ISBN

Propozycja cytowania: A. Grzelak, M. Królikowski, A. Sakowicz, Europejskie prawo karne, Warszawa 2012 Redakcja: Iwona Duda Wydawca: Dagna Kordyasz Poszczególne czêœci opracowali: S³awomir Buczma rozdzia³ IX pkt 13, 14 Joanna D³ugosz rozdzia³ VIII pkt 3, 6, 10 Adam Górski rozdzia³ IX pkt 6 (razem z A. Sakowiczem) Agnieszka Grzelak rozdzia³ V, VIII pkt 1 Rafa³ Kierzynka rozdzia³ IX pkt 4, 9 Micha³ Królikowski rozdzia³ I, VI, IX pkt 1 Hanna Kuczyñska rozdzia³ IX pkt 5, 7, 10, 12 Arkadiusz Lach rozdzia³ II, VIII pkt 4, 9, 11, 14, IX pkt 15 Adam azowski rozdzia³ X pkt 3, 5 Tomasz Ostropolski rozdzia³ IV Piotr Rakowski rozdzia³ XI Andrzej Sakowicz rozdzia³ IX pkt 3, 6 (razem z A. Górskim), 8, 11, 18 S³awomir Steinborn rozdzia³ III Ma³gorzata W¹sek-Wiaderek rozdzia³ VII Mateusz Zreda rozdzia³ VIII pkt 5, IX pkt 2, 16, 17, X pkt 1, 2, 4, 6 S³awomir ó³tek rozdzia³ VIII pkt 2, 7, 8, 12, 13, 15 Publikacja dofinansowana ze œrodków Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Krzysztof Biesaga Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-1068-8 ISBN e-book 978-83-255-2337-4

S AWOMIR BUCZMA Sêdzia, ekspert w Departamencie Wspó³pracy Miêdzynarodowej i Prawa Europejskiego w Ministerstwie Sprawiedliwoœci Dr LL.M. JOANNA D UGOSZ Adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Dr hab. ADAM GÓRSKI Adiunkt w Katedrze Postêpowania Karnego Uniwersytetu Jagielloñskiego; cz³onek Biura Studiów i Analiz S¹du Najwy szego Dr AGNIESZKA GRZELAK Adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego Szko³y G³ównej Handlowej w Warszawie; ekspert ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu; cz³onek Komitetu Doradczego ds. Prawa Europejskiego przy Ministrze Sprawiedliwoœci RAFA KIERZYNKA Sêdzia, ekspert w Departamencie Wspó³pracy Miêdzynarodowej i Prawa Europejskiego w Ministerstwie Sprawiedliwoœci Dr MICHA KRÓLIKOWSKI Adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Porównawczego Uniwersytetu Warszawskiego; w latach 2006 2011 dyrektor Biura Analiz Sejmowych, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwoœci; cz³onek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego (kadencja 2009 2013) Dr HANNA KUCZYÑSKA Adiunkt w Zak³adzie Prawa Karnego Instytutu Nauk Prawnych PAN; asystent sêdziego w Izbie Karnej S¹du Najwy szego Dr hab. ARKADIUSZ LACH Adiunkt w Katedrze Postêpowania Karnego Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu; adwokat Dr ADAM AZOWSKI Starszy wyk³adowca w School of Law, University of Westminster w Londynie Dr TOMASZ OSTROPOLSKI Naczelnik Wydzia³u w Departamencie Wspó³pracy Miêdzynarodowej i Prawa Europejskiego w Ministerstwie Sprawiedliwoœci; w latach 2009 2011 pracownik Komisji Europejskiej (DG Wolnoœæ, Sprawiedliwoœæ, Bezpieczeñstwo) Dr PIOTR RAKOWSKI Adiunkt na Wydziale Politologii i Studiów Miêdzynarodowych Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu; wyk³adowca Collegium Civitas w Warszawie; radca ministra, kierownik referatu ds. przestrzeni wolnoœci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoœci w Departamencie Polityki Europejskiej MSZ Dr ANDRZEJ SAKOWICZ Adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Uniwersytetu w Bia³ymstoku; ekspert ds. spraw legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu Dr S AWOMIR STEINBORN Adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Procesowego i Kryminologii Uniwersytetu Gdañskiego Dr MA GORZATA W SEK-WIADEREK Adiunkt w Katedrze Postêpowania Karnego, Prawa Karnego Wykonawczego i Kryminalistyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; cz³onek Biura Studiów i Analiz S¹du Najwy szego; cz³onek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przy Ministrze Sprawiedliwoœci MATEUSZ ZREDA Aplikant adwokacki; ekspert ds. spraw legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu Dr S AWOMIR Ó TEK Adiunkt w Katedrze Prawa Porównawczego Uniwersytetu Warszawskiego; cz³onek Biura Studiów i Analiz S¹du Najwy szego

Przedmowa.................................................. XIX Wykaz skrótów............................................... XXI Część 1. Zagadnienia ogólne Rozdział I. Pojęcie europejskiego prawa karnego... 1 1. Istota europejskiego prawa karnego... 2 2. Normatywne ujęcie europejskiego prawa karnego................ 4 2.1. Komponenty pojęcia.... 4 2.2. Europejskie prawo karne jako postać transnarodowego prawa karnego... 4 2.3. Charakter penalny europejskiego prawa karnego.... 9 2.4. Europejskie prawo karne jako podsystem prawa międzynarodowego.... 10 3. Cechy charakterystyczne europejskiego prawa karnego............ 14 4. Wtórność unijnego fragmentu europejskiego prawa karnego........ 17 5. Europeizacja prawa karnego................................. 23 Rozdział II. Zarys historii współpracy w sprawach karnych na obszarze Europy.... 27 1. Uwagi ogólne... 27 2. Historia współpracy w sprawach karnych w ramach Rady Europy... 28 3. Historia współpracy w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej.............................................. 32 4. Przykłady regionalnej współpracy prawnokarnej................. 42 5. Współpraca prawnokarna państw Beneluxu..................... 44 6. Inne platformy współpracy w Europie (OBWE, WNP).... 44 Rozdział III. Ewolucja zasad współpracy karnej na obszarze Europy.. 47 1. Pojęcie zasad współpracy karnej.............................. 51 2. Zasada wzajemności i zasada wzajemnej lojalności we współpracy.. 52 3. Zasada podwójnej przestępności (karalności).................... 59 4. Zasada ochrony porządku publicznego......................... 69 5. Zasada wzajemnego uznawania... 70 6. Zasada nieudzielania pomocy w sprawach o przestępstwa wrażliwe. 78 7. Zasada specjalności........................................ 82 Rozdział IV. Zapobieganie sporom o jurysdykcję w Unii Europejskiej i ich rozstrzyganie... 91 1. Pojęcie jurysdykcji... 92 2. Jurysdykcja cywilna a jurysdykcja karna.... 96 3. Zasady jurysdykcyjne...................................... 98 VII

4. Powstawanie konfliktów jurysdykcyjnych..................... 102 5. Zapobieganie sporom jurysdykcyjnym w UE................... 106 5.1. Pierwsze próby... 106 5.2. Inicjatywa grecka..................................... 108 5.3. Wspomagające rozwiązania sektorowe.................... 108 5.4. Implikacje mechanizmów wzajemnego uznawania... 109 5.5. Płaszczyzna instytucjonalna... 112 6. Decyzja ramowa Rady 2009/948/WSiSW obowiązki informacyjne oraz konsultacyjne........................................ 115 7. Próba oceny decyzji ramowej Rady 2009/948/WSiSW... 119 8. Ochrona praw jednostki... 121 9. Postulaty de lege ferenda... 122 10. Podsumowanie... 124 Rozdział V. Charakterystyka instrumentów prawnych współpracy w sprawach karnych w Radzie Europy i Unii Europejskiej... 126 1. Uwagi wstępne... 128 2. Instrumenty prawne Unii Europejskiej........................ 129 2.1. Uwagi ogólne........................................ 129 2.2. Katalog instrumentów prawnych w ramach dawnego III filara UE......................................... 132 2.2.1. Decyzja ramowa... 134 2.2.2. Decyzja... 146 2.2.3. Konwencja..................................... 148 2.2.4. Umowa międzynarodowa z dawnego art. 38 TUE... 152 2.2.5. Wspólne stanowisko... 153 2.3. Obecny katalog źródeł prawa pochodnego UE.............. 155 2.3.1. Rozporządzenie................................. 159 2.3.2. Dyrektywa..................................... 160 2.3.3. Decyzja... 165 2.3.4. Zalecenia i opinie... 166 2.3.5. Umowy UE z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.............................. 166 2.4. Postanowienia przejściowe... 168 3. Instrumenty Rady Europy.................................. 171 3.1. Uwagi ogólne........................................ 171 3.2. Konwencje.......................................... 173 3.3. Zalecenia Komitetu Ministrów... 181 4. Podsumowanie... 185 Rozdział VI. Ochrona praw podstawowych z uwagi na proces europeizacji prawa karnego... 188 1. Pojęcie europejskiego systemu praw człowieka................. 189 2. Struktura normatywna praw człowieka, praw podstawowych, zasad ogólnych prawa oraz skojarzonych obowiązków państw..... 191 3. Relacja między Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności a Kartą Praw Podstawowych.......... 197 3.1. Charakter prawny aktów... 197 VIII

3.2. Relacje między UE a systemem ochrony praw człowieka na podstawie EKPCz................................... 199 4. Standardy prawa karnego wyznaczone przez europejski system ochrony praw człowieka.................................... 202 4.1. Podmiotowość człowieka (standard godności człowieka)... 202 4.2. Prawo do życia i integralności............................ 207 4.3. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego... 210 4.4. Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji....................................... 215 4.5. Prawo do własności.................................... 217 4.6. Prawo do rzetelnego procesu............................. 218 4.7. Zasada legalizmu w prawie karnym materialnym............. 224 5. Reguły maksymalizujące ochronę praw podstawowych w prawie karnym.................................................. 232 Rozdział VII. Współpraca sądowa między Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej a sądami krajowymi państw członkowskich................................................ 235 Wprowadzenie... 241 1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.................... 242 1.1. Uwagi wstępne... 242 1.2. Struktura Trybunału Sprawiedliwości UE................... 242 1.3. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.... 245 2. Pytanie prejudycjalne... 246 2.1. Uwagi wprowadzające.................................. 246 2.2. Podstawa normatywna.................................. 247 2.3. Zakres przedmiotowy procedury prejudycjalnej.............. 250 2.4. Pojęcie sądu na gruncie art. 267 TfUE... 254 2.5. Sądy orzekające w sprawach karnych zobowiązane do występowania z pytaniami prejudycjalnymi... 257 2.6. Przesłanki wystąpienia z wnioskiem prejudycjalnym i przesłanki dopuszczalności rozpoznania wniosku prejudycjalnego........ 261 2.7. Podjęcie decyzji przez sąd krajowy o wystąpieniu z pytaniem prejudycjalnym i współpraca obu sądów w czasie trwania procedury prejudycjalnej................................ 267 2.8. Skutki naruszenia obowiązku skierowania pytania prejudycjalnego....................................... 276 2.9. Związanie sądu karnego orzeczeniem Trybunału.... 278 3. Zasady stosowania i wykładni prawa unijnego w sprawach karnych.. 281 3.1. Uwagi wprowadzające.................................. 281 3.2. Bezpośrednia skuteczność prawa unijnego i jej ograniczenia w obszarze prawa karnego............................... 282 3.3. Wykładnia prounijna i jej ograniczenia w obszarze prawa karnego........................................ 285 3.4. Obowiązek prounijnej wykładni prawa krajowego w dawnym III filarze UE.... 288 IX

Część 2. Regulacje materialnoprawne Rozdział VIII. Współpraca w obszarze prawa karnego materialnego w ramach Rady Europy i Unii Europejskiej....................... 291 1. Wprowadzenie............................................ 297 2. Rasizm i ksenofobia... 301 2.1. Uzasadnienie istnienia europejskich regulacji dotyczących zwalczania rasizmu i ksenofobii.... 301 2.2. Kształtowanie się europejskich regulacji dotyczących zwalczania rasizmu i ksenofobii.... 302 2.3. Charakterystyka europejskich prawnokarnych regulacji dotyczących zwalczania rasizmu i ksenofobii................ 304 2.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym....... 306 3. Terroryzm.... 308 3.1. Uwagi wstępne... 308 3.2. Kształtowanie się regulacji kryminalizujących działalność terrorystyczną oraz finansowanie terroryzmu w skali międzynarodowej...................................... 309 3.2.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych... 310 3.2.2. Rada Europy... 311 3.2.3. Unia Europejska... 312 3.3. Wpływ regulacji prawa europejskiego na kształtowanie się prawa polskiego....................................... 317 4. Handel ludźmi i wykorzystywanie dzieci jako element prowadzenia polityki migracyjnej... 319 4.1. Handel ludźmi podstawowe regulacje.... 319 4.2. Penalizacja handlu ludźmi w prawie polskim................ 322 4.3. Zwalczanie wykorzystywania dzieci....................... 324 4.4. Penalizacja wykorzystywania seksualnego dzieci w prawie polskim... 326 5. Nielegalny handel narkotykami... 327 5.1. Uwagi wstępne... 327 5.2. Walka z nielegalnym handlem narkotykami w prawie międzynarodowym... 328 5.3. Walka z nielegalnym handlem narkotykami w prawie Unii Europejskiej...................................... 332 5.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym....... 335 6. Pranie pieniędzy... 336 6.1. Uwagi wstępne... 336 6.2. Kształtowanie się regulacji kryminalizujących pranie pieniędzy w skali międzynarodowej... 337 6.2.1. Początkowe inicjatywy.... 337 6.2.2. Organizacja Narodów Zjednoczonych... 338 6.2.3. Rada Europy... 340 6.2.4. Unia Europejska... 341 6.3. Wpływ regulacji prawa europejskiego na kształtowanie się prawa polskiego....................................... 345 X

7. Korupcja.... 346 7.1. Uzasadnienie istnienia europejskich regulacji antykorupcyjnych i ich znaczenie dla europejskiego prawa karnego............. 346 7.2. Kształtowanie się europejskich regulacji antykorupcyjnych..... 347 7.3. Charakterystyka europejskich regulacji antykorupcyjnych...... 348 7.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym....... 351 8. Zwalczanie fałszowania euro... 352 8.1. Uzasadnienie istnienia i cele europejskich regulacji dotyczących prawnokarnego zwalczania fałszowania euro................ 352 8.2. Kształtowanie się europejskich regulacji dotyczących prawnokarnego zwalczania fałszowania euro................ 353 8.3. Charakterystyka europejskich regulacji dotyczących prawnokarnego zwalczania fałszowania euro................ 354 8.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym....... 356 9. Przestępczość komputerowa................................. 356 9.1. Uwagi wstępne... 356 9.2. Walka z cyberprzestępczością w prawie Rady Europy......... 357 9.3. Walka z cyberprzestępczością w prawie Unii Europejskiej... 359 9.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym....... 361 10. Przestępczość zorganizowana................................ 363 10.1. Uwagi wstępne....................................... 363 10.2. Kształtowanie się regulacji w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej w skali międzynarodowej...... 363 10.2.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych............... 364 10.2.2. Unia Europejska................................ 365 10.3. Wpływ regulacji prawa europejskiego na kształtowanie się prawa polskiego...................................... 369 11. Nielegalna imigracja....................................... 371 11.1. Pojęcie nielegalnej imigracji... 371 11.2. Walka z nielegalną imigracją w prawie Unii Europejskiej...... 372 11.3. Realizacja zobowiązań w prawie polskim.... 375 12. Prawnokarna ochrona środowiska............................. 376 12.1. Uzasadnienie istnienia europejskich regulacji dotyczących prawnokarnej ochrony środowiska........................ 376 12.2. Kształtowanie się europejskich regulacji dotyczących prawnokarnej ochrony środowiska........................ 377 12.3. Charakterystyka europejskich regulacji dotyczących prawnokarnej ochrony środowiska........................ 379 12.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym... 381 13. Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej.... 383 13.1. Zakres zagadnienia.................................... 383 13.2. Kształtowanie się i charakterystyka ochrony interesów finansowych Unii Europejskiej... 385 13.3. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym... 389 14. Ochrona danych osobowych w ramach współpracy policyjnej i sądowej................................................ 390 XI

14.1. Ochrona danych osobowych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w prawie Rady Europy......................... 390 14.2. Ochrona danych osobowych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w prawie Unii Europejskiej.... 392 15. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych w prawie europejskim... 396 15.1. Uzasadnienie istnienia europejskich regulacji dotyczących odpowiedzialności penalnej podmiotów zbiorowych.......... 396 15.2. Kształtowanie się europejskich regulacji dotyczących odpowiedzialności penalnej podmiotów zbiorowych.......... 397 15.3. Charakterystyka europejskich regulacji dotyczących odpowiedzialności penalnej podmiotów zbiorowych.......... 399 15.4. Zastosowanie regulacji w krajowym porządku prawnym... 401 Część 3. Regulacje procesowe i warunki instytucjonalne Rozdział IX. Współpraca w obszarze prawa karnego procesowego w ramach Rady Europy i Unii Europejskiej....................... 404 1. Ekstradycja i Europejski Nakaz Aresztowania................... 411 1.1. Uwagi wstępne... 411 1.2. Uwarunkowania ekstradycyjne........................... 411 1.3. Europejski system ekstradycyjny... 415 1.4. Unijny system współpracy w zakresie przekazywania osób dla celów wymiaru sprawiedliwości karnej.................. 418 1.4.1. Przewartościowanie zasad współpracy.... 418 1.4.2. Istota Europejskiego Nakazu Aresztowania... 421 1.4.3. Zastrzeżenia wywodzone z praw podstawowych.... 427 1.4.4. Funkcjonowanie i perspektywy Europejskiego Nakazu Aresztowania... 432 2. Zespoły dochodzeniowo-śledcze... 433 2.1. Uwagi wprowadzające.................................. 433 2.2. Rada Europy... 434 2.3. Prawo Unii Europejskiej.... 436 2.3.1 Konwencja z 2000 r. o wzajemnej pomocy w sprawach karnych... 438 2.3.2 Decyzja ramowa 2002/465/WSiSW................... 439 2.4. Zastosowanie regulacji w polskim porządku prawnym... 440 3. Wykonywanie postanowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych............................................. 443 3.1. Uwagi wstępne... 443 3.2. Zabezpieczenie dowodów i mienia w konwencjach Narodów Zjednoczonych........................................ 444 3.3. Regulacje prawne w zakresie zabezpieczenia dowodów i mienia wypracowane na forum Rady Europy...................... 445 3.4. Rozwiązania prawne UE w zakresie zabezpieczenia dowodów i mienia... 448 4. Wzajemne uznawanie nakazów konfiskaty... 454 4.1. Uwaga wstępna.... 454 XII

4.2. Zakres decyzji ramowej Rady 2006/783/WSiSW............. 456 4.3. Konfiskata rozszerzona................................. 457 4.4. Postępowanie w państwie wydania........................ 458 4.5. Postępowanie w państwie wykonania...................... 459 4.6. Podwójna karalność.................................... 462 4.7. Implementacja decyzji ramowej do prawa polskiego.......... 463 4.8. Rozdział 66c KPK wystąpienie przez sąd polski do państwa członkowskiego UE o wykonanie orzeczenia przepadku....... 463 4.8.1. Ogólne zasady wystąpienia......................... 463 4.8.2. Właściwość.... 464 4.8.3. Zaświadczenie................................... 464 4.8.4. Postępowanie.................................... 465 4.9. Rozdział 66d KPK wystąpienie państwa członkowskiego UE do sądu polskiego o wykonanie orzeczenia przepadku...... 465 4.9.1. Właściwość.... 465 4.9.2. Podstawy odmowy................................ 465 4.9.3. Postępowanie.................................... 467 5. Wzajemne uznawanie kar o charakterze pieniężnym.............. 467 5.1. Wykonywanie orzeczeń nakładających kary o charakterze pieniężnym........................................... 467 5.2. Organy współpracy.... 469 5.3. Pojęcie kary o charakterze pieniężnym..................... 470 5.4. Procedura przekazywania orzeczeń........................ 471 5.5. Zasady wykonywania orzeczeń........................... 472 5.6. Zasady wymiaru kary... 474 5.7. Podstawy odmowy uznania i wykonania orzeczenia... 475 5.8. Implementacja do prawa polskiego........................ 477 5.9. Podsumowanie........................................ 481 6. Europejski nakaz dowodowy... 482 6.1. Uwagi wstępne... 482 6.2. Istota i przedmiot europejskiego nakazu dowodowego......... 486 6.3. Forma i procedura przekazania europejskiego nakazu dowodowego oraz jego wykonania........................ 490 6.3.1. Forma europejskiego nakazu dowodowego... 490 6.3.2. Procedura przekazania nakazu dowodowego.... 492 6.3.3. Procedura wykonania europejskiego nakazu dowodowego.................................... 494 6.4. Podsumowanie........................................ 498 7. Europejski nakaz wykonawczy............................... 500 7.1. Uwagi wstępne... 500 7.1.1. Uznawanie i wykonywanie wyroków w sprawach karnych... 500 7.1.2. Konwencja strasburska.... 502 7.1.3. Instrumenty prawne utworzone w ramach Unii Europejskiej..................................... 502 XIII

7.2. Decyzja ramowa o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności w celu wykonania tych wyroków w UE... 505 7.2.1. Zakres oddziaływania decyzji...................... 505 7.2.2. Zasady wykonywania przekazanych wyroków......... 506 7.2.2.1. Obowiązki państwa wykonującego wyrok...... 506 7.2.2.2. Rozwiązywanie różnic międzysystemowych.... 509 7.2.2.3. Możliwość zastosowania warunkowego zwolnienia... 511 7.2.2.4. Przekazanie skazanego..................... 511 7.2.3. Możliwość niewykonania wyroku................... 512 7.2.3.1. Podstawy odmowy wykonania wyroku......... 512 7.2.3.2. Wyroki zaoczne... 514 7.2.3.3. Podwójna karalność........................ 515 7.2.4. Prawa proceduralne.............................. 516 7.2.4.1. Przestrzeganie praw podstawowych........... 516 7.2.4.2. Zgoda osoby skazanej... 517 7.2.5. Podsumowanie.................................. 518 8. Uwzględnienie wyroków skazujących w nowym postępowaniu karnym................................................. 520 8.1. Uwagi wstępne... 520 8.2. Uwzględnienie wyroków skazujących w nowym postępowaniu karnym wśród państw Rady Europy... 521 8.3. Uwzględnienie wyroków skazujących w nowym postępowaniu karnym w Unii Europejskiej... 523 9. Wzajemne uznawanie wyroków i decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia w celu nadzorowania przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych... 526 9.1. Uwaga wstępna... 526 9.2. Cel i zakres decyzji ramowej............................ 527 9.3. Środki podlegające przekazaniu... 529 9.4. Postępowanie w państwie wydania orzeczenia.............. 533 9.5. Postępowanie w państwie wykonania orzeczenia............ 534 9.6. Podwójna karalność................................... 537 10. Wzajemne uznawanie orzeczeń w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania........ 538 10.1. Wzajemne uznawanie środków nadzoru w państwach członkowskich Unii Europejskiej........................ 538 10.2. Decyzja ramowa w sprawie stosowania przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasady wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru... 541 10.3. Zakres oddziaływania decyzji ramowej................... 541 10.4. Procedura przekazania do wykonania decyzji w sprawie środków nadzoru..................................... 545 XIV

10.5. Skutki przekazania do wykonania decyzji w sprawie środków nadzoru............................................. 546 10.6. Podstawy odmowy wykonania decyzji w sprawie środków nadzoru............................................. 549 10.7. Podsumowanie.... 551 11. Wzajemne uznawanie orzeczeń kończących postępowanie karne w kontekście zasady ne bis in idem............................ 553 11.1. Uwagi wstępne....................................... 553 11.2. Zasada ne bis in idem w porządku prawnym Rady Europy..... 555 11.2.1. Konwencja europejska o międzynarodowej mocy wyroków karnych z 28.5.1970 r.................... 556 11.2.2. Europejska konwencja w sprawie karania przestępstw drogowych z 1964 r.............................. 559 11.2.3. Inne rozwiązania konwencyjne nawiązujące do zasady ne bis in idem.................................. 560 11.3. Obowiązywanie zasady ne bis in idem na terytorium Unii Europejskiej... 562 11.3.1. Konwencja o podwójnym karaniu z 25.5.1987 r.... 565 11.3.2. Konwencja w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26.7.1995 r................ 567 11.3.3. Konwencja w sprawie zwalczania korupcji urzędników Wspólnot Europejskich i urzędników państw członkowskich Unii Europejskiej z 26.5.1997 r... 568 11.3.4. Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen z 19.6.1990 r................................... 569 11.3.4.1. Zakres przedmiotowy prawomocnego wyroku............................... 571 11.3.4.2. Pojęcie prawomocności wyroku... 576 11.3.4.3. Pojęciem tożsamości czynu (idem)... 577 11.3.4.4. Zakres temporalny zakaz ne bis in idem.... 581 11.3.4.5. Wyjątki od zasady ne bis in idem... 581 12. Przekazanie przejęcie ścigania.............................. 582 12.1. Podstawy prawne współpracy w dziedzinie przekazywania i przejmowania ścigania w sprawach karnych............... 582 12.2. Europejska konwencja o przekazywaniu ścigania w sprawach karnych............................................. 584 12.2.1. Procedura przekazania postępowania................ 584 12.2.2. Subsydiarna kompetencja do ścigania.... 587 12.2.3. Konsekwencje przekazania ścigania... 587 12.2.4. Podstawy odmowy wykonania wniosku... 589 12.3. Projekt decyzji ramowej dotyczącej przekazywania postępowań w sprawach karnych................................... 591 12.3.1. Kompetencja państwa członkowskiego do prowadzenia postępowania.... 591 12.3.2. Procedura przekazania postępowania................ 593 12.3.3. Skutki przekazania postępowania... 597 XV

12.3.4. Możliwość odmówienia przyjęcia postępowania....... 598 12.4. Podsumowanie.... 599 13. Pomoc prawna i stosowanie dobrej praktyki we wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych... 600 13.1. Wstęp... 600 13.2. Definicja pomocy prawnej.... 601 13.3. Zasady pomocy prawnej................................ 602 13.4. Instrumenty prawne określające formy pomocy prawnej....... 604 13.5. Europejska Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych. 605 13.5.1. Doręczenia.... 606 13.5.2. Przesłuchanie świadków i biegłych.... 606 13.5.3. Informacje z rejestru skazanych.................... 607 13.5.4. Wniosek o pomoc prawną... 608 13.5.5. Organy zaangażowane w pomoc prawną............. 608 13.6. Instrumenty pomocy prawnej w Unii Europejskiej.... 610 13.6.1. Wspólne działania w sprawie stosowania dobrej praktyki w sprawach karnych...................... 611 13.6.2. Pomoc prawna w Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen.................................... 612 13.6.3. Konwencja o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej.... 613 13.6.4. Protokół do Konwencji z 2000 r..... 617 13.7. Pomoc prawna w stosunkach z Islandią, Norwegią, Japonią i USA... 618 13.8. Zabezpieczenie mienia i dowodów........................ 619 13.9. Regulacje polskie dotyczące pomocy prawnej............... 620 13.10. Uwagi końcowe.... 622 14. Wymiana informacji pochodzących z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji............. 623 14.1. Wprowadzenie... 623 14.2. Źródła.... 623 14.3. Decyzja Rady 2005/876/WSiSW w sprawie wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego.... 626 14.4. Decyzja ramowa Rady 2009/315/WSiSW z 26.2.2009 r. w sprawie organizacji wymiany informacji pochodzących z reje - stru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji.... 627 14.4.1. Obowiązki państwa skazującego i państwa, którego obywatelem jest dana osoba....................... 628 14.4.2. Wniosek o udzielenie informacji i odpowiedź na wniosek.... 628 14.4.3. Terminy udzielenia odpowiedzi.................... 630 14.4.4. Warunki wykorzystania danych osobowych i sposób ich ochrony.................................... 630 14.4.5. Relacje z innymi aktami prawnymi.... 631 XVI

14.5. Europejski system przekazywania informacji z rejestru skazanych (ECRIS)................................... 631 14.6. Instrumenty wymiany informacji z rejestrów karnych a prawo polskie............................................. 633 15. Pomoc ofiarom przestępstw... 635 16. Prawo do tłumacza w ramach postępowania karnego............. 647 16.1. Uwagi wstępne...................................... 647 16.2. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności........................................... 647 16.3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 648 16.4. Prawo Unii Europejskiej............................... 649 17. Prawo dostępu do obrońcy oraz do powiadomienia osoby trzeciej o zatrzymaniu... 653 17.1. Uwagi wstępne...................................... 653 17.2. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności........................................... 654 17.3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 657 17.4. Prawo Unii Europejskiej............................... 657 18. Europejski nakaz dochodzeniowy............................ 664 18.1. Uwagi wstępne...................................... 664 18.2. Założenia europejskiego nakazu dochodzeniowego.......... 665 18.3. Procedury i gwarancje obowiązujące w państwie wydającym i państwie wykonującym... 667 Rozdział X. Organy wspierające współpracę w sprawach karnych... 672 1. Wprowadzenie........................................... 672 2. Europejski Komitet ds. Problemów z Przestępczością (CDPC)..... 673 3. Eurojust................................................ 675 3.1. Uwagi wstępne... 675 3.2. Geneza Eurojustu..................................... 676 3.3. Podstawa prawna Eurojustu w prawie pierwotnym i prawie pochodnym... 677 3.4. Skład Eurojustu....................................... 681 3.5. Kompetencje przedstawicieli krajowych................... 682 3.6. Cele, zadania oraz uprawnienia Eurojustu... 684 3.7. Krajowy system koordynacyjny Eurojustu.................. 688 3.8. Ochrona danych osobowych w działalności Eurojustu........ 688 3.9. Kontrola legalności decyzji podejmowanych przez Eurojust.... 689 3.10. Współpraca Eurojustu z innymi organami i instytucjami Unii Europejskiej... 690 3.11. Współpraca Eurojustu z państwami trzecimi............... 692 4. Europejska Sieć Sądowa (EJN).............................. 693 5. Prokuratura Europejska.................................... 696 5.1. Geneza koncepcji Prokuratury Europejskiej................ 696 5.1.1. Postanowienia Traktatu z Lizbony... 696 5.1.2. Prace nad powołaniem Prokuratora Europejskiego...... 698 6. Europejski rejestr skazanych................................ 699 XVII

6.1. Wprowadzenie....................................... 699 6.2. Rozwój wymiany informacji z rejestrów karnych w Europie... 699 6.3. Decyzja ramowa Rady 2009/315/WSiSW... 701 6.4. Decyzja Rady 2009/316/WSiSW... 703 Część 4. Współpraca policyjna Rozdział XI. Współpraca policyjna w Unii Europejskiej i w Radzie Europy... 706 1. Uwagi wstępne... 707 2. Kwestie terminologiczne i formalnoprawne problematyki......... 707 3. Geneza współpracy policyjnej w Unii Europejskiej i Radzie Europy. 710 4. Współpraca policyjna w UE................................. 712 4.1. Transgraniczna wymiana informacji...................... 713 4.2. Wykorzystywanie systemów informacyjnych w Unii Europejskiej......................................... 717 4.3. Działania operacyjne w wymiarze transgranicznym.......... 720 4.3.1. Obserwacja transgraniczna... 720 4.3.2. Pościg transgraniczny... 723 4.3.3. Dostawy niejawnie nadzorowane... 726 4.3.4. Operacje pod przykryciem... 727 4.3.5. Zespoły dochodzeniowo-śledcze.................... 729 4.3.6. Inne przykłady współpracy operacyjnej... 730 4.4. Wykorzystywanie oficerów łącznikowych... 733 4.5. Ochrona osób publicznych... 736 4.6. Wymiar instytucjonalno-organizacyjny współpracy policyjnej w Unii Europejskiej................................... 737 5. Współpraca policyjna a Rada Europy......................... 741 6. Podsumowanie... 743 Indeks rzeczowy............................................. 747 XVIII

Przedmowa Gdy przystępowaliśmy do przygotowania prezentowanej monografii towarzyszyło nam kilka zamierzeń. Przede wszystkim chcieliśmy, aby na polskim rynku wydawniczym pojawiła się w końcu książka opisująca możliwie kompleksowo szczegółową, mieszaną dziedzinę prawa karnego i międzynarodowego, jaką jest europejskie prawo karne. Tego rodzaju podręczniki i większe opracowania można spotkać w literaturze obcojęzycznej, natomiast w polskiej mimo specjalizacji w tym temacie coraz większego grona akademików i praktyków oraz wielu bardzo kompetentnych opracowań szczegółowych zaskakująco takiej pozycji brakuje. Wspomnieć można jedynie o dwóch opracowaniach podręcznikowych: dr Arkadiusza Lacha, Europejskie prawo karne. Zarys wykładu, Toruń 2008, oraz dr Agnieszki Grzelak i dr Tomasza Ostropolskiego, Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpraca policyjna, Warszawa 2011. W 2010 r. Wydawnictwo C.H. Beck opublikowało również dwutomowy komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka pod red. L. Garlickiego. Mimo to, wyraźna stała się dla nas potrzeba powstania opracowania o charakterze zarysu systemu europejskiego prawa karnego. Drugim naszym zamierzeniem było zrealizowanie wspomnianego projektu naukowego w szerokim, reprezentatywnym zespole autorskim. Zaprosiliśmy do współpracy wielu pracowników naukowych i praktyków, którzy na swoich uczelniach prowadzą zajęcia z interesującego nas przedmiotu, lub też w praktyce urzędniczej mają bezpośredni kontakt z funkcjonowaniem fragmentów europejskiego systemu karnego. Tym samym pragnęliśmy stworzyć płaszczyznę współpracy między różnymi środowiskami akademickimi i praktykami, skupiając w tym miejscu odmienne perspektywy postrzegania analizowanej dziedziny prawa. W końcu chcieliśmy przygotować książkę dostatecznie spójną, by nie miała ona charakteru luźnego zbioru niezależnych wypowiedzi. Zdecydowaliśmy się przy tym potraktować dziedzinę europejskiego prawa karnego szeroko, obejmując nią system konstruowany w oparciu o ramy instytucjonalne i prawne Rady Europy oraz Unii Europejskiej. Mamy nadzieję, że cel ten choćby tylko w części udało nam się zrealizować. Wyrażamy wdzięczność wielu osobom, których pomoc pozwoliła nam w przygotowaniach do podjęcia się tego projektu i w konsultacjach jego zamysłu. W szczególności słowa podziękowania chcemy skierować w stronę prof. Piotra Hofmańskiego, prof. Cezarego Mika i prof. Eleonory Zielińskiej. XIX