Opracowane przez: Phil Klebine, MA and Linda Lindsey, MEd, Współpraca: Amie B. Jackson, MD. Układ oddechowy Tcha wica i płuca to dwie najważniejsze części układu oddechowego. Kiedy wdychamy, powietrze przedostaje się przez nos lub usta i przemieszcza się na dół przez tchawicę i oskrzela do płuc. Tlen zawarty we wdychanym powietrzu przenika w pęcherzykach płucnych do krwi, zaś dwutlenek węgla jest wydalany podczas wydechu przez oskrzela i tchawicę i na zewnątrz przez usta lub nos. Mięśnie oddechowe Kiedy wydychamy nie wymaga to większego wysiłku ze strony naszych mięśni. Jakkolwiek normalnie używamy kombinacji czterech mięśni oddechowych do zaczerpnięcia powietrza. Przepona jest to silna mięśniowo - ścięgnista przegroda w kształcie kopuły, która oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej, jest głównym mięśniem jaki używamy kiedy wdychamy powietrze. Mięśnie międzyżebrowe położone są pomiędzy żebrami w klatce piersiowej. Pomagają rozciągnąć żebra podczas wdechu. Mięśnie szyjne pracują przy powiększaniu górnej części klatki piersiowej podczas wdechu. Mięsnie brzucha pracują z innymi grupami mięsni oddechowych pomagając przy głębokim oddychaniu i kasłaniu. Rola rdzenia kręgowego Mózg zazwyczaj przesyła przez rdzeń kręgowy sygnały do czterech grup mięśniowych kontrolujących oddychanie. Kiedy wszystko dzieła normalnie układ oddechowy i mięśnie oddechowe współdziałają bez żadnego wysiłku. Większość ludzi oddycha nie myśląc nawet o tym. Po urazie rdzenia kręgowego Uraz rdzenia nie ma zazwyczaj większego wpływu na tchawicę i płuca. Jednak problemy z oddychaniem mogą się pojawić, ponieważ sygnały z mózgu do mięśni oddechowych nie mogą przepłynąć przez uszkodzony rdzeń. W zależności od poziomu i rodzaju uszkodzenia traci się kontrolę nad określona ilością mięśni. Osoby z uszkodzeniami poniżej poziomu T12 zazwyczaj nie tracą kontroli nad czterema grupami mięśni oddechowych. Oznacza to, że osoby z uszkodzeniami w okolicy lędźwiowej i niżej nie mają porażonego układu oddechowego. 1 / 7
Osoby z uszkodzeniami na poziomie piersiowym i szyjnym doznają porażenia mięśni oddechowych. Im wyższe porażenia, tym większa utrata kontroli nad mięśniami. Urazy całkowite w okolicy kręgów piersiowych lub szyjnych powodują utratę kontroli nad mięśniami oddechowymi poniżej poziomu uszkodzenia. Jeśli natomiast uszkodzenie rdzenia jest częściowe, nie można jednoznacznie określić czy dana osoba będzie mogła odzyskać całkowitą kontrolę nad mięśniami oddechowymi poniżej poziomu uszkodzenia. Urazy w okolicy kręgów piersiowych T1 - T12 mają wpływ na mięśnie międzyżebrowe i mięśnie brzucha. Niższy poziom uszkodzenia, taki jak na przykład T10 powoduję utratę tylko nad niewielką ilością mięśni. Przy wyższym urazie, na przykład T2, można utracić kontrolę nad mięśniami międzyżebrowymi i mięśniami brzucha. Całkowite uszkodzenie w okolicy kręgów szyjnych powoduje całkowite porażenie mięśni międzyżebrowych i mięśni brzucha. I jak w przypadku urazu w okolicy piersiowej, im wyższe uszkodzenie, tym większa ilość mięśni porażonych. Dla przykładu, całkowite uszkodzenie rdzenia na poziomie C3 i C5 powoduje utratę kontroli nad przeponą. Uraz na poziomie C3 i wyżej, spowoduje utratę kontroli nad wszystkimi mięśniami oddechowymi. Potrzebny jest wówczas respirator do wspomagania oddychania. Respirator wykonuje pracę za porażone mięśnie i tłoczy powietrze do płuc. Wiele osób po urazie C4, nawet niektórzy po urazie C3 po jakimś czasie mogą sobie radzić bez respiratora lub używać go tylko czasowo. Osoby po urazach na poziomie powyżej C3 muszą używać respiratora przez całą dobę. Komplikacje związane z oddychaniem Osoby po urazie rdzenia są w grupie osób bardziej narażonych na komplikacje związane z oddychaniem. Jakiekolwiek osłabienie mięśni oddechowych osłabia układ oddechowy, zmniejsza się wydolność płuc, zwiększa się ryzyko zaburzeń oddechowych. Dzieje się tak przy każdym poziomie uszkodzenia rdzenia bez względu na to czy jest ono całkowite, czy też nie. Niestety ryzyko komplikacji jest dużo większe u osób z całkowitym uszkodzeniem rdzenia i u tetraplegików. U osób z wysokim uszkodzeniem ( C1 - C5) z tetraplegią zaburzenia oddychania są częstym powikłaniem po urazie. Takie osoby nie posiadają zdolności do samodzielnego oddychania. Popularnym zaburzeniem oddychania jest niedodma, jest to stan w którym płuco częściowo się zapada i wystarczająca ilość powietrza nie jest w stanie przedostać się do płuc. Przy wszystkich poziomach urazu rdzenia istnieje ryzyko zatoru płucnego. Zator w płucach powstaje, kiedy występuje blokada w naczyniach krwionośnych w płucach. Jest to główne schorzenie układu oddechowego i druga pod względem częstości przyczyna śmierci osób w przeciągu pierwszego roku po ich urazie. Dodatkowo osoby z wysoką tetraplegią (C1 - C4) są 100 bardziej podatni na śmierć z przyczyn zaburzeń układu oddechowego niż pozostała część populacji, bez względu 2 / 7
na czas jaki minął od urazu (patrz tabela A). Paraplegicy (T1 - S5) są 50 razy bardziej podatni na śmierć z powodu zatoru płucnego. Zaburzenia oddychania, niedodma i zatory płucne to bardzo poważne i zagrażające życiu powikłania układu oddechowego. Jednak zapalenie płuc jest częstą przyczyną śmierci wszystkich osób z uszkodzeniem rdzenia. Jest to prawdziwe bez względu na poziom uszkodzenia i czasu jaki minął od niego. Tabela A Średnia Częstość Zgonu* z powodu schorzeń Układu Oddechowego Czas od wypadku <1 Rok 210.0 1-5 Lat 19.1 > 5 Lat 8.9 Poziom Uszkodzenia C1 - C4 105.0 C5 - C8 64.0 T1 - S5 48.6 from National SCI Statistical Center, 1995 Tabela B pokazuje nam porównanie ogólnej populacji do osób z urazem rdzenia, są oni 80 razy bardziej narażeni na śmierć z powodu zapalenia płuc lub grypy w przeciągu pierwszego roku po urazie. Osoby z wysoką tetraplegią są około 150 razy bardziej narażeni na śmierć z powodu zapalenia płuc, bez względu na czas po urazie, a paraplegicy 10-krotnie częściej mogą umrzeć z powodu grypy i zapalenia płuc. 3 / 7
Należy bacznie zwracać uwagę na objawy zapalenia płuc. Obejmują one płytki oddech, bladą skórę, gorączkę, kaszel, ucisk w piersiach, dreszcze oraz odksztuszanie zielonej lub krwistej plowciny. Jeśli masz objawy zapalenia płuc natychmiast wezwij lekarza! Tabela B Średnia Częstość Zgonu* z powodu zapalenia płuc i grypy Czas od wypadku <1 Rok 83.8 1-5 Lat 26.3 > 5 lat 19.0 Poziom Uszkodzenia C1 - C4 151.7 C5 - C8 58.7 T1 - S5 12.8 from National SCI Statistical Center, 1995 Zapobieganie komplikacjom oddechowym Intensywna terapia i rehabiltacja Ponieważ osoby po urazie rdzenia podczas pierwszego roku po urazie są najbardziej podatne na powikłania ze strony układu oddechowego, jest bardzo ważne, aby podjąć wszystkie kroki w celu zapobiegnięcia powikłań podczas intensywnej terapii i rehabilitacji. 4 / 7
Należy natychmiast leczyć wszystkie objawy zaburzeń oddychania, w celu zapobiegnięcia dalszych powikłań. Wszyscy z uszkodzeniami rdzenia kręgowego powinni być zabezpieczeni przeciwko zapaleniu płuc. Należy zapobiegać gromadzeniu się nadmiernej ilości wydzieliny w płucach. U osób z wysokim poziomem uszkodzenia wskazane jest odflegmianie za pomocą maszyny. U osób z tracheostomią, którzy na stałe podłączeni są do respiratora należy systematycznie oczyszczać drogi oddechowe z wydzieliny. Opieka długoterminowa Osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego powinny zwracać uwagę na wszystkie niepokojące objawy, aby zapobiec powikłaniom ze strony układu oddechowego. Należy utrzymywać właściwą postawę i pozostawać w ruchu. Należy siadać w wózku codziennie w miarę możliwości i zmieniać pozycję w łóżku, aby zapobiec zatorom. Regularnie odkasływać. Można się posiłkować maszyną do odflegmiania lub skorzystać z pomocy drugiej osoby, która pomoże odkrztusić wydzielinę. Można nosić pas uciskowy aby pomóc mięśniom międzyżebrowym i mięśniom brzucha. Zdrowo się odżywiać i dbać o wagę ciała. Kontrola wagi jest ważna, ponieważ problemy z oddychaniem mogą wystąpić, jeśli ma się niedowagę lub nadwagę. Należy pić dużo wody. Pomaga to całemu organizmowi, woda rozrzedza wydzielinę płucną i pozwala ją odkrztusić. Nie należy palić papierosów. Palenie nie tylko może powodować raka, ale wywiera wiele szkody poprzez niebezpieczne zmniejszenie poziomu tlenu w organizmie, zwiększa zatory wydzieliny w krtani i oskrzelach, zmniejsza zdolność do samodzielnego usuwania wydzieliny, niszczy strukturę płuc, oraz zwiększa ryzyko zachorowania na zapalenie płuc i astmę. Żyj czujnie. Unikaj kontaktu z osobami, które są przeziębione lub mają grypę. Unikaj także miejsc zakurzonych i zawierających szkodliwe wyziewy i spaliny. Chodź na wizyty do lekarza co najmniej raz w roku. Twój lekarz może zalecić prześwietlenie płuc lub szczepionkę przeciw grypie. Ćwicz. Każda osoba z urazem rdzenia może mieć wymierne korzyści z różnego rodzaju ćwiczeń. Jest jednak ważne, aby najpierw zasięgnąć opinii lekarza, jakie ćwiczenia powinniśmy wykonywać. Wykonywanie ćwiczeń siłowych i ćwiczeń poprawiających krążenie może poprawić sprawność i pomóc w utrzymaniu układu oddechowego w dobrym stanie. Jeżeli masz wysoki poziom uszkodzenia lub nie lubisz męczących ćwiczeń, możesz wykonywać ćwiczenia oddechowe. 5 / 7
Ćwiczenia oddechowe Oto 5 ćwiczeń oddechowych, które można wykonywać co najmniej 2 razy dziennie, aby wzmocnić układ oddechowy. Weź głęboki oddech, wstrzymaj go na kilka sekund, a następnie powoli wypuszczaj powietrze. Nabierz tak dużo powietrza, jak tylko możesz w jak najkrótszym czasie, a następnie jak najszybciej je wypuść. Weź głęboki oddech, zatrzymaj powietrze, weź następny oddech i zatrzymaj go i jeszcze jeden, zanim powoli wypuścisz powietrze. Weź głęboki oddech a następnie wypuszczaj powietrze jak najszybciej i jak najdłużej to jest możliwe. Jeśli masz spirometr, możesz go używać do ćwiczeń oraz pomiarów swoich postępów. Bezdech Bezdech jest narastającym problemem u osób z urazem rdzenia. Jest typem zaburzeń oddechu. Polega na zatrzymaniu oddychania podczas snu. Bezdech może współistnieć z innymi zaburzeniami oddychania. Badania wykazują, że osoby z osłabionymi mięśniami oddechowymi mogą być bardziej narażeni na bezdech we śnie. Tak więc osoby w starszym wieku i tetraplegicy mogą być w grupie wysokiego ryzyka. Najbardziej popularne symptomy to nieregularny oddech, chrapanie, problemy z pamięcią i koncentracją, częste budzenia się w nocy, oraz budzenie się ze zmęczeniem i bólem głowy. Jeśli podejrzewasz u siebie bezdech porozmawiaj o tym z lekarzem. Podsumowanie Po urazie rdzenia kręgowego może wystąpić wiele kłopotów z układem oddechowym. Stawia to osoby z urazami rdzenia w zagrożeniu wystąpienia komplikacji bez względu na poziom i rodzaj uszkodzenia. Dlatego ważne jest zrozumienie jakie mogą to być zagrożenia i jak można im zapobiegać. Pismiennictwo The Art of Breathing An educational brochure by Craig Hospital, SCI & Aging Series. Published in Paraplegia News, April, 2001. Available from Craig Hospital, 6 / 7
CoughAssist MI-E Cough Machine Information page by J H Emerson Co. on their cough machine. Non-Invasive Ventilator Article published in Spinal Cord Injury Update, Spring, 1998 Univ of Washington School of Medicine NW Regional SCI System, Respiratory Complications (2001) Multimedia Series (PowerPoint presentation) by Phil Klebine & Linda Lindsey, available at www.spinalcord.uab.edu/show.asp?durki=28921 or on CD from UAB RRTC on SCI, Birmingham, AL. 205-934-3283 Respiratory Complications in SCI (1999) Research Review newsletter Vol1(1) by Linda Lindsey, Ed. Available at www.spinalcord.uab.edu/show.asp?durki=21465 or from UAB RRTC on SCI, Birmingham, AL. 205-934-3283 Sleep Apnea Syndrome in SCI Article published in Spinal Cord Injury Update, Winter, 2001 Univ of Washington School of Medicine Stephen Burns, MD, NW Regional SCI System Spinal Cord Injury: Patient Education Manual (1997) Chapter 4 - Respiratory System. Christina Schust, Ed. Aspen Publishers. Yes, You Can! 3rd Ed. (2000). Chap 4- Respiratory Care. Margaret Hammond & Stephen Burns, Eds. Available from: PVA Distribution Center P.O. Box 753, Waldorf, MD 20604-0753 1. Waites KB, Canupp KC, Edwards K, et. al. Immunogenicity of pneuococcal vaccine in persons with spinal cord injury. Arch Phys Med Rehabil 1998;79:1504-09. Źródło: http://www.spinalcord.uab.edu/show.asp?durki=44544&site=1021&return=24467 7 / 7