma prawo wstrzymać wykonywanie pracy, b) wyraża zgodę na rozpoczęcie pracy po stwierdzeniu gotowości zespołu i miejsca prowadzenia prac, również każdorazowo przy zmianie warunków pracy,, które mają wpływ na ruch i eksploatację systemu przesyłowego, c) wyraża zgodę na rozpoczęcie pracy po wystąpieniu przerwy w pracy. 5.4.1.6 Inspektor nadzoru (jeżeli wyznaczono): a) reprezentuje inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem budowlanym, zasadami wiedzy technicznej, przepisami oraz pozwoleniem na budowę, b) kontroluje kierownika budowy w zakresie koordynacji działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3 ustawy Prawo budowlane, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, Wydanie I styczeń 2016 Strona 12/ Stron 46

c) ma prawo wydawać kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia, potwierdzone wpisem do dziennika budowy, dotyczące: usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń, wykonania prób lub badań, także wymagających odkrycia robót lub elementów zakrytych, oraz przedstawienia ekspertyz dotyczących prowadzonych robót budowlanych i dowodów dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych oraz urządzeń technicznych, d) żądać od kierownika budowy lub kierownika robót dokonania poprawek bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót, a także wstrzymania dalszych robót budowlanych w przypadku, gdyby ich kontynuacja mogła wywołać zagrożenie bądź spowodować niedopuszczalną niezgodność z projektem lub pozwoleniem na budowę. 5.4.2 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych eksploatacyjnych. 5.4.2.1 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych eksploatacyjnych odbywa się zgodnie z opisem zawartym w procedurach i instrukcjach na realizację prac eksploatacyjnych. Wykaz prac eksploatacyjnych znajduje się w załączniku nr Z.-06 do niniejszej procedury. 5.4.2.2 Jeżeli prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne eksploatacyjne realizowane na podstawie procedur/instrukcji SESP obejmują zbliżony zakres czynności i wymagają takiego samego zestawu maszyn i narzędzi oraz środków ochrony bhp i ppoż. dopuszcza się ich wykonywanie na podstawie jednego polecenia, wystawionego na okres nie dłuższy niż jeden rok. 5.4.2.3 Prace eksploatacyjne wykonywane są w terminach określonych w rocznym harmonogramie czynności eksploatacyjnych, który sporządzany jest zgodnie z wymaganiami pkt. 5.2 procedury P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej. 5.4.2.4 W przypadku prac gazoniebezpiecznych należy każdorazowo powiadomić ODG o rozpoczęciu i zakończeniu prac gazoniebezpiecznych eksploatacyjnych. Przy pracach trwających dłużej niż jeden dzień, należy każdego dnia powiadamiać ODG o rozpoczęciu i zakończeniu prac na danym obiekcie. 5.4.2.5 W przypadku prac niebezpiecznych należy każdorazowo powiadomić Odpowiedzialnego za eksploatację o rozpoczęciu i zakończeniu prac niebezpiecznych eksploatacyjnych. W przypadku prac prowadzonych w tym samym dniu na więcej niż jednym obiekcie monitorowanym telemetrycznie przez służby dyspozytorskie należy zgłaszać do ODG każde wejście i wyjście z danego obiektu Przy pracach trwających dłużej niż jeden dzień, należy każdego dnia powiadamiać Odpowiedzialnego za eksploatację o rozpoczęciu i zakończeniu prac. 5.4.2.6 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne eksploatacyjne należy dokumentować w protokołach stanowiących załączniki do procedur i instrukcji SESP właściwych dla wykonanych czynności eksploatacyjnych. 5.4.2.7 Dokumentowanie wyników pomiarów stężenia metanu i tlenu prowadzone jest w protokołach z wykonania czynności eksploatacyjnych SESP. 5.4.3 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych nietypowych. 5.4.3.1 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych nietypowych odbywa się na podstawie wydanego jednorazowo pisemnego polecenia wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej. Wykaz prac nietypowych znajduje się w załączniku nr Z.-07 do niniejszej procedury. 5.4.3.2 Każdorazowo o rozpoczęciu i zakończeniu prac gazoniebezpiecznych nietypowych należy powiadomić ODG. Przy pracach trwających dłużej niż jeden dzień, należy każdego dnia powiadamiać ODG o rozpoczęciu i zakończeniu prac. W przypadku Wydanie I styczeń 2016 Strona 13/ Stron 46

prac prowadzonych w tym samym dniu na więcej niż jednym obiekcie należy zgłaszać do ODG każde wejście i wyjście z danego obiektu. 5.4.3.3 W przypadku prac niebezpiecznych należy każdorazowo powiadomić Odpowiedzialnego za eksploatację o rozpoczęciu i zakończeniu prac niebezpiecznych nietypowych. Przy pracach trwających dłużej niż jeden dzień, należy każdego dnia powiadamiać Odpowiedzialnego za eksploatację o rozpoczęciu i zakończeniu prac. 5.4.3.4 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne nietypowe należy dokumentować w protokołach stanowiących załączniki do procedur i instrukcji SESP właściwych dla wykonanych czynności. Jeśli czynność nie jest opisana procedurą lub instrukcją SESP należy ją udokumentować w sposób umożliwiający określenie daty, miejsca oraz osób wykonujących te prace. 5.4.4 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych awaryjnych. Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych awaryjnych odbywa się na podstawie polecenia ustnego, w trybie pilnym zgodnie z zasadami wiedzy technicznej i zasadami sztuki opisanymi w procedurze P.02.O.04 Postępowanie w przypadku wystąpienia awarii.. Wykaz prac awaryjnych znajduje się załączniku nr Z.-08 do niniejszej procedury. 5.4.6 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych przez wykonawców zewnętrznych. Wykonawca zewnętrzny: a) przekazuje do właściwej jednostki organizacyjnej GAZ- SYSTEM S.A. Wykaz Poleceniodawców zatwierdzony przez Kierownika Zakładu lub osobę przez niego upoważnioną w celu zatwierdzenia przez Dyrektora Oddziału. Wzór Wykazu stanowi załącznik nr Z.-09 do niniejszej procedury. Wykaz Poleceniodawców należy zatwierdzić przed wystąpieniem o uzgodnienie dokumentacji na wykonanie pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej. W przypadku zmian w Wykazie (np. zmiana osób lub wygaśnięcie ważności świadectw kwalifikacyjnych) przedstawiciel wykonawcy zewnętrznego zobowiązany jest do przekazania do właściwej jednostki organizacyjnej GAZ- SYSTEM S.A. zaktualizowanej wersji wykazu Poleceniodawców w celu jego ponownego zatwierdzenia przez Dyrektora Oddziału. b) uzgadnia polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej z właściwą jednostką organizacyjną GAZ-SYSTEM S.A. Działem Eksploatacji Obiektów/Sieci lub Terenową Jednostką Eksploatacji. Polecenie wraz z załącznikami należy przedłożyć do uzgodnienia co najmniej pięć dni roboczych przed planowanym terminem realizacji prac mając na uwadze zapis w p. 5.2.3 niniejszej procedury; c) wydaje swoim pracownikom polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej zgodnie z warunkami uzgodnionymi ze służbami Oddziału w tym w szczególności z Odpowiedzialnym za eksploatację; d) każdego dnia pracy wypełnia Arkusz składu zespołu (wzór Arkusza stanowi załącznik nr Z.-03 do niniejszej procedury) z określeniem rzeczywistego składu zespołu realizującego pracę w danym dniu (dotyczy prac nietypowych), e) niezwłocznie po zakończeniu pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej kompletny oryginał Polecenia wraz z załącznikami przekazuje Odpowiedzialnemu za eksploatację. 5.4.6.1 Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne realizowane przez Wykonawcę zewnętrznego powinny być wykonywane na podstawie polecenia wykonania Wydanie I styczeń 2016 Strona 14/ Stron 46

pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej wydanego w oparciu o zawartą z nim umowę/ zlecenie lub na podstawie zlecenia nadzoru. 5.4.6.2 Polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej powinno zostać uzgodnione z właściwą jednostką organizacyjną GAZ-SYSTEM S.A. odpowiedzialną za eksploatację obiektu na którym wykonywana będzie praca. Polecenie wraz z załącznikami należy przedłożyć do uzgodnienia co najmniej pięć dni roboczych przed planowanym terminem realizacji prac. 5.4.6.3 Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej archiwizuje zatwierdzone przez Dyrektora Oddziału wykazy Poleceniodawców wykonawców zewnętrznych. Kopie wykazów przekazywane są drogą elektroniczną do ODG oraz do Działów prowadzących eksploatację. 5.4.6.4 Instrukcja wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej nietypowej sporządzona przez Wykonawcę zewnętrznego podlega uzgodnieniu przez Odpowiedzialnego za eksploatację. 5.4.7 Realizacja prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych związanych z usuwaniem usterek Jeśli prace związane z usuwaniem usterki zostaną zakwalifikowane jako gazoniebezpieczne/niebezpieczne, usunięcie usterki możliwe jest w oparciu o polecenie pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej eksploatacyjnej pod warunkiem, że charakter i rodzaj zagrożeń występujących przy usuwaniu usterki nie wykracza poza zakres określony w instrukcjach dla czynności, na które wydane było polecenie. W przypadku kiedy usunięcie usterki nie będzie możliwe w oparciu o polecenie eksploatacyjne należy sporządzić polecenie na prace nietypowe. 5.4.8 Jeżeli pracę niebezpieczną, wykonywać będzie zespół pracowników Wykonawcy zewnętrznego nie związanego z GAZ-SYSTEM S.A. umową, wykonującego roboty budowlane w strefie eksploatacyjnej gazociągu, nieposiadających świadectw kwalifikacyjnych (wymaganych ze względu na rodzaj wykonywanych prac) lub gdy Nadzorujący wykonanie prac z ramienia Wykonawcy zewnętrznego nie posiada wymaganego świadectwa kwalifikacyjnego, Odpowiedzialny za eksploatację może wyznaczyć pracownika GAZ-SYSTEM S.A. pełniącego nadzór nad bezpieczeństwem sieci przesyłowej. 5.4.9 W przypadku opisanym w punkcie 5.4.8 dopuszcza się odstąpienie od wymogu umieszczania Poleceniodawcy w Wykazie Poleceniodawców. 5.5 Wymagania BHP, ppoż. i ochrony środowiska w zakresie prowadzenia prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 5.5.1 W czasie prowadzenia prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych należy przestrzegać wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoż. i ochrony środowiska, określonych w odrębnych przepisach, instrukcjach eksploatacyjnych oraz zgodnie z poniższymi warunkami: przy prowadzeniu w pomieszczeniach prac z użyciem otwartego ognia, prace należy przerwać przy stężeniu gazu ziemnego przekraczającym 10% dolnej granicy wybuchowości (DGW), w przypadku stwierdzenia w wykopie stężenia gazu ziemnego powyżej 40% DGW nie wolno prowadzić prac z użyciem otwartego ognia, Nadzorujący decyduje o doborze i użyciu sprzętu ochrony indywidualnej na każdym etapie prowadzenia prac, prace spawalnicze powinny być wykonywane przez osoby posiadające odpowiednie uprawnienia wydane na podstawie odrębnych przepisów, Wydanie I styczeń 2016 Strona 15/ Stron 46

pracownicy realizujący prace powinni posiadać na miejscu dokumenty potwierdzające uprawnienia niezbędne do realizacji poszczególnych czynności (np. energetyczne, spawacza, operatorów maszyn budowlanych itp.) pracowników wykonujących roboty ziemne należy przeszkolić w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie zagrożeń występujących przy wykonywaniu robót ziemnych oraz postępowania na wypadek uszkodzenia uzbrojenia podziemnego, pracownicy obsługujący urządzenia technologiczne powinni przed dopuszczeniem do pracy zapoznać się z instrukcjami obsługi urządzeń oraz ze schematami instalacji technologicznych, na których wyraźnie zaznaczono usytuowanie zaworów odcinających przepływ gazu, o ile zachodzi taka konieczność, ODG powiadamia o pracy gazoniebezpiecznej właściwe jednostki samorządu terytorialnego odpowiedzialne za zarządzanie kryzysowe (w zależności od oceny zagrożenia) oraz Policję i Państwową Straż Pożarną a pracę odnotowuje w rejestrze poleceń. Konieczność ww. powiadamiania określa w poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej Odpowiedzialny za eksploatacje, przed przystąpieniem do wykonania robót ziemnych należy ustalić usytuowanie uzbrojenia podziemnego w miejscu prowadzenia prac. Wymiary wykopu należy dostosować do rodzaju prac oraz liczby przebywających tam osób, a ściany wykopu o głębokości większej niż 1m. odpowiednio zabezpieczyć przed obsunięciem, przed przystąpieniem do prac w miejscach zagrożonych obecnością gazu ziemnego należy wykonać pomiary stężenia metanu i stężenia tlenu. Pomiary należy również wykonywać podczas prowadzenia prac w sposób ciągły, pracownicy przed przystąpieniem do prac w miejscach pracy zagrożonych powstaniem atmosfery wybuchowej powinni być poinformowani o występujących zagrożeniach i zasadach bezpiecznego prowadzenia prac, pracowników eksploatacji i dozoru należy wyposażyć w odzież trudnopalną i nie gromadzącą ładunków elektrostatycznych, pracowników wykonujących prace stwarzające zagrożenie powstaniem pożaru należy wyposażyć w odpowiednie urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice, prace gazoniebezpieczne powinny być prowadzone przy zapewnieniu właściwego oświetlenia stanowisk pracy, przed rozpoczęciem prac polegających na demontażu metalowych elementów sieci gazowej napełnionej gazem ziemnym należy założyć połączenia zapewniające ciągłość elektryczną. W przypadku zastosowania w sieci gazowej ochrony katodowej, należy ją wyłączyć przed rozpoczęciem prac, o których mowa powyżej. Przed rozpoczęciem prac spawalniczych na metalowych elementach sieci gazowej napełnionych gazem należy również wyłączyć stacje ochrony katodowej oddziaływujące na miejsce prowadzenia prac. Szczegółowe wymagania w tym zakresie powinna regulować instrukcja wykonania pracy gazoniebezpiecznej. w przypadku zagrożenia wystąpieniem metanu (przekroczenie 2% objętości metanu w powietrzu) lub niedoboru tlenu (poniżej 18%), podczas prowadzenia prac, w szczególności w wykopach, kanałach, zbiornikach, studzienkach związanych z remontami, naprawą gazociągów, usunięciem awarii, należy stosować odpowiednie do zagrożeń środki ochrony indywidualnej i sprzęt służący do asekuracji lub ewakuacji z zagrożonego obszaru (np. szelki bezpieczeństwa połączone z liną asekuracyjną), montaż rurowych elementów sieci gazowej powinien odbywać się w sposób niedopuszczający do niekontrolowanego przemieszczania się rur, sprzętu, urządzeń oraz skarp i zabezpieczeń wykopu. Niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w wykopie podczas opuszczania do niego rurowych elementów sieci gazowej. Wydanie I styczeń 2016 Strona 16/ Stron 46

podczas napełniania elementów sieci gazowej i urządzeń technologicznych gazem ziemnym inne prace na tych elementach należy wstrzymać, wylot przewodu odpowietrzającego odcinek sieci gazowej powinien być wyprowadzony poza strefę przebywania osób na wysokość co najmniej 3 m nad poziom terenu oraz odpowiednio obciążony i utwierdzony. Odpowietrzenie odcinka sieci gazowej należy dążyć aby było prowadzone bezpiecznie najlepiej przez kolumnę upustową. Dla wylotu przewodu odpowietrzającego odcinek sieci gazowej lub wylotu kolumny upustowej należy wyznaczyć strefę zagrożoną wybuchem. Niedopuszczalne jest odpowietrzanie i opróżnianie elementów sieci gazowej podczas wyładowań atmosferycznych, w razie zaistnienia nieprzewidzianych zagrożeń podczas wykonywania prac gazoniebezpiecznych, prace powinny zostać przerwane, pracownicy wycofani do strefy zapewniającej bezpieczeństwo, miejsce pracy zabezpieczone oraz powiadomione służby ODG. O ponownym przystąpieniu do prac decyduje Nadzorujący lub Koordynator/Dopuszczający jeżeli został wyznaczony, przy wykonywaniu prac zabronione jest: 1) zmiana zakresu prac i miejsca określonego w poleceniu bez zgody Poleceniodawcy i Odpowiedzialnego za eksploatację, 2) dokonywanie zmian położenia napędów, aparatury i armatury odcinającej, użytej do przygotowania miejsca pracy, usuwanie ogrodzeń, osłon, barier, zaślepek i tablic ostrzegawczych, jeżeli nie wynika to z technologii wykonania prac. Jeżeli to konieczne należy stosować zabezpieczenia czasowe, w razie konieczności opuszczenia miejsca pracy przez Nadzorującego, wykonywanie prac powinno być przerwane, zespół pracowników wyprowadzony z miejsca pracy, a miejsce pracy odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób postronnych. O ponownym przystąpieniu do prac decyduje Nadzorujący w porozumieniu z Koordynatorem lub Dopuszczającym, jeżeli zostali wyznaczeni (informację o przerwie w pracy należy odnotować w Arkuszu meldunków o przerwach w realizacji pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 do niniejszej procedury prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne przy urządzeniach elektroenergetycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane: 1) pod napięciem; 2) w pobliżu napięcia; 3) przy wyłączonym napięciu, minimalne odstępy w powietrzu od nieosłoniętych urządzeń i instalacji elektrycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem, wyznaczające zewnętrzne granice strefy prac, określone w odrębnych przepisach wynoszą: Napięcie znamionowe urządzenia Minimalny odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną lub instalacji elektrycznej granicę strefy prac pod napięciem prac w pobliżu napięcia kv mm mm Ł 1 bez dotyku 300 3 60 1120 6 90 1120 10 120 1150 15 160 1160 20 220 1220 30 320 1320 110 1000 2000 Wydanie I styczeń 2016 Strona 17/ Stron 46

220 1600 3000 400 2500 4000 75 5300 8400 wartości określające minimalne odstępy, o których mowa powyżej tabeli nie mają zastosowania do prac wykonywanych przy urządzeniach elektroenergetycznych zasilania sieci trakcyjnej i kolejowej sieci trakcyjnej, pracujących w systemie zasilania o napięciu 3 kv prądu stałego, wykonywanie prac przy urządzeniach elektroenergetycznych wymagających użycia sprzętu zmechanizowanego może odbywać się pod warunkiem, że Odpowiedzialny za eksploatację określi warunki prowadzenia tych prac, mając na uwadze zachowanie odpowiedniego poziomu ich bezpieczeństwa, napięcie od urządzeń elektrycznych należy odłączyć w sposób uniemożliwiający pojawienie się napięcia na odłączonych urządzeniach i instalacjach, przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych odłączonych od napięcia należy: 1) zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia; 2) oznaczyć miejsce wyłączenia; 3) sprawdzić, czy nie występuje napięcie na odłączonych urządzeniach i instalacjach elektrycznych; 4) uziemić wyłączone urządzenia i instalacje elektryczne; 5) oznaczyć strefę pracy znakami lub tablicami bezpieczeństwa, uziemienie urządzeń i instalacji elektrycznych należy tak zlokalizować, aby praca wykonywana była w strefie ograniczonej uziemieniami i co najmniej jedno uziemienie było widoczne z miejsca wykonywania pracy, jeżeli nie jest możliwe uziemienie urządzeń i instalacji w sposób określony w ust. 2, należy zastosować inne środki techniczne lub organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo prowadzenia prac zawarte w instrukcjach ich wykonywania. 5.5.2 Dział BHP uprawniony jest do: a) prowadzenia kontroli prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych pod kątem warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, b) wystąpienia do Nadzorującego prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne o usunięcie stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, c) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób, d) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób, e) wnioskowania do Nadzorującego prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne z powiadomieniem osoby Odpowiedzialnej za eksploatację o niezwłoczne wstrzymanie pracy, w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia pracowników albo innych osób, mienia lub stanowiących zagrożenie dla środowiska naturalnego. 5.5.3 Dział Ochrony Przeciwpożarowej uprawniony jest do: a) prowadzenia w ramach prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych kontroli stanu ochrony przeciwpożarowej oraz doraźnych przeglądów stanowisk pracy, sprzętu Wydanie I styczeń 2016 Strona 18/ Stron 46

i urządzeń pożarniczych, Zgodności stosowanych środków bezpieczeństwa z instrukcją zabezpieczeń, b) wystąpienia do Nadzorującego prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne z powiadomieniem odpowiedzianego za eksploatację o niezwłoczne wstrzymanie prac stwarzających zagrożenie życia, zdrowia, mienia lub stanowiących zagrożenie dla środowiska naturalnego. 5.6 Zakończenie prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 5.6.1 Zakres czynności osób funkcyjnych 5.6.1.1 Nadzorujący prace a) powiadamia Poleceniodawcę o zakończeniu pracy, b) powiadamia Dopuszczającego (jeżeli wyznaczono) o zakończeniu pracy, c) powiadamia Koordynatora (jeżeli wyznaczono) o zakończeniu pracy, d) powiadamia Odpowiedzialnego za eksploatację o zakończeniu prac, e) składa meldunek do ODG o zakończeniu prac (w przypadku gdy nie wyznaczono Koordynatora), f) uzupełnia część II Polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej Meldunek o rozpoczęciu i zakończeniu prac. 5.6.1.2 Koordynator (jeżeli wyznaczono) powiadamia Odpowiedzialnego za eksploatacje oraz ODG o zakończeniu prac. 5.6.2 W przypadku niewykonania pełnego zakresu prac, przerwania prac przewidzianych poleceniem, Nadzorujący prace fakt przerwania prac odnotowuje w Meldunku o przebiegu i zakończeniu prac (część II Polecenia wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej). 5.6.3 Nadzorujący prace fakt zakończenia prac odnotowuje w Meldunku o przebiegu i zakończeniu prac. 5.6.4 W przypadku niewykonania pełnego zakresu prac Poleceniodawca w porozumieniu z Odpowiedzialnym za eksploatację i ODG decyduje o podjęciu dalszych działań w tym o potrzebie ponownego zgłoszenia depeszy NOTAM. 5.7 Rejestracja i przechowywanie wydanych poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych/ niebezpiecznych. 5.7.1 Służby ODG prowadzą Oddziałowy rejestr prac gazoniebezpiecznych realizowanych przez pracowników GAZ-SYSTEM S.A. jak i przez Wykonawców zewnętrznych, zgodnie z załącznikiem nr Z.-11 do niniejszej procedury. Rejestr prowadzony jest przy pomocy aplikacji komputerowej TelNote (z uwzględnieniem wszystkich danych zawartych w formularzu Rejestr poleceń prac gazoniebezpiecznych i niebezpiecznych). 5.7.2 Rejestr Poleceń prac niebezpiecznych prowadzony jest w komórkach odpowiedzialnych za eksploatację na formularzu, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-11do niniejszej procedury. 5.7.3 Dokumentacja pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej, niezwłocznie po zakończeniu prac trafia w oryginale do Odpowiedzialnego za eksploatację. W przypadku, gdy oryginał dokumentacji na prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne pozostaje u Poleceniodawcy, do Odpowiedzialnego za eksploatację powinna trafić kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem przez Poleceniodawcę. 5.7.4 Odpowiedzialny za eksploatację lub osoba przez niego upoważniona przechowuje oryginały Poleceń wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej przez okres minimum 5 lat a następnie przekazuje do Archiwum technicznego Oddziału. Wydanie I styczeń 2016 Strona 19/ Stron 46

5.8 Ewidencjonowanie w Systemie Paszportyzacji poleceń wykonania prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych. 5.8.1 Odpowiedzialny za eksploatację lub osoba przez niego upoważniona prowadzi w Systemie Paszportyzacji ewidencję Poleceń wykonania pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej. 5.8.2 Polecenia wykonania prac gazoniebezpiecznych i niebezpiecznych są ewidencjonowane w Systemie Paszportyzacji, w ramach Protokołów Dynamicznych ewidencjonujących ich realizację, w postaci skanów oryginalnych dokumentów. 5.8.3 Załączenie (dla nietypowych) lub wskazanie (dla eksploatacyjnych) polecenia pracy jest obowiązkowo wymagane dla możliwości zatwierdzenia Protokołu Dynamicznego, a tym samym dla potwierdzenia realizacji czynności w harmonogramie. 5.8.4 W Systemie Paszportyzacji funkcjonuje dwutorowość ewidencji skanów poleceń: a) polecenia wykonania prac eksploatacyjnych (długoterminowe) przechowywane są w Bibliotece Zasobów i wskazywane w protokołach (link do pozycji w Bibliotece Zasobów), b) polecenia wykonania prac nietypowych (krótkoterminowe, jednorazowe), jako bezpośrednie załączniki do Protokołu Dynamicznego. 5.8.5 Polecenia wykonania prac eksploatacyjnych gromadzone są w postaci tzw. zasobów wersjonowanych, co oznacza możliwość odwzorowania historii życia dokumentu, przy czym w Protokołach Dynamicznych widoczna jest zawsze aktualna wersja polecenia. 5.8.6 Nowe polecenie wykonania pracy eksploatacyjnej należy zamieścić w formie skanu we właściwym katalogu Biblioteki Zasobów Systemu Paszportyzacji w postaci kolejnego zasobu wersjonowanego. 5.8.7 Zakończenie pracy eksploatacyjnej jest ewidencjonowane poprzez wprowadzenie kolejnej wersji zasobu w Bibliotece Zasobów. Wszystkie Protokoły Dynamiczne czynności eksploatacyjnych wykonywanych na podstawie tego polecenia zostaną zaktualizowane automatycznie. Wprowadzenie skanu zamkniętego polecenia eksploatacyjnego powinna być dokonane w ciągu 30 dni od jego zakończenia. 5.8.8 Polecenia wykonania pracy nietypowej są załączane w Protokole Dynamicznym bezpośrednio w postaci skanów. Oznacza to konieczność dołączenia skanu zamkniętego polecenia tak aby zatwierdzeniu podlegał kompletnie wypełniony Protokół Dynamiczny. 5.8.9 Szczegóły techniczne obsługi poleceń zawarte są w dokumentacji Systemu Paszportyzacji. 6. Informacje dodatkowe 6.1 Wszelkie zmiany do niniejszej procedury mogą być wprowadzone zgodnie z procedurą P.01.001 Procedury i instrukcje forma oraz zawartość. 6.2 Skuteczność działań opisanych w niniejszej procedurze oraz kontrolę przestrzegania procedury prowadzi się w drodze audytów wewnętrznych zgodnie z procedurą P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP. 7. Dokumenty związane i powołane 7.1. Procedury i instrukcje P.01.001 Procedury i instrukcje - forma oraz zawartość. P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP. Wydanie I styczeń 2016 Strona 20/ Stron 46

P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej P.02.O.04 Postępowanie w przypadku wystąpienia awarii. Instrukcje eksploatacyjne zawarte w Systemie Eksploatacji Sieci Przesyłowej. 8. Załączniki Z.-01 Polecenie wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej. Z.-02 Instrukcja Zabezpieczeń wzór Z.-03 Arkusz składu zespołu realizującego polecenie pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej Z.-04 Arkusz do odnotowania pomiarów stężenia metanu i tlenu w miejscu pracy Z.-05 Arkusz meldunków o przerwach w realizacji pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej Z.-06 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych eksploatacyjnych Z.-07 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych nietypowych Z.-08 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych awaryjnych Z.-09 Wykaz Poleceniodawców i Odpowiedzialnych za eksploatację Z.-10 Arkusz zmian w Poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej Z.-11 Rejestr poleceń prac gazoniebezpiecznych i niebezpiecznych Z.-12 Postępowanie w przypadku zgłaszania do PAŻP informacji o upuście gazu do atmosfery Wydanie I styczeń 2016 Strona 21/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-01.. Wykonawca pracy POLECENIE WYKONANIA PRACY GAZONIEBEZPIECZNEJ/NIEBEZPIECZNEJ* z dnia. Rejestr Komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za eksploatację ODG ** Wykonawcy zewnętrznego** Nr polecenia w rejestrze Data wprowadzenia do rejestru I. Opis pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej oraz osoby uczestniczące w jej wykonaniu 1. Rodzaj pracy i forma jej wykonania: Rodzaj pracy Forma wykonania pracy eksploatacyjna * nietypowa* Wykonawca zewnętrzny* Pracownicy Zakładu* 2. Miejsce pracy (obiekt, instalacja, urządzenie):..... 3. Krótki opis pracy:. 4. Instrukcja wykonania prac: (Nr instrukcji SESP lub indywidualne instrukcje eksploatacji dla pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej eksploatacyjnej, dla pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej nietypowej sporządzić i załączyć instrukcję szczegółową wykonania prac) 5. Opis i sposób zamknięcia gazu i oznakowania armatury gazowej........ 6. Planowana data i godzina rozpoczęcia pracy:.., godzina.... 7. Planowana data i godzina zakończenia pracy:., godzina..... 8. Osoby biorące udział w przygotowaniu, wykonaniu i zakończeniu prac: Nadzorujący:... (Imię i nazwisko) Wydanie I styczeń 2016 Strona 22/ Stron 46

Dopuszczający wyznaczam/ nie wyznaczam * :... (Imię i nazwisko) Koordynator wyznaczam/ nie wyznaczam * :... (Imię i nazwisko) 9. Prace uzgodniono z ODG**:...... (Imię i nazwisko) podpis 10. Uzgodnienie z Działem Inwestycji i Remontów - wymaga/nie wymaga*. Inspektor Nadzoru( podpis w przypadku wymaga ): 11. Wykaz numerów telefonów Imię i nazwisko podpis Pogotowie ratunkowe 999/112 Państwowa Straż Pożarna 998/112 Policja 997/112 ODG Gazowe Pogotowie Techniczne Poleceniodawca Odpowiedzialny za eksploatację Nadzorujący Dopuszczający*** Koordynator*** Inspektor nadzoru*** Służba bhp wykonawcy Dział BHP GAZ SYSTEM SA Dział Ochrony Przeciwpożarowej GAZ-SYSTEM S.A. 12. Załączniki do polecenia (zaznaczyć właściwe): Instrukcja wykonania prac lub indywidualna Instrukcja eksploatacji obiektu (zaznaczyć, jeżeli w pkt. 4 nie podano nr instrukcji SESP) - obligatoryjna w przypadku prac nietypowych Szkic sytuacyjny miejsca pracy lub schemat technologiczny urządzeń z zaznaczonym miejscem odcięcia dopływu gazu Instrukcja zabezpieczeń prac Harmonogram wykonania prac Arkusz składu zespołu realizującego polecenie pracy gazoniebezpiecznej/ niebezpiecznej Arkusz meldunków o przerwach w realizacji pracy Arkusz do odnotowania pomiarów stężenia metanu i tlenu w miejscu pracy Arkusz zmian w Poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej Świadectwo kalibracji urządzenia do pomiarów stężenia metanu i tlenu w przypadku prac realizowanych przez Wykonawców zewnętrznych Inne załączniki (wymienić).. Wydanie I styczeń 2016 Strona 23/ Stron 46

Polecenie sporządził Nadzorujący Imię i nazwisko podpis Poleceniodawca: Odpowiedzialny za eksploatację: (Imię i nazwisko, podpis) (Imię i nazwisko, podpis) 13. Oświadczenia pracowników (wypełnić przed rozpoczęciem pracy) Oświadczam, że zapoznałem się z poleceniem i jestem przygotowany do wykonania poleconych mi prac: Nadzorujący:... (Imię i nazwisko) (podpis) Dopuszczający: :... (Imię i nazwisko) (podpis) Koordynator:... (Imię i nazwisko) (podpis) 14. Informacja o rozpoczęciu prac 1. Dopuszczam do prac dnia o godz. podpis Dopuszczającego 2. Wyrażam zgodę na rozpoczęcie prac dnia o godz. podpis Koordynator 3. Prace rozpoczęto dnia.... o godz.. podpis Nadzorującego *niepotrzebne skreślić, ** uzupełnić jeżeli dotyczy *** jeżeli wyznaczono Wydanie I styczeń 2016 Strona 24/ Stron 46

II. Meldunek o przebiegu i zakończeniu prac 1. Prace zakończono dnia... o godz.. podpis Nadzorującego 2. Prace wykonano w pełnym zakresie: tak/ nie* 3. Przyczyny nie rozpoczęcia prac/nie wykonania pełnego zakresu prac*....... 4. O zakończeniu prac powiadomił... (Imię i nazwisko Nadzorującego prace, Koordynatora*) ODG w dniu..., o godzinie:.... zgłoszenie przyjął:.. (Imię i nazwisko dyspozytora ODG przyjmującego zgłoszenie) Odpowiedzialnego za eksploatację w dniu..., o godzinie:...., zgłoszenie przyjął:.. (Imię i nazwisko przyjmującego zgłoszenie) 5. Rodzaj podjętych działań w celu wykonania pełnego zakresu prac (wypełniamy w przypadku wykonania niepełnego zakresu prac): 6. Meldunek o zakończeniu prac przyjęli: Poleceniodawca: Odpowiedzialny za eksploatację: (Imię i nazwisko, podpis) (Imię i nazwisko, podpis) * niepotrzebne skreślić Wydanie I styczeń 2016 Strona 25/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-02 Załącznik do polecenia nr z dnia Instrukcja zabezpieczeń Część I informacje podstawowe 1. Środki łączności Środki łączności Ilość 2. Wykaz sprzętu technicznego (maszyny i urządzenia budowlane, narzędzia, elektronarzędzia i inne urządzenia techniczne) Maszyny, urządzenia techniczne, narzędzia i elektronarzędzia Ilość 3. Wykaz sprzętu do pomiaru środowiska pracy (przyrządy pomiarowe: metanomierze, tlenomierze itp.) Przyrządy do pomiaru stężenia metanu Ilość Miejsce wykonywania pomiarów Częstotliwość pomiarów stężenia metanu Przyrządy do pomiaru stężenia tlenu Ilość Miejsce wykonywania pomiarów Częstotliwość pomiarów stężenia tlenu Wydanie I styczeń 2016 Strona 26/ Stron 46

4. Wykaz sprzętu zabezpieczającego BHP (środki ochrony indywidualnej, środki ochrony zbiorowej, apteczki pierwszej pomocy itp.) Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej Ilość 5. Wykaz sprzętu ppoż. (gaśnice, koce gaśnicze) Podręczny sprzęt gaśniczy Ilość O rozmieszczeniu sprzętu ppoż. decyduje Nadzorujący prace. Sprzęt ppoż. musi być umieszczony w miejscu prowadzenia prac 6. Sposób oznakowania i zabezpieczenia miejsca wykonania prac (tablice ostrzegawcze, tablice informacyjne taśmy ostrzegawcze, zapory, oświetlenie) 7. Dodatkowe wymagania Opracował Nadzorujący :.. (data, imię, nazwisko i podpis) Zaopiniował: Służba BHP wykonawcy zewnętrznego.. (data, imię, nazwisko i podpis) Dział BHP GAZ SYSTEM S.A.. (data, imię, nazwisko i podpis) Dział Ochrony Przeciwpożarowej GAZ SYSTEM S.A.. (data, imię, nazwisko i podpis) Wydanie I styczeń 2016 Strona 27/ Stron 46

Część II- informacje uzupełniające instrukcji zabezpieczeń Uzupełnienie instrukcji zabezpieczeń bezpośrednio przed wykonywaną pracą Lp. Osoba wyznaczona do wykonywania pomiarów stężenia metanu i tlenu Typ i numer przyrządu do pomiarów stężenia metanu i tlenu Dodatkowe uwagi: Nadzorujący:.. (data, imię nazwisko i podpis) Wydanie I styczeń 2016 Strona 28/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-03 Załącznik do polecenia nr z dnia Arkusz składu zespołu realizującego polecenie pracy gazoniebezpiecznej /niebezpiecznej w dniach od.. do (wypełnić przed rozpoczęciem pracy) Oświadczam, że zapoznałem się z poleceniem, zostałem poinformowany o występujących zagrożeniach, zasadach bezpiecznego prowadzenia i wykonania prac oraz zapoznany z indywidualnymi zadaniami podczas wykonywanej pracy, w dniu.* Lp. Imię i nazwisko Nr świadectwa Podpis Kwalifikacji ** Data pracownika 1 2 3 4 5 * - dotyczy Wykonawcy zewnętrznego realizującego prace nietypowe, Wykonawca zewnętrzny wypełnia arkusz każdego dnia realizacji pracy ** - dotyczy pracowników Wykonawcy zewnętrznego W przypadku prac eksploatacyjnych wykonywanych na polecenie długoterminowe rzeczywisty skład zespołu realizującego prace musi być każdorazowo określony w protokole z ich wykonania. Nadzorujący:. Imię i nazwisko podpis/ data Wydanie I styczeń 2016 Strona 29/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-04 Załącznik do polecenia nr z dnia Arkusz do odnotowania pomiarów stężenia metanu i tlenu w miejscu pracy Przed rozpoczęciem prac dokonać pomiaru i wpisać do tabeli wartości stężeń metanu i tlenu. W przypadku przekroczeń progów alarmowych należy wpisać do tabeli kolejne wartości. Należy prowadzić pomiar ciągły w czasie prowadzenia prac. Data Godzina Miejsce pomiaru Stężenie metanu [%] Stężenie tlenu [%] Imię i Nazwisko wykonującego pomiar Podpis pomiar stężenia metanu wykonano urządzeniem typ:... nr:... pomiar stężenia tlenu wykonano urządzeniem typ:... nr:... Uwagi:....... Wydanie I styczeń 2016 Strona 30/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-05 Załącznik do polecenia nr z dnia Arkusz meldunków o przerwach w realizacji pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej Lp. Imię i nazwisko, funkcja osoby podejmującej decyzję o przerwie w pracy Data/godz. rozpoczęcia przerwy w pracy Data/godz. wznowienia pracy Imię i nazwisko Dyspozytora przyjmującego zgłoszenie Podpis osoby uprawnionej 1 2 3 4 5 6 Wydanie I styczeń 2016 Strona 31/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-06 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych eksploatacyjnych Lp. Numer dokumentu Czynność eksploatacyjna Prace gazoniebezpieczne 1 I.02.G.01.02 Kontrola trasy i części nadziemnych gazociągu 2 I.02.S.01.01 Kontrola stacji gazowej 3 I.02.S.01.02 Przegląd urządzeń redukcyjno - zabezpieczających na ciągu redukcyjnym 4 I.02.S.01.02 Przegląd filtrów, filtroseparatorów, filtropodgrzewaczy, podgrzewaczy gazu 5 I.02.S.01.02 Przegląd przewodu awaryjnego 6 I.02.S.01.02 Przegląd urządzeń na ciągu paliwowym do kotłowni 7 I.02.S.01.02 Zmiana pracy ciągów redukcyjnych 8 I.02.S.01.04 Kontrola nawanialni 9 I.02.S.01.04 Regulacje nawanialni 10 I.02.S.01.04 Przegląd nawanialni 11 I.02.S.01.04 Pomiary stężenia THT w gazie 12 I.02.S.01.04 Napełnianie i opróżnianie zbiorników THT 13 I.02.S.01.05 Pobieranie próbek gazu 14 I.02.T.01.01 Obsługa agregatu sprężarkowego 15 I.02.T.01.02 Obsługa instalacji technologicznych tłoczni i osuszalni gazu 16 I.02.T.01.03 Obsługa instalacji pomocniczych tłoczni i osuszalni gazu 17 I.02.T.01.04 Obsługa instalacji wykrywania i gaszenia pożaru 18 I.02.T.01.05 Obsługa systemu sterowania i nadzoru 19 P.02.O.06 Kontrola wzrokowa urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym 20 P.02.O.06 Kontrola szczegółowa urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym 21 P.02.O.07 Przygotowanie urządzeń do czynności dozorowych 22 P.02.O.07 Rewizje zewnętrzne urządzeń ciśnieniowych 23 P.02.O.08 Opróżnianie odwadniaczy zamontowanych w sieci gazowej i transport kondensatu 24 P.02.O.09 Kontroli części technologicznej węzła przesyłowego 25 P.02.O.17 Przegląd kotłowni i automatyki kotłowni 26 P.02.O.17 Konserwacja kotłowni i instalacji grzewczej 27 P.02.O.18 Konserwacja kolumn wentylacyjnych i upustowych 28 P.02.O.18 Konserwacja budynków, kontenerów, obudów i pomieszczeń 29 P.02.O.21 Sprawdzenie szczelności zamknięcia i działania armatury 30 P.02.O.21 Sprawdzenie działania napędów i systemów sterowania armatury 31 P.02.O.21 Konserwacja armatury 32 P.02.O.21 Konserwacja napędów i systemów sterowania armatury 33 P.02.O.21 Przegląd armatury 34 P.02.O.21 Przegląd napędów armatury 35 P.02.O.21 Przegląd systemów sterowania armatury 36 P.02.O.24 Przegląd i konserwacja aparatury kontrolno-pomiarowej 37 P.02.O.24 Sprawdzenie pełne układu pomiarowego 38 P.02.O.24 Wymiana urządzenia pomiarowego Wydanie I styczeń 2016 Strona 32/ Stron 46

39 P.02.O.24 Sprawdzenie poprawności działania sterowników programowalnych PLC 40 P.02.O.27 Obsługa systemu detekcji gazu wybuchowego 41 P.02.O.27 Przegląd systemu detekcji gazu wybuchowego 42 P.02.O.33 Usuwanie i ewidencjonowanie usterek stwierdzonych w sieci przesyłowej Prace niebezpieczne 1 I.02.G.01.05 Wycinka drzew 2 I. 02.T.01.06 Obsługa instalacji i urządzeń elektroenergetycznych 3 I. 02.T.01.11 Przegląd systemu łączności 4 I. 02.T.01.18 Przegląd ujęcia wody 5 I. 02.T.01.20 Przegląd oczyszczalni ścieków 6 P.02.O.06 Kontrola wzrokowa urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym 7 P.02.O.06 Kontrola szczegółowa urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym 8 P.02.O.20 Konserwacja urządzeń transportu bliskiego 9 P.02.O.21 Prace porządkowe 10 P.02.O.23 Przegląd i konserwacja urządzeń teletransmisyjnych 11 P.02.O.25 Oględziny instalacji elektrycznych NN 12 P.02.O.25 Oględziny baterii akumulatorów wolnostojących 13 P.02.O.25 Oględziny urządzeń oświetlenia 14 P.02.O.25 Oględziny rozdzielni elektroenergetycznych 15 P.02.O.25 Oględziny silników elektrycznych NN 16 P.02.O.25 Oględziny baterii kondensatorów 17 P.02.O.25 Oględziny agregatów prądotwórczych 18 P.02.O.25 Oględziny silników SN 19 P.02.O.25 Oględziny prostowników, falowników, UPS 20 P.02.O.25 Oględziny transformatorów 21 P.02.O.25 Oględziny linii kablowych NN 22 P.02.O.25 Przegląd urządzeń oświetlenia 23 P.02.O.25 Oględziny linii kablowych SN 24 P.02.O.25 Przegląd agregatów prądotwórczych przewoźnych 25 P.02.O.25 Przegląd instalacji odgromowych i uziemiających 26 P.02.O.25 Pomiar rezystancji posadzki antyelektrostatycznej 27 P.02.O.26 Eksploatacja systemów elektronicznej ochrony obiektu 28 P.02.O.28 Przegląd kanalizacji sanitarnej 29 P.02.O.28 Przegląd kanalizacji deszczowej 30 P.02.O.28 Przegląd kanalizacji teletechnicznej 31 P.02.O.29 Przegląd systemów klimatyzacji i wentylacji 32 P.02.O.30 Przeglądy i konserwacje urządzeń ochrony przeciwkorozyjnej* (SOK, SDW) 33 I.02.O.30.01 Pomiary w ochronie przeciwkorozyjnej* 34 P.02.O.33 Usuwanie i ewidencjonowanie usterek stwierdzonych w sieci przesyłowej *- w zakresie prób i pomiarów układów zasilania urządzeń ochrony przeciwkorozyjnej Wydanie I styczeń 2016 Strona 33/ Stron 46

L.p. Załącznik Nr Z.-07 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych nietypowych na wykonanie których wymaga się wydawania polecenia jednorazowego wg załącznika Nr Z.-01 Nr procedury/ instrukcji Czynności opisane procedurami i instrukcjami SESP Prace gazoniebezpieczne 1 I.02.G.01.04 Czyszczenie gazociągu tłokami 2 I.02.S.01.03 Uruchomienie i stałe zatrzymanie stacji gazowej 3 I.02.T.01.07 Przegląd agregatu sprężarkowego 4 I.02.T.01.08 Przegląd instalacji technologicznych oraz pomiarowni gazu 5 I.02.T.01.09 Przegląd instalacji technologicznej osuszalni gazu 6 I.02.T.01.10 Przegląd systemu sterowania i nadzoru 7 I.02.T.01.13 Przegląd systemu wentylacji 8 I.02.T.01.14 Przegląd instalacji chłodzenia agregatów sprężarkowych 9 I.02.T.01.15 Przegląd instalacji sprężonego powietrza 10 I.02.T.01.16 Przegląd instalacji olejowej 11 I.02.T.01.21 Przegląd systemu azotowania 12 P.02.O.07 Przygotowanie urządzeń do czynności dozorowych 13 P.02.O.07 Rewizje wewnętrzne urządzeń ciśnieniowych 14 P.02.O.07 Próby ciśnieniowe urządzeń dozorowych 15 P.02.O.12 Rozruch obiektu sieci przesyłowej 16 P.02.O.16 Wyłączenie obiektu sieci przesyłowej z eksploatacji 17 P.02.O.33 Usuwanie i ewidencjonowanie usterek stwierdzonych w sieci przesyłowej Czynności nie opisane procedurami i instrukcjami SESP 17 Prace modernizacyjne i remontowe wykonywane na czynnych urządzeniach i układach technologicznych stacji gazowych, węzłów i tłoczni gazu, a w szczególności: Odgazowanie, odpowietrzanie, nagazowanie, sprawdzanie szczelności. Montaż i podłączenie do czynnej sieci przesyłowej rezerwowych układów zasilania oraz układów obejściowych, w tym wykonywanych metodą hermetyczną. Odłączenie i demontaż rezerwowych układów zasilania oraz układów obejściowych. Montaż i demontaż urządzeń i układów technologicznych na czynnych obiektach sieci przesyłowej z wykonaniem podłączenia do czynnej sieci gazowej, jak również bez wykonania podłączenia (w tym prace przygotowawcze). Montaż, demontaż, prace naprawcze i modernizacyjne urządzeń i układów technologicznych nawanialni gazu. Montaż, demontaż rur upustowych i wydmuchowych. Wymiana i naprawa izolacji rurociągów. Montaż, demontaż kotłów grzewczych wraz z odłączeniem/podłączeniem do czynnej sieci gazowej. Prace spawalnicze i uszczelniające. Pomiary bezpośrednie parametrów rur gazociągów. 18 Przebudowy, włączenia, odłączenia, przełączenia, czynnej części liniowej gazociągów Wydanie I styczeń 2016 Strona 34/ Stron 46

przesyłowych wraz z wykonaniem tymczasowych obejść, a w szczególności: Wstrzymanie/przywrócenie przepływu gazu na zespołach technologicznych. Wstrzymanie/przywrócenie przepływu gazu wykonywane metodą hermetyczną (TDW). Montaż i demontaż króćców TDW, urządzeń zamykających i obejść. Prace spawalnicze i montażowe na czynnych gazociągach i zespołach technologicznych. 19 Odgazowanie, odpowietrzanie, nagazowanie części liniowej gazociągów przesyłowych i zespołów technologicznych. Montaż rur wydmuchowych i upustowych. 20 Prace remontowe i modernizacyjne prowadzone na czynnej części liniowej gazociągów przesyłowych i zespołach technologicznych, a w szczególności: Montaż i demontaż armatury i orurowania. Prace spawalnicze i montażowe wykonywane na czynnych gazociągach i zespołach technologicznych. 21 Diagnostyka gazociągu tłokami Prace niebezpieczne Lp. Numer dokumentu Czynność opisane procedurami i instrukcjami SESP 1 I.02.T.01.12 Przegląd instalacji wykrywania i gaszenia pożaru 2 I.02.T.01.17 Przegląd sieci i instalacji cieplnych 3 I.02.T.01.19 Przegląd wodnej instalacji ppoż. 4 P.02.O.15 Likwidacja obiektu sieci przesyłowej (o ile na przedmiotowe prace nie wydano Polecenia wykonania pracy gazoniebezpiecznej ). 5 P.02.O.20 Przegląd dozorowy urządzeń transportu bliskiego 6 P.02.O.25 Przegląd linii kablowych SN 7 P.02.O.25 Przegląd rozdzielni elektroenergetycznych SN 8 P.02.O.25 Przegląd transformatorów 9 P.02.O.25 Przegląd agregatów prądotwórczych stacjonarnych 10 P.02.O.25 Przegląd baterii kondensatorów 11 P.02.O.25 Przegląd silników SN 12 P.02.O.25 Przegląd baterii akumulatorów wolnostojących * 13 P.02.O.25 Przegląd prostowników, falowników, UPS* 14 P.02.O.25 Przegląd linii kablowych NN* 15 P.02.O.25 Przegląd instalacji elektrycznych NN* 16 P.02.O.25 Przegląd rozdzielni elektroenergetycznych NN* 17 P.02.O.25 Przegląd silników elektrycznych NN* 18 P.02.O.33 Usuwanie i ewidencjonowanie usterek stwierdzonych w sieci przesyłowej *- w uzasadnionych przypadkach Odpowiedzialny za eksploatację może zadecydować, że czynność będzie realizowana jako praca niebezpieczna eksploatacyjna Czynności nie opisane procedurami i instrukcjami SESP 19 Transport, załadunek i rozładunek rur stalowych o średnicy zewnętrznej większej niż 150 mm lub o ciężarze większym niż 100 kg i rur w wiązkach. 20 Załadunek i rozładunek elementów o masie większej niż 300 kg. 21 Badania radiograficzne złączy spawanych gazociągów. 22 Opuszczanie do wykopu gazociągów o średnicy zewnętrznej większej niż 200 mm. 23 Wykonywanie przekroczeń gazociągów nad przeszkodami terenowymi. 24 Próby szczelności i wytrzymałości gazociągów o maksymalnym ciśnieniu roboczym (MOP) większym niż 0,5 MPa. Wydanie I styczeń 2016 Strona 35/ Stron 46

25 Prace na wysokościach większych niż 2 m wykonywane ze składanych pomostów stałych i ruchomych oraz rusztowań. 26 Prace prowadzone w zbiornikach i kanałach, wewnątrz urządzeń technologicznych oraz w studzienkach instalacyjnych. 27 Wykonywanie wykopów o ścianach pionowych bez rozparcia o głębokości większej niż 1,5 m oraz wykopów o bezpiecznym nachyleniu ścian o głębokości większej niż 3,0 m. 28 Prace w bliskiej odległości od nieosłoniętych kabli i urządzeń elektroenergetycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem. 29 Wykonywanie prac związanych z czyszczeniem tłokiem gazociągów bez gazu ziemnego. 30 Prace na dachach budynków. 31 Prace ziemne przy użyciu maszyn oraz sprzętu mechanicznego i wymagające współpracy grupy pracowników. 32 Prace lokalizacyjne i wykopowe w terenie silnie uzbrojonym 33 Prace związane z identyfikowaniem i przecinaniem kabli elektroenergetycznych. Uwaga: W przypadku wystąpienia prac spełniających kryteria prac gazoniebezpiecznych/ niebezpiecznych przy realizacji których mogą wystąpić zagrożenia podobne jak przy realizacji prac z ww. wykazu wówczas prace takie należy wykonywać na pisemne polecenie wykonania prac nietypowych. Wydanie I styczeń 2016 Strona 36/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-08 Wykaz prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych awaryjnych Prace gazoniebezpieczne/niebezpieczne awaryjne to wszystkie prace wymagające natychmiastowej interwencji służb eksploatacyjnych w celu zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia ludzi oraz bezpieczeństwa mienia i środowiska w tym w szczególności usuwanie: zabezpieczanie obiektów i usuwanie zagrożeń powstałych w wyniku: klęsk żywiołowych, aktów wandalizmu, działalności osoby trzecich, usuwanie awarii, nieszczelności i usterek zaistniałych w sieci przesyłowej. Wydanie I styczeń 2016 Strona 37/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-09 Wykaz Poleceniodawców i Odpowiedzialnych za eksploatację upoważnionych do wydawania lub zatwierdzania poleceń wykonania PRAC GAZONIEBEZPIECZNYCH/NIEBEZPIECZNYCH Legenda: Czynności eksploatacyjne zgodnie z aktualnym rozporządzeniem w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci: O obsługowe, K konserwacyjne, R remontowe, M montażowe, K-P kontrolno- pomiarowe (nazwa firmy/komórki organizacyjnej) Lp. Imię i Nazwisko Poleceniodawca Świadectwo* kwalifikacyjne grupy/ nr Odpowiedzialny za eksploatację Świadectwo* kwalifikacyjne grupy /nr Zakres świadectwa* stanowisko pracy D punkty czynności (1 10)** (O, K, R, M, K-P)** data ważności * - uzupełnić w przypadku Wykonawców zewnętrznych ** - właściwe wpisać Wykaz zatwierdził*: Zatwierdził Dyrektor Oddział: Data, podpis data podpis Wydanie I styczeń 2016 Strona 38/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-10 Załącznik do polecenia nr z dnia Arkusz zmian w Poleceniu wykonania pracy gazoniebezpiecznej/niebezpiecznej Lp. Zakres zmiany (np. osoba funkcyjna, termin zakończenia, rodzaj zabezpieczeń) Data i godz. wprowadzenia zmiany Zmianę wprowadził (imię i nazwisko) Podpis Odpowiedzialnego za eksploatację 1 2 3 4 5 Wydanie I styczeń 2016 Strona 39/ Stron 46

Nazwa obiektu Praca nietypowa Praca eksploatacyjna Uzgodniony termin rozpoczęcia prac Uzgodniony termin zakończenia prac Termin rozpoczęcia prac Termin zakończenia prac Procedura nr Załącznik Nr Z.-11 Rejestr poleceń prac gazoniebezpiecznych/niebezpiecznych Lp. Nr w rejestrze ODG* Nr polecenia Poleceniodawca 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 *- uzupełnić w przypadku prac gazoniebezpiecznych Wydanie I styczeń 2016 Strona 40/ Stron 46

Załącznik Nr Z.-12 Postępowanie w przypadku zgłaszania do PAŻP informacji o upuście gazu do atmosfery Formularz zamówienia NOTAM wg poniższego wzoru ma być wypełniony przez służby eksploatacyjne Odpowiedzialnego za eksploatację i przekazany do ODG. ODG po otrzymaniu wypełnionego formularza dokonuje zgłoszenia zmówienia NOTAM do PAŻP pod numer faksu: 22 574 7178, 22 574 7179, lub telefonicznie pod numerem 22-574 7174 oraz e-mailem: nof@pansa.pl. Zgłoszenie Notam powinno nastąpić z 4 dniowym wyprzedzeniem przed planowanym rozpoczęciem prac Informacje o miejscu zdarzenia, którego dotyczy zgłoszenie NOTAM - pole A) we wzorze formularza zamówienia NOTAM ma wartość stałą i będzie miało zawsze wpis- EPWW oznaczający teren Polski. Najbliższą miejscowość oraz współrzędne miejsca zdarzenia - pole E) należy ustalić na podstawie danych kartograficznych lub z odczytu z wykorzystaniem odbiornika GPS. Współrzędne maja być zapisane w następującym formacie xx o yy zz N aa o bb cc E Pola B) i C) we wzorze formularza zamówienia NOTAM, dotyczące czasu trwania prac pole B) - czas rozpoczęcia oraz w polu C) - przewidywany czas zakończenia, dane zapisane w następującym formacie: data RRRR-MM-DD, czas GG:MM:SS Pole F) dotyczące dolnej wysokości występowania strefy zagrożenia dla lotnictwa ma wartość stałą i będzie miało zawsze wpis GND oznaczający poziom gruntu, Pole G) dotyczące górnej granicy występowania strefy zagrożenia w metrach oraz zasięgu poziomego strefy promień oddziaływania w metrach. Wyznaczenia górnej granicy wysokości i zasięgu występowania strefy zagrożenia dla lotnictwa należy dokonać w oparciu o niżej przedstawiony algorytm. Wydanie I styczeń 2016 Strona 41/ Stron 46

Wzór formularza zamówienia NOTAM Procedura nr Wydanie I styczeń 2016 Strona 42/ Stron 46

Algorytm wyznaczania górnej granicy wysokości i zasięgu występowania strefy zagrożenia dla lotnictwa podawane w Polu G) w formularzu zamówienia NOTAM. Parametry wymagane do wyznaczenia wymiarów występowania strefy zagrożenia wybuchem: Lp. Parametr Oznaczenie Jednostka 1 Pole przekroju Wylotowego A [m 2 ] 2 Maksymalne ciśnienie w odgazowywanej instalacji Pmax [bar] 3 Temperatura gazu odgazowywanej części instalacji T [K] 4 Współczynnik wypływu gazu Cd bezwymiarowy 5 Masa molowa gazu ziemnego M [kg/kmol] 6 Wysokość przekroju wylotowego gazu od powierzchni terenu H [m] 1. Wyznaczenie masowego natężenia wypływu gazu W przypadku gdy Pmax 850 mbar: Q m = 675 C d A M 0.5 T 0.5 (Pmax + 1,013) 1,05 W przypadku gdy Pmax 850 mbar: Q m = 1500 C d A M 0.5 T 0.5 Pmax 0,5 W obliczeniach należy przyjąć następujące wartości: Współczynnik wypływu gazu Cd= 0,9 Masa molową gazu ziemnego M=16,3257 kg/kmol Temperaturę gazu w odgazowywanej części instalacji T= 278 K Pole przekroju wylotowego A [m2] wyznaczyć dla średnicy upustu lub średnicy nominalnej gazociągu DN w którym nastąpiło uszkodzenie i wypływ gazu. Uwaga: W przypadku gdy dla parametrów odgazowywanej instalacji masowe natężenie przepływu Qm osiągnie wartość przekraczającą wartości zawarte w tabelach NR 1 i Nr 2 należy przyjąć, że rozmiary strefy - zasięg poziomy i pionowy przekraczają wartości maksymalne odpowiadające danej średnicy wydmuchu. W formularzu zgłoszenia NOTAM należy podać informację że górna granica i promień strefy położone są powyżej maksymalnej wysokości i promienia odczytanych z tabel dla danej średnicy wydmuchu. 2.Odczyt zasięgu poziomego strefy występowania zagrożenia (promień okręgu, którego środkiem jest źródło emisji) Wydanie I styczeń 2016 Strona 43/ Stron 46

Na podstawie wyznaczonego w punkcie 1 niniejszego algorytmu, masowego natężenia wypływu gazu oraz dla danej średnicy upustu DN, z tabeli Nr 1 należy odczytać zasięg poziomy strefy Xr wyrażony w metrach. Jest to promień okręgu strefy. Uwaga: W przypadku gdy w tabelach Nr 1 i Nr 2 nie ma podanej dokładnie średnicy upustu DN, należy przyjąć z tabeli najbliższą większą od rzeczywistej średnicę DN. 3. Odczyt zasięgu pionowego strefy występowania zagrożenia (wysokości) Xh Na podstawie wyznaczonego punkcie 1 niniejszego algorytmu, masowego natężenia wypływu gazu oraz dla danej średnicy upustu DN, z tabeli Nr 2 należy odczytać zasięg pionowy strefy Xh i powiększyć go o ewentualną wysokość kolumny wydmuchowej lub wysokość wzniesienia H nad poziom gruntu instalacji z której następuje wypływ gazu do atmosfery. Uwaga: Zgłoszenia należy dokonywać w zależności od wartości pionowego zasięgu strefy występowania zagrożenia i lokalizacji lotniska lub lądowiska (na podstawie współrzędnych lokalizacyjnych udostępnionych przez PAŻP) w stosunku do położonego upustu: - każdy upust gazu o wartości pionowego zasięgu strefy występowania zagrożenia powyżej 5 metrów, w promieniu 1 km w odniesieniu do współrzędnych lokalizacji lotniska lub lądowiska, - każdy upust gazu o wartości pionowego zasięgu strefy występowania zagrożenia powyżej 50 metrów, w promieniu od 1 do 2 km w odniesieniu do współrzędnych lokalizacji lotniska lub lądowiska, - każdy upust gazu o wartości pionowego zasięgu strefy występowania zagrożenia powyżej 100 metrów, w promieniu od 2 do 3 km w odniesieniu do współrzędnych lokalizacji lotniska lub lądowiska, - każdy upust gazu o wartości pionowego zasięgu strefy występowania zagrożenia powyżej 150 metrów, bez względu na położenie lotniska lub lądowisk. Wydanie I styczeń 2016 Strona 44/ Stron 46

Średnica nominalna upustu DN (mm) Natężenie 15 25 40 50 80 100 150 200 250 300 450 600 900 przepływu (kg/s) Zasięg poziomy strefy zagrożenia promień strefy Xr (m) 0.0002 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 > 0.0002 0.002 1 1 1 1 1 1.5 2 2 2 2 2 2 2 > 0.002 0.005 1 1.5 2 2 2 2 2.5 2.5 2.5 3 3 3 3 > 0.005 0.01 2 2 2.5 3 3.5 3.5 4 4 4 4 4 4 4 > 0.01 0.02 2 2 3 3.5 5 5 6 6 6 6 6 6 6 > 0.02 0.05 2 3 5 6 6.5 7 8.5 9 9.5 9.5 9.5 9.5 9.5 > 0.05 0.1 2 3 5 7 10 10 11 11 12 12 13 13 13 >0.1 0.2 2 3 5 7 12 15 15 16 16 16 16 17 17 > 0.2 0.5 3 3 5 7 12 15 22 22 22 22 22 22 23 > 0.5 1 4 4 5 7 12 15 22 30 40 40 40 40 40 > 1 2 5 5 6 7 12 15 22 30 40 45 45 60 60 > 2 5 8 8 9 9 12 15 22 30 40 45 70 70 80 > 5 10 12 12 12 12 15 22 30 40 45 70 90 100 > 10 15 14 14 14 15 15 22 30 40 45 70 90 120 > 15 20 16 16 17 17 22 30 40 45 70 90 120 > 20 30 20 20 20 21 22 30 40 45 70 90 120 > 30 50 30 30 30 30 30 30 40 45 7 90 120 > 50 75 35 35 35 35 40 45 70 90 120 > 75 100 40 40 40 40 40 45 70 90 120 > 100 150 50 50 50 50 50 50 70 90 120 > 150 200 60 60 60 60 60 70 90 120 > 200 300 70 70 70 70 80 90 120 > 300 500 90 90 90 90 100 100 120 Wydanie I styczeń 2016 Strona 45/ Stron 46 Tabela nr 1

Natężenie przepływu (kg/s) Średnica nominalna upustu DN (mm) 15 25 40 50 80 100 150 200 250 300 450 600 900 Zasięg pionowy strefy zagrożenia X b (m) 0.0002 2 2 2 2 2.5 2.5 2.5 3 3 3 4 4.5 6 > 0.0002 0.002 5 5 5 5 5 5 5.5 5.5 6 6 7 7.5 9 > 0.002 0.005 5 7 7 7 7 7 7.5 7.5 7.5 8 8.5 10 11 > 0.005 0.01 5 7 9 9 9 9 9 10 10 10 11 11 13 > 0.01 0.02 6 7 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 > 0.02 0.05 6 9 15 15 20 20 20 20 20 20 20 20 20 > 0.05 0.1 7 9 15 20 20 25 25 25 25 25 25 25 30 >0.1 0.2 9 9 15 20 25 30 30 35 35 40 40 40 40 > 0.2 0.5 15 15 20 20 30 35 40 45 45 45 45 45 45 > 0.5 1 20 20 20 20 30 35 40 50 60 60 60 60 60 > 1 2 25 25 30 30 35 40 50 60 70 70 80 80 80 > 2 5 40 40 40 40 45 45 60 70 80 90 100 110 120 > 5 10 60 60 60 60 60 70 80 90 100 120 140 150 > 10 15 70 70 70 70 70 80 80 90 110 140 150 170 > 15 20 80 80 80 80 80 80 90 110 140 160 180 > 20 30 100 100 100 100 100 100 100 120 150 180 210 > 30 50 120 120 120 120 130 130 130 140 170 200 240 > 50 75 150 150 150 150 160 160 180 210 260 > 75 100 170 170 170 170 170 180 200 220 280 > 100 150 210 210 210 210 210 210 230 240 290 > 150 200 240 240 240 240 240 250 270 320 > 200 300 300 300 300 300 300 310 340 > 300 500 380 380 380 380 380 390 410 Wydanie I styczeń 2016 Strona 46/ Stron 46